장음표시 사용
251쪽
sudiendi eis, qui in eo Meo sint, adimu i iesialem, milia profertur lx ceteris Idibus ei quae unc ipsum suppliei huius modi adsieiuni ei quae ad testamens s
eiendi p0testatem pertinent, per ratiocinationem veniet dum est ad eius iiiiiiii rati0nem, ut quaeratur, habueritne testamenii adiendi potestatem lam autem communi in hoc genere argumentandi hi, et huius in id quosdam esse arbitramur primum eius scripti, quod Pri eras, laudati, em ei confirmati inem deinde eius rei, qua de
quaeritur, cum eo, de quo constat, conlationem eiusmodi, ut id, si ilia quaeritur, rei, si qua Constat, in ille videatur; postea admirati em per Contentionem,
qui fieri possit, ut, qui ho aequum esse concedat, illud neget, quod aut aequius aut eodem sit in genere deinde
ideire de hac re nihil esse scriptum, quod eum de illa
esset scriptum, de hau is, qui scribebat, dubitaturum neminem arbitratus sit; postea multis in legibus multa 151 praeterita esse, quae detre praeterita nemo arbitretur, quod ex ceteris, de quibus scriptum sit, intellegi possint; deinde aequitas rei demonstranda est, ut in iuridicialinbsoluta. Contra autem qui dicet, similitudinem infirmare debebit, quod faciet, si demonstrabit illud, quod
conferatur, diverSum 88 genere, natura, i, magnitudine, tempore, IOCO, perSona, Opinione, Si, quo in numero
illud, quod per similitudinem adferetur, et quo in loco
illud, cuius causa adferetur, haberi conveniat ostendetur, deinde, quid res cum re differat, demonstrabitur, ut non idem videatur de utraque existimari Oportere . ne 1528 ipse quoque poterit ratiocinationibus uti, eisdem rationibus, quibus ante dictum est, utetur; si non poterit, negabit oportere quicquam, nisi quod scriptum Sit, Onsiderare multas de similibus rebus et in unam quamque rem tamen singulas esse leges omnia posse inter Se Vel similia vel dissimilia demonstrari loci communeS: R R-tiocinatione, Oportere conieetura ex eo, quod Seriptum sit, ad id, quod non sit scriptum, perVenire et Ominem OSSe Omnis res per Scripturam amplecti, Sed eum Commodissime scribere, qui curet, Ut quaedam ex quibusdam intelleguntur; contra ratiocinationem lutus 15s
252쪽
M. TULLI CICERONIS modi coniecturam divinationem esse et stulti scriptoris isse non IOSSe OmnibuS de rebus cavere quibus velit. 51 Definitio est, cum in scripto Verbum aliquod est Ositum, cuius de vi quaeritur, hoc modo lex qui 1 --
quidam, cum iam in alto navigarent, et eum eorum alterius navis, alterius Onu QSSet, naufragum quendam natantem et manus ad Se tendentem animum adverterunt; misericordia commoti navem ad eum appliearunt, homi-154 nem ad Se Sustulerunt; OStea aliquanto ipso quoque tempestas Vehementius iactare coepit, Sque adeo, ut dominu naVis, Cum idem gubernator esset, in Scapham
confugeret et inde funiculo, qui a puppi religatus Scapham adnexam trahebat, navi, quoad OSSet, moderaretur ille Rutem, Cuiu merces erant, in gladium in navi ibidomin umberet hi illo naufragus adjubernaeulum neeeSSit et naVi, quoad potuit, est opitulatus sedatis autem fluctibus et tempestate iam commutata navis in portum pervehitur ille autem, qui in gladium incubuerat, leviter saucius
facile ex Volnere est recreatus. RVem Cum onere horum
trium Suam quisque esse dicit hic omnes scripto ad Causam accedunt et ex nominis Vi nascitur controversia; nam et relinquere navem et remanere in navi, denique navis ipsa quid sit, definitionibus quaeretur eisdem nutem ex locis omnibus, quibus definitiva constitutio, tractabitur. 155 Nun expositis eis argumentationibus, quae in iudi- Ciale auSarum genu adcommodantur, deinceps in deliberativum genus et demonstrativum argumentandi locos et praecepta dabimus, non quo non in aliqua constitutione Omni Semper enus Versetur, Sed quia proprii tamen harum causarum quidam oei Sunt, non a Constitutione separati, sed ad finis horum generum adcom-150 modati. nam placet in iudiciali genere finem esse aequitatem, hoc St, partem quandam honestatis in deliberativo autem Aristoteli placet utilitatem, nobis et honestatem et utilitatem in demonstrativo, honestatem:
253쪽
qua re in hoc qu0que genere ausae quaedam rei gi mentati0nes c0mmuniter ac similiter iractabuntur, qua dum separatius ad finem, quo referri omnem Mailan re tet, adiunguntur atque unius cuiusque instituiti uis exemplum supp0nere u0n gravaremur, nisi illud videremus, quem ad in una res bscura dicendo fierentu exti0res, sic res reperias Obscuriores fieri, ikne nunc ad deliberati0nis praecepta Pergamus.
Rerum expetendarum tria genera Sunt par autem V . 32 merus vitandarum e contraria parte. nam est quiddam, qu0d sua vi nos adliciat ad sese, non emolumento
captans reliquo, sed trahens sua dignitate; quod genus
usi virtus, scientia, Veritas est aliud non propter Suam vim et naturam, Sed propter fructum atque utilitatem petendum quod genu pecunia est; S porro quoddam ex horum partibus iunctum, quod et sua vi et dignitate nos inlectos ducit et prae se quandam gerit utilitatem, quo magis Xpetatur, ut amicitia, bona existimatio atque ex his horum contraria facile, taeentibus nobis, intellegentur sed ut expeditius rati tradatur, ea, qua 158 posuinius, brevi nominabuntur, nam in primo genere quae sunt, honesta appellabuntur; quae autem in Secundo, utilia haec autem tertia, quia partem honestatis continent et quia maior est vis honestatis, iuncta esse omnino ex duplici genere intellegentur; sed in meliorem
partem Oeabuli conferantur et honeSta nominentur. Xhis illud conficitur, ut potendarum rerum parte Sint honesta et utilitas, vitandarum turpitudo et inutilitas. his igitur duabus rebus res duae grandes sunt attributae, necessitudo et adfeetio, quarum altera X vi, altera ex re et personis consideratur de utraque post apertius perscribemus nunc honestatis ratione primum CX-plicemus. Quod aut totum aut aliqua ex parte propter se peti Mtur, honestum nominabimus, qua re, Cum eius duae parte Sint, quarum altera simpleX, altera iuneta sit, simplicem prius consideremus. Si igitur in eo genere omni re una Vi atque uno nomine ampleX Virtus, nam virtus est animi habitus naturae modo atque rationi con-
254쪽
sentaneus, Ilam ob rem omnibu eius partibus cognitis
tota vis erit simplicis honestatis consideranda habet igitur partis quattuor prudentiam, iustitiam, fortitudi-
10 nem, temperantiam prudentia est rerum bonarum et malarum neutrarumque cientia parte eiu memoria, intellegentia, proVidentia memoria St, per quam animus repetit illa, quae fuerunt intellegentia, per quam ea perspicit, quae Sunt pro identia, per quam futurum aliquid videtur ante quam factum sit iustitia est habitus
animi communi utilitate conservata suam cuique tribuens dignitatem eius initium est ab natura profectum deinde quaedam in consuetudinem ex utilitati ratione Venerunt; po8tea re et ab natura proseeta et ab Onsuetu-101 in probata legum metus et religi sanxit natura ius eSt, quod non opinio genuit, Sed quaedam innata vis insevit, ut religionem, pietatem, gratiam, Vindicationem, Observantiam, Veritatem religio e St, quae Superioris
cuiusdam naturae, quam diVinam Oeant, Uram Caerimoniamque adfert pietas, per quam Sanguine coniunctis patriaeque benevolum officium et diligens tribuitur cultus; gratia, in qua amicitiarum et Officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas Ontinetur Vindicatio, per quamvis aut iniuria et omnino omne, quod obfuturum est, defendendo aut ulciseendo propulSatur ObSerVantia, per quam homines aliqua dignitate antecedentis multu quo- 10 dam et honore dignantur; Veritas, per quam immutata ea, quae Sunt aut ante fuerunt aut futura sunt, dicuntur.5 consuetudine ius est, quod aut leviter a natura tractum
aluit et maius fecit usus, ut religionem; aut si quid
eorum, quae ante diximus, ab natura proseotum maius
suetum propter consuetudinem videmus; aut quod in morem VetuStas Volgi approbatione perduxit; quod genus Paetum St, par, iudicatum pactum est, quod inter ali-DOS OnVenit par, quod in omnis aequabile est iudicatum, de quo alicuius aut aliquorum iam sententiis constitutum est lege ius est, quod in eo Scripto, quod
255쪽
populo expositum est, ut observet mniinetur. 0rtitudo suo est considerata pericularum susceptio ei sub una e pessio eius partes magniscentia, sidentia, patientia, e severantia maris nila est rerum magnarum et e celsarum cum animi an tu quadam et splendida Pr0p sitit,ne e , tutio atque administrati0; deuita est, Perquam magnis i 0uesti m rebus multum ipse animus in se duetae e tu eum spe mul avit patientia es hi eslatis aut utilitatis causa rerum arduarum ac disi stilium Muntaria ac diuturna perpessio perseVerantia est in rati e bene insiderata stabilis et perpetua permansio temperantia est rati is in libidinem atque inultos non recto impetus antini sirma et moderata dominatio eius partes c0ntinentia, Clementia, modestia. Ontinentia est. lier quam cupiditas consilii gubernatione regitur Clementia, per quam animi temere in odium alicuius innocentis concitati comitate retinentur modestia, Perquam pudor honesti curam et stabilem comparat auetoritatem atque haec nini propter Se Soliun, ut nihil adiungatur emolumenti, petenda sunt; quod ut demonstretur, neque ad O nostrum institutum pertino et a brevitate praecipiendi remotum est propter Se autem Vitanda 165 Sunt non ea modo, quae his contraria sunt, ut fortitudini
ignavia et iustitiae iniustitia, Verum etiam illa, quae propinqua videntur et finitima esse, absunt autem longissime quod genus fidentiae contrarium est diffidentia te re Vitium est audacia non contrarium, Sed appOSitum S ac propinquum et tamen Vitium est. Si unicuique virtuti finitimum vitium reperietur, aut certo iam nomine appellatum, ut audacia, quae sidentiae, pertinaeia, quae er8everantiae finitima est, Superstitio, quae religioni propinqua est, aut Sine ullo certo nomine quae omnia item uti contraria rerum bonarum in rebus Vitandis reponentUr.
Ac de eo quidem genere honestatis, quod omni parte propter Se petitur, Sati dictum St; nune de eo, co
256쪽
in quo utilitas quoque adiungitur, quod tamen honestum vocamus, dicendum videtur. Sunt igitur multa, quae nos cum dignitate tum fructu quoque suo ducunt; quo in genere est gloria, dignitas, amplitudo, amicitia gloria est frequens de aliquo fama cum laude dignitas alicuius honesta et cultu et honore et verecundia digna motoritas amplitudo potentiae aut maiestatis aut aliquarum copiarum magna abundantia amicitia Voluntas erga aliquem rerum bonarum illius ipsius causa, quem diligit, 167 cum eius pari voluntate hic, quia de civilibus causis loquimur, fructus ad amieitiam adiun mus, ut eorum quoque cau8a petenda videatur; ne forte qui nos de omni amicitia dicere existimans reprehendere incipiat quamquam Sunt, qui propter utilitatem modo petendas putant amicitias sunt qui propter se solum; unt qui propter se et utilitatem; quorum quid Verissime constituatur, alius locus erit considerandi nunc hoc sic ad usum
oratorium relinquatur utramque propter rem amicitias 108 esse Xpetendas amicitiarum autem ratio, quoniam partim sunt religionibus iunctae, partim non Sunt, et quin partim Vetere sunt, partim novae, partim ab illorum, partim ab nostro beneficio profectae, partim utilioreS, partim minus utiles, ex causarum dignitatibus, e temporum opportunitatibus, X Officiis, ex religionibus, ex Vetustati-b bus habebitur utilitas autem aut in corpore pOSita Si aut in extrariis rebus; quarum tamen rerum multo maXima par ad corpori commodum revertitur, ut in re publica quaedam Sunt, quae, ut Sic dicam, ad corpus pertinent civitatis, ut agri, portu8, pecunia, lassis, nautae, militeS, Socii, quibus rebus incolumitatem ac libertatem retinent Civitates, aliae ero, quae iam quiddam magis amplum et minus necessarium conficiunt, ut urbis egregia Xornati atque amplitudo, rudi quaedam excellens lecuniae Is magnitudo, Inieitiarum a societatum multitudo quibus rebus non illud solum conficitur, ut salvae et incolume8, Vertim etiam, mi amplae atque potente sint civitates.
257쪽
qua re utilitatis duae paries videntur esse, in lumitas et i tentia incolumitus est salutis uia stique integrue servatio potentia si ita sua mnservanda ei alterius adquirendi id0nearum rerum suculius atque hi eis matbbus, quae ante dicta sunt, quid fieri et quid facile p0ssit, re te eonsiderare sucile id dicimus, qu0d sine magi
aut sine ullo labore, sumptu, Messu quam brevissimo tempore musici potest posse uim fieri, quod quamquam labi is sumptus, molestiae, langinquitatis indigetatque aut omnis aut plurimas aut maximas causas habet
diffinitatis, tamen, bis susceptis difficultatibus, confieristique ad exitum perduci potest.
Quoniam orgo de honestate et de utilitate diximus, reto nunc restat, ut de ei rebus, quas his attributas esse dicebamus, necessitudine et adfectione perseribamus. puto igitur esse hanc necessitudinem, cui nulla vi resisti Tpotest, quo ea Selius id, quod facere potest, perficiat, quae neque mutari neque leniri pote8t atque, ut apertius hoc sit, exemplo licet vim rei, qualis et quanta sit, cognoscamus uri posse flamma ligneam materiam necesse est corpus mortale aliquo tempore interire necesse est atque ita nece88e, Ut iS OStulat ea, quam modo describebamus, necessitudinis huius modi necessitudines cum in dicendi rationes incident, recte necessitudines
appellabuntur; sin aliquae res accident difficiles, in illa
Superiore, po88itne fieri, quaestione OnSiderabimus at-mque etiam hoc mihi videor videre, esse quaSdam cum adiunctione necessitudines, quasdam Simplici et absolutas. nam aliter dicere solemus necesse est Casilinensis se dedero Hannibali; aliter autem necesse est Casilinum venire in Hannibalis potestatem.' illic in superiore, adiunctio est haec nisi si malunt fame perire; si enim id malunt, non est necesse hoc inferius non item, propterea quod, iVe Velint Casilinenses se dedere, sive samem perpeti atque ita perire, necesse est Casilinum venire in Hannibalis potestatem. quid igitur haec per-
258쪽
206 M. TULLI CICERONIS sidere potest necessitudini distributio prope dicam, plurimum, cum lOeu neee8Situdini videbitur incurrere: nam
cum implex erit necessitudo, nihil erit quod multa di-172 camus, cum eam nulla ratione lenire possimuS; cum autem ita necesse erit, si aliquid effugere aut adipise volimus, tum adiunctio illa quid habeat utilitatis atque
honestatis, erit considerandum; nam i Velis attendere, ita tamen, ut id quaeras, quod conveniat ad usum civi tatis, reperia nullam SSe rem, quam facere neeeSSe sit, nisi propter aliquam causam, quam adiunetionem nominamVS pariter autem esse multas res necessitatis , ad
quas similis adiunctio non accedit; quod genus, ut
omni mortalis necesse est interire, sine adiunetione ut cibo utantur, non necesse est, nisi cum illa exceptione ira eXtra quam, si nolint fame perire.' ergo, ut dico, illud, quod adiungitur, semper, cuius modi Sit, erit considerandum, nam omni tempore id pertinebit, ut aut ad honestatem hoc OdO Xponenda necessitudo sit nece8Seest, Si honeste volumus vivere; aut ad incolumitatem, hoc modo necesse est, si incolumes Volumus esse; aut ad commoditatem, hoc modo necesse est, si sine in-58 commodo volumus vivere; a summa quidem necessitudo videtur esse honestatis huic proxima, incolumitatis tertia ac levissima, commoditatis; quae cum hi numquam1ri poterit duabus Contendere, hasce autem inter Se Saepe neceSS OS comparari, ut, quamquam praeStet honestas incolumitati, tamen, utri potissimum consulendum sit, deliberetur; cuius rei certum quoddam praescriptum Videtur in perpetuum dari posse: nam, qua in re fieri poterit, ut, cum incolumitati consuluerimus, quod sit in praeSentia de honestato delibatum, virtute aliquando et industria recuperetur, incolumitatis ratio videbitur habenda cum autem id non potuerit, honestatis ita in huius modi quoque re, cum incolumitati videbimur consulere, Vere poterimus dicere nos honestatis rationem habere, quoniam Sine incolumitate eam nullo tempore possumus adipisci;
259쪽
qua in re vel e0ncedere alteri vel ad 0nditionem ulterius deseendere vel in praesentis quiescere reique liud tempus exspectare re lebit, ii di illud attendatur, dignane nocausa videatur ea, quae ad utilitatem pertinebit, qua redo magnis nila aut de Oestate quiddam dem iurii quo in h0 laeo mihi eaput illud videtur esse, ut quo ramus, quid sit illud, quod si adipisci aut effugero vel
mus, reliqua res nobis Sit necessaria, hoc est, quae sit adiunctio, ut proinde, uti quaeque re erit, elaboremus et gravissimam quamque Causam Vehementissime necessariam iudicemus. Adfectio est quaedam e tempore aut ex negotiorum μeventu aut administratione aut hominum studio commutatio rerum, ut non tales, quales ante habitae sint aut plerumque haberi soleant, habendae videantur OSSe Ut, ad hostis transire turpe videtur esse, at non illo animo, quo Ulixes transiit; et poeuniam in mare doleor inutile, ut non eo consilio, quo Aristippus fecit; sunt igitur res quaedam e tempore et X Consilio, non e Sua naturneonsiderandae quibus in omnibus, quid tempora petant aut quid personis dignum sit, considerandum est et non quid, sed quo quidque animo, quicum, quo tempore, quam diu fiat, attendendum est his ex partibus ad Sententiam dicendam locos sum oportere arbitramur.
qui loci personis sunt attributi, de quibus ante dictum est; sin distributius tractare qui volet, partiatur in animum et orpus et extrarias res licebit animi est virtus, cuius de partibus paulo ante dictum est corporis Valetudo, dignitas, Vires, Velocitas extrariae OnOS, eQUnia, d- sinita8, genuS, amici, patria, potenti et cetera, quae Similie88 in genere intellegentur atque in his id, quod in Omnia, Valere oportebit; contraria quoque, quae et qualia sint, intellegentur videre autem in laudando et in Vitu 178perando oportebit non tam, quae in corpore aut in X-trariis rebus habuerit is, de quo agetur, quam quo Paeto
260쪽
208 M. TULLII PICERONIS DE INVENT II 178.
his rebus 811 Sit, in fortunam quidem et laudare stultitia et vituperare superbia est animi autem et laus honesta et Vituperati Vehemens St. Nunc quoniam Omne in cau8ae genus argumentandi ratio tradita est, de inventione, prima a maXima parte rhetoricae, satis dictum videtur; qua re, quoniam et una pars ad exitum hoc a superiore libro perducta est et hic liber non parum continet litterarum, quae reStant in reliquis dicemUS.