Opera quae supersunt omnia;

241쪽

m strandum est non esse ambigue scriptum P pterea quod omnes in c0nsuetudine servi tuis sic uti leui ei, verbo uno pluribusve in eam sententiani, in quam is, qui dicet, deipiendum esse dem instrabit; deinde ex sim irperii e ei ex inseri e scripturo dum id, quod quaeratur, steri perspicuum qua re a lis: Separatim se verba considerentur, omnia aut pleraque ambigua bsum iri, quae autem ex iuni musiderata scriptura per spieua fiant, haec ambigua non oportere XiStimare. deinde, qua in sententiu scriptor fuerit, ex ceteris eiusseris iis et ex saetis, dictis, animo atque vita eius sumi Oportebit et eam ipsam scripturam, in qua inerit illud

umbiguum, de quo quaeretur, totam omnibus ex partibus pertemptare, Si quid aut ad id appositum sit, quodno interpretemur, aut ei, quod adversarius intellegat, adversetur; nam facile, quid Veri simile sit eum voluisse, qui Scripsit, X Omni Seriptura et ex persona SeriptoriSatque ei rebus, quae perSonis attributae Sunt, considerabitur deinde erit demonstrandum, si quid e re ipsa 118 dabitur facultatis, id, quod adversarius intellegat, multo minus commode fieri posse, quam id, quod nos accipimus, quod illius rei neque administratio neque exitus ullus XStet nos quod dicamus, facile et commode transigi posse ut in hac lege - nihil enim prohibet fictam exempli loco ponere quo faeilius rei intellegatur :

contra eum, qui meretricem publicari dicat e lege oportere, possit diei neque administrationem esse ullam publieae meretricis neque exitum legis in meretrie publicanda, at in auro publicando et administrationem et exitum facilem esse et incommodi nihil inesse in dili Al

genter illud quoque attendere Oportebit, num illo probato, quod adversarius intellegat, res utilior aut honestior aut magis necessaria a Scriptore neglecta videatur id fiet, si id, quod nos demonstrabimus, honestum aut utile aut neeeSSarium demonstrabimus, et si id, quod ab ad-Versariis dicetur, minime eius modi esse dicemus deinde si in lege erit ex ambiguo contrOVersia, Mare Operam

242쪽

190 M. TULLI CICERONIS oportebit, ut de eo, quod adVer8arius intellegat, alia inia re lege cautum 8Se Oeentur. Permultum autem prO-ficio illud demonstrare, quem ad modum Scripsisset, Si id, quod adversarius accipiat, fieri aut intellegi voluisset, ut in hac causa, in qua de Va8is argentei quaeritur, possit mulier dicere, nihil attinuisse Scribi, QUAE VOLET, si heredis voluntati permitteret eo enim non Scripto nihil osso dubitationis, quin heres, quae ip8 Vellet, daret; amentiam igitur fuisse, cum heredi vellet cavere, id ascribere, quo non seripto nihil minus heredi cave-

121 retUr qua re hoc genere magno per talibus in causis uti oportebit: hoc modo scripsisset, isto Verbo Su non esset, non isto loe Verbum istud conlocasset; nam ex his sententia scriptoris maxime perspicitur deinde quo tempore Scriptum sit, quaerendum est, Ut quid eum Oluisse in eius modi tempore veri simile sit, intellegatur. post ex deliberationis partibus, quid utilius et quid honestius ot illi ad scribendum et his ad comprobandum Sit, demonstrare, et ex his, si quid amplificationis dabi-tUr Communibus utrimque locis uti oportebit. 42 Ex scripto et Sententia controversia ConsiStit, eum alter Verbis ipsis, quae scripta sunt, utitur, alter ad id, quod Scriptorem sensisse dicet, omnem adiungit dictio-122 nem. Seriptoris autem Sententia ab eo, qui sententia sodefendet, tum semper ad idem spectare et idem velle demonstrabitur tum ex facto aut ex eventu aliquo ad tempus id, quod instituit, adcommodabitur. Semper ad idem spectare, O modo paterfamilias cum liberorum haberet nihil uxorem autem haberet, in testamento ita

Scripsit: SI MIHI FILIUS GENITUR UNUS PLURES , IS MIHI HERESESΤo, deinde quae adsolent; OSten: SI FI LIUS ANTE MORITUR, QUAM SI TUTELAM SUAM VENERIT, TUM ΜΙΗΙ DICE SECUNDUS

I RES ESΤO filius natus non est; ambigunt agnati cum eo, qui est heres, si filius ante, quam in suam tutelam 123 Veniat, mortuus Sit in hoo genere non potest hoc dici, ad tempus et ad eventum aliquem sententiam scriptoris Oportere adcommodari, propterea quod ea sola esse demonStratur, qua fretus ille, qui contra scriptum dicit, Suam esse hereditatem defendit aliud autem genus St, e0rum, qui sententiam inducunt, in quo non impleX

243쪽

v esuntas scriptoris ostenditur, quae in vino tempus ei inimite suetum idem valeat; sed ex quodam saeti reui eventu ad tempus interpretandu dicitur en partibus ii ridicialis adsumptivae maxime sustinetur; nam tum ii ducitur comparatio, ut in eo, qui, cum te repuriri inmu tu vetaret, aperui qu0dam in bello ei auxilia qua dum in cippidum est 'pit, ne ili hostibus creprimerentur, si si is essent, qu0d pr0pe uiuam i sies castra habe rent; tum relatio criminis, ui in eo milite, qui, cum ei communis sex vinium li0minem ecidere vetaret, tribi num suum, qui vim sibi adserre conaretur, edidit tum remini criminis, ut in eo, qui, cum lex, quibus diebus in legationem proseis retur, praestituerat, quia Sumptum

quaestor non dedit, pr0suetus non est tum Coneos sin Per purgatisnem, et per imprudentiam, ut in vituli in molatione, et per vim, ut in naVe OStrata, et per CnSUIN, Ut in Eurota magnitudine. qua re aut ita sententia indueetur, ut unum quiddam voluisse scriptor demonstretur aut sic, ut in eius modi re et tempore ho voluisse doceatur. Ergo is, qui scriptum defendet, his locis plerumque 3 omnibus maiore autem parte Semper poterit uti primum Scriptoris conlaudatione et loco communi, nihil eos, qui iudicent, nisi id, quod scriptum sit, Spectare oportere; et hoc eo magis, si legitimum Seriptum proferetur, id est, aut lex ipsa aut aliquid e lege; OStea, quod vehementissimum est, facti aut intentionis adversariorum eum ipso scripto contentione, quid scriptum sit, quid factum, quid iuratus iudex; quem locum multis modis variare oportebit, tum ipsum festum admirantem, quid- num contra diei possit, tum ad iudicis Offieium revertentem et ab eo quaerentem, quid praeterea audire aut X- spectare debeat; tum ipsum adversarium,quasi in testis loco productum hoc est interrogando, utrum Scriptum neget

088 eo modo, an ab Se contra factum esse aut contra Contendi neget utrum negare ausus sit, se dicere desitu 120rum; si neutrum neget et Contra tamen dieat, nihil esse,

quod hominem impudentiorem quisquam se visurum arbitretur in hoc ita commorari conveniet, quasi nihil praetero dicendum sit et quasi contra dici nihil possit, saepe id, quod Scriptum est, recitando, saepe eum eripi faetum ad-

244쪽

192 M. TULLI CICERONIS

versarii confligendo atque interdum acriter ad iudicem ipsum revertendo quo in loco iudici demonstrandum est, quid iuratus sit, quid sequi debeat duabus de causis iudicem dubitare oportere, Si aut Scriptum Sit Obscure aut ne- get aliquid adversarius cum et scriptum aperte sit et adversarius Omnia confiteatur, tum iudicem legi parere, non interpretari legem oportere hoc loco confirmato tum diluere ea, quae contra dici poterunt, Oportebit contra autem distetur, si aut prorsus aliud Sensisse Scriptor et scripsisse aliud demonstrabitur ut in illa de testamento, quam OSUimUS, controVersia aut causa adsumptiva inferetur, quam ob rem 128 Scripto non potuerit aut non oportuerit obtemperari. si aliud sensisse scriptor, aliud scripsisse dicetur, is, qui Seripto utetur, haec dicet: non oportere de eius voluntatono argumentari, qui, ne id facere possemus, indicium nobis reliquerit suae voluntatis multa incommoda Onsequi, si instituatur, ut ab Aeripi recedatur, nam et eos,

qui aliquid scribant, non existimaturo id, quod SeripSerint, ratum futurum; et eos, qui iudicent, certum, quod sequantur, nihil habituros, si semel ab scripto recedere

consueverint quod si voluntas Scriptoris conservanda Sit, Se non adVerSarioS, a Voluntate eius Stare; nam multo propius accedere ad Scriptoris Voluntatem eum,

qui ex ipsius eam litteris interpretetur, quam illum, qui

sententiam scriptoris non ex ipsiu Scripto pectet, quod ille suae voluntatis quasi imaginem reliquerit, sed O- 12 mesticis Suspitionibus perscrutetur. Sin causam adferetis, qui a sententia stabit, primum erit contra dicendum: quam absurdum non negare contra legem feeiSse, Sed, qua re fecerit, causam aliquam invenire; deinde con-

VerS QSS Omnia ante Olitos esse aecusatores iudicibus persuadere, adfinem esse alicuius Culpae eum, qui aeeu- Saretur causam adferre quae eum ad peccandum impuli8Set; nunc ipsum reum causam adferre, qua re deli-1s querit; deinde hanc inducere partitionem oportebit, cuius in Singulas partis multae convenient argumentationeS: primum, nulla in lege ullam causam contra Scriptum accipi convenire; deinde, si in ceteris legibus conveniat, hanc esse eius modi legem, ut in ea non oporteat; POStremo, Si in hac quoque lege oporteat, hanc quidem

245쪽

causam ii 'i illi minime oportere. Prima pars iis sero pili,eis e inlirmabitur scriptori neque ingenium neque s peram neque ullam saeuitatem demisse, quo ininus reperiep0sset perseribere id, qu0d cogitaret ii iiisse ii grave ne diffidite eam ausum excipere, quam adversarii Pr serunt, si quicquam excipiendum putasset consuesse eos, qui leges scribunt, exceptionibus uti deinde re te uureditare leges eum exceptionibus scriptas ei maxime videre, ecquae in ea ipsa lege, qua de agatur, sit e

reptio aliquo in apii aut apud eundem legis eripi

rem, quo magis probetur eum fuisse excepturum, si quid excipiendum putaret ut ostendere causam accipere nihil aliud esse nisi legem tollere; ideo quod, cum Semel ausu consideretur, nihil attinetit eam e lege ConSiderare,

quippe quae in lege scripta non sit quod si sit institu-tuni. Omnibus dari ausam et potestatem peccandi, Cum

intellexerint vos ex ingenio eius, qui contra legem fecerit, non e lege, in quam iurati sitis, rem iudicare; deinde ot ipsis iudicibus iudicandi et ceteris civibus Vivendi rationes perturbatum iri, si semel ab legibus recessum sit; nam et iudices neque quid sequantur habitu 1sqros, Si ab eo, quod Scriptum it, reeedant, neque, quo pacto alii probare possint, quod contra legem iudiearint; et ceteros ciVes, quid agant, ignorat OS, Si ex Suo quisque OnSilio et ex ea ratione, quae in mentem aut in libidinem venerit, non ex communi praescripto civitatis Unam quamque rem administrarit; postea quaerere abiudicibus ipsis, qua re in alienis detineantur negotiis; cur rei publicae munere impediantur, quo Settia SutS rebus et commodis servire possint cur in certa Verba iurent Cur Cert tempore conveniant, Certo discedant, nihil quisquam adferat causae, quo minu frequenter peram rei publicae et, nisi quae causa in lege excepta sit; a se legibus obstrictos in tantis molestiis 88 aequum CenSeant, udVersario nostros leges neglegere Oncedant;

doinde item quaerere ab iudicibus , si eius rei cau8ae, aspropter quam e reus contra legem fecisse dicat, X-ceptionem ipse in lege adscribat, passurine sint; postea hoc, quod faciat, indignius et impudentius 8Se, quam

Ciceronis ol. I. 13

246쪽

194 M. TULLI CICERONIS si adscribat age porro, quid, si ipsi vellent iudicos

adscribere, paSSuru8ne Sit populu83 atqui hoc esse i dignius, quam rem Verbo et litteri mutare non possint, is eam re ipsa et iudici maximo commutare deinde indignum esse de lege aliquid derogari aut legem abrogari aut aliqua ex parte commutari, Um populo Cognoscendi et probandi aut improbandi potestas nulla fiat; hoc ipsis iudicibus invidiosissimum futurum; non hune

locum Sse neque Oe tempta legum corrigendarum;

apud populum haec et per populum agi convenire quod si nunc id agant, velle se scire, qui lator sit, qui sintaeeepturi; Se rogationes Videre et dissuadere velle quod si haec cum summe inutilia tum multo turpissima sint, legem, cuicuimodi sit, in praesentia conservari ab iudicibus, post, si displiceat, a populo corrigi convenire;

deinde, si scriptum non XStaret, magno opere Unereremus, neque isti, ne si extra perieulum quidem esset, crederemUS; nune cum Scriptum Sit, amentiam 88 eius

rationem, qui peccarit, potius quam legis ipsius verba

cognoscere. his et huius modi rationibus ostenditur cau- sam extra scriptum accipi non oportere. SeeUnda sal Sest, in qua est Ostendendum, si in ceteris legibus oporteat, in hac non oportere hoc demonstrabitur, si lex aut ad res maximas, utilissimas, honestissimas, religiosissimas videbitur pertinere aut inutile aut turpe aut

nefas esse tali in re non diligentissime legi obtemperare; aut ita lex diligenter perscripta demonStrabitur, ita cautum una quaque de re, ita, quod portuerit, Xeeptum, ut minime conveniat quicquam in tam diligenti scriptura praeteritum arbitrari tertius est locus ei, qui pro Scripto

dicet, maxime neceSSarius, per quem Oportet Stendat, si conveniat eausam contra Scriptum accipi, eam tamen

13 minime oportere, quae ab adversariis adferatur; qui Iocus idcirco est huic necessarius, quod Semper is, qui contra Scriptum dicet, aequitatis aliquid adferat oportet; nam Summa impudentia Sit eum, qui contra quam Seriptum it, aliquid probare velit, non aequitatis prae8idio id facere conari: si quid igitur ex hac ipsa accu8ator derogat, omnibus partibus iustius et probabilius aecu-

247쪽

sare videatur; nam stupori aso nis sues ut, uti iudides etiamsi nollent, necesse esset haec autem, etiamsi necesse u0n esset, ut vellent onus iudieare ii iurautem siet, si, quibus e si is culpo dem0nstrabitur esse in eo, qui comparui lane reui remoti in aut relatione σι ni in is ut conressionis partibus se defendet, subbus ante, ut potuimus, diligunt scripsimus , si eis e taeis, quae res postulabit, nil causam adversari muti liniri andum transferemus aut ausae ei rationes adserentur, qua re ei quo e0nsilio ii: si in logo aut intestamento scriptum, ut sententia quoquo ut 0luntate script is, non ip8a Olum Scriptura causa onfirmata osse videatur aut aliis quoque constitutionibus factum argueturi Contra Scriptum autem qui dicet, primum inducet '

eum locum per quem nequitas ausae demonstretur aut O Stendet, quo animo, quo consilio, qua de causa fecerit; et, quamcumque CauSam dSumet, adsumptioni partibus se defendet, de quibus ante dictum est atque in hoc loco cum diutius commoratus sui facti rationem et aequitatem Causae XOrnaverit, tum ex his locis fere contra adversario dicet portere causas accipi demonstrabit

nullam esse legem, quae aliquam rem inutilem aut inbquam fieri velit omnia supplicia, quae ab lege proficiscantur, culpae a malitiae Vindieandae causa constituta esse Seriptorem ipsum, si Xsistat, factum hoc 39 probaturum et idem ipsum, si ei talis res uecidisset, facturum fuisse ea re legis eriptorem certo ex Ordine iudices certa aetate raedito constituisse, ut 8Sent, non

qui scriptum suum recitarent, quod quivis puer facere posset, sed qui cogitatione adsequi possent et voluntatem interpretari deinde illum scriptorem, si scripta Sua stultis hominibus et barbaris iudicibus committeret, Omnia summa diligentia perscripturum fuisse nune ero,

quod intellegeret, quales viri res iudicaturi essent, ideire eum, quae perSpicua Videret 8Se, non adSeripsiSse; neque enim vos scripti sui recitatores, sed Voluntatis interpretes fore putavit; postea quaerere ab adversariis 140

quid, si hoc fecisset quid, si hoc necidisset eorum ali-

248쪽

196 M. TULLI CICERONIS

quid, in quibus aut causa it honestissima aut necessitudo certissima, tamenne accuSarent atqui lex nusquam excepit non Omnia ergo Seripti8, Sed quaedam, quae perspicua sint, tacitis exceptionibus caveri deinde nullam rem neque legibus neque Scriptura ulla, denique ne in sermone quidem cotidiano atque imperiis domesticis recto posse administrari, Si unus quisque Velit Verba spectare et non ad voluntatem eius, qui ea verba habuerit, acce-Α doro deinde ex utilitatis et honestatis partibus Ostendere, quam inutile aut quam turpe sit id, quod adversarii dicant fieri oportuisse aut oportere, et id, quod nos fecerimus aut postulemus, quam utile aut quam honestum sit; deinde leges nobis caras esse non propter litteras, quae tenues et obseurae notae sint voluntatis, sed propter earum rerum, quibus de scriptum est, utilitatem et eorum, qui scripserint, sapientiam et diligentiam; postea, quid sit lex, describere, ut ea videatur in sententiis, non in verbis consistere, et iudex is videatur legi obtemperare, qui sententiam eius, non qui seripturam sequatur deinde, quam indignum sit, eodem adfici supplicio eum, qui propter aliquod scelus et audaciam contra leges fecerit, et eum, qui honesta aut necessaria de causa non ubsententia, sed ab litteris legis recesserit atque his et huius modi rationibus et accipi causam et in hac lege accipi et eam causam, quam ipse adferat, Oportere ae- 142 cipi demonstrabit et quem ad modum ei dicebamus, qui ab scripto diceret, hoc fore utilissimum, si quid de aequitate ea, quae eum adversario staret, derogasset, Sic huic, qui contra scriptum dicet, plurimum proderit ex ipsa scriptura aliquid ad suam causam convertere aut ambigue aliquid scriptum ostendero deinde ex illo ambiguo eam partem, quae sibi prosit, defendere aut verbi definitionem inducere et illius verbi vim, quo urgeri Videatur, ad suae causae commodum traducere aut ex Seripi non scriptum aliquod inducere per ratiocinationem, de qua 14 POS dicemus quacumque autem in re quamvis leviter probabili scripto ipso se defenderit, etiam cum aequitate eaUS abundabit, necessario multum proficiet, ideo quod, si id, quo nititur adversariorum cau8a, SubduXerit, Om-

249쪽

DEGNVENTIONE L sat ias. Ibinem eius illum vim ei crim0nium lenierit e diluerit.

li ei autem e immunes ceteris ex adsumpti tuis urtibus in utramque parium' invenient praeterea autem l eius, qui: scripto diuel leges eri s . uini eri eius, qui conisu commiserit, utilitate speetari p0riere ei legibus antiquius haberi nihil portere e intra seriptum: Ieges in consili script ris ei utilitate e muni, n0n in verbis consistere quam indiguum sit, equitatem litteris urgeri, quae Muntate eius, qui seripserit, defendatur.

Ex e intrariis autem leuibus controversia nascitur, Quin l: tuter se duae videntur luges aut plures discrepare, hoc modo lex uua TYRANNUN Coi viae, LYMPUMCARUM PRAE

MI CAPITO ET QUAM VOLET SIBI REM A MAGMTRATU DEPOSCITO TRATUS E CONCEDITO, C altera lex TYRANNO OCCISO QUINQUE Dus PROXIMOS COGNATIONE MAGISTRATU NECATO.

Alexandrum, qui apud Pheraeos in Thessalia 3Tannidem occuparat, uxor Sua cui Thebe nomen fuit, Oetu,

iam iniit cubaret, occidit haec filium suum, quem X tvranno habebat, sibi in praemii loco deposcit sunt, qui ex lege occidi puerum dicant oportere res in iudicio est. in hoc genere utramque in partem eidem loci atque

eadem praeeepta conVenient, ideo quod uterque Suam lugem confirmare, contrariam infirmare debebit primum 145 igitur leges oportet contendere considerando, tra lex ad maiores, hoe est, ad utiliores, ad honestiore ac magis necessaria res pertineat ex quo conficitur, ut Si legeS duae aut si plures erunt, aut quotquot erUnt, ConSer- Vari non possint, quia discrepent inter Se Sed en maXime ConSerVanda putetur, quae ad muXimas res pertinere videntur deinde, utra lex posterius lata sit; nam O- Stroma quaeque gravissima est; deinde, utra lex iubeat

reliquid, utra permittat; nam id, quod imperatUr, ne CS- sarium, illud, quod permittitur, voluntarium est; deinde, in utra lege, si non obtemperatum sit, poena adficiatur

aut in utra maior poena Statuatur, nam IXime OnSer DB

Vanda est ea, quae diligentissime Sancta est; deinde, utrale iubeat, utra Vetet; nam Saepe ea, quae Vetat, qua Si exceptione quadam corrigere videtur illam, quae iubet; deinde, utra te de genere omni, utra de parte quadam;

250쪽

19 M. TULLI CICERONIS utra communiter in luriS, Utra in aliquam certam rem scripta videatur; nam quae in partem aliquam et quae in certam quandam rem Scripta St, propius ad causam accedere videtur et ad iudicium magis pertinere deinde, ex lege utrum statim fieri neeesse sit, utrum habeat aliquam moram et SUStentationem; nam id, quod statim 11 faciendum est, perfici prius portet deinde operam dare, ut sua lex ipso scripto Videatur niti, contraria autem aut per ambiguum aut per ratiocinationem aut per definitionem induci, ut sanctius et firmius id videatur esse, quod apertius scriptum sit; deinde suae legi ad scriptum ip-

Sum sententiam quoque adiungere, contrariam legem item ad aliam sententiam transducere, ut, si fieri poterit, ne discrepare quidem Videantur inter se postremo facere, si causa fassultatem dabit, ut nostra ratione utraque lex conservari videatur, adversariorum ratione altera sit necessario neglegenda loco autem OmmuniSet, quo ip8a causa det, videre oportebit et ex utilitatis et ex honestatis amplissimis partibus Sumere demonstrantem per amplificationem, ad utram potius legem accedere Oportent. 60 Ex ratiocination nascitur ContrOVerSin, eum e eo,

148 . . .

quod Spiam est, ad id, quod nusquam emptum St, venitur. hoc laeto Hex FURIOSUS ESCIT, ADGNATUM

119 SΤΟ. quidam iudieatus est parentem occidisse ei statim, quod effugiendi potestas non fuit ligneae soleae in pedes inditae sunt; os autem obvolutum est folliculo et praeligatum deinde est in careorum deductus, ut ibi

esset tantisper, dum culeus, in quem coniectus in profluentem deferretur, compararetur interea quidam eius

familiares in carcerem tabulas adferunt et testis adducunt heredes, quos ipsis libet, scribunt tabulae obsignantur de illo post supplicium sumitur inter eos, qui heredes in tabulis scripti sunt, et inter adgnatos de hereditate controversia est hic certa lex, quae testamenti