Opuscula physica et chemica. Pleraque seorsim antea edita

31쪽

XVII

tolligi effectus. In philosoplata naturali nullae dantur subtilitates spernendae, nullae Veritates otiosae. Quod nobis sterile videtur, ideo tantum est sine fruestu, quod non satis illud cognoscamus, non sa tis e Xaminemus. Quot myriades pyrum cadere fruasi a viderunt, sed NEπTOΝo vulgatissimum hocce phaenomenon theoriam grauitatis aperuit. E) Aliorum tentamina, praefertim cardi In candide sunt revidenda. Auctorum, fide dignorum, experimentis nequaquam est dissidendum, sed plus vident oculi, quam oculus, ideoque, quae noua exhibentur, pluribus testibus in diuersis locis utiliter confirmari puto. Hoc vero rite sirino, campus vasti stimus alibi cultorum eget industria. Fateri tamen oportet, inulta occUrrere, quae autopsa clarius meliusque intelliguntur, quam exactissima descriptione. Marg-gras ianumquam, ne minimum quidem dubium, mihi suboriri potuit de euentur illustris enim huius Chomici ad curatio, dexteritas et sana concludendi methodus, neminem hisce rebus initiatum, latere possunt. In terea multa non sine insigni fructu iteraui. Qui adnaeniam de acido sacchari meditatur, illud facile pro saccharo, acido nitri soluto et dein crystallisato venditat, sed manum operi admouens meliora edoctus sententiam mutat, et non temere da alio : rum tentaminibus pronunciandum esse discit. Candor in obseruando maxime est necessaritas: . aeque, quae nostris Opinionibus contrariantur, viden- . da

quoddam experimentum repetenti num-

32쪽

XV m

De indagando VETO.

dastini, quam quae illis fauent. Et benedicit celebris a Mo Ru EAU, nos numqua in magi, proficere, quam inopinatis experimentorum C Uentibus, nos iras analogias, nostrasque theorias infringentibus. Accidit tamen non raro, ut qui meliora videt, deteriora sequatur. Qui e. g. de terra, e veginabilibus separata, nςgat, eamdem diuersis mixtis ei se

compositam, et simul huius partem acidis solubi lem esse concedit, proprio se iugulat gladio. Malsae homogeneae sine dubio aut totum, aut nihil, suscipiatur oportet II. Phaenomena corporis tam per se spectati, quam respect u aliorum, suum liabent standamentum vel in ipsis materiis, vel simul in rebus circumstantibus. Horum explicatio semper est quaerenda, recte enim ponitur: lGre scire, esse per caussas scire. Illis rite cognitis, indoles clare perspicitur et secundum nostra desideria perfectissime flectitur. Sed maxima opus est circumspectione, ne fictas

pro veris habeamus, nubem pro Iunone amplectentes. Itaque

ph revomens fusis variati e et bene obseruatis; a calf-yis proximis dehi ordine ad rem tiores. Ex effectu de quantitate et qualitate caussae iudicandum est, et quo melius ille coanoscitur. eo etiam propius haec determinatur. Perquam, laboriosa et

spinis obsita est haec via, admodum quoque lonya,

33쪽

udeo ut satis diu interdum fateri cogamur, liuius vel illius phaenomeni Callisam etiamnum ignotam esse. Erutis vero legibus, quas in suis operationi bus sequitur caulla, ea, quali cognita, in inultis casibus uti licet. Et sane malo cum NEM Toxoi norantiam ingenue fateri, et pauca. sed certa de terminataque scire, 'Uam cum C ARTES lo omniae diplicare e sinis falsi, que fundamentis. o p c8ν hi natur e P0c cri, qtἰHm iligem0 pete, Cici no dudum inculcauit. Quam leui saepe apparentia decipiamur ii illa placet, exemplo ii ita si retur od calx rite , at omnem cum acidis ei sertae scςndi facultatem exuat, motum est. Hoc phaenomen an multis mole sitam parauit, qui acidum de teliantur aereum, tandem ero effugium patere creditum cli. Scilicet calx Vlla: immittatur acidis valde concent: atis et mox elleris escentiam Visibilcm steri adseueiatur, qua θ in acidis debilibus. oculorum aciem eludit, quum materia in igne exsiccata promte eadem ab Orbeat. Vt hoc fugetur phantasma, non nis a curata pliae nonne norum obleluatione opus et . Impleatur pocillumbit reum acido nitri, iniiciaturquo cretae 1 sustulum, moes innumerae bullulae e tota sui Crficie emi en- ur, idque continue, quam Giu vita reflat molecula sibili es. Sub hac tamen Vchementi uetita ione therno metro immisso ne minima qui deni reperitur tem aeraturae variatio. Sive acidum lit dilutum, siue

rudae, adhibeatur aequale scullulum rite v ad

34쪽

De indagando Vel 9.

Sit acidum dilutum et primo momento perpaucae exeunt bullulae, mox vero omnino cessant. Praeterea insignis heic oritur incalescentia, quae tamet ioo gradus non attingit. Si acidum satis fuerit con centratum, nimis nolet , initio non tantum par, vae, sed etiam maiores et frequentiores eruna punbullae, quae tamen cito pereunt, omnis visibili

motus si itur, et in massa calcarea, et in liquoriacido. Incalescentia vero heic perquam intensa reperitur, et, si frustulum sit maiulculum, Ioo gra dus attingit superatque. Ex hisce phaenomenis attentius consideratis iannaturalis sponte emanat explicatio. In posterior nimirum casu tantus elicitur aestus, ut liquidi partes, calcem ustam proxime ambientes, per aliquo momenta ebulliant. In casu autem acidi diluti no nisi paucae bullulae uereae poros spongiosae masae, quae in igne dimidium circiter pondus amisi implentes, ope caloris dilatatae prodeunt. In vii cque cito omnis motus domatur, qui tamen cur

creta cruda usque dum plene fuerit consumta, perdurat, sub nomine effervescentiae, probe ab ebu litione distinguendae. Ita interdum dormitat HOMERUS.

R) Caussa quodammodo phnenon euis iudicat

35쪽

Hanc methodolia cum fructu epe ad la bent Maathematici, et instar lapiciis lydii etiam in Philoso si hi a naturali adhiberi debet, ad examinandas hypotheses variasque conte et aras. Et fateri Conuenit, positionem, cuius Omnes legitimae consequentiae experientia confirmantur, ita re veram putari. Pro- blema heic est in determinatum, cuius incognitae, quantitates tentando eruunt Ur.

nientia, etiam qua qualititati m. Hoc medio liquet, ni im caussa sola esse flui sufficiat, an vero aliunde simul iuvanda. Exemplum occurrit in Commentatione de I erris zeoponicis ubi quaestio oritur de usu aquae in vegetatione. Tandem denominationes rerum, quo ut m feri potem Peritati congruentes opto. Me quidem non

fugit, verba valere, ut nummoS, may Namque a mu- tatis nominibus timendam esse confusionem. In - terea negari nequit, Chemiam aeque ac alias scien-stias, olim ineptis nominibus tuisse refertam In variis disciplinis ea dudum reformata vidimnS, quam igitur ob causiam Cliemia. quae veram rei umi indolem scrutatur, nomina adhibeat vaga, quae salsas ingerunt ideas, quae ignorantiam et iii stri Oniam sapiunt ' Quin etiam multa sine ullo incommodo corrigi queant nullum est dubium. Si loco olei vel Spiti thi, vitrioli dicitur Alidum vitrioli concentratum vel dilutum, neminem seductum vel turi a tum fore credo. prae

36쪽

XXII

Praesertim in desigilandis nouis materiis, ut harum naturae conuenienter illud . fiat, neces arimnos . Itaque pro Ael e , o , quod falsana suggerit

ideam, substituo Acidum ab um, . quum lioc quid uiti per sua in naturam sit acidum, simulque non tantum aerea gaudeat subtilitate et elasticitate; sed

. etiam aut aerem purum contineat, aut liuius principi citia quoddam proximum constituat, nam purissimus, qui obtineri potest aer, accedente pia logisto, se in per illud acidum aereum) secernit. Magis itaque appropriatum nomen inuenire non potui. Credunt quidem nonnulli hoc subtile scidum idem esse so vitrio licum phlogisticatum, sed qui umquam liaec bina vidit et comparauit, hanc Opinionem serio defendere nequit.

L ceat tamen lieic obseruationem addere, quae phlogisti in acido aereo praesentiam innuere videtur. Acidum nimirum vitrioli purum in auram resolui nequit constantem, sed adueniet ite pii logisto fluidum gignitur aeriforme ab acido aereo toto, coelo diuersum quod in frigore persistit, modo aquam noli contingat. Eodem fere modo se gerit scidum nitrosum, sed muriaticum per se aeri forme feri potest. Quum igitur vltimum acidum contineat phlogiston instar principii proximi, uti ex- Perimentis, et analyticis, et syntheticis, cui flumest, hinc fluere videtur, quod omnia acida aerisormia principium initammabile foueant. Videtur, inquam, nam omnia vero sint ilia, non ideo

sunt vera. Haec

37쪽

XXIII

Haec pauca praes iri debui. Peritus et aequus rerum aestimator iudicet, 'luco succellu isi seque11-tibus . veritatem indagaverim, inlin Scyllam vitare cupiens in Chu: bdim inciderim. Opusculorum, quorum iam primum volumen in lucem prodit, maxima pars antea seorsim iuit edita, sed quum cito tuerint di tracta eXemplaria, et praeterea nonnulla siue cice, alia latino, alia denique gallice conscripta, liortatu amicorum, praesertim exterorum, corum dem collectionem suscepi, et singulor sim alia lingua compositorum , t an blationem in Eruditorum VPrnaculam. Ead em non

digelli secundum seriem tempolis, quo primum fuerunt imprella, sed potius ita, ut antecedentia illu- sirent sequentia, quantum nimirum fieri potuit, in collocandis commentationibus, seorsura antea, diversisque temporibus diuulgatis. In nota tamen cuiusuis initio subie fla indicaui primam edi onem. Primo volumini praesertim Halhargica inserui, in secundo Minera logica et Metallus gica prodibunt in tertio Attractionum doctrina, una cum analytiquorumdam corporum organicorum, in quarto et quinto reliqUa. Si haec J entamina, summa, quam permiserunt res cir cumstantes, adcuratione et fide instituta iis non displiceant, qui mecum serio veritatem qUaerunt, Contentiis sum, aliorum nec culo laudes, necie formido censuram. Si enim errauerim alicubi, hoc a me non alienum puto, et ut corrigatur, quo

citius, eo melius, opto, immo ipse in sequentibus addam

38쪽

XXIV

De indaganaeo Vero

addam Tomis, quae in antecedentibus adcuratiori scrutinio emendanda vel augenda inuenerim. Qui autem ea etiam, quae vera sunt,' Obscurare tentant, eadem hinc tandem, in renitentium opprobrium, clariora fore cxperientur. Quae sorte in uno loco breuitatis lucrandae ergo sine additis rationibus adfirmantur. alibi dedita opera demonstrata reperiuntur. in id enim incubui, ut nihil temere poneretur. Qui itaque adsertiones examinat, non mox reiiciat, sed simul sundamenta expendat, Oro.

I. DE

39쪽

ACIDO AERE O .

INTROITUS. De natura et indole fluidi elastici, quod sub no

mine aeris fixi nostro aevo I 'hysicorum pariter ac Cliernicor una exercet et sacra citatem

et industriain, meai eae irris corrcspondentibus ab anno ITTO aperui cogitationes, inter quos inclytum ΡRi EsTIEYVM iam nominaile sussiciat, qui non tantum meae meminit sententiae in Transactioni-lbus plii losophicis anni irra, sed in altera quoque, editione eere ii sui commentarii de aere eam dein variis roborat experimentis selectis. Anno quidem

l ') Haec commentatio anno i 74 coram Societate Reg. t Scie tu iam ii Upsalle iiii leo a itiit, et anno sequentel in eiusdem notiorum Actorum volumine II imprella.

40쪽

17 73 breuem meam de hac materie expositionem suis adiis itis eruit Reg. Scientiarum Academia Stock- holmensis, sed , quum adcuratisimum mereatur ex- .amen haec do strina, ab omni parte sollicite consideranda, eamdem heic experimentis et obseruationibus firmatam eXhibeo. . sil

Riiidper acrem fixum intelligat r. Ambiguitatis euitandae gratia, mox ab initio vocabula nonulla explicentur oportet. Scilicet duplici sensu, acris fixi saltiberi solet denominatio, luel latiori, vel etiam angustiori. Late sumitur pro somni fluido elastico, quod sub corporum decona- ipositione in medium prodit, quocumque dernum imodo eliciatur, et cuiuscumque praeterea sit naturae. Multum abest, quin eiusdem sit indolis omnis haec aura; alia namque sacillime potest accendi, alia momento citius ignem penitus exstinguit, et quae sunt reliquae discrepantiae haud exiguae: in eo tamen singulae conue aiunt, quod aeri licet vulgari, iqua plurimas proprietates perquam similes, corporibus nihil o minus antea quas fixae inhaesisse videantur elatere spoliatae, eumdemque non nisi liberationis momento adquisivisse, et hinc epitheto iis hic aer a vulgari suit distinctus. Si talis retinenda deno- l, minatio, generalem iam explicatam significationem eidem praescietina congruere haud distiteor interim tamen alia angustiorque iam , diu invaluit, . quam etiam in sequantibus usu receptam adhibere cogor, eam tantum hoc nomine denotans speciein l