장음표시 사용
31쪽
chomice unitur, transit in aquam; Spissantur Olea pinguia et aetherea ab eodem principio, et trδI Seunt taniadem in materias solidas; substantiae volatiles ab eo s- Tantur, ut V. g. ammonium cum acidis junctum; minuitur denique corporum expansibilitas per idem principium , ut in Oxydis metallorum , dissiculter fundandis, vi
a) Inflammabile principium viribus expansivis abunda-
dunt substantiae, in quibus hydrogenium Praedominatur: Sunt enim maximo volatiles et minimi relativi ponderis alcohol Vini, aetheres, Olea aetherea etc.); ipsae dein substantiae fixae per accessum hydrogenii Volatiles redduntur, ut acida Ostendunt in aethereS mutatab) Non Ροtcst igitur unquam absolutum saturationis determinari punctum. Ι. WINΤERL : Prolusiones ad chemiam sacculi decimi noni. Budae IBOO. P. I b.
f. 2. En orgia dynamic a. Omnis quidem materiae energia , qua ips&cxistit et Phaenomena suscitat, Stricto sensu dynamica eSt, Sunt que Vires et materia hacte- inus junctae, ut una Sine altera e Xistere nullo possit modo. Omnis Praeterea actio , sit illam ochanica aut chemica, motu jungitUr g. 6. n. 2.) , adeoque Virium involvit lusum. Effectu ta-mon differunt actiones istae : namque mechanicae actione S materiae et Corporum tantum figuram, intacta ut plurimum qualitate, mutant, cum chemicae a Cliones materiae mistionem otquaIitales convertunt g. 7. . Ab istis autona disefort dynamica actio quae immediatum , ut invio chanicis et chemicis necesSariUm Semper est actionibus , haud requirit contactum. - Ea igitur peculiariS rerum naturalium facultas, qua in se mutuo, Sine Contactu immedialo, age re et virium primitiVarum aequilibrium portiar-
32쪽
baro Valent, Variaque SuScitare Phaenomena possunt , energia dynamica dicitur. Phaenomena, quibuS energia dynamica semot manifestat, in transitorio quodam et peculiari materiae statu , PraeValentibus eXPansi vis aut contractivis Viribus POSito, consistunt. Huc autem referuntur Phaenomena el QC tricitatis, magn et ismi, Soni, caloris et . Iu Cis. Cum vero officientiarum istarum phaenomena e natura graVium et Ponderabilium Elementorum eXponi non POSSint, nec ipsae Pondus aliquod habeant, imponderabilia di cuntur. Quemadmodum imponderati ilia a gravidisserunt materia, sic ipsa haec materia quidem
non sunt, materiae tamen adhaerent et agunt per eam; etenim nec Per Se eXiSlunt, nec unquam sine materia OCCurrunt; produnt praeterore materiales qualitriteS, quatenus SenSuct nostros adficiunt et corPorum saepe mutant quali
g. 9. 1m pondor ab ilium natura.
Cum imponderabilia certis sub circumstantiis in omni eVoIVi possint materia, tanquam materiae attributum considerari dehont ). Ut autem natura eorum uberius Pateat, Sequentia adducere oportet: ab Evolvuntur efficientiae istae eadem e maloria set iisdem sub circumstantiis continuo, ita ut calculo subiici non possint, et tanquam e fonte perenni perpetuo eliciantur. Differunt igitur vel hac ratione ab impulsibus mechanicis ,
qui ea deficiunt proportione , quα OPPositae illis renituntur Vire..
33쪽
NATURAE CONTEMPLATIO. 15et Penetrant imponderabilia materiem etiam densissimam , quin tamen ejus ad sensum semper mutent qualitates; agunt praeterea in summas distantias , et quidem tali cum celeri tate, quae motus mechani COS IOnge Superat. 3) Ipsa non solum pondere carent . 8.J , Verum Contra gravitationis leges g. 6. n. 1.) Vel radiatim propagantur, Nel directione alia, Pro ut id rolutiva o doterminant Circumstantiae. 4) Proliciuntur imponderabilia tunc, ubi expansiVae Vires Cum contractivis in manifestum po11untur conflictum. Quia vero conflictus idom haud aliud ost, quam vita universa si individua g. 7.J , imponderabilium actio pro vitais ipsius haberi debet manifestatione. Comitantur hinc imponderabilium Phaenomena omneScorporum actione S Simplice S, atque series actionum processus), ad eundem finem conspi
59 Sunt quidem imponderabilium Phaenomona per se et Pro se a Viribus physicis et che micis g. 6. 7.J Prorsus aliena; cum materialibus tamen elementis vel corporibus nupta, actio nos ponunt mechanicaS aut chemicas. Sic attrahuntur et repelluntur Corpora a CorporiBUS magneticis ; sic aerem S Onus Verberat et ponit corpora idonea in motum oscillatorium ; ita calor corpora eXpandit et Ponit in motum manifestum ; manifestus denique electricitatis et lucis , offectus est chemicus: componunt enim haec sub stantias diversas et sejungunt compositas, eliciunt elementa opposita, et producit columnae Volia lanae effectus trelia, quae arte Chemica secus effici haud possunt i6J Imponderabilium efficientia , in cortis
eorporibus et certis sub circumstantiis suscitata,
34쪽
aliis quoque communicari potest corporibUs, quae do in similia , Ut excitatores Primarii,
edunt Phaenomena. Di Versa autem est Corso riam naturalium isto respectu relatio :cto Dantur corpora nonnulla, qVae impondorabilia facillime l1 ansmittunt, quin tamen ipsa per ea manifeste mutentUr, aut de viribus illorum participent. Ita vis magne tica Per corpora intermedia in remotiora agit corpora, quin illa adficiat aut mutet. Taliter agit Galvanismus in extrem OS CO-lumnae Voltanae fines , corporibus intermediis haud mutatis : etenim acida per alentia et vicissim , Galvanismi condensati ope , traduci possiant, quin tamen salium neutrorum in mediis istis adpareat vestigium. hJ Alia vero sunt corpora, quae imponderabilia facile recipiunt et aliis communicant, ipsa Vero Sola ab ii S simul non solum manifeste mutantur, Verum una officioni iam eam augent, et di Cuntur c o nductores. Credunt autem, illa Corpora optimos esse Condia Ctore S, quae ct Corporibus illis , in quibus Phaenomena imponderabilium primitus Oxcitantur, minUS differunt, ac pro indo facilius in statum similem poni valent. c) Sunt dein corpora alia, quae imponderabilia primitus et Sua quasi sponte oli i-ont , et haec Sunt e X Citatores seu m Otores. Sic proliciUnt magneticam vim magnos , ni Colum et quctedam rupes: Sic phosphorus et corpora alia lucem gignunt; sic calorem et electrici tutem viva pro duo uni animalia: denique argentiam fusum, ut GILBERT ObserVavit, sonum e Xcitat.
35쪽
d Denique corpora existunt talia, quae imponderabilia aliis non facile communicant Corporibus, et ista se Paratore S Seui solatores compellantur. Alia rurSUS dantur Corsora, quae Comparata Sic Sunt, ut modo Conducant, modo vero Sesarent, Pro
ut quippe imponderabilium actio PraeΡΟ-tens aut infirma fuerit, unde Semi CondU-ctores dicuntur . . ) Calor, electricitas, Iux ct Sonus certis sub circum stantiis in Omni evolvuntur materia; nec ipsa magneticavis soli inhaeret magneti. ) Puta substantias metalloideas, ex alcalibus a IIum. DAVI medio columnae Voltanae primo ProductaS.
Dum vires attractivae et repulsivae in materiae particulis, quibus tine ipsae invicem Coalescunt et in materiem formantur 4.) , e X hypothesi solum statuuntur, Proprietates et Vires materiarum fg. 5. 6.) , sensibus nostris jam perceptibiles, primitivas EaS elementorum VireS Satis confirmant; principiorum vero Chemicorum vires 7.J manifestam e Xhibent oppositionem, adeo, ut evictum sit, substantias non aliter in Se mutuo agere , quam per differentiam dynamicam. Hoc ipsum autem imponderabilium natura vel maXimo confirmat, Si quidem, manifestior hic vigeat oppositio; et enim pleraque imponderabilia duplicem sequuntur directionem,ot manifestant naturam duplicem, sibi stricte oppositam cpolaritas directionis).Μaxime conspicua haec est solaritas in magnete et aliis magneticis corporibus, quae fine uno attrahunt set altero repellunt; poli duo Ρ Ο - LENHo8sEΚ Physiol. med. Vol. I. B
36쪽
sitivus et negativus) ita sibi opponuntur,
ut eiusdem nominis semet repellant et clivorsi mutuo se attrahant. Caloris solaritas per oppositam mundi regionum temperiem manifestatur : namque climatis nostri hyems rigidissima cum insigni regionum arcticarUm coincidit tepore, et calent aut frigent valles , ubi suprema montium regiones Contrarium exhibent temperiem. Lucis PolaritaS experimentis Caro Ιi Sc HEE-ΕΕ et Ι. RIT ΤΕΗ evincitur: etenim Color extremus prismatis ab una Parte argentUm OXydat, cum altera illud reducit. Electricitatis doni quost Galvanismi polaritas plurimis evicta habetur eXPerimentis. Tendunt autem potares imponderabilium quoque Vires ad mutuam sublationem ita, ut
expansione sua Contractionem et contractione expansionem materiarum tollere adnitantur, semelque ipsas elidant. CernimUS hinc in corpore magnetico Punctum indifferens , loco inter Polos medio.
Repetitio. Duo igitur sunt, quibus omnia in natura
universa existunt et Phaenomena suscitantur varia: materia et vires; nec aliter rerum naturalium infinita nobis innotescit varietas, nisi per Vires earum Physica S et Chemi Cas, perque energi rem dyn remi Cam. Haec ergo sunt, quae Sensus nOStro S adficiUni et ideas so- scitant, intellectu coordinandas , inque unitatem conjungendas. Cum vero humana mens altiUstendat, ipsaque ratio finitimas phaenomenorum et naturae universae causas eruere adnitatur , omnium primo in ambiguam materiae et viri
37쪽
NATURAE CONTEMPLATIO. 19um disquisitionem offendere necessario debet. Quae autem de his cum aliqua statui Possunt probabilitate, Sequentia sunt: Coaluit materia per virium primitivarum conflictum, ei cerunt igitur materiem ipsam, Pro ut ipsae suam realem et objectivam e Xistentiam a materia acceperunt. Non potuit igitur materia existere prius quam Vires , nec istae
Praecedere materiem Potuerunt, unde origo earum nostram transcendit rationem. - Existit
materia in spatio , et accidunt naturae phaenomena in tempore ; quia vero Spatium relativus
tantum est locus, quem materia OCCUPat, Cumque tempus Phaenomenorum non nisi SuCCessione, duratione et correlatione ponitur: spatium et tempus cum materia et Viribus co existere semper debebant, et durare 'zternum simul de-hebunt. Licet natura universa infinitis constet corporibus, quae perpetuiS Obnoxia sunt mutationibus , ipsa tamen uni UerSα natura idem semper permanet: nihil enim materiae et virium illi accedere aut decedere potest; quod unum amittit corpus, aliis accedit; resoluta substantia una , alia enascitur; auctis hic contractivis viribus, expansivae alibi explicantur vires. In dividuorum corporum natura solis determinatur materiae qualitatibus , viribus chemicis et energia dynamica. Etenim materiales individui qualitates peculiarem ei tribuunt ad
mechanicas , Chemicas et dynamicas effici sentias relationem et principia chemica, Varia Proportione Unita, infinita Producunt corpora, innumeris modis inter se difforentia et viribus diversis Praedita; potentissima tandem in condendis naturis individuis dynamica est onergia, utPO
38쪽
te ea, quae mechanicas et chemicas mutationes suscitat, quae Contractiones hic et eXpansiones
alibi ponit, modo OXygenium, nunc Vero inflammabile prolicit. - Μutuo in se agUnt ΟΡΡΟ- sitae sibi vires physicae et Chemicae, AC imponderabilium solares officientiae, tenduntque
Perpetuo in unionem , quae tamen Vel e X eo possibilis non est, quod causarum et effectuum infinita sit in natura serios , qu Re Virium nunquam admittit aequilibrium aut quietem reti Solutam. I inc igitur pugna oritur perpetua inter substantias et corpora naturae infinita; perennis viget actio et reactio; ne Cluntur TeS. Omnes et singulae Cum natura UniverSa, adeo , ut res omnis effectus sit simul et causa, Conservetur a Ceteris et necessariam totius constituat partem: et istud virium certamen Vitam Con-
lituit universam ac individuam. Quia vero efficientiarum serios infinita circulum constituit natiarae, nullitii finem aut initium habentem; cumque suscitatus in uno P Uncto motus propagari per totum hunc circulum
et redire, iterumque propagari per infiinitam
successionem debeat, nec unquam conquies Cerepossit: Vita uniVersa, quae suas in se continet causas , ab Soluta est et Perpetua. - Et sic mutuo in se agunt Corpora terre Stria ac Cae-Ιostia et integra Planetarum SyStemata, quae omnia secum juncta unum constituunt uni-Versum SVS tema, Per petua Virium oppositione animatum. Nec igitur opus est, ad hyper-
tu subtilius expositam , Dolaribus interponere Viribus , ut perpetuam intelligamus naturao energiam η' .
39쪽
Naturae metamorphosis et progressio.
Cum sui, stantiae differentes in se mutuo ConStanter agant , cumque Principia chemicao. 7.) et imponderabilia oppositis suis Viribus β. 9.J in perenni existant conflictu, Corpora individua Perpetuis necessario subesse debent mutationibus. Transitus autem iste rerum natura-Ιium ex statu uno in alterum, et virium adsidua permutatio metamorphosis , a fortuito haud dependet casu ; verum certamen il- Iud virium logibus sapientissimis et constati ilitiS per omnem alligatur aeternitatem ; undo certus quidam ordo, certo sini Et destinationi Te Spondens, divina praescriptus ratione, in universa SemPer obtinet natura. Ex eo autem natUrae ordine omnia procedunt corpora terrestria ac caelestia , omniaque mundi univorsi systemata. Qualiter vero innumera ea Systemata ortum sum Serint, et quomodo corpora individua ab immensa illa materiarum maSSa Pe CeSSerint, ΠΟStra adsequi monte non Valemus; nec theoriae ingeniosas telluris nostrae Originem Sine magnis exponunt difficultatibus 'o. Id tamen Certum est, terram saltem nostram, Per metamorphoses et revolutiones innumeras PraeSentem in statum perductam
fui9se, atque mutationeS eas hodie adhuc continuare, Perpetuo duraturaS. Massa igitur terrae, Per repulsivas ab universa substantia rejecta Vire S, aut quocunque modo ab ea separata, informis initio et inor-
40쪽
dinata 1 uisse ueDuit congeries '' , quae lento non nisi ProgreSSu ad Praesentem evecta est serfectionem. Per Virium nempe conflictum generales enatae sunt materiae formae g. 5. n. 3.) ,
quae tardius per gravitationis legem g. 6. n. 1.
ab invicem reces Serunt; coaluerunt partes Solidae in massam unam, quae fluidis et aeriformi-hus, utpote levioribus, inundabatur; enatae simul fuerunt ab aeribus , solida massa inclusis, cavitates internae, quae concidente Pariete solido, vallibus ingsentibus, fluviis et mari, ipsisque montibus praebuerunt originem. Efficion-
Vis, calor et electricitas , principia elicuerunt chemicre 7. , quae Varia Proportione combinata, terras, metalla, sales, inflammabilia etc. Constituerunt, quaeve Certo quodam ordine, et directione polari disposita , diversa effecerunt terrae Strata. - Ad certum jam gradum perfecta ubi 1uisset tellus , CUmque motus tumultuarii, accedentibus ad aequilibrium viribUs , consopiti fuissent, ultra proces Sit natura, et Condidit cor pora organica. Lento tamen gressu et hic processit natura: imperfectu quippe Prius, ab an organicis vix discrepantia, perfectiora dein, ac domum perfectissima condidit Corpora organica. Testantur autem de progressivo hoc natura oconamine sepulta in visceribus terrae organicorum Corporum Vestigiat et enim absorpta per Varias terrae revolutiones organica corpora ita
se habent, ut in strutis interioribus, redeo quo antiquioribus , imperfectorum tantum resertantur reliquiae, eoque perfectiorum Vestigia inveniantur, quo minus a novi ore telluris cortic Eremota fuerint.