Johan. Eisenhart Philos. ac J.U.D. huiusque in Acad. Jul. p.p. De usu principiorum moralis philosophiae in jure civili condendo et interpretando commentarius. Cui accessit ejusdem De Jurisconsultorum propria facti scientia oratio

101쪽

Viri Araxime Reeterendi, Nobili imi, e . m.

Voties ex hae superiore eathedra ad Vos verba

fiunt, nunquam non subesse solet causa & occasio memorabilis di Quod scilicet aut studiorum prae- mia conserenda sint eadem rite &, quod prima- rium est, merito suo ambientibus; aut vero natalis Acad. Iuliae tam precum publicarum devotio ne, quam orationis solennitate celebretur; aut Serenissimis Prin cipibus nostris Acad suae visitationem per legatos suos obeuntibus debitae agantur gratiae; aut quod Magnificus Acad. Pro. Rector Oiscii sui potestatem vel promulget, vel resignet& lac cessori relinquat; aut denique qui in ordinem professorum re,ceptus est, munus sibi assignatum vel auspicetur, vel obeat, vel deponat. . Alias ex hoc loco publice dicendi occasones quae acerbam recordationem excitare possent, lubens praetereo. Quae me impulerit, ut toto Senatu Academiae sedente ac tacente, ego ad dicendum surrexerim, qui neque ingenio, neque eruditione. neque eloquentia sum cum ullo virorum amplissimorum qui sedent,

102쪽

DE R RUM PROPRIAE TACTI SCI TM.

sedent, comparandus, causa, ut opinor, nemini ignota est; ab quuqua sanes fuisset, ipse inter sedentes& audientes maluissem at- que omnino debuissem comparere , quam surgere& loqui. At vero posteaquam Serenissimi Brunsvicensum ac Lune burgen sum Duces, Acad. suae Iuliae Nutritores Munificentissimi, Domini nostri clementissimi Iurisprudentiae in hac Acad. docendar provinciam superioribus septimanis clementissime mihi assignarunt, hanc , uti more majorum fieri par est, in hoc splendido ro- Iius Acad. conventu inaugurali sermone auspicari & debui civolui. Vobis Audicores omnium ordinum hono atissimi ante omnia maximas ago gratias, quod sepostis laboribus ordinariis praesentem horam meo honori impertire & praesentes esse vo lueritis. Fateor equidem ossicii mei jam esse, cum orantis per sonam susceperim, ut ad laudem si non boni, saltem haud inepti

oratoris obtinendam Gmnes ingenii mei nervos intendam, α tam rerum novitate & varietate quam verborum elegantia ce terisque quae oratorem commendant ornamentis auditores meos delectare connitar et Verum enimvero quoniam in mo non est tantum ingenii, nec tanta exercitatio dicendi,ut votis meis

vestraeque exspectationi me satisfacturum confidere possim, saltem hoc a Vestra humanitate me impetraturum spero , ut quemadmodum navitam de ventis, de tauris aratorem narratirem, militem praelia quibus intersuit enumerantem cum delecta tione audire consuevimus; ita me in amplissimo hoc consessa& florentissima civium nostrorum concione de jure cietili discendi gratia jam ante hos undecim annos hac auditoria ire. quentavi, & imposterum illius quoque docendi gratia eadem sis quentaturqs sum, patiamini paulo loqui uberius,& in hujus mei muneris exordio declarare, HAUD Exi CUAM JuRisPRUDENTIAE PAUEM IN AccURATA FAca i COGNirioNE VLλsARi; quo ipso simul patebit quam ego existimem viam optimam accertissimam

ad solidam promptamq; legum &juris cognitionem Reipubl.olim

103쪽

Quaestio. xies faction ad JCtos perti,n att

profuturam: Etenim si prius illud evicero, demonstravero uenon solam iuris, sed & hurus applicationi subjectorum couam atque factorum scientiam pertinere ad Jurisconsultum, alterum quo que hoe haud diis culter intelligetur, videlicet ea demum ratione felices in legum scientiae studio progressus fieri, si una cum generalibus justi & aequi regulis, earumq; variis limitatio nibus& declarationibus,cum desinitionibus item ac divisionibus proponantur quoq; casus singulares seu factorum species ex quibus regula illa, desinitio ac divisio generatim tradita illustretur, atque ita jus ad factam applicare, seu de proposita facti specie ex legum praescripto pronunciare, vel inter ipsa studiorum suorum rudimenta ac tyrocinia legum scientiae cupidi adolescentes

paulatim & velut non animadvertentes edoceantur. Antequam vero in ipsum orationis meae campum memet

intromittam, in aditu stantes removendi sunt, qui mihi objiciunt, facti quaestiones ad Ictos usu pertinere: Ita enim Cic. in Topicis:

, Admonet, ait, hic locus, ut fuaeratur, quid ante rem,quid cum re, quia

poctrem evenerit. Nihil hoc ad jus, ad Ciceronem, hoc pertinet in quibat Ga zus noster,s quis ad eum εαid tale retulerat, ut de facto quaereretur. Jo. Andreae illustris Pontificii juris interpres ad specul. rubr. de filiis Presbyter. Precor, ait, ignoscite, ad verba juris misceo qua sunt facti. Et ipse Ulpianus inter legum scientes scientissimus; Iudicibus, inquit, de jure Halitantilus Prae des respondere solent; de facto coUulentitus non debent Praesides consiliam impertire A. 79.is. de judic. Quae sane dicta s omnem facti, rei seu causae cognitionem JCto abjudicant, sola juris cognitione ei relicta. di si genuinus hic est dictorum verborum sensus, thema orationi meae propositum non solummodo falsum suerit & in omnes legum scientiae cupidos subiniquum, utpote quibus pra: ter scientiam juris , facti quoque accurate cognoscendi solici tu dinem injungit, & pro simplici geminatum imponit onus; sed etiam in faciem, ut sic loquar, contradicetur Alieno pariter egre

104쪽

gio legum interpreti, IN CAUsA,i.e. facti circumstantiis, IUs esse rix s. i. m. Posia uM assirmanti.&plurimis idem cum eo sentientibus: in. 4 i. vi ter quos Gu. Durandi quem communiter Speculatorem no ,. . . 'minant effatum eminet, censentis ,privi constare delere ae acto, d. 'di . Psuam disputetur de ister, cum ex factojus oriatur, o ni se sit funda. neg - . . mentum facti, nil tam lora a Segatioηis possit aedificium superim

poni. Et alius praeclare, non aste, ait, iuris ratio quarenda ea, anici test. quam explorata sit facti species. Conr. Lag. I. C. Meth. ρ X. c. a . n. I . Nec, pergit Meri tr. de arres.cq. n. ar. jus singuloruin, quod ex iacto oritur desinit judex, antequam de facto con .siet, quod divinare non debet. Las. sis cum dia. F. mantati. Facilis autem hujus nodi est solutio, si dixerimus ad Nios de jure responsuros haud pertinere inquisitionem facti, ut scili-Tabor acet ipsi probent quod res in odio ita processerit, quod haec

vel illa quae allegatur circumstantia revera contigerit, utpote vi. e. s. aκ

de quo solicitus esse debet is qui sacto proposito congruum *jus responderi desiderat. Et qualem hic edit confessonem, talem reportat abolutionem; cum JCtus qua talis suo satisfaciat ossicio si jus de secto proposito constitutum responderit. Divus Pius referente Marciano in L sa. pr. f. de usuris Tullio Balbo rescripsit 3 an mora facta intezgatur , neque constitutione a neque juris auctorum quaesticae decidi pose ; cum fit magis facti, quam juris. Id quod in universum de omni secto dicendum est. Hinc videmus in responss, decisionibus, con- ' siliis supponi lactum prout hoc cum suis circumstantiis ICto aut ICtorum Collegio suit exhibitum, & plerumque non categorice, sed conditionate ad hypothesia nempe Oe propositam iacti speciem responderi; qualem respondendi morem

lmpp. quoque olim tenuere: v. c. Si, ut proponis, consientiente, creditore cui pignoris jure cum aliis mancipiis obligatus fuisti, a δε- , litore mammissus es, potuisti ad libertatem pervenire l. q. C. de

105쪽

exhibentur prolationam de luctiones. ad ossicium ejus pertiner aestimare & consis enti respondere, num allata facts probatio concludens vel suffciens sit, nec ner Ac in criminalibus maxime de indiciis ad torturam lassicientibus responsa prindentum peti consueverunt, qua nullam graviorem deliberationem in Collegiis luridicis occurrere existimat Brunnem.

Proc. iisquis c. P. m. s. o.

Sed ne 1 proposito longius divertam, & ut plenius, constet, quomodo ac quatenus,& quaena m qualisve ad I Ctum pertineat facti cognitio, supponi velim id quod alias extra Iu ἰινiu. dubitationis aleam positum est, verum ac naturalem Iuris .enti*ς I. . prudentiae finem non in nuda contemplatione justi ac injusti positum esse, sed in directione actuum adjustitiae caltum S fugami ustitiae; id ipsum vel solum nomen prudentiae satis innuit,

quam habitum activum esse omnes confitentur .' omnis autem habitus activus in actionibtu versatur ,& cum prudentiati desinitio natura su a sit directiva , Iari prudentia suerit halitvi octiouum V ivpx ς humanarum ex juris p ascripto directivis. Haec directio si ' ex nudo habitu Iurisprudentiae proficiscitur, consistit ut d claratioηe justi S injusti, quod infacto proposito continetur; sin vero proficiscitur ex eodem habitu civili potestate& auctoritate armato, consistit in exercitio jurisdictionis S imperii: Ν'ἰncipia Neutra directionis species peragi potest nisi bis ad actuma'-j δμ plicetur, atque ita ex juris tanquam ad iactum applica tione huius cum eo convenientia aut disconvenientia aestimetur. Eodem modo in lapidibus & lignis, nec non quibuslibet corporibus rectum ab obliquo, magnum a parvo secer nimus, applicando nempe regulam seu mensuram ad corpuσ regulabile seu mensaralite : Ex artium quoque facultatibus de operis producendi aut producti bonitate ac rectitudine non aliter judicari solet, quam mentis agitatione regulas artis - applicando ad producendum aut productum opus. Uti

106쪽

autem istic aliud est me ara aliud meUuratum, & illic disterire. gala aliis as ipso vetes ita & in Iurisprudentia aliud est ju . , ,

aliud est summi ius est ex quo seu ex cuius privscripto; Iam m ctum. autem, de quo , seu de cujus rectitudine ac meritis respondet JOM: Habitus autem applicandi jus ad factum & declarandi hujus merita, quidque facto sic vel aliter gesto ulterius facto vin , quid in negotiu peragendis ut recte & caute geramur obser. vari debeat, ipsa est quam dixi,Jurisprudentia. Unde Cicero sub persona Antonii Vtum vere nominari eum dicit, qui i. M Oratea respondendum, ad agendum 97 ad cavendum peritus esset.

Triplex proinde scientia est qua JCtus perficitur, scientia, is,

seientia sum, & scientia applicaudi ius ad factum; atque haec po qu Jctus strema utramque illam includit, illarum vero unaquaeque pςisis Mur. tum ab altera, tum ab hac remota & separata esse porost Sunt i, ita di iis videlicet nonnulli uru quidemmentia instructi, sed iactorum icii TE, seu singularium cognitione vacui; atque nuda haec iuris scien olerici tia videtur constituere Iuris prudentiam, si ita loqui licet,

rheo reticam. Cicero II. de oratore libro ait: Sita mihi quamvis eruditum hominem adduxeris, quamvis acrem S acutum inco. gitaudo, quamvis ad pronunciavJum expeditum; si erit idem in con. suetudine civitatis , in exemptis, in institutis, in moritus ac volantatilus suorum civium hospes, uon miatam ei loci pro exuvi i i ex quibus argumenta promuntur. Haec eximii Rhetoris verba paucis immutatis ad nostrum hunc theoreticum ita applicare liceat: Si tu mihi quamvis eruditum hominem de iuris scien tis. imum adduxeris, quamvis acrem & acutum in conciliandis antinomiis, quamvis ad allegandas leges expeditum; si erit idem in consuetudine civitatis, in exemplis, in institutis, in moribus, in stilo curiae, in negotiis ac voluntatibus civium suorum hospes, non multum ei proderit scientia juris; cςtis

ad us in forensem. ad causas agendas defendendasque, ad jus ' N α respou

107쪽

. respondendum nihil valebit. Alii autem qui nunquam ius 3 1itiei. civile didicerunt, cum tamen in communi vita & vulgari limminum consuetudine, in negotiis civium & forensibus causis assidue versentur, variorum casuum ideas, variorum nego. riorum figuras animo imprimunt memoriaeque mandant; hoc usu, hac experientia eruditi casus seu facti, cui aliud fimile aut non multum absimile meminerunt, naturam lacile co,

gnoscunt; qua perspecta statim oritur juris facto congrui quaedam conieliura; si ve naturalis quaedam prudentia illam pro- gignat, sive recordatio ejus quod de tali casu quondam pronuntiatum fuisse observarunt; de quo tamen jure si plenior, informatio desideretur, vel a peritis vel de libris depromi ea Dcile potest. De hujusmodi scientia loquitur Ulpianus inta. f. sv. ss. quis ordo in bon. poss Scientiam eam olservandam esse Pomponius ait, non quae cadit is Iurisprudentes,sed quam qui cui perse, aut per alios adsequi potuit, stilicet coraulendo strudent tiores, ut diligentiorem patremfamilias consulere dignum sit. Ad. . illam classem pertinuere prisci illi oratores, de quibus Ci- V ' cero sub persona Antonii: Si jam sit causa aliqua ad nos delata obscurior ; docile , credo, sit cum hoc Scaevola communicare . Et paulo ante divinus ille dicendi artifex: In eo jure, inquit, quod ambigitur inter periti mos, non est discite oratori ejus partis quam .cunque defendet auctorem aliquem invenire ue a quo cum amentatas hasim acceperit, ipse eas oratoris lacertis vissimque torquebit.

Quod si inter hos meto usu,& illos nuda scienti1 excultos institui potest comparatio odium haud paritura, latendum est hos qui usu atqne experientia perspicaces sunt, rebus agendis aptiores esse, quam qui nudis theorematibus & legum' - . Contemplationibus insenuerunt, cum nunquam forum, nun

quam ullum iudicium adspexerint: sed idem hoc jam multis, miro seculis Aristoteles quoque observavit, V.Nic. IVLin mPrataeR

108쪽

FACTI S cIENTIA. io I Praeter hosce empiricos & illos theoreticos alii sunt m

iam ias hoc illida aia hoc recte applicandi scientia pollentes,

qui JCtorum pragmaticorum nomen jure sibi vindicant: idoue Jciui. multo praeclarius quam vulgo haberi solet, dum quisq: qui

formulas in judicio & causis agendis v s tatas callet Practici aut Pragmatici titulo salutatur: Illa quippe est veraIurisprudentia omnibus suis numeris persecta, omnibus suis nervis com-Pacta ac firmata,qua instructi, quaecunq; causa consultatiove acciderit,ejus tenent jus,idq; interpretari imperitis,&respondere consulentibus norunt. Quod si ex his , quae sorte prolixiusquam par erat exsecutus sum, inferre icet, Scientiam juris tan Trea spe quam genus analogum in tres dividi posse species, quaru prima tia sit haec de qua postremo loco dixi Theoreticogragmatica, reo liquarum una magi thmetica, utpote quae nuda ac mera scientia sit; altera magis quae ex usu i5c experientia qua dam essio rescit; ad primam illam mea pertinet oratio qua ejus haud exiguam partem in accurata facti cognitione versari contendo. Uti enim in ceteris artium lacultatibus cuili- modbet artisci cum primis necessarium est nosse rem in qua ver satur,uti ad con tam de Repuit dandum caput ela nosse de Alli- qnitio s eam: utii in arte Medica ad medicinam aegroto recte applican ' ndam caput est nos e constitutionem corporis aegroti & morbi speciem; se S ad jus interpretandum recteque responden dum & pronunciandum caput est Iactum cognovisse peni- --- tusque perspexisse. Iudices quoque oportet inprimis rei qualis ratem plena inquisitione discutere,.tunc utramque partem μνωiwerrogare numquid novi addere desederes: cum hoc ipsam ad a

rerutram partem preficiat, sive definienda causa per judicem, si ead majorem potestatem resereηδε st: ita ipsi Impp. statuunt l.. 9 C. de judiciis. 2sque enim reci vile & a bsu rdu m es, nisi uniora lege , sic & tota. facti specie perspecta, una alisua ejin parti- , t A l . cidau

109쪽

cula proposita, judicare vel respondere, arg. l. a . f. de te s. Et ad causas recte agendas delendendasque praecipuum momentum habet plena iacti cognitio; id quod itidem suo comprobat calculo disertissimus Romuli nepotum, dum adole: i. de orat, scentem in causis agendis versaturum sic instruitet me ei ρ mum praecipiemu , quascunque causim erit acturus , ut eas disigeuter

peuitu s cognoscat: & paucis interjectis pergit: is fora talulae,

testimonia , pacta conventa, stipulationes, cognatione , a nitates. decreta, responsa, vita denique eorum qui in causa versantrer, tota zognoscenda ene quarum rerum neglii gentia pleramque causas ct mari. me privatas -ἡt enim mEto saepe obscuriores videmus amitti. Ita noηηuili dum operam buam multi existimari volunt, ut toto foro voliatare S a causa ad causam ire videantur, causas dicunt incognitas:

in quo est ista tuidem magna esse fio vel negligentiae susceptis rebus

mel perfidia receptis: se etiam ista major, opinione mean, quod ne. mo potes de ea re quam non novit, non turpissime dicere. Fabi us: cit etiam Quintilianus praeclare monet: Proxima discendae cati saen . ratio, quod ea orationu fundamentum. Neque enim quisquam tam ingenio tenui reperitur, ut qui cum omnia quae sunt in causa dilig-rer coguoderit, a docendum certe judicem no sinciat. Qv od si domestica testimonia , quamvis alias suspecta, in hoc nego. tio majoris fidei esse videntur, cum petitis in sua arte credendum es te omnes existiment , audiatur quaeso iuris civilis ac forensum rerum scientia clarissimus vir Jo. Ol-dendorpius, cujus haec memorabilia sunt verba Iu omni 'Tφs 'ς' saue uegotio quaestionem Iacti oportet esse priorem quaestime φ'' juru : S qui iη facto errat , is non potes in jure non errare .rbim. in . Idem alio loco: Ex facto j- ου amoves d. eruere oportet, aequinis a. meminite, juris disserentiam ex facto constitui: Et porro, quio quid operae collacaveritis in discutiendo facto, redibit decupla ad faciliorem juris iniuimionem: Cognito enim facto . ait Cujacius

110쪽

elus is praefat. rectrat. ad Matriam, perito homini jus in lacili atque proclivi est; quare, pergit, ii famis Vadier o celo, d est et t. siti maistre δε Dici. Uti autem juris, lic & lacti cognitio alia qui oti eorni- dem etu ars est & communis, qua praediti sunt ii qui in com muni vita & vulgari hominum consuetudine nec hebetes nee

rudes;cum scilicetperpetvibris ac universi generis quUiones com muni intelligentia comprehendunturi v. c. quid sit emtio, quid

jus emtionis, quidnam furtum, & quodnam jus de furto ad misso eonstitutum: alia vero est juris pariter & facti scientia magis in actu exercito spectara,& quae cadit in Iurisprudentes: . , Hujuscemodi scientia lacti comprehendit earum cogniti in iniis gii isnem circumstantiarum ex quibus Iuridica, ut se loquar facti tis itis,

moralitas resultat, v. sup r. f. .ue pro quarum nem

re alia atque alia habitudine alia atque alia regnat juris dispo P μ' 'μμ' sitio: Haec sunt, ut prudenter monet Arist. , minima illa inqui ,. ιι in consistit. Quisquis in qualibet facti specie dictas cir- iu.vcumst antias perspicit, easque ex facti relatione a reliquis nul lum ad diversam juris dispositionem inserendam momentum habentibus secernere novit, hunc dicimus artificiosam

seu ex persecta arte juris civilis depromptam habere facti

sientiam. Intercurrunt videlicet in omnibus ac singulis negotiis plures circumstantiae quarum semper aliquae momen eumstatim tum habent ad formandam speciem Iacti, & certam juris sor- n soli Amam inde inserendam; ita ut iis aliter se habentibus alia sub- ' si negotii species, ac proinde diversa juris applicatio, v. lyi. f. de R. R; aliae vero sunt indisserentes , quibus licet aliter atque aliter sese habentibus eadem tamen species permanet ς, aliae formam negotii ordinariam non quidem mutant, attamen' auerant. Et quoniam tota haec ad jus civile pertinet oratio,, haud incongruum fuerit exemplis ex eo repetitis illustrare

id Mod de vi ac potestate circumstantiarum jam in medium