장음표시 사용
11쪽
i 8 INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
tra peremptoriae semper agiari ibus Obi an I, & Semper causam, de qua agitur, perimunt, quali S e Xcep ionei doli mali, metus. jus jurandi, pacti de pecunia omnino Non petenda, irim SL. Macedoniam , Velltiani, non i umerriae De ULT, Sed peremptoriarum aliae esse dicuntur litis fuit e, aliae simpliciter peremptoriae, quarum illae impediunt liti S ingressum, qualeS jurisiurandi, rhi iudicatae ; hae
vero litis Cior es alit ne in non in Pediunt, qualeS EX LEPtio don, metus causa.
Exceptiones quando proponendae. S. III. Exceptiones dilatoriae inter exordia litis, hoc est ante
litem c intestatam , opponendae sunt, quae Ulii usque Juris regula ESt ( i : contra perern pti r spe recte oppon Untur quandocunque ante
latam sentent iam (b , immo quae appellantur litis sinitae, etiam Post sententiam in actione Judicati recte opponunt m , Veluti si opponatur, rem alias fuisse judicatam (o . Sed inter dilatorias primae opponi debet praetcriptio tori: nam Si ita ens ju icem tibi competentem non e Sye . aliam prius Oppono S, jam h OC i PSo In emn Consenti'; quo fit, ut eius in te jurisdictio sit, qUar propria ejuS non erat sil , nisi Clericus in judicem laicum consenti it; jure enim decretalium ex consensu clerici juri sui Ctio laici judicis non pro toga- ir (e . Caeterum aliquando etiam po i litem conte latam dilatorias exceptiones opponere licet, Si Scilicet vel excep iones ipsae , vel earum notitia post contestationem Suboriatur (s . Ne vero reorum malitia lites in longum trahamur, iure decretalium cavetur, debere a judice certum dilatoriis exceptionibus Opponendis diem data, Postmque in i lar tantum re C te opponentur, quas noVa reo obtulit Causa, quasve reus tibi non fui Sse cognitas jurato affirmaverit ig): itemque iliae, quae omissae judicium nullum reddunt, veluti e XCeP-tio falsi procuratoris (la , & quae gravamen Perdurans Continenla ut exceptio loci non tuti (ὶ).
Excommunicationis exceptio semper proponi potessit. S IV . Iure decretalium inter exceptiones dilatorias celebris est eXceptio majCris ex Communicationis, quae in qualibet Irii S parte
opponi potest, etiamsi reus eam intra tempus d ItaloruS EXCEPTIO-nibus opponendiS praestitulum Sciens omiserit , quod Jure Singulari cautum est, ne qui S cum Periculo animae Suar Cogatur Cum EXCOm-
CAP. XXII. DE EXCEPTIONIB. Ie. yy
municato coma tunica re (.r . Mediis Saeculis excommunicationes erant freque missimae, atque adeo rei excommunicationis exceptione iacile ad calumniam abutebantur. Itaque cautum in Soncilio Lugdunensi, ut qui ea utitur, excommunicationis Speciem, nomenque e XCOmmunicatoris exprimat, & utrumque infra octo dies Probet, alaas judex in causa procedet, reumque damnabit in expensa S . quas actor diebus illis se fecisse docuerit,'item que Cautum, ne eadem ex communi Catio ultra duas vices objiciatur, nisi evidens de Prompta probi tio superveniat (b). Quod si sententiae Super principali negotio lata
Sit . actor non obstante excommunicationis exceptione non vetatur
Drovocare se l. Cui libet enim iure naturali defensio competit, nec
iustum erat, obtenta EXcommunicata DIIS Sententi in m rem suci Catam trRnsire. Verum reo excommunicationis e XCeptio opponi nequit sil , quippe qui invitus in judicium venit: immo vocatus tenetur respondere, ne ex sua malitiae commodum Sentiat, a L Vetatur rem
convenire (e . De spolii exceptione. . V. Praeterea iure decretalium etiam famosa e t exceptio spolii,
quZ opposita non cogitur reus actori respondere, donec per omnia restitutus fuerit. Spolium jure decretalium eSt privatio possessionis, vel quasi rei cujuslibet inique facta; Spolium enim admitti tur et ilim sine vi, modo quis indebite possessione privetur (fj; spoliatus equidem et taem is dicitur, qui juris ordine praetermisso possessione beneficii auctoritate judicis dejectus est se . Exceptio spolii opposita spoliatori quocunque nomine agenti Cata Sam omnino differt, donec spoliatus restituatur (hJ, a deo inimica iuri vis est.
Restitutus vero censetur spoliatus, Si POSSESSionem cum omni causa,
id est una cum fructibus & refectis expensis, recep .rit (t . Debet autem Spolium intra quindecim dies probari , a tempore , quo objectum est, Computandos ( j, quibus elapsis nee spolio probato in causa proceditur. In causis civilibu 3 haec exceptio tantum ipsi spoliatori opponi potest, non tertio posSeSSori, qui ab eo causam habet (t , quamvis alias actionem Spolii Contra tertium POSSESSO rem licet intendere. Spoliator non tantum is cen Setur, qui per Se possessione dejecit, verum Ac qui dejectionem mandavit, vel suo
12쪽
ro INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
nomine factam raram habuii sa . Oriod si spoli. tus iudicio crimianali pulsetur, etiam de ter tui 'po' O Potest excipere, modo pro bet, Se omnibus suis boni S, vel in f joria Parte Per violentiam des
Contra exceptionem opponitur replicatio. S. VI. Quem 'dmodum velo reu S ad excludendam actionem exceptione mi ur: ita quoque fas est, actori replicatione exceptionem : reo propo sitam excludere, & Suam actionem confirmare. Est enim replicatio exceptionis exclusio (o ; atque adeo quamvis a parte actoris veniat, tamen potiIis est excePtio quam actio , quia excipienti reo opponitur, reus vero in exceptione uctor est, ut recte Ulpianuq observat Item si contra actoris replicationem aliquid opponere reus habeat, duplicationem proponit , atque ita deinceps ex regulis juris civilis triplicationes & quadrupli tione S usurpantur te . Verum in foro ecclesiastico duplicationibus aut triplicationibus locus non est, Sed judex ex officio iis modum imponit. Reconventionis descriptio. VII. Nec tantum exceptionibus, verum etiam Contra actorem mutuis petitionibus reo uti licet in sui defensionem. Mutua petitio,
seu reconventio eSi reciproca actio. quae a reo convento in eodem judicio contra actorem instituitur. Hinc mutua petitione reus nori excludit actoris intentionem, quod proprium exceptionis est; sed potius intendit Spccie quadam compen aiionis Se tueri, & ipsam actionem retu dere. Habet vero locum mutua Petitio sive actione in personam, Sive actione in rem reus Conventus Sit, non enim
recepta e Si Arat. Fabri sententia j , eum , cum quo actione ictrem actum est, recon Venire non posse; & sive eadem , Sive diversa causa sit; aperte enim Justinianus in novellis edixit, licere recon veni re, quaecunque demum fuerit Causa, ex qua a Or cum reo egit O . Et si idem imperator tantum in eo item negotio re e Vela Gonem admittere videatur (h : non inepte idem negotium pro eodem iudicio licet interpretari; aut si id minus placeat, dicendum Perleges novellas juri codicis fuisse derogatum. Sic late acceptae &eae tensae mutuae petitiones utilitati rei publicae cedunt, utpote quae litibus cito finiendis & expensarum compendio Serviunt.
CAP. XXII. DE EXCEPTIONIB. &c.
Actoris, ta rei reconvenient f par esse debet consisto. S. VIII. Reconvenire licet omnibus, quibus agendi jus est; nimirum recon Ventio est vera actio, quam reus Contra actorem intendit. Hinc excommunicatus inutiliter mutuo agit, quamvis enim recte contra actionem excipiat, ne indefensus damneturi non tamen eidem agere licet sa). Actoris autem & rei mutuo agentiqpar esse conditio debet, atque adeo si actori ex rescripto Pontificis judex sit datus, qui remota appellatione cognoscat, delegatus iudex etiam sine appellatione in causa mutuae petitionis cognoscere debet;
quod Caelestinus ili. rescripsit (b nec enim debent actor & reus diverso iure iudicari (c , nec debet actori licere, quod reo non con
Necondentio intenditur apud jussieem petitionis. S. IX. Proponenda est reconventio apud eundem judicem, a rudquem actio instituta est, sive judex ordinarius, sive delegatus sit p), etiamsi alias judex ariori esset incompetens: quod Cerici jure comprehensum est ea Profecto ratione, quod aequum eSt, Ut actor recon
ventus eundem habeat judicem, cujus in agendo obser Dat si bis ritim is J. Seu quem ipSe Sponte Sua Contra reum adiit. Hinc Clericus, qui apud judicem civilem contra laicum experitur, apud eundem recte potest reconveniri, licet alias Clericus in judicem laicum vetetur consentire; reconventio enim non tam Clerici consensu . quam legum auctoritate nititur (g). eium apud Iudicem delegatum tum recte mutuo agitur, si ille datus sererit ad preces recon venit; non item si motu proprio, ut dicitur, electus fuerit, quum actor iudicem illum non elegerit, sed fortuito sortitus sit (h . Nec reconventio locum habet apud judicem appellationi , hi ec enim proprie sic dicta actio non censetur: nec qui appellat aliquod ius novum persequitur. sed tantum conqueritur de sententiae iniquitate. De tempore proponendae reconDerationis. S. X. Porro ita fit apud rei iudicem reconventio, ut non distinguatur in legibus, quo tempore sit instituenda . Innocentius IV . in Concilio Lugdunensi innuere videtur, reconventio nem institui posse, quouique conventionis judicium finitum non sit, eodem du
rante judicio (i : at in Cleme iri inis edicitur, reconventionem infri-
13쪽
ra INSTITIIT. JUR. CAN. PARS III.
luendam in ipso litis exordio, hoc e t ante litem contestatam Utramque hanc decisionem admittunt interpreteS, SA d diverso esset tu. Nimirum duplex est reconventionis es eius, Unuq ut utraque cauta conventionis & rec'nventionis Sit nul i ceptitur O decida tur; Elter est prorogatio jurisdictionis, quae ipso jure inducitur, ut judex etiam de reconvenaicine O gno eat . Sed diverso judicio. Si recon ventio an e litis conti Strionem Pro PO atur, am Stati in post conteStationem utraquZ causa simul tractatur, & si aliti r judex Pr Ce Serit, locus e , t appellationi. Con ra Si recon ventio post litem ConteStatam proponatur. Utraque causi uno judicio non tractatur, sed tantum iudicis proro datur jurisdictio, ut etiam de mutuis Petitionibus cognoscere possit (hi. In limitis causis non est locus recondentioni.S. XI. Sunt vero multae ca usae, quibus mutuae petitiones objicine lis eunt, Sive quod Sti apte natura Seorsum Sunt tractandae di ad exitum perduce Istae, Sive quod judex conventionis in recon veritione index omnino esse vetatur. Ita in caeus is criminalibus reconventioni jocuq rion egi sae, num is uoce ut tu, non relatione criminis reus purgatur (t : nisi quaestioni criminali principali ter molae civilis causa ad jungatur, quo casu judeae sententia sua utramque dirimet discep
i a i timem ( . Porro in causa depositi non admittitur reconventio (f),
tanta est depositi sides. item nee locus Ieconventioni coram arbitris quorum potesta S compromisso nititur, ec ad nori CX- pressas ibi causas producitur. Nec licet recon veni re de re Spirituali apud judicem laicum, cujus jurisdictio ad res Spirituales ne-qssit ps Orogari. Ibi demum reCon vention Eln non admittit interdictum unde vi, sive actio despolio, ut habent decretales: qui enim vi dejeCit , Conventus frustra mutuo agit, nee quidquam habere
asDe litis contestatione. Contestatio litis ox principiis juris Romani. S. I. Si quae opponantur exceptiones, nullae sint, aut Oppositae
satis discussae & rejectae, aut ad causae deci Si octem reservat e, ad litis contestationem veniendum est, unde proprie lis init ium haebet; nec enim antea lis proprie erat, sed Controversi a. Veteri lare Romano ius contestata fuisse videtur, quum ordinato judicio utraque pars dicebat testes estote, quod Festus tradit (. l. Ordinatum vero sudicium dicebatur, ubi status Contro TerSilae poSt mutuam P Er-tium narrationem determinatus erat, & praetor judicem pedaneum dabat, litigantes vero in rei se te fidem testibus praerientibus testimonium denuntiabant (b . Itaque a tir Scibus dicta eit litis Coni estatio, eontestari enim em testibus adhibitis , liquid declarare (e). Ritus advocandi testes inde deviit, at stetit nomen & viq Cola teStationis, quae idcirco iure civili novo laeta est oer petitionem actoris in jure propositam, & rei contradictionem seu res p uritonem (d Se i non qu e libet rei responsio litii, contestationem effecit, sed quae certa S specialis est, nota ambigua, neque conditionalis, quaeque continet contradictionem ejus, quod petitur. Quo fit, ut per rei con se si onem lis contestata non dicatur, quum non habeat contradictionem se), nec reus judio tum subear. Et quoniam in contestatione demum status controversiae constituebatur, inde in legibus civilibus litem contestari, & judicium constituere, aut uecipere tari tundem Valent: inde etiam illud erat, ut demum a contestatione judicium in
cipere diceretur, quod viri docii observant (s .
Contestatio litis secundum decretales.
S. II. J ure decretalium eiam petitione apud iudicem proposita
eique facta responsione ii S contic Statur, quamvis non Per o in ii inter jus civitur novum , & decretales videtur convenire. Non herpositiones si responsiones ait eas, inquit Gregorius Papa lX. se tper petitionem in jure prypositam si responsiovem secutam litis contestatio sit. At qualis esse debet responsio 'Negativa profecto, quae ex
14쪽
certa scientia Procedat, & quae litem de re Principali cum actore suscipiendi animum contineat. Etenim Si qNi Simpliciter exceptionem Peremptoriam opponat, non Cen e tur litem comesta ri (a) quia id non ea intentione facit, ut litem Suseipiat, Sed potius ut statim ostendat, se non teneri ad litem conteSlandam. Responsio autem negativa ad Contestationem jure decretalium non necessario debet esse specialis, sed Sufficit generitis, qua re u Ilatentioni a Ctori; contradicit, & litem de principe Controversia Suscipi t. Recte vero Pontifices liabent, per positione S dc re SPonSioneS litem n in contestari et poὴil Ione S e Iim . quT ab actore Offeruntur, Continent meram ct irrationem, non Petiti octem , & quamvis sequatur rei res- Pontio, non tamen indueitur Contestatio , qui 1 deficit in jure petitio. eter uim Ad lite in contestandam Saltem iure decretalium utriusulae partis praesentia opus e se nori videtur , petitio enim & responsio etiam inter absentes haberi potest.
Positionibus lis plene contestssur. S. IIL Quoniam vero generalis contradictio, qua jure decretalium lis videtur Con es ratae, nota Proprie StJtum controversi se finiebat, sed tantum rei intention m de judicio suscipiendo deciae raebat; inter togationes & responsio eS Parcium de negotio controverso inductae sunt, idque ab jure Romano descendere glossatorcis crestiderunt (b . interrogationes lytar positiones dictae sunt, erant- ponderet. Oblatis positaeon
vera crederet, quae propoSubiet: deinceps e clam Sacramento interrogabaetur reu S, an crederet esSe vera, quae interrogati octibus Comprehensa es Sent. FActa rESPO Sion e Causae StatuS di Stinete erat ConStitutus. & lis perfecte contest aera. Quo fortaSse Spectavit Innocentius III., qui tacta actoris petitio ae & Secuta r sponsione ait, adhibitas interrogationes & responsiones, & diem plenes si me fuisse contestatam. y . Effectus positionum erat, ut Si Confiteretur reus, haberetur pro confesso; Si Vero negaret quod Pro POSI tum erist, nE-gata probandi onus actori incumberet. Hinc recte observavit Uie- ., positiones ad faciliorem eX peditionem litium & clario-gata
probatio, ut non probari debeat.
CAP. XXIII. DE LITIS CONTESTAT.
Contestatio litis jtidicii fundamentum. S. IV. Litis contestatio ex principiis juris principium & sundamentum judiciorum est, & ante negotium non Proprie lis, sed
controverSi a censetur. Per contestationem enim Status CZUSae finit M.
de nondum con Stituto causae statu qui judicium eSse potest y aut qui in causa recte procediture Inde docuit Paulus, stipulationem amplius non peti non committi sola in sus vocatione, qui enim in jus vocat, non Petit, sed Petere vult (H. Ergo nulla est sententia, si litis contestatio non praecesserit D). Interim sunt quaedam causae, quae expressam litiS contestationem non desiderant, quales summa riae , causae appellationis, item quae sine libello recte expediuntur, O ubi jus agentis contra certam personam non dirigitur. Sed ubi litis Contestatio requiritur, eam ultra viginta ab oblato primo libello dies actor differre non debet. Edfectus contestationis litis. S. V. Ex litis contestatione plures insignesque effectus oriuntur.
Principio malam fidem inducit (o); inde enim omnino incipit reus super jure possessionis dubitare (d . At mala fides tribuitur etiam controversiae motae (e , imo soli etiam denuntiationi (f : quae omnia non male cohaeroit. Scilicet proprie scientia rei alienae, non litis contestatio malam fidem inducit, scientia autem rei alienae, modo per denuntiationem, modo per controversiam motam, modo per litis contestationem ingeneratur. Item litis Contestatio interrumpit usucapionem & praescriptionem sae), hoc saltem effectu, ut si usucapio post litem contestatam impleatur, reo non proficiat, si condemnetur, quod post moram Controversiam usucapio in praelexitum aestimatur (hJ. Fructus quoque a ii te contestata desinunt adquiri, & adversario incipiunt deberi i. Porro litis contestatio exceptiones dilatoriast praecidit, judicisque recusandi potestatem ad immit , nisi postea causa suspicionis emerserit, & mandatam jurisdictionem facit perpetuam (I . Et demum litis contestation e quasi contrahitur, & novatio fit (in): qui enim in judicium coniense runt, etiam praeiumuntur velle sitare judicis sententiae, atque adeo
15쪽
quasi contrahere. Hinc accio temporali fit Perpetua, morte peri- iura transit in haeredes, & poenalis fit rei Persecutoria sa).
De jurejurando propter calami iram. Iuris jurandi propter calumniam descriptio. S. I. Quod facile poterat evenire, ut fraudibus & deceptionibus litigantes in litibus exercendis uterentur, se V Poti US abuterentUr, e re publica Vi Sum est, Sacramenti religione adstringere litigantium fidem, ut divinae ultionis metu a Calumniosis consiliis abstinerent. Hinc sure Romano & deinceps decie talium auctoritate institutum & receptum est jusjurandum propter calumniam, quo li-
mm iudice desere Me profitentur, se in causa ex fide hona
Procul deceptionibus & fraudibus procedere, & ideo lili re, quod causam suam ho nam esse Putant. Hinc a CLOr prim Um jurat, non calumniandi animo litem se modisse, sed existimando bonam causam habere: inde jurat reus, putantem se bona instantia uti, ad reluctan cum pervenisse, ut Justinianus habet (b). Utrique porro eodem sacramento promittunt, Se n Ullam Probationem exacturos, NISI eam, Quam pro cauSa adstruenda necessariam duxerint sc . Ita sacramentum calumniae magis opinionis, quam assertionis censetur, nec Per-jurus, dicitur, qui non obtinuit. usjurandum malitiae. q. II. Sic descriptum propter calumniam Sacramentum genera Ie est spectat enim totam causam, & in Singulis articulas repetatum censetur At datur praeterea Calumniae ju urandum Spe crate, quocin sine ulis actis judiciariis, prout judici videbitur, desertur, eoque iuranS Promittit, se non ex calumnia Petere daemna infecta Cautionem, aut deScribendi testamenti facultatem. Specaale calumniae sacramentum Bonifacius VIII. juramentum appellat id , quod factum videtur ad ea duo Sacramenta meliuS di Stanguenda , nam alias calumnia & malitia non ad modi m inter se differunt (e). Antiquo Romano jure etiam speciale calumniae a Scrament Um USUrPahatur, quoties suspicio malitiae lite pendente superveniret (s . verum Justinianus Satis este duxit, in una causa Semel de calumna a
generaliter jurari (H, atque ad o sacramentum calumniae spee evidetur su tuli Se; Saltem controversum fuit inter antiquos interpretes, mim Juitinianus calumniae speciale iii jurandum aboleverit. Quidquid vero hujuq rei sit. Bonifacitis Vlli. malitiae sacramentum probavit, illudque a partibus exigi voluit, quotierum judex expedire judicrum verit (b : nua iuris prudentia summus Pontifex Contra Christi doctrinam sacramenti usum reddit frequentiorem.
S. IN. u uriandum propter Calumniam non pro e mmo o Privatorum , sed pro com iuni uti l late introductum ES ut nempe in jecta sacramenti religione cap iosa Cola di i a & versutiae a foro procul arderentur. Sic enim nou lites solum, inquit Justinianuq sit, sed etiam calumniatores in iuventur: sic oro iudieiir putabunt sese homitius in sacrariae steti: quando nimirum fora in singulis causis undique s ei a meritis pei Si in absint . illuc luce Ci Vlli Jussurandum hoc per judicem exigi necessi tris est (e , e' que omisso judiciarium ordinem vitiari boni legum interpretes docent. Verum jure decretalium non absolutae neces itatis est propter Calumniam jusjurandum; ta-Cite enim omitti poe*t, eoque tacite omisso ordo judici riurum viribus constat f . Quod si litigator id urgeat, ut adversarius juret, etiam jure decretalium remitti jusjurandum sine vitio judieii n nPotest. Nisi velit actor jurare, ProtinuS cauia Cadit, nisi velit reus, Cons 'Si & jud Cati loeo est . in quam sententiam & leges S decretales conviniunt i n. Moribus praesentibus in multis provincii . veluti Gallia I Belgio de calumnia non juratur (h). Et praestaret Pria secto Aeneratim in illibus aboleri eiu modi sacramenta, quae summam piet tem & r diligionem in jurantilius requiruta . Nec iniuria dici potest, s i indiu bii ganies jurare potius de calumnia conimi Menda, quam vit inda: tantum ubi St, ut multiplicatis Sacramen iis homines in sacrariis Se positos putent. sui jurant de calumnis. S. IV. Praestant autem caelutrri ae sacramentum non modo ipsi litigatores, verum etiam eorum admini Stri, ut ad voeati, prossuratores, defensores, tutores & euru res hi j. Clerita ubi a puci mae gi tratum litigab,nt, jure veteri etiam de calumnia jura se videntur, etsi alitis vetus disciplina eos facile jurare non pateretur: lege
16쪽
es INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
enim publica hoc susiurandum erat inititutum . & Clerici legibuupublicis tenebantur. Primuq Marcianus imperator Clericos Constantinopolitanos ex ecclesiasticis regulis jurare vetuit (ci : inde Henricus li. Imperator, qui sanctus dictus est, Clericis de Monachis
Occidentis concessit, ut in quacunque controversia, sive civisi . sive criminali sacramentum Subire non cogamur, ted advocatis
suis id officium debeant delegare (b . Ita, si recte capio, Henesciprivilegio cogi vetantur Clerici per se jurare, at Si ipsi velint,
non prohibentur; Si vero nolint, vicarios ad jurandum debent constituere. Probavit Henrici privilegium Honorius il I. ea tamen moderatione, ut Episcopi inconsulto Romano Pontifice, caeteri Clerici inconsultis suis Praelatis non jurent (H. Videtur vero necessaria superioris venia , si Clerici per se jurare velint, non item
si iurandi officium aliis demandent. Hoc distant a Clericis la ici, quod hi laetis, illi propositis tantum Evangeliis jurant lci . Clericos
enim Evangelia aut reliquias Martyrum tangere Canones vetuere. Verum moribus jamdiu receptis advocati & Procuratores de calumnia non jurant. De sacramento in alterius animam. V. Nec tantum in nova disciplina receptum, ut Clerici sacramento promittant, se in litibus Calumnia non usuros; verum etiam
inductum, vicaria alterius opera jurare possunt (e , quod sacramenti genurum in alterius animam in decretalibus appellatur. Jurandi per alios lacuitatem Clericis Henricus II. Imperator concessit (s , idque fortasSe de mcre Mus aetatis, quE S cra menta in alterius animam Concepta usurpari coeperant, quod Constat exemplo Regum Siciliae, qui etsi praesentes vicaria alterius opera jurare solebant la). Hinc male do. Barbeyracius originem jurandi per alios tribuit Clericis, qui vicariis manibus, quam suis jurare maluerunt (bi: quod
enim privilegio Clericis concessum est, ab iisdem in Ventum qui dici pol erit id tamen verum est, in decretalibus probari Sacramentae per vicarios a Clericis praestita: quae juri Sprudentia non bene Sacramentorum sanctitati videtur convenire, et si Pulandor fitas non invitus admittat sacramenta ab ip is principalibuS Scripto conce P a, quae postea per vicarios recitentur (i . Sane jusjuranca uni talis actus e r, qui nisi ab ipso jurante peragatur, vim omnem Suam O EUCLOrltatem amittit, Solemnia enim, quibus PraeStatur, jurante S Pe El-
CAP. XXIV. DE JUREJURANDO &e. ap
sunt. lisque Numinis religionem instillant. Hinc sapienter leges ei viles per calumniam ab ipsis principalibus jurari statuerunt (a , nec
unquam admiserunt, ut vicaria alterius opera Sacramenta Praestarentur, quamvis alias in legibus occurrant sacramenta de pro
babili alterius intentione (bi, quod late Old hopius adstruit j). Et
si in Romanis monumentis proditum sit, C. Valerium Flaccum vicaria fratris opera in leges jura Sse d , sacramentum hoc in re nece saria plebiscito admissum lirat, ut Flaccus sedilis creatus magistratum posset retinere; debebat nempe jurare in leges, quod tamen tanquam flamen dialis facere vetabatur. Quidquid vero hujus rei sit . ubi iure decretalium rece Pt Sunt Sacramenta in animam alterius, speciali mandato opus esse coepit, ut Clerici vicariis
manibus de calumnia jurent (e .
Luibus in causis de calumnia juratur. S. VI. Jurari debet de calumnia in omnibus causis, in quibus probationes tequirum ur (s , quod ad integritatem judiciorum sacramentum hoc jure civili spectet. Sunt vero multi juris interpretes, in primis Cujacius te), qui cau8as criminales a generali regula excipiunt, quili in criminalibus sufficit inscriptio accusatoris
in crimen . O reo con Servandae Salutis omnia honesta sunt. lii Causis spiritualibus olim de calumnia juratum non videtur, eo quod
ejusmodi causae non ex legum praercripto, unde ju jurandum calumniae habet originem, sed ex sacris Canonibus finiri & judicari debent. quod Huge nitis IlI. aperte docet sis . Sed deincep crescente hominum malitia Boni facio Vll I. placuit, etiam in spiritualibus de calumnia jurari. quod experieritia constaret, etiam in Spiritualibus citium nias frequenter usurpari i). Porro de calumnia etiam in res ubis appellationis jurandum, etsi alias primo judicio iuratum fuerit, quod idem Bonifacius statuit (λ); quamvis enim sudicium appellationis non aliam causam, quam quae in primo judicio-agitata est, contineat; tamen diversa instantia instituitur: Solentque prae sertim victi majore contentione a PPe l. tiones persequi, atque adeo novum religionis vinculum necessarium visum fuit.
17쪽
so INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
Oua parte litis de calumnis jurandum. S. VII. Ex principiis juris civilis inter exordia litis propter calumniam iurandum est (a), hoc eSt Statim PDSt litem contestatam: ordinato enim judicio & statu controversiae definito, litigantes opinionem bonae causae poterant habere. Consentiunt decretales, quae demum contestata lite de calumnia ju jurandum Praestitum exhibent sh . Verum jure decretalium non necessario PDSt litem contes saet=m jur Indum est; in tio enim litis hoc sacramentum exhiberi non pertinet ad ordinis judiciarii naturam. Et hinc si primo litis exordio juratum non sit, postea in qualibet litis p rte jurari pote rumi se . Caeterum moribus praeventibus, ubi adhuc hoc Sacramentum uSu viget, Satius esset, ante litem contestatam de calumniae jurari: in ipsa enim litis coaleslatione litigantes malitiae suae docui ne ita ed re solent, id liberius Se tacere Posse putantes, quod de calumnia adhuc juratum non Sit.
De probationibus. Probationis descriptio, ejusque Species.
g I. ite Contestata, & sacram'rito Calumniae utrinque praestito pro at io nes fac endae quia r. quibuS de veritate facti Controversi constet, nec enim judici sententiam ferre lic t , nisi cognita Letorum veritate O Q. Est in hae causa probatio actus judicia iis, quo Ju lici facti controvirsi per argumenta idonea veritas dem Ins ratur. Passim probatio in plenam Seu perfectam , & semiplenam seu imperfectam dividitur. Pleni facti veritarem evincit & e stra dubium ponit , quatenus tametia in Judi Ciis Sufficit, nec enim ut probatio Plena sit, desideratur mi thematica evideri ia, quin n e tirum iris mani inta& testes fallere possint, imo etiam ipsa tu ectro Ocula is P. Cito rerum (e . Semiplenam dubiam rem relinquit, potestque eSSe major vel minor, prout magis minu ve ad Plectam prosationcm a Ccedit. Hinc ubi plena non est probatio , sacramenti religone in causis civilibus probationi; defecturum suppletur, & inde sententia fertur: in causis vero criminalibus jure civili non eSt locus vaera rnento ad Su i plendas probationes, Sed jure canonico in dubiis criminibus juratur in probationem, qua de re inferius dicendum est.
Semiplenae: probationes non rejicierassae. fi II. EX recentioribus eruditis multi , praesertim Duarenus, Ant. Faber & Donellus (a semiplenas probationes tanquam omnino nullas & vanas rejiciunt, atque adeo tenent, omnino probatum non eSSe, quod perfecte probatum non e St , quemadmodum vitiose cautum non videtur cautum, & Stipulatio, emptio, Venditio . testamentum nisi jure perfecta, nihil sunt. Verum Semiplenae probationes immerito traducuntur tam inclementer, quamvis erit in solae legitimam judici fidem non laciant , tamen non Sunt omnino
nihil , cli deserendi juris urandi necessitatem imponunt, Certo enim jure cavetur, in dubiis caries es , & ubi est Inopui proluit tonunt, jurejurando litem decidi oportere thi. Et dubiae causae , & clitae inopia
probationum laborant , non aliae videntur esse , quam illae ubi semiplene probatum est. Nec recte Donellus & Faber dubias causa S interpretantur , in quibuS pares utrinque probationes allatae sunt; nam in hac specie reus absolvendus est , tantum abest, Ut res exacto Sacramento decidi debeat: nec recte in otia pri bationum ibi esse dicitur, ubi nihil ab aetore P Iobatum eStὴ XUlgata Nirn1rum est juris regula, reum absolvendum, si reus nihil probet (d). Frustra vero Sunt e Xerii uel t cautionis, S Iis Ulationi S, eri DPiloniS, te S- tamentis actus enim isti sunt individui , probatio vero dividua, PlUS nempe minuSVE evidens , quandoque etiam luce clarior desi
deratur (el: quod argumento est, gradus suos inesse Probationi.suae in judiciis prolumi s. III. Probari vero debent facta dubia , hoc est quibus ab adversario contradicitur, quaeque juris praesumptione non nituntur, facta enim juris praesumptione innixa censentur Vera , donec Contrarium probetur (l j. Et quoniam notoria seu manifesta dubium omne EXCludere Videntur, ea non esse probanda multis decretalium locis cavetur Sed in hypothesi an factum sit notorium, Sa l e Contro- vertitur . ciuia plerumque notorium negatur, quo CaSU i PStina fac tum adhuc probatione indiget; quamvis non desint, qui ubi de facto manifesto excitatur controversia, non tam ipsam facti veri- talem , quam ipsum notorium probandum esse teneant. Probanda est facti quaestio, si controversiae finiendae inserviat; seu Stra enim Drobantur, qviae ad Cau Sam non pertinent, WVSque Statum, Sive
18쪽
G INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
vera, sive falsa sint, non mutant (O Et quamvis laeta in quaeritationem deducta alias judici nota sint, tamen etiam Probari necesse est nam quae judex cnquam privatus novit, Judiens publicis non sufficiunt, nisi jure probata sint & Publice marii Sia. Contra quieturis sunt. allegari debent, non Probari (b , haec enim sunt, vel saltem esse debent judici Cognita; quod adeo verum est, ut si stlitigantibus omittantur, officio judicis contineAtur, omISSE Supplexe, & ex legibus judicare. Negantes propositiones qui probantur. S. IT. Facta vero dubia, quibus innititur judicium, probari
debent, sive affirmentur, Sive negentur; eLectim nori minuS Probare debet. qui asserit sibi centum ex mutui Cauia, quam substitutus, qui petit haereditatem, quod Seriptus haeres eam non adierit. Sed qui probari possunt negantes Propositionest Non quidem directo, quia negationi nulla Sabest Cau Sa . atque adeo per rerum naturam rei factum negantis probatio nulla est, quod eX reCta ratione proponunt Imperatores (d, & in decretalibus Pontificum toties inculcatur N. Itaque probari possunt negariteS Propo, ItioneS tramite quodam occulto, & ex adjunetis ducto argumento. Nimirum negantes Propositiones Saepe temporis, loci, aut quAlitatis habent adsuncta, ex quibus erui possunt argumenta, unde per itidirectum constet de negationis veritate, veluti Si negetur, Titium certo die Romae crimen admiSisSe, nullo negotio Veritas hujus negationis apparebit, ubi demonstretur, Titium eo die longe a loco criminis ah- fuisse. Porro negantibus propositionibus saepe insunt affirmantes, vel uri si negetur, filium este in patris Potestate, mest huic negationi affirmaetio, filium fuisse emancipatum: & uae probata eman Cipaetione etiam probatum habetur, filium 'on eSse in Potestate (e . Tantum negatio pura , quam vocant indefinitam, seu qme nulli S lO , temporis, aut alterius adminiculi adjunctis circum eri bitur, naetura sua omnem probationem videtur excludere, qui enim g ecter aliter negat, nihil ponit, quo negationi S ratio ream poSSit. Haec ona ex principiis legum D decretalium proponere placuit, nam alius non me latet, contendere Cocctium & Boebmerum proposita ones negantes etiam directo probari posse (s , dicamque adeo ignorantiae Romanis Pontificibus impingere quod neganteS ProPOSItiones directo probari non posse t nuerant . Sed doctrinam hanc de d1 tecnegaxionum probat sone nunc exPendere non vacat.
CAP. XXV. DE PROBATIONIBUS. SI
Cui probandi onus incumbit. Jam vero probandi onus illi incumbit, qui asserit, Proponi tqu e q inestionem facti dubiam, cui veluti stabili fundamento Petitio & conclusio innititur: quisque enim Sume Petitionis fundamentum Probare debet. Hine regulariter actor, non reta S Probare debet: quae regula, & jure civili & canonico consecrata est sa).di mirum actor Plerumque est, qui affirmat, Seu tanquam vera Proponat dubia saeta, quibus Sua annititur Petitio, reus vero Same Proposita facta negat. Quin actoris est probare non tantum
atii ma Uerat, Vertim elaam quat negaVerit, si negatio fundamentum Peti taonis tam ii neat, Veluti Si quis repetat beneficium cui non sponte renuntiasse affirmat, renuntiationem non Spontinea Dro
enum excipiendo eluam aliquid affirmat, quod suae exceptionis mina ituit fundamentum, veluti Si negat se Solvere debere otiori
Prorni sedit, metum probate tenet r. Et qu uetula re
Probare Etaam negationem , Cui innititur actio' ita etiam Peril net Probatio negationis, cui innititur exceptio velli est amento agenti reus opponat, illud non iure conditum
s exuieto retinendae possessioriij. ' ed 'cuinis, Propria oris confessio plane probat. Ciendae sunt, quae 'atauincia. ' se Pq drgumenta idonea si tu urit, eaque Vulgo censentur coneto pectes s quid eni in
19쪽
ia INSTITUT. JUR. CAN. PARS III.
re si minis injugiis extorta sit, vim conseisior amittit Plobattantum consessio contra ipsum Conmeritem, nec tertium gravat Confessio criminis (li , nisi aliunde suspectus sit: qum confessio procuratoris sine speciali mandato nec Princapari Hoc et ic). Litigantes positionibus debeut respondere. C VII Ouoniam vero propria ori S consessio major Censetur
quacunque petione, jure: decretalium invaluit, ut lite comes
tata litigantes se mutuo interrogarent de Pro CIPuls rei Conlr VEII a: facti S. ut ex reSponsionibu 3 ConStaret, quo reduceretUr StatuS COntroversiae, & quae facta probationibus indigerent (d . Ita introductae Positiones ut vocantur, Seu breVes quaedam propositiones, quibus actor & reus Scripto exprimit facta in judicio allegata, ut Superiis pars adversa jurejurando reSpondeat. Conceptae Positiones sudi CI exhibemur, qui ubi id exhibens petit, praetula citatione gubet Partem adversam respondere. Dicto judicis parendum est, nisi legitima obsit causa (e , Puta quod positi octe S Sine obleurae, Captiosae, dubiae, aut ad Cau Sam nori pertinente S : Iudici SqUe Profecto eSVidere, num FOSitiones admittendae Sirit, Vel Potius resaciend se. Ouod si qui jussus est respondere, recuset, Seu Per ContumaClam absit, super articuli', in quibus noluit reSpondere, Pro confeSSohabetur (fj. Facta responsione qui positiones exhibuit, ab onere probandi ex parte levatur, prout pars adversa affirma Verit vel negaverit; nam illa tantum probare necesse est, quae adversariu
Num rus testrum ad probandum necessargus.S VIII. Frequentissimo judiciorum usu ad probanda facta a partibus allegata testes adhibentur, personae nempe fide dignae, quae facti controversi veritatem possint manifestare. Ad probandum in
udicio ad minimum duo testes sufficiant sil), modo idonea int
, concordes. Plures ad probandum regulariter non desiderantus, nec quod in ultimis voluntatibus ad actus solem natatem re epest ad iudicia recte trahitur: naem etiam testamentum rite Cori-fectum esse, duobus testibus probari potest; ut ut plures ad Mus ordinationem requirantur. Unus testis, quamvis maior sit, sdem non facit. Vox unius tanquam vov nullius censetur. Excipiebatur in veteri disciplina Rpiscopus, ei vi testiui nium etiam singulare admittebatur propter summi Sacerdotis prae
sej Cap. de Consessis in o. de Testib., c. p. 23 ext . de Testib. & attestationib.
CAP. XXV. DE PROBATIONIBUS. g;
rogiti vim M honorem ( i). Tantum unius testimonium recte facit, ne quid fiat , quod temere fieri sine fulgitii periculo incla potest (l ,
vel illi si agatur de contrahendo matrimonio, S uenus te liscetur, de , POISOS ESSE COR Sanguineos; at si agatur de infirmando, quod Eetum e St, aut de probando, quod alter negat, duo Salti in itStes requiruntur. Quod si leges ta Canones in aliquibus causis in Jorem testium numerum requirant, praeseriptus numerus adhibi n- diis (c ve luti Si agati ii de Prooanda solutione dehiti chyrographo ComprehenSi, quinque testes jure civili requiruntur (dj. C:ei eri in quod testium fides ex parte potest debilitari , prohibitum non est Immo saepe expedit ad firmiorem Probationem plures testes adhibere modo tamen superflua multitudo testi uni non Producatur, quo adversarius sumtibus fatigetur, Hine jure civili judice numerum testium pro prudentia sua debent moderari (e : & Innocentius Iri. et ulr, ne ex utraque Parte testes su Pra quadraginta Producantur ( D. sui omnino vetantur esse rester.
S. IX. Testes tum plene probant, si idonei sint & fide diani quod inde sudicatur, si possint & velle praesumantur dicere vexatatem. Quod si fide digni non sint, jure ad dicendum testimonium prohibentur, integrumque est litigantibus contra productosuNUS excipere, eosque reprobare. Et quidem multi vetantur in iudicias esse testes tanquam absolute & omnino inhabiles in omnibus causis, alia vero in certis tantum Causis & contra quasdam personaes. Tanquam omnino inhabiles repelluntur a mentes, impu
beres, & minores viginti annis in criminalibus sei; item Jud ictum lCl, haeretaea contra catholicos sib), excommunicati (i). per Iura ,minis , qui nimirum publico judicio damnaeti sunt si
3 b- in . Quin aure decretalium a testimonio repelluntur etiam
qua tempore dicendi testimonii criminibus sunt obnoxii, etsi nondum damnati, Sive quod accusati sint, Sive quod de crimine con- vinea possint (n Servi quoque, & liberi sortuna tenues prohibentur es*e testes (o): Servis enim non facile credendum, & pauperes pretio facile corrumpuntur, nisi vitae integritas & boni mores
i L. i. Q. Theod. de Episc. audient.
20쪽
,6 INSTITUT. JAEIR. CAN. PARS III.
aliud suadeant. Mulieres iure civili testes in judicio es e non pro hibentur (a , tantumque in criminalibUS e Neluduntur, si corpora quaestu in f ciant ( ij; at jure decretalaum in causis civi libus admittuntur . non vero in criminalibus , ni i , eritatem alias eruere
non licet & nisi agatur de criminibus atrocioribus, qualia habresis , si monia, in quibus alias inhabiles ad testimonium aedinitia
Intestabiles in certIS csusII. g X. Praeterea multi vetantur esse testes in certis causis &contra quasdam PerSonas , quod eorum tessimoni R eX amoret vel odio profecta nullius ponderis sunt, saltem in dubium merito vocantur. lia nemo idoneus te Stis esse potest in Causa Pitipta a (d), sea unde Sperat emolumentum: quocirca Clerica in causa Ecclesiae non aliter admittuntur, quam Si eam non Procurent, aris ei non praesint (ρ . Verantur quoque esse teStes, qui sunt de familia, nisi
probrutae sint fidei & opinionis (s , & nisi agatur de re, cujus
veratas viae per alios possit haberi, veluti si agatur de probandae coenatione, legitimis natalibus, aetate, sponsalibus. Nec porro di cunt testimonium amici & inimici in causis amicorum & miniaco
rum (el , in quibus tamen amicitiae & inimicitiae gradus S personarum qualItaS Spectanda sunt. Laici quoque fi dicendo contra Clericos testimonio in causis criminalibus jure decretalium repelluntur (h), quod eX recepti S Jamdiu moribUS solent ESSe Clericis infes- ii sita Procuratores & advocati tes reS ESSE UttaVtur ira I drisi S, quibus operam S patrocinium suum exhibuerunt (h . Irim Cier ici et Mona chi in rebus profanis testimonia coram laico judice non dipunt, nisi alias veritas Commode demon Strari non POSSit, quo CZSu ex sui Antistitis venia testes admittuntur, aut eorum teblimonia eccleSias
Odiuta inier Clericos V laicos quando coeperuret. XI. Sed illud mirum videri possit, jure decretalium repelli
laicos a dicendo testimonio contra Clericos in te criminali, quo mutua inter eos Simultas Sit, quum contra mutuu ariter EOS AmDres Se deberet, qui utrosque conciliaret. Certe docet Bonata us vl l. ,
laicos ab antiquis usque temporibus intest os Clericis suis Ser Cleri cir laicos infestos oppi o tradit antiqui ius (a . Et tamen Per Plura S ecula inter Clericos & laicos mira fuit concordia, mutuus inter utroci que amor: IeC alias poterat evenire, quam diu Clerici spiritualis curae laicorum tantum solliciti fuerunt. In falsis decretalibus ab Isidoro Mercatore sub nomine primorum Pontificum evulgatis primum forta Sse occurrit, Clericos quibusdam la ici sti odio esse (li . Quo tempore putidae Mercatoris merces prodierunt, hoc est IX. saeculi initio , odia inter Clericos & laicos coeperant, propter malos Clericorum mores, & fortasse etiam ob ecclesiastica bona jure quodam laudi a laicis, posse 'sa, quae ubi nullae erant reipublicae necessitates, Ecclesiis restitui debere aequum videbatur. Labentibus annis irarum causae & odia inerebuerunt, praesertim ubi inter saeerdotium & imperium non bene con Venire coepit, & iura
sua a Clericis usurpata laici repetere coeperunt. Tum Episcopi minis & censuris contra laicos pugnabant, tantum abeSt, in exortas controversias humilitate, fiat abnegatione.& rerum temporalium contempta componere Studerent. Contra laici Clericos Capiebant, ver
beribus affici Ebant, earceri main CiPabam, &iquandoque etiam occidebant (e . Item odii materiam suppeditavis fastus Episcoporum ci beneficiatiorum, qui res Ecclesiae tanquam Proprium pStrimonium procurabant, & in Pauperes parum aut nihil conferebrent Verum recepti si moribus Odia i Sta i relii Xerunt, & Clerici pirioso uelaicoruin sibi devictos habent. Testes ortato a Uersario recipiendi.
S. XII. Fide digni testes legitime examinandi Sunt, quo porum testimonia fidem in judicio mereantur. Ergo probaturus testes producit, quos inde conis etend judem debet a d Voeare, ultroneo enim testi non creditur. Catanda ii Super ParS ex adverso idi, cui etiam articuit comni inierendi, & nomicta Productorum restium aperi hia. Quod si teStei nota Citato adversario recepti Sint . nihil pronant . nisi de novo & citato adversario recipiamur Interis tuero adversarii se inscio & absente productos testes non recini ut v idea t eos jurare, & excepi Dories proponat, quibus vel a dicendo testimonio repellamur, vel eorum dic(a bis me mur .autie Cipaeat contra articulos, quos impertinem es animadvertit, & ut interrogatori a judici e hibeat, quibus petit, ut producti testes interrogentur, quomodo Seiant, quae deponunt, En P Sentes fue-