장음표시 사용
2쪽
I ALE CT Ica viam ostem scemunt, praesertim cum apud Alistotelem ta 'dit. & Methodum tradit, lis distinctio Dialectic Z: Logicae non inu qua occulta manifestare, niatur,at L Nica a λογος dicitur,quod LatinE confusi discernere , erro' idem quod framo, vel ratio est, quas scientia res repellere, veritatesque sermocinalis, vel rationalis , id est, quae ves
eofirmare possumus, pro- tur circa rationes, & sermonem: vocamus au-pterea ante omnem aliam tem rationes discursus intellectus, quibus xe-
scientiam addiscenda est. rum,uel falsum inquirimus,unde Logicae iam Ipsa enim est ianua,qua aperta omnes apertu' men latius patet, uetus etymologia itispiciatur,&qua elausa omnes claudutu cuius ad tur,quam Dialecticae,cu Logica etiam grama quatum obiectum est argumentatio, qi ex ticam,& Rhetoricam,quae de sermone sunt,fimplicibus dictionibus. significativis, quas complectatii r, qua parte vero idc in quod i terminos vocant rimo componitur, a qui- tionalis est,Dialecticae comiciliat,& aliqua exbus prius nobis esset incipiendum , cum tim- parte Rhetoricae, quae etiam ratione utitur. plici aptiora sint, nis aliunde initium cape- proinde latissime sumpta Grammaticam , re studentium utilitas praemunieret,quibus c5 Rhetoricam & Dialecticam comprehendit. dueibilius multo sutilium existimamus, si an quod quamuis verum est, communiter tate , quae ad ipsam Dialecticam, eiusque instru men iam est receptum,quoties de Logica se menta perti nent, breui compendio tenuerint, mosit, idem quod per Dialecticam intellista-Vt quid Dialectica sit, prae aliis omnibus per- tur, praesertim apud Dialecticos: vocabi laeipientes, modumque diuidendi, definiendi, enim peculiariter secundum subiectam mare 'εc argumentandi edocti promptiores fiant, sa teriam accipienda sint. cillulque per reliqua procedant. Cum igitur Fraeceptum Aristotelis sit ut alicuius rei cogni Dialectica,de eius neces is,maim tionem indagantes, quid nomen significet, Outas. cap. II.
praecognoscant: nominum enim significati ne ignorata ad rerum cotemplationem ascen R T a s omnes in hune finem in-di non potest. Nos autem breuem quandam uentae fiant,ut pei eas operationes Introductionem ad Dialecticam Aristote. pa- nostrae, quas per naturam non itatemus, qii id nomen Dialecticae sibi velit, expo facile,& per tectὸ pi state poteranamus oportet. Dialectica GraecE idem est, mus,absolutae,& exata reddati siquod in ho- quod Latinὶ disputatrix , vel dissertrix, quasi minibus reperire est. homo enim potest scri- ars quae disputare, Sc dissexere doceat, quam bere, pingere,imaari,texete,sed id imperfectri stoici partem Logicae esse existimabant, duas & non sine ramre: at si artem teneat, expedi- Logicae facientes partes , alteram inueniendi eius,& certi usilla omnia exequetur: unde ars argumenta,& rationes, quibus verum a salso re 2E quicquam faciendi,aut cognostedi diei disternitur,alteram de inuentis iudicandi, ii tur promptitudo ex quo factussi est, ut cum lani Topicam, nanc Divalecticam vocaba uia in altae in nobis sint operationes, aio; inter selectieorum tamen coire is usus tanti nome diuersae, quas rectE exercere non poteramus, Dialecticae viriq; parti commune fecit, imo plures ad hoc inuentae sint artes. Sunt autem Logicae nomen a Dialecticae nomine non di- in communi tres operationes, quaedam exto.
3쪽
Hores, lut circa aliquam materiam extra nos vocantur,ut pingere, texere, igros colere biit aliae opeia tioires exteriores, quae Dinen non in aliqxiam extra nos transeunt materiam, sicut loqui,sermocii ruri, licere. Sunt aliae tu tertio genere interiores, sicut contemplari reiunaturas, considerare, verum c gnoscere. Ad tres has operationes opi: in E ex Ocelidas multa si in t acli nitentiae artes. Ad Operationes ex teriores primi gelieris, sunt omnes illae artes, quae Muchanicae dicuntur,ut nemoraria,militaris, nautica, fabrilis. Ad cperationes secum di generis, sunt artes tuae sermocinales dicuntur,Grammatica scilicet, aliae recte& cc tuὰ voces conticetcre docet, R hetorrca,ntiae elegatem, ac si iis numeris absolutam reddit oratio Dem. Ad operationes vero te itii generis, quaedam ars adimienta est , quae M thodum traderet, & viam serneret, sita ad perscctam rerum contemplationem, di ingui ionem venire possemus, & haec D alietica est. unde sicut artes Mechanicas rectu faciendi , ct operandia tes,Grammaticam congruE locviendi, R hetoricam recie dicendi, ira Dialecticam rectὰ intelligendi ii ire aitem dixeris, non quod Per Dialecticam res ipsas sciamus, aut cognoic mus, hoc itaque aliarum munus est scietiti rum,sed quod Dialectica modum, & Metti du praebeat,quibus iecta rerum conteniplationem cori sequanaur, propter quod instruna entum,& organum scientiarum & modus sciendi dicitur. 4od si Dialectica etiam circa sermonem vertatur, id non est per se, nisi quatenus per sermone operationes intellectus manifestantur: nee hoc etiam pacto circa quem eunque sermonem vel satur, sed circa elim solum,quo aliquid vere,vel salso dicitur. De reliquis vero quae ad Dialecticam pertinent dicamus oportet. Exrerientia cnim constat, MAH vij. Polit. c.ii: .docet artes habere aliqua materiam, circa qua orerentur, ars enim textoria circa filum, signaria circa lignum, militaris circa arma verratur. Est etiam cuique artis ius finis & officium, quotum nihil Dialecticae deest. Pro quo aduerte primo, quod materia in aliqua arte duplex est, quaedam pi optim
lita, c proxima,circa quani talis ars versatur, ut ligna materia sunt altis ligia aliae , sabillis ferrum,quia clica haec tales artes versantui Liltera materia est remota, qΠam ars siti de praesupponit, non tamen circa eam primo versatiar, quo pacto a bores materia ligit arrae altis, i cmora tamen setium inlitaris, latia textoris
dicuntur; cuia sine his mater;ae prorim i a
constant. Adverte etiam prato haec,in G rammatica, Rhetorica.& Dialectica duplice esse materiam,alteram propinquam, i iir Graniatica sunt voces ad congruam connexionem aptae, in R hetorica seimo or natus,& elega iis, in Dialecti ea veto operationes iii tellectiis, ei sermo qui tales operationes manifestat, alteram autem remotam, quae in his tribus artitibus eadem est,nempe res omnes, eum discrumine tamen . Grammaticus enim circa res
Omnes versatur de eis instrue loquendo, Rhetoricus ornat ξ dicendo,Dialecticus viam os deiis,qua verE cognoscanti ir,ac inde vero sermone exprimantur, Propterea hae artes communes dicuntur. Ex nisappatet finis ,& o elum Dialectici . Finis enim eius est Methodum os Edere , qua res vere dignosci, ac sece ni queat offici iam autem ea manifestare , quibus talis cognitio obtineatur, id autem fit di- itidendo, definiendo, dc argumentand0. om-cium ergo ipsius definite,diuidere,&argi aerari est. lnstrumenta, quae modi sciendi dicuntur, sint definitio , divisio ,& argumentatio, de quorum singulis introductolio modo usi.
nulla dicemus. Et primum de definitione. Q id Desinitis, m quotvtix sit.
I x e A desinitioli ἔ qiuatuor nobis
breuiter cossideranda sunt. Primit quid sit desiit itio . Secudum, qlictur lex sit. Tertita, qtiae sint lcges bonaed finitionis. Quattum, cui modi argunt Etalidi,& loquendi perdi finitioirem . Circa Primi m adii ei te Arist. l. To. e. iii). id quod nos dc finitionem uocam iis, terminum uocaIe, translatione sumpta a tei mino, di limite, lito agri, ii et areae cireunscriblinitur: ut enim totuquod illius est areae, intra talem terminum continetur, nec quicquam areae est extra te minum, nec aliud , quia non sit ateae, est it tra: ira illa oratio, qtiae omnes partes, quae sunt in natura rei, ita explicat, ut nihil deficiat,vel redundet, dicitur terminus. Nos vocamus definitionem,quasi undique circunstri. bentem rei naturam. Est autem definitio iuxta Arist. ii. Post c. x oratio ipsum quod quid
est significans, ae si dirisset, est Oratio,quae naturam alicuius . I ii qua desiuiti ne dita sunt palli iae considerandae. Altera
est,quod sit oratio, id est aggregatio quaedam
4쪽
-tarum vocum & notionum, cum enim riatur et reritin quae definiuntur. habeant ptu res Partes, necesse est pluribus manifestentur vocibus, unde vi et sola uox non est definitio. Altera partacula est, naturam alleuius signifieans. Hoc ponitur ad excludendas orationes multas,quet dcfinitiones non sunt, quia allicuius naturam non manifestant,ex quo fit ut ista sit definitio, animal rationale, est enim oratio,& hominis naturam explicat, at, homo est doctus, oratio quidem est, tinnitio veto mini-mE , nullius enim naturam exprimit. Contra hoc unum posset argumentum opponi huius.
modi: una vox sola potest significare totam
naturam rei,ergo definitio noti est oratio. antecedens probatui, ista vox homo significat i tum hominem,& integram ipsius naturam, et o vita vox totam rem explicat. Ad hoc responetur dupliciter aliquam rem uoce significari,&manatistari posse, uno modo distinet altero modo coctus hoc exemio poterit intelligi , videre quandoque possiimus imaginem
aliquam consusE. cum totam simul con te mus,nec magis visus ad unam quam ad aliam artem inclinaturriuidemus etiam eandem dii inele, cum ad siligulas patres oculos conuertimus. vel minimam quanque lineam inspicientes,quod etiam intellectu contemplantes aliquando lacinitis, ita res signifieatur una quidem voce, consasE tamen, quia peream tota smul repraesentatur , at vero pluribus vocibus
eadem res siligulis singulas eius palles si nisi eantibus distinctὰ itificatur. Modo respondetur, Desinitionem debere significare rem totam non coiisu E, sed disti rete, propterea d
bere esse orationem , ex quo se luitur , nomen
alicuius rei & dcfinitioncm eiu silem idem s. iiiificare, sed non modo ei,dem, sed alterum istincte, alterum consus E, homo enim,& animal rationale eandem rem exprimunt, sed vox, homo, confiis ἡ,definitio vero animal rationale, distiliOE . Cum igitur desinitio alicuius naturam explicet, fit, ut prima diuisione
diuidatur iuxta diuisionem eius , cuius naturam explicat,quod duplex potest esse, alterum vox: aliqua sigili stativa, alterum res aliqua. ut enim res ipsae suas habent proprias nat ras, ita etiam & nomina sua sertiuntur naturas,quae a significatione sit muntur, iit sicut homo est homo perataimam,& corpiis,ita& n men nomen est, liliae 'Gee, &sgnificati ne componitur. Possiunt ergo& res, & nomi
ra quae dicitur nominis, altera , quae dici: rurrei infinitio nominis, quae interIritatio,&Etymologia aliquando dici tur, est oratio nominis significationem exponens. Hic autem vocamus nomen qualicuitque dictionem signi ficatiuam, ut magnanimus est, qui magni habet animum: infinitum quod non habet finem,vacuum est quod earet corpore: argumento autem est his definitionibus, sola nomina.
non res definiri, quod aliquando contingat tam ilia nomina fictilium quid significare, multitiplex quidem huiusmodi definitio assignatur, sed quia Grammatici est potius consueratio talis, praetermittitur. Desinitio vero rei est oratiorem aliquam explicans, ut animal rationale, quae hominis naturam manifestatisii δε tam rei. cap. IIII. Ripi Ex est definitio rei, quaedam essentialis, quesam causa-lis,quaedani descriptiua , seu aecideytaria. Essentialis definitio D al est oratio,genus,& disserentiam
alicuius rei continens. vocatur autem genus
id quod naturae definiti ita competit, ut simul etiam de alias praedicetur, ut in hac hominis
definitione, animal rationale, animal genus est,quia, eum de natura hominis sit, etiam de equo, e Fra, dc aliis multis proicatur. Est autem disserentia, id quod cum de natura etiam definiti sit, cum genere iunctum ipsum deter minat, & coarctat, ut pro sola re dc finita sit inatur, siciat se habet in illa eadem di finitio ne rationale. est enim in ipsa hominis natu ra, de coarctat penus aut mal, ut non eo uum, nee aliud priret hominem dicat, hii tulimodi definitio dicitur Essentialis, quia naturam
rei per ea quae illi essentialia itini, mani se
stat . idem enim natura, Sc essentia sunt, nee exactiorem modo petas horum declinatio
nem , si io enim loco dili sentius ista considearanda sunt. Definitio Caucalis , eli oratio, rei proprias causas maiusestans. Causari ini' autem numerus quadruplex est, qi taedam causa est materialis, ea nempe, ex q ua aliquid fit, ut ligna, & lapides, materia sunt domus, aes statuae, eorpus humanum ipsus hominis altera est forma, ea scilicet, perquam res ei'&quae simul cum materia rem totam ab Luit . ut anima rationalis hominis est sorma;& sieura statuae, tertia e st ciliciens, a qua aliud producitur, ut sol qui tumeti produ
5쪽
est, ipsius est essiciens causa,& ignis caloris.& sutor calcei , quarta est ea illa finalis , gratia cuius, seu propter quam aliquid sit ut beati itido causa eli sinalis hominis : ad beatitudinem enim creatus est,& sanitas est sinis rotionis a maiae. Ex his igitur causis, aut sit sui; in ut plutibus, aut omnibus, definitiones causales fiunt. Sunt autem quae per materiam dantur,ut domus est ex lapidibus, ligitis,& terra, reliquisiti e partibus constructa. 2ithum est Porus ex aqlia, hordeo,&lupulo eo D sectius. Sub L. oe desini ticinis genere, c inrehenduntur definitiones, quibus res artificia in per ea, ex quil us fiunt. dc siiliuntur . Comprehenduntur erram definitiones, quae partes rei continent, Vt mundus est ex coelo, terrantie & ex ita turis, qvae intra haee includuntur, constitutio. compus humanum est quod ex erecto capite, pectore, manibus , ventre, pedibusque constat, quas abj vocant pari itiones. comprehenduntur etia in definitiones accidentium, quae per subiecta ipsorii m. i signa iitiir, ut risibilitas est aptitudo hominis ad ridendum. lumen est a.
eius diaphatii. Secundum genus Causilium
di finitionum est per sormam,vi liomo est animal ex rationali anima ccii statis, ad quod sexus illet definitiones reducuntur, qui ibus concreta per absitam cli finimus, ut albu c st quod
albedine assciti ir. Teitium genus t st per em cientem cati sim, ut diςs e si latio sέ is supra terram . Eclipsis e st interpositio terrae intςr s Iem,&lunam. tonitrii lim est extilictio ignis in nube. Possiimus ctiam his vii in obliquo dicentes, nox.e sterivatio Iuminis prouenicus ex latione solis nil, terram . Quartum genus est per sinalcm causam , ut homo est alii mal ad summi boni perceptionem destinatum . domus est tegumentum ad incommoditates extrinsecas propulsandas. Possunt etiam desinitiones perplures caiisas simul asIisnari, ista
enim quatuor continet causas , homo est animal ex rationali anima & corpore in aeternam beati trudinem a Deo creatum. lite autem duas,
Eclipsis est priuatio luminis ex interpositi
ne teriae, haec autem tres , homo animal e st cxanima & corpore in beatitudinem Oidinatu , hie alitem uni im aduerte, definitiones eas quς per materiam di imam assignantiar.esse etiaessentiales, materia enim & iorma ad rei na- ram sucitant, ipsamque componii mrvii se
dici ponent essentiales , at quia simul etiam causae rei sunt, causales dicentur: dis inclionis
gratia solent aliqui eas essentiales Physicas
mancupare,reliquas vero,quae genere, S: diis rentia constant, essentiales Metaphisicas. Tettia definitio est accidentaria . quς non quid res , sed potius qualis sit, sitnificat. lite alitem
est oratiorem per sua accidentia manifestans. Est autem duplex,altera, quae per geniis,& a cidens proprium,quod illi seli rei conuellit, assignatur, ut homo est animal risibile, terra est elementum grauis limum , ignis elementum leuissim lim. &hete propriό dicitur descriptio. Ad hane di finitionem reducuntur e ,quet dantur per ess ectus, ut iustitia est, quae situm euique tribuit, set est autor diurnae lucis, homo est animal, quod loqui potest. Altera desinitio accidentaria est, quae datur per accidentia communia, quorum singula pluribus rebus
institit, simul tamen iuncta non nisi rei, quae desiliis, ut homo est animal bipes implume, pulchrum, mas ni cerebri. Ad hoc dcfinitionis genus aliquae Poetarum discriptiones reduci possent, sed ista ulterius prosequi non praesentis speculationis est, ne introducti otiis limiates extra modum divagantes traii filiamus. D. legibus bonae Asinitionis, De modo argum tandi, dQti quendi inca ipsam talia monem. cap. r.
ad bene definielidum Obseruanda,quae distast v l. p. Arist. tradit, ex quibus tria omnibus defi
ieiui ea pii cada elegimus . Primum igitur pietceptum, seu lex est, ut definitio clatior si id finito . cum enim in hoc sit inuenta definitio,
ut rem occultam manifestet,oportet ut notior
sit quam illud quod definitur: ut haec definitio,
animal a Deo creatu ad beatitudinem,natura hominis magis manifestat, quam s unica eri primatur voce nempe, homo: Huic pi cepto
aduersantur dc finitiones illae, quae per ignotiora , vel quὸ ignota assignantur, ut si diu
eas , somnus est imago mortis, mors enim obscurior est somno . Adversantur etiam,
quae idem per idem definiunt, ut si dicas, leo
est animal quod est leo. Aduersantur tandem, quae vocem Metaphori eam habent, ut homo est arbor initeria. Seeundum Plaeceptum est, Ut sititio debet reciprocari ,&conuerti cum
definito , idest de quo tanqtie praedicatur definitum, de eodem &ichnitio praedicari debet,
α de quocunque desiuitio, de eodem & defini
6쪽
rum, ita ut nulli unum eompetat, cui non de alterum. Huic prFepto aduersantur; qui solum per communia definiunt, quae pluribus
J uam definito insulit, ut homo est substantia
ensibilis. Aduersantur etiam nominum Etymologiae , quae ob id non sunt proprie desinitiones, cum pluribus quam definitis conue. iliant , ut Theolosus eli qui de Deo loquitur, lapis est quod pedem hedit. Tertium prFeptum est: Definitio nihil debet habere iis perfluum, vel diminutum, sed ira rem explicare, ut nec deficiat, nec excedat: unde noli cit bona
definitio, homo est animal rationale coloratum bipes,est enim superflua,eum coloratum, de bipes non sint in natura hominis . nec ista est boua definitio, homo est subitantia rationalis .est enim diminuta, cum plura sint in natura hominis,quam ea,qtiae in tali definitione actu continentur, est enim homo substantia corporea animata sensibilis rationalis . Haec
sunt praecepta euilibet bonae definitioni noees laria, ita ut ex unius desectu vitiosa redd tur definitio. Unde si quis velit definitionem alicuam bonam esse contendere , omnes stam ut leges illi messe probare tenetur,at qui definitionem vitiosam esse contenderit,uel unicam legem deeste, sufficiet ostendete . MO-dus algum et itandi in definitione duplex est admodum utilis. Alter est ut tam definitum tiam definitio de aliquo pr dicetur, di tunce quocunqtie assirmatur definitum , amrmabitur& delinitio, &de quocunque desinitio,
pariter& definitum. Similitercti a negative, ut concha est animal ,ergo est corpus animatu sensibile. & contra, concha est corpus anima tum sensibile,ergo est animat: Euntilitas est habitus bonus, eigo est viritis: sc contra,est virtus. ergo est hab: tus bonus. pariter etiam in negatiove, ut simia non est animal rationale, ergo non es homo: c contrario non est homo,ergo non est animal rationale. superbia non est habitus bonus, igitur,irac est virtus: item, non est virtus, ergo nec habitus bonus . Alter modus
argumetit audi est,quando aliquid de definito, vel de definitione praedicatur, dc tunc quod a Lfirmatur de definito, assii mabitur de de dcfinitione; pari ratione quod negatur: Sc contra adesini tione ad definitum, ut animal rationale est capax beatitii dinis, ergo de homo,& homo est capax beatitudinis,Trgo id animal rationale. Negati ue pariter, ut i bitus malus non est
expetendus, igitur nec vitium: virtus non est
fieri ienda,ergo nec habitus bonus est spernendus. Superest ut de modo loquendi per definitionem, dicamus. Duplex autem loquendi est
modus,dc interrogati,dcies podenti. P. In ulli.
petenti , quae definitio est ista t Responde, xciest nominis,vel est rei; est causidis, vel es Eiitialis, vel descriptiua. petenti secundo, qualis est haec definitio responde, est bona, vel e :i
mala . Circa desinitum etiam potest iii tetringans petere, quid culioc, scilicet, quid est v mo vel ico Cui responde per definitionem ellentialem vel Cauialem. Secundo, quale est hoc tiresponde per aceidelitariam. Carcad finitionem autem nominis solet peti , quae ea huius nominis significatio Et respoudetur rillius significationes . At circa Causalem lecundum causarum numerum qiiadruplex sit interrogati muta quo est cathedra resim, de per efficientem . ex quo est respoiade per materiain. per quid est responde per formam.
propter quid causam finalem petit. Qid Diuisis, quotvlex, itfiui Πήec Itasini. cap. VI.
ST alius selendi modus,qui dicitur Diuisio, qua utimur ad imitus alicuius partes in uestigati das, i de non minimum his definitioni prodesse let, quae ex partibus conflatur . c. d igitur sit Diiiisio. dc quotuplex , quae iptas leges , quibus modis per Diuisionem algumentali liceat, qius tandem sit loquendi modus, tram re oportet. Diuisio olatio est totum in suas palles distria buens. oratio dicitur, non enim diuisio qua
cunque ad Dialecti eum spectit , sed ea .
quae mente, Sc voce fit, idest eum rem aliquam sint ut intelligetites singulas eius partes inu stigare , & voce exprimere conanaur, dic prinnet ea diuiso talis oratio dicitur, aliς vero diuisiones, nempe,cum gladio lignum, vel aliud quiduis scitidi imis, Dialecticae non sunt. Est igitur Dialectica diuisio oratio,qua de imio at quo loquetues singulas eius partes enaria imis, quae diuisio manifestat eam quam intellectu concipiemus , ut totum hoc. bonum scilicet, assumentes in singulas suas dis tibi limus partes, utile, honestum, de delictabile , in qua oratione duo sunt. Alterum totum illi id, quod secatur in partes, & boc diuisum dicitur: Alterum, ipsius enumeratae partes,& hae membra diuidentia diculi tur. Ex utroque aut e consitura oratio diuisio est, quς
7쪽
sint & definitio , in diuisonem nominis &diuisionem rei pii iob diuidi potest , Diiii-sio Nominis est oratio qua uox in suas significationes distili uitur, ut eanis sanificat lydus quoddam , significat& animal terrestre, hare diuisio nominis . non enim res aliqua per eam in suas partes diuiditur, sed sola vox,
Hanc Graeci enumerationem vocabant. Tali autem diuisione non unam vocem tantum,
sed& orationem integram in varios sensus quos recipit. distinguimus, quas orationes amphibologicas vocant, ut aio te mcida Romanos Vincere possse. Craesus Halim ingrensis perdet quam plurima regna. Diuisio Rei
est eum res aliqua in si as palles , vel accidentia dis lingititiir , qtiae tit plex est. Prima Diuiso generis in species. haec autem est, cum commune aliquod in minus communia, de
quibus per se praedicatu diuiditur,ut Elemento tum aliud ignis, aliud aer, aliud aqua .alii id terra. baec autem diuisio fieri aliquando solet
perdiffcrentias ex quibus species constitui in-tur, ut animalium aliud rationale, aliud ii r tionale,idem est, ac animalium, aliud homo,
aliud brutum . Altera diuisio est Totius in partes, ex quibus componitur , & haec duplex solet esse secundum duplicem ratione partium , ex quibus componitur, sui it enim quς lam partes, quae ad naturam, & essentiam rei pertinent, quales sunt, forma, & materia, de quibus superius diximus,& secundum lias fit diuisio quaedam essentialis in partes, ut hominis alia pars anima, alia corpus. Vasis alia pars argentum , alia figura. inaedam sunt partes,quae quantitatis rei potius qi iam naturae partes sunt,& seeundum has fit diuisio,quae in partes integrantes dicitur, uam aliqui partitionem uocant, ut corporis humani alia pars eaput, alia brachia, alia thorax, alia venter, alia pedes, in his enim de rus partita ordo seruandus est. Similiter Tertae alia pars Asia,alia Asrica, alia Europa. Tertia diuisio est quando subiectrum aliquod in uaria accidentia, quae illi insunt, disti ibuitur, ut hominum, alius doctias, alius indoctus. hominum alius liberalis,alius prodigus, alius auartis , alius studiosi is,alius prauus.Ad hanc diuisione pertinent diuisiones eae, quibus subiectum in suas potentias diuidimus,ut rationalis animetallo ootentia intellcctus alia voluntas, alia me molia; animalis alia potentia sensus, alia appetitus, alia ad motum. Si let autem haec accidentium diuisio adhue duplicitet ficti, ali. quando enim aecidens in sua subiecta diuidi
tur, ut albo tum aliud lilium , aliud nix, aliud Cignus&caetera. Virtutum aliae in parte intellectiva, aliet in sensinua sunt . Aliquando etiam accidens in accidentia diuiditur, ut duleium aliud flauum, aliud album. His igitur constitutis , praecepta in diuisione obseluanda colastituamus. Primum praeceptum est, ne plura membra contineat, quam par est, si enim aliquis diuisione prima animal in omnes suas species diuidat, non erit congrua diuisio : nam cum diuino rei manifestandae ratia inuenta sit, si multa contineret mem-ra, fastidii im potius, &obscuritatem , quam cognitioncm pareret. Adde etiam, quod diuidentia membra quendam ordinem inter se petunt, quem , si tam multa sint, obseruare difficilium est. Circa hoc autem praeceptum tria attendenda sunt. Primum , ut si alicuius communis generis species paucae sunt, per iulas diuisio nat, ut elementorum aliud Ignis,
aliud Aer, aliud Aqua, aliud Terra. Secundum, si species plurimae sunt, tune per aliquas species sit periores diuisio procedat, Sc has rursis per alias diuidam iis, ut animalium aliud hominaliud brutum. Brutorum aliud aereum, aliud aqueum,aliud terreu :& liceriirsus per alia, donee ad ultima dei leniamus. Tertium,
potest etiam diuisio fieri per duas oppositas
disterentias , ut animalium , aliud rationale, aliud irratio itale,sed horum causas perscrutari , alterius negoti j est. Secundum praec plum. Singula membra diuisio iis debentelle inseriora diuiso, idest diuisam sib se plura debet amplecti, quam singula membra, Vt sede non esset congrua diuisio, inimali tum aliud
sentit, aliud mouetur e nam sentire ita commune est, sicut animal , cum omne animal sentiat. Tertium Praeceptum. Omnia me
bra simul sumpta sint suo diuisi, aequalia, ita vi nihil contineatur sub di iiii, quod non stibali quo membro, nec aliquid sub membro, quini non sub diuiso: unde non est diuisio bona , animalium aliud rationale, aliud irrationale, aliud elementum .hoe enim tertium me-brum non est sub diui . Ouartum praec pium est, ut membra inter se aliquam habeant aeqitalitatem . idest,uniim in altero non contineatur, viide non est diuisio bona, animalium aliud irrationale, aliud bipes.vnii. n. alter u includit, eu aliquod sit irrationale simill& bipes. Nee ista,hesum alius pius, alius literatus, cum sint homines pij simul deliterati.
8쪽
De νηο δε argumentandi , per Diuisionem. Gl. V II. 1 VADRupti Ex est modus, quocirca diuisionem arguinei
Oae rare possiimus. Primus est apositione diuisi ad positione ali.
euius ex membris diuidentibiis,
ipsum diuisum amrmare uerum est, de emdem aliquod ex diuidetibus membris assirmare verum erit , ut leo est animal, ergo rationale uel irrationale similiter de quo membruin aliquod assirmatur, &ipsum diuisum
assirmabitur, ut equus est irrationalis, ergo animal. Hic tamen obseritandum est, adiuiso proeedentes, non unum membrum s
lum, sed omnia sub disiunctione colligamus; non enim ualet hoc, est animal, ergo rati nate , sed inferre oportet, ergo rationale, uel irrationale . At ab ipsis membris ad diuisum progredientes posuimus, &ab omnibus si-
mur,& singulis diuisum inferre, ut hoc est
irrationale , ergo animal. item , hoc est est rationale uel irrationale , ergo animal. Obse uandum etiam alterum est, ut in partitionibus eum diuiso aliquid commune, quodd singulis praedicetur allumamus, ut mundi alia pals Africa, alia Asia , alia Europa, praedicatio se est constituenda: Asrica est pals mundi, Asia est pars mundi ,& Europa est pars mundi. Secundus argumentandi modus a negatione diuisi ad negationem membrorum diuidenti lim , S E conuerso. id est, s de aliquo diui
sum negare uerum est, de eodem & membraditi identia negare uerum erit; ut lapis non est animal , ergo nec rationalis , nec irration lis. Item , si membra negare uerum est, dci sum diuisum negare verum erit; ut lapis non est rationalis, nec irrationalis, ergo nec animal. Eie autem modus aliter se habet quam piaecedens , a negatione enim diuisi procedentes omnia memora simili de singula licet negare, & ab ipsis ad diuisum regredientes non ab uno sbio, sed ab omnium negatione proce
dere debemus, non enim valet, non est rationanale, ergo non est animat: valet tamen, non est rationale neque irrationale , ergo non est
animal. Tettius modus est a positione diuisi,
ac negatione unius membri ad amrmationem
alterius, si fuerit diuisio bimembris, uel a n gatione duorum vel trium, si fuerit plurium
membrorum, idest, si de aliquo assirmas diuti
sum δε negas unum, aut duo membra, amrmabis cerae membrum reliquum , ut hoc corpus est elementurn, & non est ignis, nec aqua, nee terra, ergo est aer, leo est animal, non rationale, ergo irrationale . inartus modus est inter ipsa membra diuidentia ab affirmatione unius ad nerationem alterius,ut hoc est ignis,ergo non est aqua, hoc est caducum, ergo non est perpetuum ; non tam e semper iste modus argumentandi valet, non erit in sequitur,uirtus est honesta, ergo non est delectabilis,utrunque enim est, nisi velis inferre, noli
eadem ratione est deles bilis, qua est honesta. Modus imitendi interroranti triplex est. Primum enim quaeienti. diuiso est
istar Responde per aliquam speciem ex superius assignatis r SecundG, Qtialis est diuisor
Responae, bonam, uel malam : Tertio, Quot artibus constat haec diuiso Responde, dii iis uel tribus,secundum numeIum partium, seu membrorum ipsius. Qid Argumentatis, quae prae
Rou MENTATIO pr p um est Dialecticae Instrumentum, quoad probandas verit res ignotas, salsitatesque repellendas uti solemus . haee autem est oratio, in qua unu ex alter eonsequi denotatur, idest, oratio, in qua pr positio vita incognita , ea alterai cognita probatur, & declaratur, ut spogia est animal,ergo est sensitiva. Dicitur autem oratio, quia Vita vox Areumentatio non est. Dicitur, in qua
unum denotatur consequi e1 altero, quia non sat est ut unum ex altero seqtiatur, ut argum Statio sit, nisi in tali oratione talis consecutio exprimatur.vnde ista, Argumentatio non est:
spongia est alii mal,& est sensitiva, licEt unum ex altero sequatit nisi illud explicetur icen do , spongia est animal, ergo est senstiua . ex quo fit, ut in ar Sumentatione qualibit sine tres partes necessariae. Prima, illa propositio, ex qua altera insertur, scilicet spongia est animal , quae dicitur, antecedens , seu argum ei tum . Altera, illa, quae inserturi scilicet spongia est sensitiua,quae dicitur, consequens. Tertia, illa coniunctio, ergo, vel similis explicans consectitionem , qua dicitur, nota illationis: Tota autem oratio ex antecedenti, seu Argumento,& consequetin nota illationis coli.
9쪽
strat icta, Argumentatio est. Argumentationisqtiadi uplex est species. Sullogismus, Enthymema, Iiiductio, di Exemplum. Syllogismus est oratio , in qua ex duabus propositionibus ii ter se dispositis,tertia necessario colligitur,ut omneam inal est Gibstantia , omnis homo enanimal, ergo omnis homo est substantia. pri-ina petopositio maior, secunda minor, tertia conclutio dicitur. Enthymema est syllogi Linus truncatus . idest qui ex vita propositione Irocedit ad alterius probationem , ut omnisomo est animal, emo omnis homo emensitivus. Inductio est a stimulatibus lassicienter enumeratis ad uniuersale progressio, ut iste ignis est calidus , de ille ignis est calidus , ergo omnis iguis est ealidus. Exemplum est ex uno , Vel pluribus particularibus unius particularis propter similitudinem illatio, ut Deus pepercit Niniuitis poenitentiam agentibus: ergo&aliis peccatorious parcet, si eos pqnituerit. Has species breuiter modo pro incipientium captu tractasse sufficiat, plura enim suis in locis tradenda sunt. Nunc quae Argumentationis praecepta sint,dicamus oportet. Est autem Unum in praesentia solum obseruandum, ut in Argumentatione unum vere ex altero sequatur de inferatur, sicut sequi, & inferri d notatur. quando enim talis consequentia ,&illatio deest, argumentatio vitiosa redditur;
ut si dicas, homo mouetur, ergo currit, argumentatio mala est, cum non bene inseratur hominem curret ex eo quod mouetur; potest enim moueri,& non currere i tantum ambu- Ietrat si dicas, homo currit, ergo mouetur, a
sumentatio bona est, optim E enim colligitur. nominem moueri ex eo quod curiat: ubi diligenter debes aduertere,Virium, vel re tulitiem Argumentationis non consistere tu veri. rate, vel falsitate propositionum, er quibus esistat, sed in recta, vel non recta unius ex altera deductione. potest enim fieri, ut Argumenta. tio bona sit ex propositionibus falsis , in quibus tamen illatio recta est, ut homo volat, emgo homo habet alas, potest etiam fieri ut Αrgumentatio vitiosa sit ex propositionibus uetis recta illatione deficiente, ut homo est aui. mal, ergo habet duos pedes: propterea AS mentatio vera vel falsa non est dicenda, sed bona, vel mala, signum unum ad biberi potest, quando con uentia mala est, nempe
cum antecedens possit verum consequenti existetite falso, iton quod propter falsitatem pro Fositionis mala sit, sed quod in tali east r. tum est non esse illationem rectam , eum
in conseqtientia bona , si antecedens verum est,& consequens verum sit, ex vero enim
non sequitur salsum. Reliqua in libro quarito tradentur. disputandi modus obseruandus intersi sicos concertarites. cap. IX. . Is PUTATI veritatis alie
ius indagandae causa est, eum enim plurima nobis non statim mani resta sint, eo quod multa smul eorum veritatem impedientia occurrant, nee saei te sit ista disce nere, Disputatione indigemus, qua, proposita re: alia omnia, quae illius non sunt, sepa
rantes, veram eius naturam consequamur.
unde esiluxit: ut clara veritatis cognitio dicatur distincta, quasi segregata ab alijs multis, quibus rei veritas opprimebatut ,&ve bum Disputare optima Analogia deductum est, ut enim plantae dc vites putantur, rei ctisque inutilibus, quibus sustocatae erant, pursentur; ita illa disceptatio, qua ea , quae veritatem velut supprimebant, reij ciuntur, metito dieitur disputatio. Prima Regula commvn s. Ex his id tam Respondenti, quam ANgumentanti obseruandum maximε uidetur, ite finem hunc Disputationis , qui est, veritatem indagare, peruertant, dum manifeste salsa defendui, uel circa res admodum rei se notas tempus ita utiliter consum utit. Vnde cauere oportet a protervia, quod clare falsum est sustinendo, uel quod manifestum est pertinaciter negando. Poterit tamen propter scholasticorum exercitationem verum aliquando impugnari, & falsum aliquod defendi. Secunda Regula communis . Utrique etiam id obse italidum est, ut id, cuius veritas inquiritur,&quod disputandum proponitur, quod ili ma , vel positio, vel quaestio dicitur, attente consideretur, & disputatio circa illud versetur, vel circa ea, ex quibus illius cognitio de. pendet, nec fiant eatra rem digresimiles, uel verba inaniter iactentur,aut repetantur. Te tia Regula communis. Illud utrique obseritandum est, ut initio semel beneuolentiam comiter, de modestξ captent : Is qui argu- metiratur, Magistri, circunstaiatium, de Res ndentis: ' Respondens velo setius argumen
10쪽
gumentantis , uterque antem ardorem ali luem ac uim modo tertiato disputationi adhibeat, hoe enim , α disputantium ingenium acuitur.5c circunilantium animi ad attentE,&sine fastidio, & non citra utilitatem audiendum eriguntur. Prima Regula Argumentitis. Argumentans maximὰ observet ut sitam argirmentationem integram proponat ad itertiis
id, luod proponitur a Respondente defendendum semper premittens, sic argumentor, si e contendo, vel simile, quam postquam semel proposuerit, sinat Respondentem suas partes
agere, nec interrumpat illum . donec aliquid negetur, vel respondeatur. Secunda Regula At gumentati tis . Si aliquid ex ijs, quae fuerunt ab eo proposita, Respondens negati erit, alio argii mento conetur illud probare ,&postea fianat illum respondere. Si autem aliquid ei responderit,uel aliquam solutio item adhibuerit, qtiae videatur uel salsa,vel dubia, vel non eum praecedentibu et dictis, aut assertionibus Re Dpondentis coli tere,vel tandem ei libuerit impugnare, illud alio argumento conetur repellere, quod dicitur replicare, x circa id poterit iniit toties eadem ara timentandi methodo uti. Prima Regula Respondentis. Attente consideret ea, qtiae ab argumentante apponuntur, quibus propositis, fideli ter eisdem verbis totam argumentationem bis rei teret, & in posteriori repetitione ante omnia inspiciat Antecedentis terminos , an aliquis patiatur multas significationes, vel ipsum antecedens diuersos habeat sensius, quod si ita fuerit, distinctione utatur, & illum eligat se iasium, qui magis ad praesentem disputationem pertinere videatur, 'no iacto, observet Secundum Regulam. Ut confestilentiam ad uetarat, quae si ei visa suerit uitiosa, eoqii Cisnsequens ex antecedenti non inseratur, eonsequentiam imprimis neget, quod fiet hoe P. Oo si resumpto antecedenti, siue uerum sit, sine salsim, dicat. Transeat,qno uerbo non ac serit illud esse vertim uelial sum. sed impertinens ad inserendum tale consequens, de re- si impio consequenti dicat. Nego Consequentiam. Differt autem inter hoe , quod est nexa re consenuens, & negare conseo uentiam. Negat consequens qui negat illuci esse uerum,
negat consequentiam qui illud siue verum sit, siue salsum,ex antecedeti negat inserit. QuΡ si Consequentia Se illatio Dona visa sutrit, vel quia necellaria, vel quia probabilis est, os seruet Tettiam Regulam. In posteriori προ
titione Argumentationis neset antecedens. si enim admittit elle verum, cum consequentia bona sit, conlequens etiam erit verum, quod erit oppositum eius,quod ipse defendit: Argumentans enim id semper inferre miratur, quod est eontra positionem Defendentis: propterea videat Respondens, ut in bona consequentia Argumentantis neget Alite cedens, citius si fuerit duplex pars, neget eam qirae prius illi salia apparuerit, quamuis poterit etiam in consequentia non bona, sed apparetiri,vel probabili concedere antecedens verum, & negare conseqtientiam . Debet tandem quatuor ve bis v:i Respondens. Distingito. Nego. Conc do . Respolideo. Distinguo, lubia: Nego falsa vel malas Consequentias: Concedo, vera. Res deo, quod ad difficultatis solutionem iacita I ii responsitone autem obseruet Regulam vitimam. Cum Solutio ab eo petita fuerit,videat. ne quicquam contra sirus assertio ites, vel contra aliquam aliam solutionem ab eo datum
dieat, vel aliquid, ex quo facile oppositum
contra eum mi ui ncatur. autem omnes re
ilae usu, de exercitatione ipsa magis mani se abutitui, Ic in promptu erunt. termiaas incommuni o Quot plix. cap. X.
BsoLvTis instrumentis tribus, prout incipientium i ngenio saterat, ad simplicistima rursus
Dialecticae Elementa redeamus oportet,stiae Grammati ei, Dictioites, Logici, Terminos communiter v eant,& ut ab ipso nomine incipiamus, Alist teles Terminum docet esse extremum alici
ius eorreris,uel rei, extra quod nihil illius rei est,& intra quod omnia eiusdem rei sunt, uo pacto duo extrema putum viii iis lineae icimus terminos lineae, quia talis iiii ea non habet vllam suam partem extra i da, & omnes ipsi iis lities partes intra ea continentur, hae Analogia utimur in propositioniblis ipsic,
quarum extrema terminos vocamus. Sunt autem propositiones, quantum sat est modo e gii oscere, orationes quibus vere, vel salso alia quid exprimimus ,& narum extreina,qtiorum unum stibieetiim,alterum praedicatu in est, termini sunt,ut in hac, homo est animal, homo,&animal, termini dictitur, his enim clauditur
illa propositio, sicut linea duobus finitur punctis.noc autem pacto definitio termini est. En