장음표시 사용
31쪽
Vbi subiectum illud, Apostolus,restringitur, ut pro Paulo supponat. Omnes hae additio.
Des non mutant significationem,uel diminuatin eorum quibus adiunguntur,sed solum ad rauciora supposita trahunt. Sunt autem aliqua addita,qti terminum
improprie supponere iaciunt, & ex propria significatione in impropriam transferunt, ut duo leones marmorei sunt in foro: Homo pictus est in aula, in cinibus subiecta pro sis nificatis similitudinarijs accipiuntur, & talis acceptio, Alienatio dicitur. est enim Alienatio,
diliractio termini a propria ad impropriam
significationem. Sunt etiam addita diminuentia termini integram significationem, ut thiops est albus secundum dentes, qui termini diminuti Micuntur, Dicta secundum quid. I ii
his autem utrisque attendere Oportet, ne argumentemur a termino alienato, vel diminuto,
ad eundem terminum absolutE, & simpliciter sumptum, non enim valet, AEthiops est albus secundum dentes,ergo est albus .nec ualet, Duo leones marmorei sunt in foro, ergo duo leones sunt in foro. Circa modum vero argumentandi in Re- strictione,idem obseruandum est quod in Ampliatione Terminus enim lion restrictus, habet locum superioris, seu Ampli: Restrictus
vero inferioris,seu non ampli. Vnde est prior argumentandi modus, Α non restricto distributo ad restrictum assirmative vel negati uε, dummodo inanirmativo argumentandi modo ponatur Coiduntia restrita , ut Omnis homo disputat, dc alioui homines docti sunt, ergo omnis homo doctus disputat: similiter. us homo currit, ergo Nullus homo
Posterior modus, A restricto ad non resti iesium non distributum affirmative, vel negatuουε, constantia in negativo posita, ut Homo doetus non disputat,& Homo doctus est,ergo
Aliquis homo non disputat. Similiter, Equus
albus currit, ergo equus currit. Ex quibus fit, eadem rati orae qua in Ampliatione, non valere a non restricto non distributo ad restrictum, si non sequitur, Equus currit, ergo 'quus albus currit,nee a restricto ad non restrictum distributum. smiliter enim non seqiii-tur, Omnis equus regis currit, ergo omnis equus currit. De appellatione . cap. XLPPxLLATIO species qua
dam restrictionis est, quae ma-A-xim E in adiectivis terminis re m- spectu terminorum,quibus iunguntur, reveritur, siue tales te
mini absoluti, siue connotatiui sint. Est autem appellatio, applicatio significati sermalis unius termini, ad sermale, velim mediatum significatum alterius. Vt siquis dicat, Petrus est logicus masnus, hie terminus, maSnus,app licat suum formale ad sermale sui substantivi, denotatque Petrum esse magnum,& peritum logices, talisque applicatio Appellatio dieitur, & terminus applicans suaserinale, Appellans dicitur, is autem cui applicatur appellatum. Fuit etiam similis Appella tio in termino abλluto,quando aliquid ipsius
immediato significato conuenire denotatur. Vt homo est speei es, Cognosco animal, Video Petrum: In quibus protositionibus tales termini, nempe, Homo,Animal , Petrus, pro immediatε significatis sumuntur. Quanuis autem in his usum & vim locutionis maxim E inspicere oporteat, quasdam tamen regulas praescribere iuvabit. Prima Regula , Quando terminus abselu tus subi j eitur praedicato, non conuenienti suo mediato significato, tale praedicatum appellae
immediatum significatum ipsius subiecti , veHomo est species, Animal est genus, praedirata enim illa homini, vel anim ii insunt, ut homo,& animal sunt, idest, ut conceptu comm ni cognoscuntur.
Secunda Regula Quando adiectivus terminus cum conuolatiuo cinponitur a parte ei utidem extremi, appellat formale ipsius substantivi, ut iste est monachus albus, Petrus est i picus magnus,in quibus denotatur, quod ille sit albo habitu,& hic peritus logices.Cum autem tales duo termini a parte extremi eiusdem non sunt, talis appellatio non fit, ut si dicas : Iste monachus eu albus , non significae
Tertia Regula verba significantia actum animae appellant formale, vel immediarum significatum proprii termini, cui iunguntur, ut cranosco venientem, Vidi Papam, in quibus denotatur me cognoscere aliquem veniare. me vidissse Papam, dum erat Papa. idem censeudum est de quibusdam verbis applicantibus
32쪽
tibus significationem suam terminis eoiin ratiuis , ut neso calceum, construo domum, in quibus significatur me inducere formam in materiam, non autem quod faciam cortu, vel lapides, ex quibus fit calceus , vel domus. rta regula Nomina numeralia primitiva termino substantivo iuncta multiplicant formam,& suppositum substantivi, ut tres homines,id est tria supposita, habentia suas singulas peculiares naturas et iuncta tamen adiectivo multiplicant selum materiale, ut tria alba, idest tria corpora habentia albedinem, adeo ut si fieri ponit ut una& eadem albedo in tribus esset distinctis corporibus,talia pos sent tria alba diei, si alba adiective sumatur. Aditertenda est autem haec regula magis pro Theologia,quam pro Logic Circa modum argumentandi id ouseruandum est, ne sub tetmino pellato arsumentemur ,&varietur, vel auferatur appellatio termini appellati tis. Vnde non valet, Petrus in Logicus,& Petrus est magnus, ergo est Logicus magnus.1aec Va. Iesi est Logicus magnus, ergo eli Logicus,&est magnos; nee valet; video uenietem, Petrus est Veniens, ergo video Petrum. nee similiter valet; iste facit ealceum, Calceus est corium,
ergo sint corium , nec similiter e conueis . De Enuncivilinis simplicis Unsdunt.
cap. XII. E proprietatibus terminorum in propositioire hucusq; tractauimus, alautim erit modo de accidentibus ipsarum proposi-- tionum quae adinvicem collatae tirtiuntur, disserere: Ea sunt Op-, AEqui pol-Ientia,& conuersio. Non autem hic de cli positione quae inter res inuenitur agimus,secundum quam calor frigiditati,& al do nigredini opponitur, nee de ea, qtis inter terminos,
secundum quam alij Contrari j, alij Contradictori j,alii Relatiui,alij prii latiui sui: sed de illa quae inter propositiones versetur. Est autem Oppositio, duarum propositionum utroque extremo eodem ordine participantium, secudum qualitatem, vel qualitatem repraviniadruplo autem est Oppositio. Coi
dictolia, Cetraria, Subcontraria, Subalterna. Contradictoria , est oppositio duarum propositioitum secundum qualitatem , de quantitatem repugnantium,nimirum quia altera viii Dialect. Tolet. uersalis, altera particii laris,altera a firmativa. altera negativa, ut Omnis homo est albus, aliquis homo non est albus.Contraria, est oppostio duarum propositionum uniuersalium; secundum qualitatem repugnantium,ut Nullus homo est albus. Omnis homo est albus. Subcontraria, est oppositio duarum proposi tionum particularium secundum qualitatem repugnantium, ut Aliquis homo est albus, Aliquis homo non est albiis, nec hic indefinitam a particulari disceritimus. Subalterna est oppontio duarum propositionum la quantitate repugnantium , ut Omnis homo est albus, aliquis homo est albus: Nullus homo est albus, Homo non e si albus. Harum duarum propositio uniuersalis dieitur, subalternaus: particularis vero, Subalter irata. Sunt autem quaedam particularius in omni oppositione
obseruanda. Primum est,ut utroque extremo eodem oris
dine participent,idest idem habeant subiectu&praedicatum: unde ists nullatenus opponatur, Homo non est animal, lapis non est quus: nec istae, Homo non est equus, Homo est animal nee istae, homo est animal,Anima non est homo. Secundo obseruandum est,ut ista idemptitas extremorum sit in Nomine, In re significata, In integritate, In tempore, Sc loco. In nomine, ut sit eadem dictio categorematica, unde istae non opponuntur, Cicero scripsi, Τ ullius non scripse. Angelus est Dei, Angelus non cst Deus , Corpus est album, corpus non est albedo. In re significata ne sit uiuo
ratio: non enim opponuntia Canis latrat, canis non latcat. In integritate, ut idem fit totale subiectum, Se totale praedicatum. vlide omnia signa, oes termini, qui palles extremoraessiciuntur, debent esse in utraque propositione opposita, quare omnes hae non opponuntur; Petrus non currit ve imiter, Petrus currit.
Omnis equus regis possidetur a Rege. Alisis
equus non possidetur a Rege Petrus est animal album. Omnis homo est omne animal. Homo non est animal. Dixi de terminis quiessiciuntur palles extremotum, alia enim signa, quae totam propositioncm signant, mutantur: nam negatio mutatur, & quantitas in aliquibus. In tempore, I loco ut oppositarum veritas.vel salsitas, sumatura rebus iecit udium eundem locum, de tempus, unde istae Don Omponuntur : Petrus legit. Petius non legit, si ua pro uno tempore, altera pro altero tem
33쪽
rore sumatur, nee istae, Ego sum in Diui Peatri, ligo non sum in Diui i et ii, si una uno i co, altera altero a me proferatur. Tertici obseruandum est , ut proprietates terminorum non mutetur, c Suppositio, Ampellatio,& reliquae Suppositio aut ea,quae noprouenit Ione signorum quantitatis , haec. n. mutari debet, sed alia,qualis est, Materialis, Simplex, Per iratis, ne in una simpliciter,in altera personalite vel materialiter supponat. Idem in Ampliatione, ut seritetur caciem Ampliatio: lice uit tamen in contraria ne8atiua terminos magis amplos esse,quam in sifirmativa,unde istae opponuntur, Ois homo disputat, Nullus homo pol disputare. In subcontra rijs vero affirmatii iam magis ampliari, ut humo non disputat, homo potest disputu ei deiat etiam attendi, ut seruentur P cepta RG lutionis terminorum ,& ordo ascendendi, vel descendendi idem iit in xtrι' te opposita propositione. De quibuslam praee piis A i in opposione.
cap. XIII. R A x TER ea quae dicta sunt, obseri iandum est etii, ut in omni oppositione, praeter Subalterna, mutet qualitas, ut altera sit affirmativa, altera iugativa. ntitas alitem non ita omni mutanda est nilou C tradictoria , & Suta alterna, ut altera viatilet alis, altera particia laris sit. Cotiariae enim vita uel sales simul, su contrariae vero particulares cile debent. Hoc etiam seruati dii est in uniuersalitate silicategorematica , qualis est coniti lictio copulatriis, Et, ac in patricii laritate qualis est, Vel. Q rando enim complexum copulatum
est sitia ectum , in sua Contraria Apositione
manet ipsa copula copulativa, in tua uelo Cotradictoria mutatur in uel. Unde istae sunt Contrariae , Petrus de iste equus cst ii rationalis. Pctrus&iste equus non est irrationalis: istae vero Contradictoria, Petrus & iste equus est irrationalis, Petrus vel iste equus non est irrationalis. ando Vero viruit lite complexum e stper, Vel protositiones sunt Sit bcontrariae: Hoc autem intelligendum est, quando,Et, accipitur diuisiuE , & Vel, disiunctive, de coplexa costant ex partibus singularibus. Qii enim copulatim, vel dis unctim accipiunci lint tales propositiones pro singularibus,
ita quas sicut de ita singuines invisi som
ia oppositio cotradictoria,& talia subiecta ii uatiata debent manere,quod idem eEsenduntcst de propositionibus de signo Collectivo. Vnde hae solum opponuntur contradictori Omnes Apostoli Dei sunt duodecim, Omnes Apostoli Dei non sunt duodecim. Simit: tex
duodecim . Praeterea obseruandum est, ut insignis mixtis h- oeatur ratio categorematis i- elusi iii illi , quanti ima deius quantitatem vim uteriit in Contradictoria , i uniuersale in particulare Unrmatum in negatum, in Contraria seruatur viii uercilitas, in Subcontra-r a veio particillaritas. Vnde huius propositioiais,Nunquam homo currit, Contraria est. semper omnis homo currit. Contradictoria veto, Aliquando homo currit. Postremo obsertiadum est, est e aliquot signa etiam Mixta,& syncategorematica, quae non plenam habent uniuersalitatem, nec particularitatem,ae inde iii completa dicuntur,&in talibus propostionibus contradictoria maxime reperitur oppositio. cauere autem oportet, ut in una propositione fiat uniuerside, quod in altera erat particulatrialiter nulla erit oppositio. Vnde istae non opponuntur. Vterque homo currit, uterque homo non currit, seu neuter homo currit, cum ii utraque maneat ead Evnia uel salitas,&particularitas, ciu spnu utrunq; per Et,& per vel , ex ponatur, ut dixi mus. Ista tamen contradicunt. Vterq; Oculus est dexter , Alter oculus non est dexter, quia id quod iii una exponitur per vel , in altera exponitur per Et, & ita particularitas in uniuersilitatem dc e contra mutatur, ut patet exponenti. Idem iudicandi im est de nominibus Madue ibi is numerabilibus quae incomplete niuei salia sunt, ac pro itide optimiis contradicendi modus est toti propolitioni negati nem apponere: Bis cantavi Missam . non cantaui Dis Missam . Tres homines ci irrunt, Non currunt tres homines. Complexa autem ex termino communi, vel ex terminis communibus, pensanda sunt tanqi iam termini communes in cotrarietate, & Contradicti ne , dc aliis oppositionibus t propterea eisdebet addi signum uniuersala , vel particulare, hoc tio excepto, ut in Contra iijs mansar, Et, in Contradictorijs vero in una, Vel,lii altera,
Et in utraq; subcontraria, Velande ista sunt contrariae,Omnis h5, & equus currit. Nullus homo. 3c equus currit, ita contradictoriae, Homo
34쪽
Homo de equus currit, Nullius homo vel
equus ei utit. Istae subcontiariae, Homo vel quus currit, homo vel equus non currit.
Hoe intelliste de subiecto, nam verbiim c6plexum non debet mutari, Omnis homo eum rit , vel non currit. Nullus homo currit, vel non currit, se ut contrariet, nec oportet mutare illud. Vel. Ex his non difficile erit oppositiones in propositionibus hypotheticis inuenire, cum
enim quantitatem non habeant, solam Coit tradictoriam sit tiuntur oppositionem , qtiae
facilis est in Conditionali, & Cantali pernegationis appositionem, ut si Sol lucet dies est. Non si sol lucet dies est. Quia astasQst, calor est, Non quia aettis est,calor est. In Disiunctiva velo de Copulativa est particularis alius contradicendi modus. Nam disiunctiva, & eopulativa ex partibus contradicentibus compositae inter se eontradicunt. Istae enim contradictoriae sunt, Nullus homo est animal, & Nullus equus est albus. Homo est animal, vel Equus est albus. Possent etiam inter has Contrariae,& subcontrariae secundum
partes assignari, sed id intelligenti quae dicta
sunt facere non erit' dissicile. De letibus orns orum cap. XIIII.
IEc autem lex, & natura Contradictoriarum est, ut in nulla materia utraque simul vera , aut falsa esse possit, sed eae unius veritate citerius falsiatas, &ex salsitate ueritas sequatur.
Contrarium lex est,ut in materia Natur ii & Remota altera vera, altera salsa necessa-
tib sit: In materia Contingenti utraq; salsa esse possit, nu nouam in vera: ν fi ex unius veri tate alterius salsitas colligitur, quia utraque vera nequit esse, in ex unius salutate alterius eritas non insertur , cum x traiique salsam esse formaliter non repusnet. Subcontrari alia lex, iii materia Naturali &Remota eadem est cum alijs,in materia veto Contingenti utraque vera formaliter es Ie protest, non tamen falsa: unde ex unius salsitate
alterius veritas,non tamen ex alterius veritate alterius colligitur salsitas. Subalternarum lex est, ut in mataria Naturali de Remota sit in ut veret,vel falsae sint: in materia veto contingenti altera vera, alteia salsapsit esse, ita iii ut fi vn Iuersalis est vera, partLeularis sit vera , at si particularis salsa,vnitie salis sit falsa, non contra: potest enim parti ilaris este veran uni ui rsalis falsa. Sunt autem
aliquot Regulae pro usu de cognitione oppostarum propositionii m. Prima Regula. Propositis dii bus propo. itionibus oppc sitis , si subalte citatis uni us est
Contraria alterius, illae sua. t Coni. adactoriae,
verbi gratia, Ois homo est albus, homo no est
albus , sunt contradictoriae . tia bubalteinans
illius negati uet quae est ista, Nullus homo es albus, est Contraria prioris , L Omnis homo est albus Perinde est ac si dicamus, in Corntia dictorijs, Suba eruatis particillatis, est Coi
traria propositioiias uniuersalis.
Secunda. Datis duabus oppositis, si assirm tiua inserat tradictoria negativae, nec iselatur ab ea. illae sunt G tradictoriae, ac si dira , Contraria affirmativae in seit coii tradictoria negativae: Ois homo est albus, Nullus homo est albus, illa affirmativa inseri hanc, Homo est albus,quae est cctradictoria negatiliae illiu ς. Tertia . Si ex contradictoria negativae s quatur assirmatiua , illae sunt subcontrariae, Homo est albus, homo non est albus, ex Contradictoria huius ilegatiuae, quae est, Omnis homo est albus, sequitur illa affirmativa, H mo est albus, & non contra. Propterea illae sunt Subcontrariae, perindE est ac si dicatur, Contradictoria subcontraiiae insert alia su contrariam . Quarta. Si contradictoria unius est contraria vel Subcontraria alterius, illae sunt Subalternae, ut Omnis homo est albus, aliquis homo est albus . contradictoria partieula ris e st contraria uni uersalis, & Contradi-etolia uniuersalis est Subcotraria particularis, ae propterea illae sunt subalternae. De AE quipialentia. cap. X REM IpoLLrNTI A est, duarum proposita omim utroq; extremo
eodem ordine particitantium vis eadem a vatijs sigilis proii e -- irietis. Vnde tales propositi noletii uti. O inserunt, prodestq; hoc ado scuras propositiones in clariores re se luen. das. Sunt autem aliquot regulae obseruantiae.
Piima Regula: Datis duabus Contradici rijs euique piaeponatur negatio, fit alteri qepollens. Verbi giatia. Omnis homo est allius, Aliquis homo non est albus, Si priori aditas
35쪽
gationem redi eas, Non omnis homo est albus,aequi ualet illi, Aliquis homo non est albus i si liuie addas negationem, Non aliquis homo non est albus , aequi ualci huic, omnis homo est Albus. usus huius regnis est. Quando tibi oblata suerit plopositio ita,ns pros
sitam negationem, cuius vis tibi ignota est, deme negationem , de quae e illius Contradiaetoriam, i iam huic Diui Follebit cum illa negatione praeposita.
Secunda. Datis duabus Cottalijs cuicunq; rostponatur negatio fit alteri aequi pollens: Nullus homo eu albus, Omnis homo est albbus: si dicax, Nullus homo non est albus equia ualebit huic, omnis homo est albus: si dicas, Umuis homo non est albus, ςqui ualebit ali ri,Nullus homo est albus: Huius regulae idem est usus, sie ut, qui x primae. Tertia. Datis duabus subalternis, cuicunq;
qui pollet, Omuis homo est albus, Homo in albus, si dicas, Nola omnis homo no est albus, uti ollet huic: Aliquis homo est albus. si Autem dicas: Non aliquis homo noti est albus, aequi pollet huic: Omnis homo est albus. Ide in his,Nullus homo est albus, Homo non est albus. Si enim dicas, Non nullus homo non est albus , aequi pollet, Aliquis homo non est
albus: particulari vero huic non congruὰ addes duas negationes. Huius pariter regulae ideest usus qui& aliarum. Est autem haec ii Milonis virtus, ut cadens supra terminum supponetem uniuersaliter faciat eum I supponere particulariter, & cadens supra particulariter
supponentem, faciat eum supponere uniuertaliter,affirmatum negct, negatum aifirmet: vnde, Non omnis aequi ualet . Quid anon. Non
nullus,Quidam.Non aliquis, Nullus. Omnis non,Nullus .ar, Nullus non, omnis. ndo ex his xltimis unum cadit supra subiectum,alterum supra proicatum t Omnis homo nocst albus, Nullus homo non est albus. Ex hoe sequitur quod paritas negationum vii luteassrmat,i aritas negat,quado partes extremo xu non efficiuntur, de tunc tertia negatio exercet suam virtutem post se, sicut si nulla praxes
si siet. Aliquando Rhetores ornatus causa,&magis negantes explicent affectum, solentiaeetationes multiplicare , praesertim quando plurali omina ad unum verbia referuntur,quo Iu vitum ab altero non pendet, ita ut cum singulis verbum accipi possit.& tunc talis propo,tio negativa est censenda, nec ex his uticus Dialecticorum regulis est pensanda. ut, Iste M
veretur Deum,neque homines. Nullus homo nullo loco, nullo tempore, nullo momento
quiescit,id est Nullus homo. aliquo tempore,
OcO,aliquove momento quiescit. De cinuosione. cap. XV LONvERs Io est, duarum propositionum unius ad alteram per extremorum transpositionem coim
sequentia necessaria: cuius Antecedens dicitur Propositio couersa: conseques autem Propositio conuertens. nee oportet sit mutua inter eas coii sequentia, haec enim eonueisio est,Omnis homo est animal,erto, an iamat est homo. non semper tamen aetco era a conuertente ad conuersam .ut si conite latur,omnis homo est albus, ergo aliquod album est homo,non tamen concia valet, aliqd album est homo,eim,omnis homo est albus. Conuersionis tres sunt species. Prima est conuersio simplex, quae in terminis dici solet, oisi ex praedicato subiectum, & ex subiecto praedicatum fit, eadem quantitate extremorum,&qualitate seritata,quo pacto uniuersalis negatiua,& palliculari amrmativa in seipsas con uertuntur, ut Nullus homo est lapis, ergo Nullus lapis est homo: homo est animal , e go, animal est homo. Secunda species est, quextrema mutantur manente qualitate, mutata tamen quantitate,qua: , Conversio in parte diei solet, quo modo uniuersalis assima tua& negatiua uertuntur,ut Omnis homo enanimal, ergo Aliquod animal est homo, Nutulus homo eu lapis , ergo lapis non est homo.
Tertia species conuersionis est per Contrapositionem,qualido manente eadem quantitate propositionis & qualitate, extrema transm
tantur nou solum quantum ad ordinem, sed etiam quia ex finitis fiunt infinita,quo modo
uniuersalis affirma tua , in uniuersalem assi malivam,& particularis negativa n partici larem negativam conuertuntur,ut Omnis homo est animal, ergo Omne no animal est nota homo,homo non est lapis,ergo Non lapis noest non homo . In hae autem conuersione iulud obseruandum est, ut in conuersione assi
matiuae ponatur constantia conuertentis, norienim sequitur, Omnis ho est ens, ergo Omne non ens est non homo. Prior namque est
vera,posterior salsa, quia subiectum non in ponit, & est affirmativa. In negativa autem
36쪽
ponatur Constantia sibim eonverser non enim sequitur Antichristius non est bonus, e L aliquid non bonum non est non Antichri-ur,nam ista posterior vera non est, cum cuncta quae modo ita non sunt sint no Antichriastus, quod si Antichristus modo esset,& sudineret iste terminus, esset uera, Aliquod nonnum, scilicet iose Anticluistus,non est non Antichristus. Solent autem illae conuersiones his rarmiuibus exprimi. Si lieiter feci, conuenitur m peracta. , ne&ήφ, E, sunt unium sediter ambae. Aberii, I, 9,sunt poticularii rambae.
Litetie enim denotant propositioiles conue tendas: per A, intelligitur uniuersalis affirmativa:per, Ε, uniuersalis negativa, per, I, partic latis assirmativa, per, particularis nepa tua. Circa hW aliqua eommuniter obseruada sunt. Primo, in conuersione aeeipiatur totale extremum, unde quando pressum non est, debet
de t fieri aliqua circumlocutio. Iste liber est Aristotelis, ergo aliquod ens Aristo. est iste Ii .
ber, Nullus homo est omnis homo, emo nihil quod sit omnis homo, est homo. Ceruus velociter currit, Cu reeiis velociter est Ceruus. Secundo,obseruari debet genus suppositionis, ut non mutetur ex simplici in personalem,vel ex materiali in aliam quamuis , unde non va let, Homo est nomen, ergo nomen est homo.
Leo est species, ergo species est Leo, nisi sit eadem suppositio. Tertio, obseruetur eadem ampliatio, non enim valet, senex suit iuuenis, ergo iuuenis fuit senex. Sed debet aliquid assumi ad seruandam terminorum applicationem, scilicet ille qui fuit iuuenis, est vel fuit senex. Basyli ea incipit esse, non ualet, Aliquod incipiens esse est Basyli ea, sed aliquod incipiens est, vel erit Ba- syllea , similiter conuertatur. Adam est prior Antichristo, ergo aliquod prius Antichristo est uel suit Adam. Obseruanda est etiam appellatio si qua occurrerit.
37쪽
De Modabbus, oe Exponi biseus.
Quia ct quot lex Modus , o uncium Modatis. cap. I .E Enunciationibus ab lute praedicauini inesse subieci. eniunctantibus,
pariterqtie de compositis , de earum olimium
proprietatibus hucusque egimus et Nunc de simplicibus quibuslam rinunctationibus praedicatum cum aliquo modo enunciantibus , quas Modales vocant, disseramus . Cirea eas autem tria oportet
speculari, earum, scilicet Aequi pollentiam, Oppositionem ,& Conuersionem,noli enim in his aliarum eadem obserivantur pi cepta,& leges. Est autem Modus, parti vel toti pro. positioni adiacens determinatio. Modi enim non aliud sunt, quam limitationes,& coamctationes eorum, quae, communia,& indisserentia sunt. Qui enim dieit, homo disputat, indeterminatὲ profert hominem,at cum dicitur, homo albus disputat, iam ratione Ilulius adiecti subiectum restrictum est, tale enim adiectum modus dicitur. Modus duplex est, alter, qui additur partivropositionis, nempE nomini,aut verbo, quales sunt obliqui casus,& adiectiva nomina, quae Modi sunt nominum, similiter adverbia verborum significationes determinantia, quo νum praecipua consideratio grammatica est. Alter modus est, ipsius propositionis compositionem determinans, ut verum, falsum, n- tingens ; dicimus enim , hominem eiIe animal, verum est; hominem currere, cotingens est, qui modi totam ipsam propositionem veram, vel contingen em esse determinant. Et quamuis multi ii iiiii nicida modos Eni inciar ones Modales, de quibus est cons deratio, costituete existimauerint, tame adhuc inter hi
iusmodi modos distinguendum videtur, sine enim quidam Enuciationis compositione ita
determinantes,ut simul et ei iisde Enunciationis materiam determinent ae indicent, & de
huiusmodi psens est disputatio. Est igitur Modus qualiter hie considerativox significativa,
enunciationis c6positionem ratione materi et determinans. Cum aut triplex sit materia, ut superius diximus ecessaria, Remota,Cotir gens, triplex etia modus eri nempE,Necessarium,Impossibile, Contingens: nam de si ponatur quattus,s Possibile,re tamen cum Contingenti idem est. Eii igiti r quid Modus,& ait iuplex sit. Modalis autem Enunciatio est, luet aliquo ex his modis est determinata:qu pari ratione triplex est secundum modoria numerum, seu potius quadruplex, si modi seeudum vocem considerentur. Est aut obseruandum , modos dupliciter usurpati:vno modo Aduerbialiter, i mpEcum dicimus, homo impossibiliter est lapis , Dexis necessarib est linus, Pstrus contingenter, seu possibili ter disputat. Altero modo Nominaliter, ut homin Edisputare,est continῖens. Deum esse unum, est necensarium. Est alit discrimen, cum .n. Nominaliter sumuntur, locum habent praedicati,&quet smplex erat Enuneiatio in finitiuum muta G& Vnius habet subiecti ratione, ut si dicas, ii minem disputare est contingens,una est enim elatio Categorica . euius subiectum totum iulud est .hoini ne disputare,quod dici solet. Olim Praedicatum autem residuum est, se iliaeet, est contingens, quod dicitur Modus,& p.ri tone in aliis huiusmodi. Cum vero Adue bialiter tenetur modus, en unciationis forma non mutatur, ut si dicas, homo necessario est animal, equus possibili ter est albus. Ut cunque autem, siue mminaliter, siue Aque ibi aliter modus sumatiir,bisariam in enunciatione costituitutivno modo intia ipsius extrema , seu
iuua partes dicti, ut homo possibiliter dispu
38쪽
rat, fle hominem possibile est disputare:altero
autem modo extra totam Enuciationem vel
dictum, siue ante, siue post, ut possibiliter homo disputat postibiliter, similiter, possibile
est hominem disputare, vel homine disputare est possibile,idem de aliis censendu est modis. Solet autem a quibusdam nou parum diseriminis inter ista as lignari. Cum enim mo. dus siue Nominalis, siue Adverbialis medius
est,modalem diuisam: Cum vero extra est,modalem compositam facit. Eli autem Modalis diuisa, in qua praedicatum denotatur inesse supposito subiecti, quod maximE terminis con notatiuis accidit, ut si dicas, album possibiliter est nitrum, sensum diuisiam facit, n&pe,corpiis it fuit,quod album est, posse esse nigrum, sed dii use. id est, non ut quando album est, nigrum sit. Similiter idem sensus est in istis .ealidum contins enter est seisidum, ambulantem possibile Aesedere: scri dentem contingit non scribere, in quibus omnibus pra dicata suppositis, seu materialibus subieci
rum conuenire .enotantur. Modalis composita est,in qua partes dicti,vel Enu iaciati nis etiam secundum sua sormalia sigilificatas mul uni utitur, ut ambulantem sedere est i in possibile, sensus compositi is est, nempe, impossibile esse, ii ambulans, dum ambulat, sedeat. idem se ii sus est in atris , scilicet, calidum esse figi duin i in possibile est dum calidum est. seu impossibiliter calidum est si igidii ni,contingenter album est dulce. At qua uis ista disti lictio sensus compositi , S: diuisisti velissima,& tales Enuciationes hosce sensus admittere recipiendum iit, non tamen resert qualitum existimo quod modus in in dro, uel extra ponatur, sed viculi lite collocetur, utrunqtie sensum admittit,ac ideo distin.
guenda semper potius est, ii amuis si aures esisultamus , modus in medio constitutus iensum diuisum lacere videbitur, sed id non semper est, nec in Aristotele habet fundamen
E Ense latione de Modo aduerbiali, nune piaetermissa postea
Modo constat nominali tractemus, ac primum de eius qualitate, rostea vero de quantitate. Modalis igi-
tur, Sc vera, ic salsa di estur. Eius tamε vertrag&Blsitas secundum modi naturam pensanda est,& non solum ab eo, quod res est uel non est simpliciter,qd hisce regulis fiet manifestu. Prima in alis de necessario vera est,cuius dictum reducitur ad propositionem necessariam,vnde ista, hominem esse animal est necesse, vera est,quia Dictum illud reducitur ad propositionem hanc necessariam, homo est
animal. Falia autem est, eum eius dictum reducitur ad propositionem vel impossibilem,
vel contingentem , istae enim falce sunt, ii minem non esse animal est necesse,& equum esse album est necesse,ipsarum enim Dicta ad propositiones reducuntur, quarum altera est impossibilis, scilicet homo non est animal.& altera contingens , qua uis vera sit scilicet. equus est albus. Tales autem propositio ues, in quas Dicta reducuntur, dicuntur propositiones de inesse.
Secunda regula. Enunciatio de Impossibili est vera cuius de inesse . nempe illa propositio ad quam dictum resbluitur, est impollibilis, Unde ista vera est, hominem esse equum est impossibile , cum reducatur tu illam, limmo est equus, quae est impossibilis. Illa vero salsa est,cuius de inest vel est necessaria , velcctiligens, ob quam rationem istae salsae suti hominem esse animal est impossibile,& equuesse album est immissibile. Tertia Regula. Enunciatio de possibili v ra est, euius de inesse non est propositio impossibilis , siue sit contingens, unde istae veret sunt, hominem esse animal est possibile , equum esse album est possibiledicet de praesenti nullus equus sit albus, unde adii et te, illud
in praesenti dici postii bile, quod potest esse, Qtie sit, sue non sit, siue possit non esse, siue
non possit non esse. Illa autem salsa est, ei ius de inesse est propositio nec neces laria nec
contingens, sed impossib. lis. ime nanq; sal sae sunt, hominem non esse animal est possibile,& equum elle canem est possibile, utrunque enim horum impossibile est. Pro Continenti veto no constituitur alia xequia praeterane eandem de Possibili, quia 6,ntingens, ut hie consideratur, inter modos idem re significat quod Possibile , ut in serius dicemus. in his autem piopositionibus de Inesse unum attendi debet, ut seruetur idem tempus in ipsis, quod erat indictis , unde ista, Petius
cucurrisse est contingens, reducenda erit in hane de In esse, Petrus cucurrit. Similiter
39쪽
in aliis temporibus, has tres regulas,de compositis opoitet intelligere.diuii enim prius resoluendet sunt ratione contiorationis subiecti, ut hoe album possibile est elle laigrum, re-sbluatur, hoc quod est vel potest esse alta, possbile est esse nigrum, cum ampliatione semper extremor u ; postea reducatur ad sinam de ait esse cum materiali subiecti, scilicet, hoc est
nigrum est possibile, idem in alijs modis , si
enim ad suam de in elle re lueret immediate esset filia,scilicet album est nigrum est possbile ,& tamen illa diuisa vera crat. praeterea
diuisa prius debet resolui in singulares,ctuando est ae subiecto eommuni, & postea singulares ad de inesse reduci postulat. tra Regula, Modales omnes verae sunt
nectatiae, Faliae autem Impossibiles, nunqua nivagetes iniit. Quamuis enim dicta M daltu aliqua necessaria , aliqua impossibilia, aliqua contingentia reperiantur, tamen ipsae Modales si verae, neces lariae, si salsae, impos libiles sunt, unde ista necessaria est, equum esse album est contingens, quia ita est, nec potest aliter esse, quin sit contingens,equum ei te album . ista autem est imposibilis, equum esse album est necessatium,& ita, hominem esse
doctum est impollibile. pariter est impostibilis. Ex quo fit, ut aliud sit propositione in cς
se neces latiam, & aliud esse de modo laecessario ; potest enim esse propositionem esse necessariam, & de modo contingenti, uti diximus,& similiter esse Impossibilem, & de in
do necessario,tunc enim dicitur de modo ite- cessario, vel de modo contingenti, quando cum talibus modi se nunciatur, siue sit vera, alit salsa, necessaria, vel impossibilis. Inter hasce Modales quaedam Affirmativae , quidam Negati M etiam reperiuntur, earum tamen negatio vel affirmatio non adicto sed
a copula ipsius modi petenda est,ut illa stas
firmativa, cuius copula modi affirmata est, quantulicunque dictum affirmetur vel nes tuti isti enim affirmativae sunt hominem non esse animal est impostibile, Petrum currere est contingens, & similes. Illa vero negativa
est, cuius copula modi negatur, quantulacunque dictum amrmetur, vel negesur. istet enim negatiuae sunt, hominem currere noli est impossibile, equum non esse album non inii cesse, & aliae huiuscemodi. In Modalibus etiam quantitas inest,quadam enim est uniuersalis, quaedam particu-inis. Dupliciter autem in lus quautitas s
mi totest. Altero modo ex parte ipsius modi;
ut illa sit uniuersalis, qliae modum habet uniuersalem, illa particularis, quς modia sortitur
particularem . Suiit autem modi uniuersales
duo Impossibile,& Necesse,duo autem particulares,tantingens nemph& possibile. Altero modo ex parte dicti, quod si fuerit uniue sale,& Modalis dicetur uniuersalis. Similis est ratio, si fuerit particulare, indefinitum, aut . singulare. At uamuis duplex haec quantitas in Modalibus inueniatur, praecipuE tamen tu oppositionen Aequi pollentia earum, habenda est ratio quantitatis modi,ae propterea cta senda est uniuersalis, quae modum habet uniuuersalem,quantumcunque dictum sit singulare. Econtra, Particularis erit, quae modum habet particularem,quantumcunque dictum stuniuersaliter sumptum. De Modisum Aequipollentia. cap. II LV M igitur quatuor sint modi , cierunt propontiones Modales secudum genus,quaeda de Possibili,quaedam de ContinSenti, quaeda de Impossibili, quintam de Necessii rio. Contingens aut dupliciter accipitur, uno modo ut opponitur necessari ut id E sit contingens, & id qFpol esse ,& non esse. Altero mo ut idε dieaturm possibile. Lquod potest esse. sie est superius
ad necessarium:quod . n. necessarium est,potest
esse, non tamen omne quod potest esse necerusarium,& sic sumitur in praesenti i ste modus, non priori modo, unde re non disserunt Coim tingens & Possibile, sed voce tantum. Quaelibet autem harii quatuor propositionum quatuor habet sub se species . prima est in qua dictum & modus assirmantur, si Petrucurrere est possibile,Petrum currere est contingens. Petrum currere est impossibile. Petrum currere est necesse. Altera est, in qua dictum
negatur,& modus assirmatur,ut Petrum non currere est possibile. Petrum non currere est contingens. Petrum non currere est impossubile.Petrum non currere est Necesse. Tert iaest, i n qua dictum affirmatur, & modus negatur, ut Petrum currere non est possibile, & sie consimilenter in aliis modis. Quarta est in
qua utrunque nefatur,ut Petrum non curro
re non est possibile: idem in alijs, quas omnes pro singulae secundum sequens cibi figura manifestat, ubi positiones suos modos coli
cant in singulis quadrangulis.
40쪽
Petrum currere est posbile, Petrum non currere es p bile, Petrum currere non est possbile.
Petrum non currere non est ρο bile. CONTINGENS.Petrum currere es contingens, Petrum non currere est contingens, Petrum currere non est contingens, Petrum non currere non est contingens,
Petrum currere est imp bile , Petrum non currere est imp bile. Petrum currere nou est imp bile, Petrum non currere non est imp bile.
Ibi possIBILE. Petrum currere es uectbe,
Petrum non currere est necesse, Petrum currere non en necesse, Petrum non currere non est necesse. N s C E S S E.
His eonstitutis aduertendum est, singulas rinius modi habere singulas aliorum modotum aequi ualentes,una enim de possibili, quaecunm sit habet alteram de contingenti, & aliam de impossit bili,& aliam de neceuario sibi aequi llentes. Idem etiam fit in aliis aliorum modorum,quae tamen propositiones Eui polleat, sequentibus regulis manifestabitur, quae licEt de uno modo sint, per eum tamen reliqui cogno.
Prima regula. Propositio de possibili vir iamrmato aequi ualet uni de contingenti vir
que assiimato de alij de impossibili de modo
solum negato,&alij de necessario de utroque negato, Se sic omnes haequatuor propositiones sunt aequi pollentes, Petrum eurrere est posiubile. Petrum currere est contingens. Petrum eurrere non est in rosii bile. Petrum non curiarere non est neces le .
Secunda regula propositio de possibili dedicto solum negato, aequi ualet uni de contingenti de dicto solum negato, & uni de impositi bili de utroque negato, & vnide necessario de modo solum negato,viide hae quatuor aequi
ualent. Petrum non currere est possibile, Petrum non currere est contingens. Petrum non currere non est impossibile. Petrum eurrere non est necessse.
Tertia i gula. Propositio de Possibili de modo solum negato milii pollent uni de Gntin- mitti de modo solum negato, & viii de Impossibili de utroque affirmato,& uni de Necessario de dicto latum negato,unde istae sunt Euiualentes . Petrum currere non est possibile.Petrum currere non est contingens. Petrum in tere est impossibile. Petrum non currere est necesss.
Quarta regula. Propositio de possibili vir
que negato aequi ualet uni de cotingenti viroque negato, & uni de impossibiliae dicto si
tum negato,& vnide necessario de utroque as firmato, unde istae aequi pollent. Petrum non eurrere non est possibile. Petrum non currere non est contingens . Petrum non currere es impossibile, Petrum currere est necesse. Vnum tam ε in omnibus obseruandum est,
ut quoties dictum est de subiecto communi, arietur eius quantitas in propositionibus lum de necessario, ut si in alijs est particulare, in propositione de necessario fiat uniuersale. Vel si in his est particulare, in illis fiat uniue
cile. unde ista aequi ualent, hominem currere est possibile, hominem eurrere est contingens. hominem currere no est impossibile. Omnem hominem non currere non est necesse . vel si in illis assii matur uniuersalitas, in hac debet deponi, aliter non aequi ualerent. Sequent figuret has omnes mani sectant.