장음표시 사용
1쪽
CAP. XIX. TOMI SEXTI I a judiciis G eorum ordine generatim. Pag. I
CAP. XX. De o dinario judicio ciet ili ecclesiastico . G in Irinus de in jus Doeatione. OCAP. XXI.
CAP. XXII. De exceptionibus G muttiis petitionihur. CAP. XXIII.
De jurejurando propter calumniam. 26
CAP. XXV. De probationibus. CAP. XXVI. De summario judicio ecclesiastico.
De vereri Iudicio criminali ecclesiastico.
CAP. XXXVJ De hoere1LI ZCAP. XXXVII.
2쪽
CAP. XII. CAP. XVI. CAP. XLIII CAP. X L l V.
De interdicto. a oyDe suspensione. 2I De absolutione d censuris. et i 8m depositione G reliquis Poenis ecclesiasticis, et ag
CAPUT XIX. De judiciis G eorum ordine generatim. udieii deseriptio. S. I. Legem in Republica & Canones in Ecclesia nullius es' enitisus, nisi per judicia ad dirimendas Controversias applicarent Ur Judicii nomine venit legitima discussio inter actorem I reum apud judicem competentem litis finiendae vel maleficii puniendi causa. Convenit haec definitio non minus civili, quam ecclesiastico externi fori judicio; nam in foro interno ex nova disciplina tantum judex tireus judicio adsunt. Ita in quolibet externi fori judicio judex, aetor & reus interveniunt; at certe judicia aestimantur & censentura solis judicibus, qui juris, de quo partes experiuntur & concer tant, di sceptatores legitimi sunt. Jus enim, ut ait Tulliu ' sa), judicii finis est; ex quo etiam nomen, nimirum q uasi juridicium, ut Cassiodorus observat, late accepto iudicii nomine etiam pro nuda Cognitione, quam pedarii judices habent (b . udicia alia ecclesiastica, alia saeclialari . S. II. Multae sunt judiciorum Species pro varia negotiorum . quae disceptantur, indole, Ac pro varia, qua instituuntur, ratione. Principio judicium aliud est ecclesiasticum , aliud saeculare. Ecclesiasticum in foro Ecclesiae disceptat causas ecclesia Sticas, sive illae mere Spirituales Sint, quae natura sua subjacent EccleSiae cognitioni ; Sive temporales, puta causae Clericorum civiles. Sed ecclesiasticum de criminibus judicium in veteri discipli Aa internum tantum fuit & sacramentale; at moribus jamdiu recepi is Ecclesii judicat eu sacra mentali ratione de criminibus omnibus, & externo judicio cognoscit de criminibus ecclesiasticis & censuras infligit (c . Saeculare vero judicium est, in quo apud Saeculares judices causae temporales disceptantur. Utrinque veluti participat
3쪽
e INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
misti fori judicium, in quo ecclesiasticus, aut civilis judex qui praevenerit, & causam veluti occupaverit, eognoscit. Haec misti tari uia dicia, in legum & civilis imperii perniciem exorta , locum habebant in criminibus, quae religionem & rem Publi elim tredere videbantur, qualia adulterium , concubinatus , Sodomia , sacrilegium , Crimen usurarum. Sed moribus praesentibus serrae nulla Mant misti sori judicia , tantumque apud nos ubi Clerici ussassinii rei sunt, alter vi ex
judeX, qui captura praeVenerit, cognoscit (a . udicia alia cit ilia, alia cybi natis. S. III. Praeterea iudicia aliae sunt civilia, alia criminalia; omnia enim judicia aut distrahendarum Controversiarum, aut Puni endorum maleficiorum grEtia reperta sunt. Civilia ad privati juris sive commodi, & privatae injuria: perSecutionem Spectant; criminalia vero ad publicae disciplinae jam laesae vindictam diriguntur. Ita actor in civili judicio sibi consulit, poenam pecuniariam, aut quod SV a intersit, petenq sibi dari et accuSator vero in criminali non privata Sua Commoda reSpicit, Sed publicam vindictam, agitque ad poenam in publicae pacis violatae ultionem irrogandam. Sed ecclesiastica criminalia judicia natura cti origine Sua non tam publicam vindictam, quam reorum poenitentiam & conversionem spectabant; ubi vero forum externum & judiciale ab interno Separatum est, poenae ecclesiasticae a pristina natura degenerarunt, & veluti ad publicam vindictam coeperunt imponi. Item alia petitoria, alia PossesSOria.
IV. Judicium quoque dividitur in petitorium, & possessorium, ut recepti S Jam vocibuS utar. Petitorium, quod dominii litem Paulus appellat (li , est in quo de Proprietate agitur, vel de alio jure seorsum
a possesSione, vel qua Si: Possessio est rerum Corporalium, Puta Praemdiorum; quasi poSSessio e , t incorporalium, ut i Servituti S , USUS fruet u S. Ita dicimur agere petitorio, si petamus haereditatem, viridissemus Se Vitutem, vel de quocumque Iure, Puta eligendi. aut de dominio disceptemus. Judicium possessorium, quod per interdicta sure cirum ili exedicetur, in sola possessione Versatur, quaeri turque, utrum quis poSsideat an non; item de adipiscenda, relictenda, aut recuperanda Possessione, quaestione dominii ad maturius examen rejecta. Etenim nihil habet commune poSSessio cum proprietate e , licet poSSit utrumque iudicium cumulari. Separata vero quaestio de possessione prae Stat, mPOSSESSione probata, ad Versario incumbat probare jus suum in pro-Prietatis judicio, quo non Probato, res manebit apud possessorem )
udiciam aliud ordinatium , aliud Summarium. S. U. Sed a forma procedendi iudicium aliud est ordinarium, aliud summarium. Illud actus omnes & solemnia, quae in judiciis leges
Pra cribi ni, Servat tam circa ea , qtiae pertinent ad intrinsecam naturam iuiicii, quae in circa solemnia. Hoc vero, omissis solemnibuS, ea tantum servat, quae intrinseca judiciis Sunt, ea nempe sine quibus de veritate di iustitia non conStat. Inde vero dictum videtur summarium, quod in legibus Romanis saepe judices summatim procedere Praeeipiuntur (.i . Haec distinctio ab jure Romano originem trahit, non quod ordinaria & summaria decretalium judicia per omnia judiciis Romanorum respondeant; sed potius quod in multis iudiciis Romani consueto more & servato judiciorum ordine, in aliis rejectis ambagibus judicabant. Sane in jure Romano actiones occurrunt, in quibus consueto more dato judice pedaneo ex tarmula Praescripta procedebatur: & extraordinariae cognitiones, Persecutiones, vel actiones, in quibus Prpetor non dato judice Pedaneo breviter & sine ambagibus procedebat & decernebat. Ordo judiciorum legibus praescriptur. S. VI. Judiciales disceptationes ordine Procedere debent, con
fusione enim obscurantur potius, quam eXplicantur partium iura ordo iste judicium et taem dicitur, passim processus audit; eSi vero dispositio idonea actorum judicialium semet in Vicem Prse Scripto modo subsequentium ut in lite coram judice mota omnis confusio evitetur, Verita S eruatur, & Suum cuique tribuatur. Et profecto ordo judiciarius est legibus praescriptus, judicisque est ordinem proce dendi dirigere per interlocutiones, ne partes a tramite legitimo declinent (bi: qua in re nihil suo Sen Su, Sed omnia a Iactoritate legum & Canonum judex constituere debet. Hinc si jurisdictionis ordo pervertatur, nihil agitur, & omnia in irritum mittuntur. Prolatarn, inquit Imperator Alexander (c , d pilasside sententiam contra solitum judiciorum ordinem, auctoritatem rei iudicatae non obtinere cer
Causae spirituales sacris Canonibus deciduntur. S. VII. Quando autem judicia ad dirimendas controversias &Crimina punienda reperta sunt, age, Videamus, quibus legibus Causae ecclesiasticae judicandae Sunt. Et Certum est, Causa S Spirituales, de fide nempe, ritibus sacramentalibus, delictis canonicis &carieris hujusmodi secundum Evangelium O sacros Canones debere judicari; reS enim spirituales apud christianos Evangelio & sacris
4쪽
. INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
Canonibus innituntur. Hinc in antiquis Conciliis in medio throno codices duo solebant collocari, Evangeliorum unus, Canonum alter. ut ad eos veluti ad Lydios lapides in eXplorandis fidei dogmatibus, & disciplinaribus quaestionibus deCidendis recurreretur. Inde etiam in Conciliis ubi regularia judicia iractabantur, inagistratus, qui ordini Servando praeerant, bis debant sol. Ipsi Principes hanc veritatem agnoverunt, de toties Pro te, Si sunt , negotia ecclesiastica secundum Canones esse decidenda. suo ies de religiose
agitur, inquiunt Arcadius & Honorius b , Episcopus convenit judicam, caerei as vero cctusβs, quae iaci ordinarioy cognitoressi, Del Gd usum publici iuris pertinent, I abus oportet cudire. lit Justanianus verte habet, crimina ecclesiastica exam mari & emendari s cundum sacras
G dioinas regulas (c). Quod vero qui in Canones legibus Coii firma toS peccabant, duplici crimine Se adstringebant; hinc ubi judicio Ecclesiae res judicatae erant, saepe partes Suas civili S magistratus interponebat , qui legibus decretas poenas irrogabat. Et hoc sensui melligendum illud, quod in veteribus monumentis Saepe CCCViri r negotia ecclesiastica secundum Canones & leges esse judicanda . Causae citiles olim ab Episcopis jure ciυili decasae. VIII. Quod vero spectat civiles & pecuniarias CaUSAS, quae judicibus ecclesiasticis Principum privilegio addictae Sunt, eae in UE- teri disciplina ex legibus civilibus judicabantur. Certe in veteribus Con Ciliis ferme nulli ex iam Canones, qui de rebus civilibus tayrofanis tractant. Deinde Justinianus dum Monachos & Sanctimoniales in causis civilibus apud Episcopum conveniri jusSit, a Perte habet, CAUSAS secundum lcges sacratissimas regulas esse judicandas di: quo loco sacratae regulae non spectant Prin Cipale negotium, Sed potius modum, quo judicia tractari oportebat. Patres quoque Concilii Vasensis II. ad legem civilem provocant, ubi de infamibus expositis tractant: De expositis id se retiandum Disum esst, et et secundum statuta fidelissimorum Principum qursqtiis expoSi tum col- ieit, Ecclesiam contesIetur. Ouis porto nescit, mediis Saeculi S ELClem 5iam & ecclesiasticos legibus Romanis vixisse, dum interim laici etiam ejusdem civitatis non una eademque lege utebantur Id autem quid aliud eSt, quam causas Ecclesiae I Clericorum jure Romano,
laicorum vero propriis legibus suasse judicatas y Uuin ubi generatam Clerici jure Romano in Occidentis provinciis vivebant, non demerunt, qui iure Salico, aut Langobardo utebantur, quod pluribus productis monumentis Muratorius te, adstruit. Hinc factum, ut ad
decidendas Ecclesiarum & Clericorum civiles causas saepe duellacie gentium more indicta sint, quod ipse Alleserra observat (a).don negaverim tamen, olim Episcopos causas pecuniarias , sive Clericorum, sive hiacorum aequitate potius quam jure scripto iudieasse ; at id factum est, non quod leges civiles in similibus causis silere deberent, Sed quod Episcopi tanquam arbitri & com-Positores cognoscebant (b . Inde Canonibus judicare coeperami. S. IX. Verum labentibus annis, qxi e cau te legibus Romanis aut patriis moribus decidebantur, sacris Canonibus judicari coeperunt (c . Invaluerunt hi mores, ubi Pontifices supra ipsos Principes habiti sunt, atque adeo erupit doctrina, Statuta laicorum , etiam quae respiciunt commodum & favorem Ecclesiae & Clericorum, nullius firmitatis esse, nisi Ecclesiae auctoritate probarentur, idque quia laicis in Ecclesias I personas ecclesiasticas nulla competit potestas: quoci novum dogma Innoeentius III. proponit (s . Ita Synodorum & Pontis cum auctoritate multi Canones & decretale; prodierunt de rebus civilibus & profanis, in quibus legislatio :i legibus civilibus & statutis populorum ut plurimum diversa Proponitur. Et jam circa annum C CCXX. tantus er At cumulus novorum Ca- nonum se decretalium, ut rarae es erit causae, quae non posset Istatutis canonicis expediri (e . Ut vero novae haec discipli rea feliciter Cederet, ubi jus civile diistiniani ex Italiae in alias provincias diffundebatur, Nonorius III. dejectione ab advocati munere & eg- communicatione interdixit, ut Parisiis vel in civitatibus vicinis quisquam docere, vel audire jus civile praesumeret (I J. Tantum ubi Romanae leges novis Canonibus & decretalibus conveniunt, aut alias Clericorum commoda spectant, veluti in subsidium probatae sunt: quod spectat Lucii III. rescriptum , ubi cavsn nuntiationis novi operis secundum legum H Canonum statuta decidi mandatur (e . Interim noea hac juris prudentia ad decidendas causas Ecclesiarum &Clericorum proposita valle turbata est civilis politia, & usus regiae Potestatis in Ecclesiam & Clericos in dies diminui caesit. Judicia canonica ordine tegum pertractata. S. X. Nec tantum causae ecclesiasticae, quae res Spirituales non Spectabant, ex legibus Civilibus Iudicabantur; verum etiam ordoiciis canonicis, in quibus de criminibus ec
5쪽
6 INSTITUT. JUR. CAN. PARS II.
clesiasticis agebatur, ex legibu' Publicis formam accipiebat, quod Fenretius & Petrus de Marca docent (u). Sane Iulius Papa nullam contendebat damnationem A i ha nasii in Tyrio Concilio peractam
quod absente reo, idest non evocato ad testium Prolationem ad versus ordinem legibus confiritu tum decreta es Set F). Et Gregorius M. Joanni defensori eunti in Hispaniam Commonitorium dedit legibus Theodosii O novellis Justiniani instructum, ut Sententias ab Episcopis Hispanis latas nullas esse revinceret, eo quod non servatis legum solemnibus prolatae essent (c . Hinc ex laudata diastiniani novella concludit: Ecce admonendus est semper c versarius ut ad audiendos testes advenias: quo qMia hic omissum est, necesse est ut quod contra legem acrum est, non habeat firmitutem. Porro idem Gre gorius sententias Hispanorum irritas ostendit, quod legibus paritum non est, quae Sententia S EX Periculo & Scripto recitari iubent. Haec procedendi in judiciis canonicis forma diu in Ecclesia stetit: saecu-lc, enim X l. Ivo Carnotensis (d nullum esse dixit modum procedendi Comitis Suessionensis, qui uxorem adulterii accusaverat, quia eam judiciario or fine non pulsaDerat: inde addit formam ab Iustiniano in novella CXVI . cap. I, . praeseristam; concluditque ex jure civili, ineras conject Uras non sufficere ad a CCUSatos damnandos.
Episcopi causas civiles sine solemnibus judicabant. g. XI. Judicia quidem canonica, seu de criminibus puniendis ex legmn forma Ecclesia ordinare consuevit, at Contra in causis pecuniariis, posthabitis legum solemnibus, ex bono & aequo diu apud Episcopos peracta sunt. Nimirum in Causis pecuniariis potius ut arbitri, quam JudiceS Episcopi cognori Cebant, idque curabant unum, ut sedatis animorum motibus litiganteS Cito in concordiam redirent (e . Vetus haec judiciorum forma extat a Pud auctorem constitutionum apostolicarum, qui judicia ex bono & aequo procul fori ambagibus ab Episcopo in presbyterio sedente expeditas exhibet (f). Stetit eadem judicandi forma, ubi Clerici in causis pecuniariis a magistratuum jurisdictione exempti sunt, & forum ecclesiasticum tanquam proprium meruerunt. Certe Justinianus tanti privilegii auctor edigit , ut Episcopi celeriter sine scriptura solemni S de more Sacerdotum causas pecuniarias Clericorum definirent, idque ne illi litibus implicati ab altaris ministerio avocarentur ae . Ipsa quoque Constitutio, quae Sub nomine Constantini statuit, ut liti
gantibus, etiam Parte altera invita, liceat sacrosanctae legis Antistitis judicium eligere, causas sine fori strepitu tractanda S praecipit (a). Quo tempore lex ista consarcinata est, nescitur : Certe vero Breviariis Codicis Theodosiani inserta est, & inde inter ca-
lite S Pecuniarias apud Episcopos ex bono S aequo fuisse tractatas, licet episcopalia arbitria in veram jurisdictionem creviSSent. Episcopalis fortis tricis forensibus inoo Iustis. S. XII. Haec simplex de plana causas pecuniarias decidendi forma deinceps mutata e St, alque adeo ordo judicarius in civilibus per forenses ambages explicari cet Pit, in Criminalibus vero noVas, multasque adjectiones admisit. Tantae mutationis causam praefert in praebuit studium juris civilis, quod in Italia saeculo Xll. iterum flo-xere, & in academiis publice doceri ccipit. Nempe huic studio inprimis operam dederunt Clerici, qui legum scientia non comenti, eas in usum deducere voluerunt, atque ita novum ordinem judiciarium ipsis legibus, immo etiam earum glossematis i naedificarum sc). Operi perficiundo accesserunt Romani Pontifices, qui Romanas leges statim amplexi Sunt, Se earum Octoritate uli c oeperunt, quod Constat ex S. Bernardo, qui Eugenium ill . ita graviter alloquitur (dj: Duotidie perstrepunt in Palatio leges, sed Justiniani, non Domini. Iuste ne etiam istud y tu videris. Nam certe lex Domini immaculata conderiens animus. Haec autem non tam leges , quam lites sunt si ea Pillationes subυertentes judicium. Et profecto Alexander i II. & innocentius III. & deinceps successores earum legum peritia imbuti, inde responsa dederunt, inde ordinem judiciorum dictarum , multa inno-Varunt, Saepe et ism Contra e X pressas leges Statuerunt. Hinc bona
pars libri primi decretalium Gregorii l X. integer liber secundia nihil aliud continet, nisi modum & formam causas instruendi &decideiasti. ordo judiciarius in foro ciditi ex decretalibus desumptus. S. XIII. Ordo judiciarius decretalium auctoritate procul US IOIsolum in ecclesiastico, sed etiam pro maxima parte in civili foro recentus est. Totus ordo judiciorum, inquit Cu jacius (e , qui ubique gentium in orbe christiano observatur, hunc solum (jus pontificium ties ut i fundum habet. Nimirum apud gentes, quae in Occidente nova regna fundarunt, non tricis forensibus judicia constabant, sed veritas demonstrari crede, batur vanis probationibus Per aquam ea lidam, frigidam , D trium can
6쪽
8 INSTITIIT. JUR. CAN. PARS III.
dens, duellum, aliosque con Similes modos, quibus miraculo opus erat ad eruendam veritatem: obtineb Itque Probationes istae non minus in re Criminali, quam civili. L te Vero Propagata duella, quae etiam Si test es falsitatis arguerentur, usurpabant. Sed demum deliri a ista gentes respuerunt, eorumque loco tarm in jud Candi in floris ecclesiasti eis, quam cognitam habebant, adoptarunt, Prae Sertim quando ecclesiasticar formae ipsi laici erant a Sueti, qui in pleri que cau- Sis tum apud Upi coporum e , ct Ueniebaritur, quod Montesquius ob ervat (a . Eo etiam contulerunt Clerici , qui ubi desueverant vulgates probationes, judicibus istic iv in jure dicundo aqve 3 sores accesserunt: judices enim laici u pote milites & nobiles nu la i i tr e rarum & legum peritia imbuit, Clericos nece sario ad solicebant in consilium, qui bus jurisdictionem eriam mandabant (li . Et ita C erici judicibus laicis assideates decretalium formulas in civile forum intulerunt.
Judicia certo tempore finienda.f. XIV. Jam ex regulis Romani juris cata Sae civiles de private triennio, Criminal TS vero biennio a die contestationis finiri de-b Ent, quibus Soatiis exactis instantii judicii perimitur so). Convenit hoc jus fini institutarum societatum & reorum conditioni. O ii J enim magis abnorme, quam cives diuturnis odiis & litibus imoli carit cla quid porro magis inhumanum, quam reos diuturno Caercera maceries, & continuis afflictionibus destrui 8 Eadem juriq- prudemia etiam in decretalibus repetita videtur: rescriptum enim Honorii III., quo trien tio minime perempta instantia decernitur (d), aperte in eam speciem Conceptum est, qua machinis & cavillis actoris triennium exactum Erat (e ): nec recte Gon Zaleg tenet, ab Honorio jus civile abrogari. Caeterum et Si jure decretalium instanti a biennio aut triennio finiri debeat; tamen reap e lites lira legitima spatia protractae, idque es ipsis decretalium scitis, quae ab omni gravamine & quavis interlocutione appellari permittunt, &porro multa alia impedimenta ad lites in longum trahendas pro ponunt. Itaque Tridentini Patres demum huic malo remedium quaesiverunt, Statuentes, ut ea ae omnes fori ecclesia i ici coram ordinariis locorum saltem biennio a die motae litis terminemur (s . At regula ista in usum deducta non videtur: & in civili foro oblitium multitudinem lapsu temporis instantia non Perimitur. CA-
In jus Docatio si citatio quomodo disserunt. s. i. ordo judiciarius in decretalibus statutus ab iuris canonici
tironibus non debet ignorari; quamvis erit m decretales, qiue tricis forenses exhibent, longe distent a purioribus disciplinae regu lis, tamen quando judicit jure decretalium instrui coeperunt, ordinem judiciarium in civilibus & in Criminalibus saltem paucis oportet enarrare. Judicium Civile late sumptum ab in jus vocatione sumit exordium. Est in jus vocare juris experiundi causa vocare apud magistra tum Veteri Romaeno jure ipsi actori potestas erat adversarium suum iri jus vocandi, qui nisi confestim iret, aut vadimonium promitteret, vi facta rapiebatur (b . Ita citatio ab in jus vocatione differebat: citatio enim fiebat jussu iudicis per praeconem,
interdum etiam edicto, Aec tantum reus, verum etiam a Cior , PI-troni & testes in judicium citabantur (c . At labem ibus annis sublata veteri iudiciorum forma, potestas in jus vocandi actori ablatae est , & nova invaluit in ius vocandi ratio, quae fit auctoritate iudicis , quieque eadem e SL RU Citatio. LatiuS vero patet Citatio , quam
in jus vocatior, illa enim usurpatur in quavis judicii parte , dum singuli actus judiciarii litigantibus manifestantur, haeC vero reStringitur ad primam citati octem, unde judicium incipit ( i . Omni autem judicio inesticitatio, & ad eiu S intimam naturam pertinet vetat enim non minus naturalis quam civilis ratio, que notam inste- sensum & inauditum damnari.
Libelli deseriptio. . II. Decernitur in jus vocatio per judicem ad actoris postu-
Iationem, quae libello conventionali in causis civilibus Conlinetur. i Libellus qui pas Sam rustantia et tam dici Solet, est brevis Scriptura qua actoris petitio et a re & d istincte proponitur. Veteri Rom nojuie actiones certis & solemnibus formulis erant inclusae, ea Squ , antequam actores agerent, a praetore debebant impetrare j): inde jure novo formulae ear inque impetrationes sublatae, Sunt sq), & gemis futurae litis libello Comprehendi coepit, in quo speciem, ge
7쪽
, o INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
nus & nomen actionis neceSSe erat e primere, Si vera Cuj1eius observat (a . At jure decretalium noti admodum desideratur expres sio nominis actionis, & satis est pure dc simpliciter factum ipsum enarrare, & in factum agere, congcu tame I i PSi facto amecta petitione (b . Utiliter tamen adjici ux nometa aerioriis, Sic enim omnis cavillandi, & reo libellum in alium Sen Sum torquendi adimi tur occa io. Caeterum lioellus in omnibus Civilibus causis debet ad hiberi, nisi sint leviores ac breviore 3, quae summario judicio tractandae sunt (c .Libelli qualitates.
S. III. Sic autem libellum concipere oportet, ut inde reus de
causa plene instruatur, eoque edito deliberet, utrum Cedere velit, an contendere. Hinc libellus Clarus, Certus. aptus esse debet,
quas libelli qualitates pluribus enarrant interpreteS. Et Clarus quidem, nam continere debet nomen judicis, aetoris & rei, item per picuam negotii narrationem & petitionem , & quidem adjecta cau-Sa , quae in actione in Personam in specie exprimenda est, veluti ex commodato, mutuo (d ; at in actione in rem sufficit causam Proximam, seu dominium allegare. Rasio differentiae est, quod deberi ex pluribus causis queat, dominium vero non nisi ex una causae contingere possit se . Hinc in actione in personam, nisi eausa in
specie addatur, dubius remanet reuS, nec de causa inStruitur: contra in actionem in rem illa causa cen Setur deducta, unde dominium quaesitum est. Certus quoque debet ESSE libellus, ut nempe
rem petitam Ceriis signis demonstret ), nec petitio sit conditionalis , generalis, aut alternativa, ni Si actio natura sua Sit genera lis, qualis est petitio haereditatis, aut alternativa, qualis jure Romano est actio noxa lis (g . Ut demum aptus libellus dicitur, si petitio subjecta facto & negotio exposito respondeat: nam si quis rem possidens, agat nihilominus in rem, aut agen S eX empto Praestationes diverSae actionis si bello persequatur, frustra Postulat (h .
Ubi aliqua ex his qua litatibus deficit, libellus obscurus, dubius,
ineptus audit, integiumque reo e Si ea de re eXpoStulare, quin officio audicis contineri ajunt , inepto S alios e deficientes libellos repudiare.
Emenda. io es mutatio libelli quando permisso. S. IV. Quod si libellus ineptus sit, aut alias in actione proponenda erretur, an licetat de loci actionem, atque adeo libellum ip-
sum . emendare, a Ut mUtare. Emendari dieitur actio, quum error tollitur, aut defectus Suppletur, integra remanente illius substan tia; mutari vero quum repudiata Veteri actio Nova intenditur, veluti si actor aliud Pro alio, aut idem ex alia causa petere instituat. Et actionis quidem emendatio & ante & post litem contestatam ad sententiam usque jure permissa est: similiter mutatio actionis ante litem contestatam recte peragitur: at nuin etiam fieri possit postea ad sententiam usque inter juris Civilis interpretes non convenite quamvis alioquin satis expressa videri possit Justiniani sententia, etiam in eodem judicio licere actionem mutare, ita tamen ut actorreo expensas factaS refundat, eique novam actionem edat, conce
datque deliberandi spatium (a . At si ita est, non erit idem judicium: & recte observat Vinnius (bj, idem dici judicium, quod apud
eumdem judicem sine nova in jus vocatione Continuatur. Jure decretalium ubi inepta proponitur actio , reus ab instantia absolvitur, si actor errorem in tempore non emendaverit, licetque deinceps comvenientiorem actionem intentare (H. Citatio alia simplex , alia peremtoris. S. V. Jam vero in jus vocatio seu citatio alia simplex est, alia
peremtoria. Simplex continet merum Praeceptum, ut reus intra certum diem judici se sistat, nee ante reum facit contumacem, nisi tertio repetatur, quod legis manSuetudo introduxit. Contra peremtoria praestituto die reum comparare jubet, eumque, Si non Veniat, facit contumacem , in peremtorio enim comminatur judex, etiam absente parte adversa Se cogniturum, nec passurum, ut adversarius
ultra tergiversetur (dj. Edictum peremtori uin jure Civili post tres simplices citationes impetratur , aliquando post unam & alteram, aliquando stati in , quod appellatur unum pro omnibus; pendetque ab arbitrio ejus, qui jus dicit, pro causae, personae aut tempori S conditione ordinem & compendium edictorum moderare (H. Sufficiebat autem jure veteri & novo codicis singulas citationes decem dierum spatia distingui f): at jure novellarum triginta dierum intervallum singulis citationum edictis neeessarium est tu . Jure decreta-Jium intervalla dierum inter unam & alteram citationem arbitrio judicantis decernuntur hi: & profecto aequius est, tempuS contrahere, aut producere, prout diversa locorum ratio postulavit: sicque civilis etiam fori usu reces tum est.
Ca P. T. ex . de Dolo de comum . . Cleme ut. I. de Iudic.
8쪽
Decretum citationis nomen judicis debet continere. S. VI. Ut vero citatio legitim dit, plura debet Continere, no men nempe judicis, item diem s& locum , quando & quo reus se sistere debet, nec causa citationis O millenda est. l t judicis quidem
nomen decreto citationis Contineri nec ESse est; tum quia Hire novo
citatio ex jurisdictio ite descendit ta), it m etiam us videat reus, num ad comprientem judicem Vocetur. Quoniam vero judex delegatus alienam exercet jurisdictionem , citationis decreto inserendum est e RPmplum litterarum, quibUS ei mandata Cisu Sa e t (V ; nec enim
alias de ejus jurisdictione reo constare potest. Quod si judex in jus
vocans inromoe tons Sit, debet etiam reuS Comparere privilegia sunt
allegaturus, judicis enim est ae limare, num sua jurisii ctio sit le). Nec obturbat regula juris , neminem Tibi esse iusicem, v l jus sibi clicere debere lili; nam ea tantum Propria dici: ur Caufia , Cujus emolumemum, Vel damnum ad aliquem suo nomine pertinet, quod Ulpianus observat se). Verum tum debet reus judici incompeten a se
sistere, Si n( n ConStet eSSe in Competentem: nam ubi notorium id est, reus non tenetur Comparere: quod PasSim interpretes tradunt.
Locus judicia quIndo in citatione curimendus. VII. Certus quoque locus, qoo reus Venire & Se sistere judici praesentem debet litteris citatoriis eXprimendus est: quod Praeci pue obtinet, si judex delegatus sit, non item si sit ordinariurum hic enim suum Certo loco tribunal habet, ille non habet. Sed si ordinarius judex velit extra locum, quo solet judicare, jus dicere, iocum etiam oportet dei ignari j). Locu S autem, in quem reus Vocatur, ipsius citantis jurisdictioni subjectus e se debet , & praeterea
ipsi citato tutus; contra naturam enim videtur esse , cogi reum ad
locum non tutum venire g . Sive autem locus ipse judicii tutus non sit, Sive alius Per quem reus transire debet, idem jus est (h ;
sed eo adhibito di crimine, ut Si notorium Sit, locum reo tutum non esse, citatio ipso Jure nulla Sit (Z ; Si notorium non sit, valeat citatio, incumbat vero reo probatio, Sibi locum tutum non esse (h . At inquies, ubi tutus non est judicii locus, potest reus per procuratorem respondere. Video, Sed hoc ipso eXcusatur reus, quod ei per se responderesnon licet. De
De die , quo reus apud iudicem tenetur comparere. q. VIII. Porro dies. quo reus judici se sistere debet, certus sit oportet, eumque arbitratu boni viri juderum i pie praestituet, speetatis totorum , t et Porum S PerSoriarum ad unctis Praestitutus autem dies fertitus e Me non debet. Feriati si ii feriatici dies, ut appellat i lpianus ( ij sunt quibus lite vacant aures, seu quibus fora conquiescunt, iique alitereligionis causa, alii ad humanum usum sunt i astituti, quorum hi imi feri e messis & vindemiarum . illi sunt dies devotionum, seu festi dies, quibus religioni vacandum est. Jure civili judiciales aetus feriati si diebus inutiliter expediuntur nisi liti gatores sponte sua veniesnt ad judicem (bi; quod prete serti in de feriis humani S Cautum videtur, nam diebus religionisine consen tentibus quidem Parii bu S actus j ad c ales utiliter expediuntur (o). Similiter jure decretalium in feriis humanis ex partium
consensu recte Judicia agitantur; in seriis religionis omnino nulli sunt actus judiciales, etsi partium condensu expediti id . Sed his regulis non ligantur Romani Pontifices, qui etiam feriatis diebusta, quidem. ipsa dominica die actus judiciales eX pedire consueve runt, reosque Citare ut se apud Sedem A PIsto i icam sisterent se'. Causa citationis exprimi debet.
S. IX. Item in litteris Citatoriis Calasa, Cur reuS VOCetur, e X-ptimi debet, ut ita ille deliberare possit, num CederE. an contendere velit. Veteri Romano jure quum fiebat in jus Vocatio. causa non aperiebatur, Sed demum ubi in jus seu apud praetorem ventum
erat, edebatur actio, atque adeo Causa voCationis reo innotescebat . Inde Sublato veteri in jus vocationis ritu edi Ait Iustinianus, ut in ipsa vocatione libellus conventionalis reo ira datur se et quo ipso in jus vocatio & actionis editio in unum actum coas Uerunt. Iure decretalium non admodum nc CessariUm e St. Vocationi Scausam exprimere, aut Simul libellum reo oli erre: Supponunt enim Pontifices facta citatione reum aliquando plene de causa inStructum non esse (hi. Hinc reo in judicium venienti edebatur libellus, S simul dabantur inducite deliberatoriae, quibus ille edita jam actione de lite suscipienda deliberaret. Sed jam pene omnium locorum statutis cautum eSt, aut uSu fori receptum, ut cauSa citatio-
L. I. D. de Feriis. L. I. s L. D. eod.
9쪽
i. INSTITUT JUR. CAN. PARS III.
nis decreto ipso exprimatur, Vel libet us simul reo offeratur: &apud nos sanetae Inquisitionis judicium Sa Pi , ubi citationis causae
Citatio reo denuntiarassa. S. X. Decreta per judicem in jus vocatio reo manifestanda est, quae denuntiatio apparitoris , Seu Publici nuncii Oper i solet expediri. Denuntiatur autem vel in ipsa rei facie, vel ad domum (a ;in faciem si rei copia haberi possit, alias ad domum, ubi habitat . aut si plures domos habeat, in qua frequentius residet, aut residere tenetur. Et quamvis veteri Romano jure de propria domo in jus vocatio prohiberetur (bi; id tamen ea ratione reCeptum erat, quod in jus vocatio privata auctoritate & adhibita vi fieri soleret. Quod si reus absit, & ubi syt ignoretur, per edictum publico loco affixum evocandus est (d, ut ita reus ab Sens per amicos aut propinquos, quibus edictum patet, admoneatur, quod jure praesumitur. Si vero reus degat in alieno territorio, auctoritate judicis si ius loci citari debet (d). Et si citandi vagam ducant vitam, & rei immobilis controversia Sit, in loco rei Sitae citationis executio videtur fieri debere, idque per edictum publico loco affixum. Qua cun -
qae vero ratione Citatio facta Sit, nuntius id in acta referte debet, & quidem diei, loci, modi factae citationis aliisque adjunctis
ectus citationis. S. XI. Jure facta in jus vocatione Plures effectus producuntur. Principio causa coram judice, qui in jus vocavit, Pertractanda est, etsi reus postquam adeSse JuSsuS est, alterius soli else Coeperit, in ea etiam causa non habet fori revocandi potestatem , quasi Praeventus (. . Item citatione perpetuantur judicis delegati jurisdictio, Sic ut mortuo delegante non expiret (f). Praescriptio etiam triginta annorum I aliquando etiam longi temporis usurpatur h). Post citatione in quoque lis pendere dicitur, modo in ea talia eX pi eSSa Sint, unde reus plene de causa instrui potest: quod demum Clemens N. generaliter statuit (i ; jure enim Civili lis pendebat demum a contestatione, qua ludicium ordinabatur, tantumque ex Justiniani novellis in actionibus in rem, ubi agebatur de dominio , Per in jus vocati omnem
CAP. XXI DE CONTUMACIBUS &c. rs
nem litis pendentia inducebatur (a . Hinc facta citatione res evadit litigiosa, nec potest alienari (b), nec aliquid innovandum , sed omnia in eo statu remanere debent, quo erant tempore litis motae, idque quousque causa omnino finiatur te).
De contumacibus. i Contumaciae naturu ejusque vectes.
est, quae quis judici praeeipienti ia causae persecutione non obtem-Perat , qualis Cen Setur, qui tribus edictis, aut uno Pro tribus, quod
peremtorium dicunt, in judicium vocatus, venire neglexerit (ii , vel impedit, ne possit ad eum citatio Pervenire (e , vel si venerit in judicium, judici obtemperare recusaverit j), vel sine illius venia susceptum judicium deseruerit ae . Communiter contumacia in
veram Seu dolosam , & Simplicem seu praesum tam dividitur. Vera est, sifidolus & malitia inobedientis manifesta eSt; Simplex vero ubi negligitur quidem jussus judicis, Sed de dolo evidenter non constat. Hinc intelligitur titulus decretalium de dolo si contumacia, seu de contumacia dolosa & simplici, prout dolus apertus est , aut
praesumitur. Et Simplex quidem Contumacia admittit excusationem,& legitimo impedimento probato purgari potest sh , nec facile ubi
de dolo non constat, ad excommunicationem potest deveniri.
Pom te Contra actorem contumacem.
II. Non minus reuS, quam a Ctor esse poteSt contumaX, quin
actoris contumacia major & foedior Cen Setur quam ipsius rei, cujus est fugere & subterfugere judicium. Utrique autem impune noriferent, quod iubenti judici non obtemperaverim. Et actor quidem si eo termino , ad quem adversarius citatus est, judici se sistere negligat, condemnatur in eXpensas, O ad aliam citationem non
admittitur, nisi praestita cautione de judicio sisti i). Imo si contingat, actorem citatum non Comparere, ad causam procedere licet atque adeo testes a reo producti recipiuntur, ejus allegationes exa
10쪽
i 6 IN ST I TU T. JUR. CAN. PARS III.
minantur, & definitiva tententia Proteri t : qu in re istat in ter actorem & reum contumacem, Nam ubi iste non contestata lita contumax e fit, ad CauSIm n OB Proceditur, quod Secus actore contumae e constitutum est; intolerabilior enim actoris, quam rei contumacia censetur. Quod si contesta a jim lite aetor conquinax e 1 serit, jure decretalium ejuS P coeura O , si quem eliquaerit, a pellatur; vel si neminem reliqueri , aut Procurati r venire comem
serit, ipse absens per edictum domui ejus affixum voca ut, & inde causa expeditur (b . Quae per decretaleS Si tu a pro dedenti formae multum distat ab ea , quam in eadem Speeie as in ranus proponit (c .
Poenae contra reum contum sissem.
III. Quod vero spectat ad poenas, quibu3 jure pontificio punitur rei Contumacia, interest, D Uin i S HUI dum Contestata itis, arivero postea contuma X fiat. Si Primum in actione in rem a Vorimittitur in po Se8Sionem bonorum , de quibuS quelio evi; in actione personali mittitur actor in poS essionem bonorum mo silium prumuis rei vel immobilium, si forte mobilia de int, pro de iiii qua ivitate. Quae
tione praes t ita judieio Sisti, & refectiS expeti Sis PISSeSSionem recuperat. Quod Si cautionem in rari annum Non offerat, actor po tannum novo decreto veru S POSSESSor rerum Pettiarum Constam itur, reo proprietatis quae Sinone re Servata (di. Si vero reus jam Contestatae lite contumax evadat, & es actis liqueat de CAUSA , Jadit:X Se tect-tia sua litem definiet; si nota liqueat, actor in veram possessionem mittitur, salva reo dominii lite e . Sed in causis beneficiariis frae udationis civ a ligitarent, decernebantur absentium & lal stantium possessiones bonorum; at iuris civilis doctrinae in multis distat, Hecretalibus , qua in vis inde S a Pere Pontifices Crediderint, qux de re is uela tu erus Suoti liter commentatur is .
Aliae contra contumaces poenae.σ IV. Sunt ali ae preme , quibus contuma Cia Praeger tim rei Coer- Cetur , qualeS multat di CLIo,ideques Latio Possessionis th , quaendo
ad consultius judiei videbitur, condemnatio in expensas (aj, in Pta
mis vero eXCommunicatio (b . quae tum Praecipue locum habet, st causa talis Sit, in quo missio in possessionem, Ordinarium contumaciae coercendae remedium, decerni non possit (c . Ex poenis autem contra contumaces iure propositis unam, quae magis timeri debeat, initio judex seliget, ad aliam nihilominus ProeeSSuru S . Si id Protervitas contumacis mereatur, quod non obscure In nocera ilia; li I. tradit (i . Verum novissimo Tlidemini jure tum demum jude X ee-Clesiasticus reum Contumacem excommunicationi subjicere poterit, Si Persona aut re coercere 'equeat (e , quod Statutum est, ne eL- communicationis fulmen vilesceret.
De exe tionibus, O mutuis petitionibus. Exceptio definitur.
S. I. V roposita editaque actione si reus contendendum statuerit, Se defendere debet, idque fit vel negando actionis fundamentum. vel causam fatendo quidem, sed exceptione subjuncta. Exceptio Proprie & Stricte sumpta est actionis excJusio (f), seu clarius, eSt defensio rei, quae actioni alioquin constitutae opposita eam ob aequitatem elidit. Ita egeeptio efficacem supponit actionem, quam ex Cludere & ineffieacem reddere prae se fert, vel ut i si actioni ex Stipulatione per vim inita merus exceptio opponatur, actio alioquin jure civili efficax eliditur (e . Hinc non omnis rei defensio EXCe Psio proprie dicitur, allegationes enim illae, quibus ipso jure actio denegatur, veluti compensationis, solutionis defensione S qui
dem sunt, exceptiones vero tantum lato sensu dici poSSunt. Exceptionum Specles.
S. II. Sunt vero exceptiones duplicis generis, alue dilatoriae &rem Porariae, aliae perpetuae & peremptorie. Dilatoriae principalem Laia Sam non Perimunt, sed ad tempus noeent, O dilationem tribuum, sive ob personam & jurisdictionem judicis, sive ob inhabilitatem actoris, vel procuratoria, sive ob modum procedendi, si Veob merita causae, quales sunt exceptiones pr escriptionis fori, Su Pecti judicis, seriarum, libelli obscuri, ante diem Petitionis. Contra