Respublica, siue Status regni Poloniæ, Lituaniæ, Prussiæ, Livoniæ, etc.-fdiuersorum autorum

101쪽

iam ab eo distans, In ripa Vistulae ita,logitudinis grad. i, lat. ra duobus iue oppidis distincta olim emporios omnibus rebus florentior . SedGdans

crementa eam non par vis detrimem

iis decere, Si infrequentem reddidere: iuod ab ipsa itidem Culmae prius usu

enerat quae civitas ea dignatione fuit imi qui tus, Ut ab ea caetera omnis Prusia atque etiam Mas via pleraque, jus eteret quod inde etiamnum Culmen se dicitur. Viguerunt in ea non itai pridem etiam bonarum literarum

ridia . Nunc ea pro amplitudine sua infre- quens est admodum : Cum g superiori tempore in ditione regia suillet, nunc paret episcopo, qui inde nomen habet. Tametsi cathedra ejus est in oppino Culine ea uno milliario inde distante. E bina etiam pruiliae urbs es gemi-ina, permunitam copiosa nisi quo clej v quoque luminibus, ut ita dicam,

officiunt, ab altera parte danum, ab altera Regius mons sive nix berga, vicinae majore coinmoditate portuum copiosae urbes Est autem Regius intons, ducalis Prulta capti , tribus

ioppidis c arce magnifica nostraque memoria etiam basilicae sed episcope

102쪽

Sambiensis insignis terrestri quid itinere lecem octo nili aliunari Halium vero aliquanto minore init vallo a dano distans, ora g. gradu lat. min. o. Praegoti tune opida intersecat, reno ferme milliat infra ea in Habum inquit Minori

item oppidis frequens est ad modi a

Utraque Prusilia, Ata idem nec inci tia, nec immunitis. In regia primari uies Mariaburgum , cum ipsum ei amoenibus turribusque permunirilitum arce amplis arma et munitissi inobile situm ad Nogatum brac ivi stulta, sexto ab urbem lano miliari, Propter adjacentis autem insis cujus mentionem supra fecimus, utatem glebae , pagorumque requiatiam. cultum, copiosum de re ludi

Ea vero insula in palustri olim reugnantis villulae solo operibus de prae ii ac firmi aggeris objectu effecta, ra igno nominum labore non sine perici io ab inundatione suminis defensati

Maior vocatur Minor autem appi ilatur ea planicies, quae ad danum i linter alterum ejusdem Vistulae cchium dorsum ille montis vicini usin ad mare ac ipsa palustris sere ita nunc autem sotiarum ductibus excla tam acta compascua . Mariaebur I

103쪽

on multum ulla re cedit in e mersa,ve, ei spergata episcopi armiensis omkilitum Cathedra enim supra raumbergam est, Uemadmodum sti-erius attigimus. Initio vero, Bruns

erga ea fuit collocata. Quod ipsum suoque oppidum geminum, permu-litum , frequens scopiosum est, ita

it inter primarias urbes Prustrae nun e- ari queat. Quam nuper vir amplissit-nus Stanis laus Hostus, S. R. E. Cardi-ialis Se armiensis episcopus, Una es c

acro eius ipsius Ecclesia collegio, stu- liis iterarum atque doctrinae nobilio-em reddidit, nobis adjutoribus, Ini eligione catholica conservat, collegio i eligiolo eorum hominum , qui de so- rietate Iesu vocantur, in ea collocato. His oppidis non multum cedunt Gil- est adia, Alles ei num Ressa , Ormita, Meli acum , Vatemberga, Sebergum in eodem tractu a dioecesi Varmiensi. In Pomerania,Tucholia, Choinicia, Star- garta vestarigrodu, Nouum, Gneum, Dersavia. In reliqua Prussia, ei mari cum Bro inicia, Stuma, Grtadentiam, tubavia, Rarinum, sinter haec interectum ducateribuirinum , quod Gerani Mariaeverde vocant, non ita pri-:m sedes Pomesaniensis episcopi Cu- dioecesi insulam quoque major m

104쪽

omnia oppida, pia per se moenia cinctas lint, dere arces validas ne exaedificatas, sed vetustas adjutas

habent.In caetera quoque Poloniam linfrequentia sunt oppida, aut si vi appellare malumus, pleraque sine umoenibus , ne nisi ligneis aedi praeter templa, castella sive arces . iunctas. Sunt item arces in editiori laocis, rupibus extructae, nullis adjiciis oppidis Melitinum, Tencint . Landis corona , Ogro leneci , Lipo

cia Olstinum, Pitcia,Sors enum, Sobi Ocecium, Visinice. Sunt&monas ad munitionem pariter lassnamCtatem habitatorum exaedificata, cis pagisve non longe dis antibus rei quentata Tinecense Mogit ense, choviense, Andreoviense, resten Stananti censeri Coprivunt cense Pocrivunicense, dissecense, tensichoviens , vitovienses, Suleovieris andense, ubinense, Cervensicer. Paradis ense Mogit nense, Tremesinfise dec echoviense, Vangrovecense Sarnovi cense, et plinenses, Oliveti

vi coviens in Prussia Pagi pleriquc nanes ad lacus, rivos, illumina iaiunt, pars aridus ci, ut pluriuaum, re

105쪽

ne disjectis agrestua in dona scili s. In casae sunt ligneae vel luteae, humiles

eraeque omnes stramentis, nonnullaeterculis intectae , praeter praedia osque dominorum , Quae amplioresisti cultiores. In rusticis tamen igis agrestes Germani minus inculteibitant: oppidani vero cultius etiam, iis sere domibus interjectu tra-grinatis,in ad omnem commotatem instructis Quae tamen plaraeue stranaetitis tectae sunt nonnisi x teritiis tegulis Urbes longe sunt cul- ores , nisi quod liabent domos angu

i iores .etaeterae vero Poloniae urbes priliariae laxioribus domibus , nec minus altis habitantur. In quibus cum Cer-liani mercatores superiori aetate late-sibus de lapidibus elegantius aedificaret pillent, nunc Poloni quoque odern pudio tenentur, illosque superare conis endunt Nec in urbibus modo, sed etiam in villis lautius habitare ludent, stalorum fere opilicum opera: indu iixia, Hypocaustorum permagnus es

ictus majore parte anni in tota Polo, ita praeter allud iam et Pili I et puris em quandam ubi agresce per hybe: - una tempus accenso in medio donicilii soco cum pecudibus, jumentis. aeteri animalibus Scivibus dome-

106쪽

Ilicis in sordibus . foetore, atque iu licet non desint ampla fumaria tam desunt sicut S in Samogitia aliis ad Septentrionem vergentibussionibus. Quanquam hypocausta que agrestium untaxat, pleraqunaosa sunt, ut quae furnis ad coqudos cibos et panes intus extructis lorem excipiant, ciuinariis mas in

parte careant, Asanseriam , an . Fallinarumque cum pullis suis , ac cularum quoque capellarum, vit ciuir ,ac sucularum, propter hybernectu, admissi ita receptu sordida.

Polonorum instituta cita res. Balnearum item excalfaciarum .

quens es Polonis usus aestate juxta aiyeme ad abluenda de levansta sudicorpora, In quibus iaetares seorsitan vant a foeminis vestium genus nimum est, neque certum,aut sulam iactu ordini, conditioni aetati se hominum. Exoticis delectantur picini. cena inae passim cum alio canuario, tum virorum amiculis utun uanquam id novum est. Reticuli tmen, aut lineis velis sive flammeis, capita integunt. Puella antiquitus D

da capita sertis aureis , gemmatis risericias vel floreis . vel herbaceis re

107쪽

tileis sericeis pellibus sui istis, itidem a mares fere , tecta incedunt. Vicius: nti antiquitus vulgo S in plebe,agre is aesertiris vicana, succidia, lacta- is pisciculis , oleribusque potissimum

vitulina &bubula carne victitant: uarum carnium fora in pagis quoq;

apud templa parcecias fellis diebus

illi tui intur. Urbanis, atque nobilital, victus et dapsilior Et iam lautior stianari mensaeque cum altilibus suminis animalibus avibusque, Si piscibus natis, instructae in quibus permagnus aromatum , neque exiguus saccari, aliorum exoticorum condimentClam usus me oleribus exquisitis, is aliis eae carent. Nec desunt bellaia, aliaeque lautitiae , cum domi na-T, Una exoticae.Triticei panis viniquesus non ita pridem inolevit apud

legantiores. Nunc quidem utroque: nullum utitur etiam vulgus in convi- iis Vino quoque , praesertim in minore Polonia vicina Vngariae mora-eia . Nec obstat pretium. Caeterum siligine panis , descerevisiae, promiscuus est usus in tota Polonia. Fit autem ce-

revisa in rusti quidem ex ordeo,

108쪽

dio P CAE in caetera vero Polonia etiam e triti minutatim amolito seu constacto aqua decocto cum lupulo Admiscet nonnunquam tritico siligo, vel spelvel avena Mel quoque itidem cum lpulo aqua decoctum in frequenti est Russit praesertimi Podoliis , ap quos permagna est apum, mellisptimi ex dictamno, aliis bene olentius herbis ac floribus ollecti copNec Prussi se Masoviis mel deest M ipsi itidem id decoquunt Medone

vulgo vocant Solet autem is condVar viae peculiariter succo cerasis risive malis expresso,aut aromatibus: pro ratione condimentorum, erstragi malinici ac troinici nomen acci I

Color hominum fere candidus est cpillus flavus, vel magis albicans stat ira naediocris, aut mediocrem au excedens Hahitudo corporum succi

lenta nisi quod sceminis, Vmaxin puellis nobilioribus urbanisque stidium eli, ut se reddant curatur adulceas, quemadmodum inquit ille ali qui formae atque teneritudinis cariagna ab iis adhibetur cura Fuca autem faciem, de capillos tingere, idecorum habetur. Sed est in viris juxtac foeminis naturalis quaedam formbonitas, ingenuo iubore tincta. Insc

109쪽

a Polo oriana sunt apertam candi . o falli quam fallere magis apta:l in tam irritabilia , quam placabilia: plinime proterva aut pertinacia in id tractabilia si commode ac placi- tractentur. Exemplis autem inpri- a i ii commoventur: iunt principii iti magistratibus suis satis morigei. Ad comitatem, civilitatem tentia altatem inhospitalitatem pronasti, ut ignotos, externos non modo benter suscipiant hospitio, sed etiam rivitent, de omni ossicio prosequan- at de non modo ad convictum atque Iimiliaritatem quorumlibet aciles, erumetiam ad mores: imitationem

torum, cum quibus vivunt, externo-aum praesertim flexibiles Iuventutis laxior est pauloe: neglectior educatior ted ea naturae bonitate compensatUr.

d Scholas ciuidem magii ros mit-

ere mares liberos , datinis literis te-iaeram aetatulam imbuere , omni ibus,

pauperibus juxta ac divitibus, nobilit iii a plebi, oppidanae praesertim, si i diu est. Multi paedagogos domi alunt. Itaque ne in medio quidem Latio quis

reperiat tam nlultos vulgo , cum quihus latine tamen loqui possit. Puellae quoque nobiles, urbanae, vel domites in imonasteriis, vernacula imo delatina

110쪽

latina lingua legetes scribere discuAd ultiores, puellae quidem rei fami

ri, culinariae pr. aesertim de pecua curandae, lanificio e seu lini facio stius, atque textrinae, acu pinge arti, manus admovent Mares vagriculturae, vel opificio cuipiam mercaturae, vel magistratuum, pcerum sacerdotumve opulentior ministeriis vel a sectationi sese ac cunt. Multi domi cum parentibus tam degunt, eosque in re familiariranda sublevant, ac decedentibus ipatresfamilias facti, rem suam aguComplures libenter peregrinantUr,ipendiorum rei familias negligenegestatisque: omnium, quae perenantes consequuntur , incommorum tolerantes. Externa enim aquam domestica admirantur. Ita linguas earum gentium,ad quas per e nerint, cupidea facile discunt. Qil etiam in victu cultuq corporis Viriribus, novi aliquid peregre asterrere dent , indeque elegantiae laudem Urunt. Quod jam ad opiniones qui de religione proserpsit. Sunt a uic docilia hominum ingenia, valet quocunque intenduntur Sed alter inventis perdiscendis ea magis acco,

modant . quam ut novi aliquid t