장음표시 사용
11쪽
tremium, in quod resbluitur propositio, ut in
subiectum,&ptaedicatum. Vocamus aues subiectum id, de quo aliquid dicitur, Praedic tum vero,quod ue aliquo dicitur, ut in hae l. positione, homo est animal ,homo subiectum, animal prplicatum est, amue ista duo sunt extrema,in quae propositio illa ultimo diuidi potest, propterea termini dicuntur. Cum autem propositiones non solum uocibus, sed etiam scripturis,ac ipse intellectu fiant, ut enim umce proserimus,homo est animal, ita intellectu cognoscimus, hominem esse animal,& idem scripturet mandamus; imo propositio in uoce explicat propositiones intellectus, sicut scriptura uoces exprimit, solet communiter dioingui triplex terminus. Mentalis, vicalis,
Scriptus. Melitatis terminus est cognitio correspondens termino uocali, ut enim uox h moest unus terminus, & unum extremum
huius propositionis, homo est animal, ita cognitio in intellectu , qua co nosco talem vocem , vel rem per ipsam signincatam, diei-tiit terminus Mentalis, seu notitia, vel conceptus, nam idem suur. Pari ratione ista seriapti ira, homo, illi voci subordinata, dicitur te minus scriptus, unde posse iit hi termini sie defiuiti. Terminus Mentalis est extremum, in quod resoluitur ea propositio quae est in intellectu. Terminus uocalis est extremum.
in quod resoluitur propositio uocalis. Terminus scriptus est ea tremum, in quod re. soluitur scripta priwositio. Intellige semper de resblutione in Hibiectum & prplicatum, nam apud Arist. aliet uoces seu signa, quae in propositione sunt, praeter subiectum, & praedicatum, non censentur propriE termini, qu les sunt, coniunctiones, adverbia, de quantitatis signa, ut omnis, nullus, aliquis. Te minus Mentalis seu conceptus duplex est. Alter non ultimatus, Alter ultimatus. Non uutimatus est cognitio, seu notitia, qua uoces diu seripturas sigilificativas cognoscimus. Vltimatus velo est cognitio, quo res per tales uoces, aut scripturas sign: sicatas e gnoscimus, ut cum aliquis audit uocalem hane propositionem , homo est animal , vel eam scriptam legit, pilus uocum seu scripturariam singulares habet cognitiones, & hq dicuntur cone plus non viciniati: posterius ierum significatarum habet cc niti oues,& hae dicuntur Conceptus vltimati, unde isnari sigili fieationis vocabulorum solum habent conceptus non vltimatos. Conceptus Vltimatus duplex est,
quidam Directus,quidam Reflexus. Directus ille est per quem c noscimus res per uoces
aut scripturas signin catas, uti diximus. Reflexus est, alter conceptus, & cognitio, qua priores coceptus 1iros cranoscimus, nempe eum intelligimus nos intestigere, & cognoscimus nos cognoscere: non solum enim res ipsas co- templamur, sed de tales contemplationes animum ad ipsas reflectentes contemplamur,de tales posteriores contemplationes leu cognitiones conceptus vocamus reflexos. amuis autem Dialectica proxime circa hos omnes
conceptus uersetur,uoces autem non nisi h rum ratione attendati tamen quia uoces clariores sunt, de per eas magis in intellectu sunt, nota sunt, frequentius de uocibus in dialecti ea fit sermo. Et propterea uocales terminos deinceps explieabimus. Solet autem vocalis Terminus primo diuidi in sigitificativum,& Non significativum. Signicativus est, qui ad aliquam rem manifestandam est impositus, ut homo animal. Non Significativus est, qui cum nullam rem signincet pro se in propositione constituitii sivi, incest vox. blitiri est solius . subiecta enim ha tu propositionum nullius rei signifieatiua sunt. At quia harum rarus est usus, ad terminos significatu
cap. XLERMINvs vocalis significatiuus est uox signifieatiua ad pia
citum, ex qua simplex componitur propositio. V t autem,quo pacto terminus significet, per
cipi postit, quid signum , quid i nificare sit,
aduertamus. Signum est, quod ei aeter sui cognitionem , alterilis etiam cognitionem inducit, ut sumus signum ignis est: ipsius enim eo. gnitio cognitionem ignis etiam occulti s est. Duplex ergo Cognitio, quae Notitia dicitur,Sigito euilibet respondet. Prior, ipsius metsigni, Posterior, eius citius notitiam inducit. Signum duplex est . alterum naturale , ait rum voluntarium, quod ad placitum, seu ex Instituto dicit ur. Signum Naturale illud est. quod ex natura sua seclusa hominum uoluntate aliud facit cognoscere, sicut sumus est fi-gnu naturale ignis. Sisiiii ad plaei tu, d ex se alterius cognitionε no inducebat, sed Qtum, quia homines,vel alia quetuis causa id alterius fgnum constituit, sicut sonitus eam panet sugnum
12쪽
num est lectionis ad placitum. Sismi in tam
Naturale qtiam ex Instituto repetatur in re. bus,&in vocibus . Signum naturale in reis bus,est res,quae ex natura sua alterius facit connitionem , ut vestigium signum est naturale animalis, & sumus ignis Ex itistituto vero est res quae ut diximus non ex natura sua sed hominum voluta te &instituto,vel alia extranseca causa alterius facit cognitione, ut ramus appositus, signum est ad placitum vini vendibilis , de senitus lectioitis. In vocibus autem unum Naturale est vox,quae ex se alterius sacit cognitionem, ut gemitus est signum naturale tristitiae,& brutorum voces naturalia signa sua cum passionum sunt. Ad placitum autem est vox, qtiae propter hominum voluimtatem alterius cognitionem faciliquales sunt voces quibus loquimur, hae enim non ex natura sua rerum & eonceptuum signa sunt, sed quia linguam authores has, vel illas voces rehus manifesta dis adaptariit huiusmodi fgna vocales termini sunt. licuntur enim significare ad placitum qua si sint signa voluntaria, dc ex hominum instituto reium manifestativa, apud logicos enim signi sicare idem est,acesse alterius signum , quod alii significare Instiumentaliter voeant, quas voces quaedam instrumenta sint,quibus res csiceptas ex imimus. Ex his autem manifesta sit termini definitio. E st enim illa particula, vox, loco generis ad excludeda realia signa, quae tetmini non dici n-tur, non enim fumus , aut sonitus capanae ter. anini sunt. dicitar Significativa ad placitum, ad excludendas voce, brutorum, de eas hominum quae na iuraliter significant, ut gemitus, suspitia , nec enim ista termini sunt. Dicitur denique, ex qua simplex componitur propo si tio,vi manifestet ut totum illud, ratione cuius tales voces termini dictitur,lioe autem estropositio, cuius extrema termini sunt. Ex is omnibus colligitur termino cuilibet,duplicem in intellectu respondere conceptum, alter est, Non ultimatus,qui ipsius uocis e
guttio est, alter Vltimatus, qui est ipsius rei per talem terminum significatae. Terminorualius Aequi uocus, alius Analogiis , alius Uniuocus. Aequi uocus est, qui significat plura ut plura sunt, ut hoc nomen Petrus respectu plurium , qui tali nomine nominantur, dc Canis respectu canis latrabilis ,3e marini, de sederis coelesiis. Analogus est, qui significat plura propter aliquem Ordinem ad unum, ut nomo re-
tu uiui,dc picti,dc Nero e Rege quodam
εe hominibus eri ide Iibus propter ipsius similiti id inem dicitur: so sanum,tum animal,quod sanitatem habet, tum vi inam, dc pomum, quς ad sanitatein refertur , significat. In quo Analogo obseruandum est plura esle signi cata , unum plincipale , reliqua inii Dis principalia. Principale illud est, ad quod signi Leandum vox primo fuit imposita, ut illius vocis . Nero . principale significatum est quidam rex, reliqua significata minus principalia sunt, sicilicet, homines crudeles , qui propter illius similitudinem in crudelitate, Nerones dicuntur. Similiter principale significatum illud est, ad quod reliqua Iagnificata roducuntur : ut in sano, sigil istorii in principale est animal habens nititatem,reliqua enim eatenus sana dicuntur, quatenus ad se intatem animalis ordinanti iri nam urina sina dicitur,ut sanitatis animalis signum est, de pomum sanum dicitur, quod ipsius animalis sis nitati conducit. Vmuocus est ,qui significat virum, vel ptiira, ut in uno conueni utilivi Petius respectu unius, εἰ ista vox, homo, respectu vivortim,quae quan uis pili res homines Qgnificet, eos tamen, ut in una natura humana conueniunt , lanificat: in quo ab Aequii ioco differt,qui plura,ut plura sunt, nec, ut in uno Queniunt, significat. Sunt autem hic duae regulae ad itertenda, Prior est, Omnis termitius Aequi uocus vel Analogus potest esse vitium cus, si ad unum significatum comparetur, ut Canis , respectu latrabilis, de sanum respectu animalis. Posterior Regula, Qtrando terminus Aequi uociis restringetiir ab uno significato, sumitur via illoce,uti canis latrabilis ambii lat. Analogus vero, cum sine restrictione est,
stat pro principali significato, ut si dicas, limmo currit, sumitur pro vivis, nisi restrii iratura membro manus principali, dicendo, homo
ictus est imago, vel ab aliquo uno demo rati te illud minus principale significatum, ut hie homo est bene pictus, si demonstres
imaginem. Disserunt autem iri termini litantum ad conceptus: nam siclit in Analogo, de
Aequi uoco plura sunt significata,ita de fures
correspondent ultimari conceptus secundum spitificatotum multitudinem, at V Diuoco, cum unum significet, unicus correspondet conceptus. In conceptu veth non vltrinato non aisserunt, ut enim si ut linguis uoces, seu tennini , ita singulos habent conceptus non ultunatos.
13쪽
gorematicus, alius Synca tegm ematicus, alius Mixtus.Cate-
gorematicus est qui aliquid vel V aliqua p se signinosivi homo,
popilius,albu. Synea tegor ematicus qui nihil p te significat, tu alteri termino adiunctus illu, acit diter significare, ut Ois, nullus, nO, qu*dfir aliqualiter significare, i. aliquem modum applicant termino, cui iungunt,quan uis haec propriE non sunt censenda pro terminis, cunee subiecti nee proicati locum habeat. Mixtus est, qui aliquid aliquo modo in se signi Scar,ut docte, sapienter , qui dicuntur Categorema in se includere. Pali ratione ista proprie termini non sunt, sed verborum modi, ut in-larius dicemus. Solet Categorematicus terminus in complexum, & in incomplexum su diuidi. Complexus est, cuius partes per se significatiuae sunt,ut homo iustus: In complexus cuius partes per se non sunt significatiuae, ut homo. Illet partes dicuntur per se significatiuae, quae retinent significationem, quam ante habebant, quando non erant simul iunctae. Hoc autem cognoscitur, cum totum nihil
aliud significat quam partes, quod non fit in
hae oce, dominus. Vnde quatuor neces latia sunt ad terminum complexum. Primum, ut sit quoddam totum , idest habeat aliquam unionem plurium dictionum,quod siet iii sic tur in hoc quod dicitur, cuius partes, si enim partes habet, totum est, unde ista voces, ho. mo, animal, leo, non sunt terminus complexus, sed plures termini, cum nullam copulationem adinvi m habeant. Secundum,ut
hae partes sint significativae, ad excludendas oces simplices, quae partes habent, nempe Syllabas, sed lis non significant. Tertium, ut sie ista partes significent, ut per se significent, id est ut earum fgnificatis sit tota signicatio totius, & totum nihil aliud significet,
quam partes,ad excludendas voces simplices aliquas,cuius partes videntur significare, ut domus,dominus, non tamen est eadem significatio totius. Ex gitur qiraritim , ut partes non significent eandem rem, tunc enim esset terminus In complexus, ut Marcus Tullius Cicero. Subdiuicitur iterum Categor ematicus in Commii nem,& Singularem . nam u.
ni Siquita Vniuei satis dicitia hest cuius fgnificatio non prohibet illum 1 mnItis univocZparticipari, sicut equus, arbor, homo , quia uis enim non esset in mundo nisi unus equus, una arbor, aut unus homo, illi essent communes termini, cum ex parte suae significationis apti sint ad multa uni uocE significanda, si multa essent, unde Sol, Phoenix, sunt termini communes, si enim essent plures Soles & Phoenices , his eisdem nominibus significarentur. Dixi, a multis participari, intellige, seorsum de singulis, aut binis, de Roma, Mantua non sunt termini con munes, licEt plura significent,quia non seo sum, non enim quilibet ciuis est Roma, aut Mantua, propterea potest sie definiri. Terminus communis est, qui plura divisim significat . Dixi, uni uocE, quia hoc nomen Petrus potes plutibus adaptari, sed non uni uoc', ideo non est terminus Communis. Sing laris est, cuius significatio prohibet illum . multis uni uoce participari, ut Petrus vel alia ter, qui unum tantum significit, aut plura coniunctE, ut Roma, Mantua . Ex his liquet hoc Complexum . Petrus, vel Pauli seu quod uis disiunctum ex terminis singularibus esse terminum communem, cuni de singulis seorsum pratilicetur, demonstrato Mnim Petro, vertar est dicere, iste est Petrus vel Paulus. Idem etiam demonstrato Paulo. at si Copulative sit mantur, quodlibet complexum terminus est singularis,cum seorsum de multis non praedicetur. At comitera, que ex terminis communibus fiunt, siue ex utroque communi, siue ex uno singulari, altero communi, tam copulatiuE quam disiunetiit E termini Communes sunt, quia de singulis inferioribus aut saltem binis praedicantur uti homo, & leo: homo uel leo: Petrus deleo: Petrus, uel leo. Subdiuiditur Communis in Transcendentem& non transcendentem . Transcendens est, qui omnia significat, ut Res, Ens, Vnum, Bonum, Ali- suid , Verum, quae hoc uocabulo ex sing lis initialibus literis confictis clauduntur: Reaubau. quamuis isti non propriE Communes existant, cum a1ralogi sint. Non ira scendens est, qui limitatam habet signific tionem, ut homo. Singularium quidam collectivus,quidam interminatus, quidam Vagus, quia am Ex suppositione. Collectilius est, qui tantum plura coniunctE significativi Roma. interminatus, qui unum tantum signiscat, ut Petius. Vagus, qui unum significat
14쪽
signi Matindeterminatε,νt bie homoe Ex suppositione, qui unum significat,& potest plura significare ut filius hominis, filii is Caesam, supposito quod vitu habuerit filium,& hi singulares in supponendo, commutara tu significindo dicuntur. cap.
E R MI MORV M Categorematic rum , de incomplexorum alius est terminus Concretus, alius Abst actus. Iterum alius Cou- notatinus, de alius Ab littus. cretus eli, qui ab alio denominatur, ut ii
mo, Album. Abstractus, a quo alius denominatur , ut humanitas, qua homo, albedo aqua album dieitur. Connotativus, qui significat aliquid per modum adiacentis. Ab lutus
qui significat per modum per se stantis. Dis.
ferunt autem hete quatuor. Adiacere. Per se stare. Significare. Connotare: duo priora competunt rebus significatis , duo posteriora te minis ipsis sigili fieantibus. Illa res adiacere dieitur large vocabulo si impio,quae alteri ii est,&'in alio fhbstetatur, sevi vestes adiacent homini,& accidentia subsentiae, Sc partes t
tia ieet illud propriε dicatur adiacete quod alchri inest, de non est pars, nec de natura eius, sicut vestis, do aecidentia proprie adiacent. Il-hid vel Oper se statiqd alteri n6 adiacet,quanuis alia sint in ipso, ut homo, animale termiuniis initur non dicitur Absellitiis ex eo quod
sigia ilicet rem Alliae per se stat sed quia illam significat, te si per se staret, ut albedo,iustitia,
nee terminus dicitur Connotativus, quia si-
suificat rem,quae alteri adiacet,sed quia signiscat per modum adiacentis,sive adiaceat, iue non. Vnde duplex Connotatilius, Extrins eus, de Itali insecus. intrinsecus, qui sgnificat
modii adiacentis rem,quae non adlaeet, ut
corporeus,animatus. Extrinsectiv, qui sigiti Leat per modum adiacentis rem, quae propri Eadiacet,& hie dei ininatiuus dicitur,ve albu,
vestitii m. Significare autem est alisluid ex impositione manifestare, ut homo homine significat. Concitare,est id naanifestare quod ex impositione sequitur,ut album signifieat albedinem,ut adiacet alteri. Et quia adiacet corpori dicitur contiolare corpus. Alij quod nos dicimus Connotare, inrat significare de Materiali, uod nos vero Significare,dieuiit Signfica re de Mimali: uti que in Connotativo inest, nee est idem Coneretus & Connotativus. lti
enim concretas est, non Conuolatiuus,licci omnes Connotativi concreti sint,nee idε Αἰ-
straetiis quod Absolutus . Corpus ei aim Abs luriis est, no in Abstractus, qua uis omnes Λ,
stram absbluti sint. His su iuisioniblis exinplicatis, iterum Terminus a prinei pio diuiditur in Terminum Primae intentionis, de te minum Secuti det intentionis. Primς in leti
nis ille est qui ad res ipsas significandas est in
positus,ut h6,album. Secundae intentionis est
qui ad significandos terminos de voces,quat nus res lignificant, est impositus.ut nonae, erbum, ratio, definitio: propterea enim primae
intentionis dicuntur,idest, primae im positi
t, dest, Inis,quia prius termi ni ad significandas res iniponti fuerunt: posterius aute sunt etiam im positi alii termini ad ipses priores terminos lignificandos. ideo secundet intentionis, idest,
impositionis dicuntur,ut sicut priores termini res significant, ita etiam posteriores ipsos terminos significent,seu voces retum signifieatiuas. Dico autem, reru fgnificati uas, quia termini significantes solas voces secundum se primet intentionis, ut hi, vox, soni Gemiatus,suspirium. ear XIIII. V e v s M' E terminum vntaqueiri; per se divisimusat si
num alteri Gparemus, complures existent terminorii species:
- alij enim sunt Pertinentes, alii Impertinentes. Impertinentes sunt,qui ad inuicem sie se habent, ut nec repissiuet inter se, nee se in bona consequentia inferant talbo, ii istum .hete enim non repugnat, quia possunt uni inesse,aliquis enim potest esse albus,de iustus: nee se intierunt, non enim est bona consequentia, hoc est album,erso iustum,nec ecoi
uet ,quia alterum sine plero esse potest. Pertinetes sunt,qitorum alter alteri repugnat, ut album, de nisrum, homo, dc equus,non enim ista duo uni inesse possitiit, vel similite quo-riim unus alterum infert, ut homo, risibile. isti dicuntur Pertinentes Sequela, illi Pertinentes Repugnantia. Pertinentium sinu la, ali; se habent via Superior, dc Inserior, ut homo Sc animal. Inserior est,quia alter minfert, dc non insertur ex illo, ut homo. Su perior, qui ab altero tantum infertur, ut animal respectu hominis . Inferior excessus, superiora
15쪽
si perior, excedens dicitur. Alij conuertibi-ὶes qui se inuicem inserunt, ut homo , risibile,ali; synonymi, qui significant eanderem,
cuni diuel si sint voces, ut vestis, indumentum . In his aute pertinentibus sequela sutit aliquot modi argumentandi obseruandi. Primus circa superiorem dc inseriorem. Ex parte
alicuius subiecti s de aliquo assii matur inserior, amrmabitur superior, ut homo est animal, ergo est vi uelis, non autem colitia si de aliquo Girmatur superior astirmabit ut i ns Liser. non enim valet, hoc est vivens, ergo hoc est animal, quia Nuens est iuperius animali: Negative auteni valet, cotta a superioli ad inferiorcui,ve hoc ii oti est animal , ergo noli euhoino, iton alit, hoc non est homo , ergo non est animal. Iecundus modus ex palte piaedi-eati, oc tunc valet affirmata uὸ & negata uὸ,ex parte utriusque scilicet, quicquid affirmatur, vel negatur de inferioci, afficinabitur vel negabitur de superiori particulariter tamen sumpto,ut homo currit, ergo aliquod animal currit, homo non est irrationalis . ergo aliquod animal nou est irrationale. Similiter , quicquid affirmatui, vel negatur de su rioli uniuersaliter tamen sumpto,etiam amrmabitur, vel ii egabit de inferiori, ut omne animal est sensibile, ergo homo est sensibilis. Item nullum animal est incorruptibale, ergo homo non est incorruptibilis . Tertius modus argumentandi est in conuertibilibus de Sin nymis,in quibus sunt ijdem modi, qui erant 1ia definito,& definitione,itempe, de quocunque affirmatur vel negatur viatis,affirmatur vel negatur di alter, α quicquid affirmatur vel negatur de uno, asstinatur vel negatur de altero , ut superius diximus . Pertinentium
Repugnantia, alis Disparati, alij contrarii . alii Privati ui , alij Contradictorii , alij Rel
liui . Disparati , qui significant res diuersas, ut homo, exluus . Contraiij, qui significant res, quς ab eodem subiecto mutuo se capelliit, ut calidum,srigidum. Pituatiui , quoru unus
significat calentiam alterius cum aptitudine , t videlis , cincum . dicitur enim LCNum,qucd non videt,erat tamen aptum ut videre contiadictori J, quorum unus caprimit ne ratio iactu alte Iius,ut curieus, non currens,dciales termini negati infiniti dici solent. Relata ui sunt, quor iam unus significat oi ditiem ad alium, ut pater ad filium, & filius ad patrem. His omnibu, unus est communis algu-
metitandi modus,nere ab affirmatione uvius ad negationem alterius , ut hoe est album, e
go non est nigrum, homo est rationalis .e go non est irrationalis . Non autE valet a ne gatione vilius ad affirmationem alterius. non enim dicitur bene, hoc non est album , e Mest ii igrii m:potest eni m aliqui d esse nec albu, nec laterum,quale e st coelum. Si qua alia ei p. ea haec superiunt, alibi dicend sunt, atque diuisioties sufficia iit terminorum, quae praecipue ii ecesuine vili sunt.
nomine, Ac verbo taliquam ex duabus partibus, nomine ut materia, vel ut serma constat. Nomen autem est vox iii fie
titia ad placitu sine tempore,cuius nulla pars separata est significatui a finita de rem distor utit Significare tempus, Importare tempus,& significare cum tempore. Id, tempus significat,quod impositum est ad explicandum .vel tempus totum, vel aliquam ipsius partem, thi termini,dies, hora,tempus. Id con notat, ei importat tempus,quod significat aliquid quo tempore determinato fit, ut craena, prandium .
Id cum tempore significat quod unificat vel es Ie,vel aliquam aciionem, vel pastionem quet fixit ita tempoie,& ea significat prout fiunt in
tempore, ut currit, vincit. Primum,& Secui dum nomini emi ueni utit. Tertium Verbo,&participio,non Nomini. propterea ad separa
dum Nomen λ Verbo,& Participio in ipsius
definitione ponitur illa pars , sine tempore. Adiungitur praetet ea, quod nulla pars nominis separata significet, ad disterentiam orationis, quae nomen non est, cum i psis partes per se significent, ut dicemus. Nomen. n. incomplexus terminus est,quod si compositae figuret nota ex partibus significatiuis constare videntur, tales tamen partes, cum in compositione sunt, iam non significanticu i iis signum est Paliquando etiam pristinum characterem mittant, quod si aliquae retineat, id p accides est, nec neces latium. Dicitur praeterea, finita, ad excludendas negatas voces,ut, non homo, iton leo , quς cum nihil certi aut determin
ii significe tu, simpliciter nomina dicendae non sunt. additur vltimo, recta, propter o liquos casus , qui cum per se partes propositionis non sint nisi tectis adiuncti siit, nomina non sunt, sed nominum casus. Verbum est
16쪽
est vox significativa ad placitum cum tempore,cuius ii ulla pars sepalata est significat ilia,si. nita,& recta, Ne si eorum,quae de altero dicuntur, nota. In quad finitione aliquae particulae eum Nominis definitione communes videntur, qlianuis non eadem ratione hie, de illi e constituantur. hic enim dicitur, quod nulla
pals verbi sit fgnificativa per se, ad excludendas orationes ex pluribus verbis, ut currere est
moueri, legit, & studet, sicut in definitione nominis excludebantur orationes ex pluribus nominibus, ut homo iustus. Praeterea dicitur finita , ad excludendum verbum insinitum , ut non currit,non vincit, quod cum nullam actionem determinaram lignificet, verbum non est. Circa quod adueite: verbum
tria habere. Primum enim significat aliquam
operationem, ut curro , cursum, disputo, disputationem,in quo eum nonmine conuenit,
ae propterea dicitur, vox significativa ad placitum, sicut& nomen. Secundo illam significat, ut fit in tempore, in quo a nomine dis.
fert, sed cum participio communicat, pr pterea dicitur, cum tempore, ad disserentiam nominis. Tertio illam unit cum aliquo nomine subiecto, ut homo currit,& hoe propriuest verbo. ac propterea dicitur, est ii orae rum quae de altero praedicantur . quando autem audis, verbum infinitari, hoc intellige, quando negatio eius significationem destruit. ut idem sit, non disputat, ae est , non disputans. dicitur tandem rem , ut enim in Nomine solus rectus nometi dicitur, reliquio, liqui casus , ita verbum praesentis indicativi, verbum est. Pranem tum, & suturum , casus
verbi. hoc autem fit, quia propositio simplex
non conflatur ex alijs modis praeter indicatiuum . in quo praeteritum, & futurum ad pr sentis normam expenduntur. nam pretieritum
nihil aliud est, quam quod suit praesens, set Nam quod erit pretiens. ideo prςcipua ratio verbi in pr senti consistit, quamuis non sit
negandum praeteritum de futurum verba esse, cum ex eis propositiones fiant. De Oratione, o Enuncultione. cap. XVI.
RATIO, est vox significativa ad placitum, cuius partes separat et sui significatiuae,ut dictiones. Id autem signiscar,' ut dictio,quod terminns est, ut sit sensus. Ora
Dialeα Toletitio uox significativa ex pluribus simplicibus
terminis com rosita , nec obstat orationem aliquam ex positionibus aliquando esse conflatam , ut Deus est verax & homo est mendax, tales enim orationes etiam ex dictioitibus simplicibus componuntur, propterea Drationes lunt. Oratioqiraedam Impei secta,quς-dam Pei secta. Imperfecta est, quae non constituit quietum audientis intellectum ,sed suspensum dimittit, ut si venires ad me. Sunt autem illae omnes orationes Impei sectae: in quibus non est verbum ,& in quibus est relatiuum cum unico vel bo ,&in quibus sunt dictiones , quae virtutem habent suspendendi,& non est nisi unicum verbum, ut 'bicunque. quandocunque. Oratio Persecta est , quae persectum generat sensum, & intelligentiam,vi homo studet Harum qi taedam Enunciativa, qtuedam Non Enunciat tua. Enunciativa est, quae cum persectum generet sensum , vel E vesialso significat, ut Deus est iustiis. Non Enunciatiua illa est, quς cum persecta sit, nil, ii veri , nihil falsi significat, qualis est oratio interrogatiua, imperativa, optati ira, & similes, quas Dialecticus in uniuertum non curat, qui solum verum vel falsum indagat. Est igitur Enuiiciatio, quae communiter Pr sitio dicitur. oratio persecta, quae verE vel salso significar,ut leo non est animal, homo displitat. est autem quaedam simplex, quam Categoricam, quacitam composita, quam Hypotheticam alij
vocant. Simplex est Enunciatio constans ex
subiecto, copula,& pia dicato tanquam partibus praecipuis. Subiectum, id est, de quo aliquid diei tur, ut homo in hae propositione,homo est Dialecticus, quod aliquando vita dictio est, aliquando una integra propositio, quoties est eum relativo,qui , & quoties materi liter accipitur, ut fit in hac ,homo, qui est iustus, spernit mundum,ubi totum id; homo,qui est iustus:locum habet unius subiecti. similiter
in hae, homo est animal, subiectum est, quia materialiter sumitur,&in his utrisque illud uerbum, quod in tali propositione, quae subisctum est, inest dicitur, minus principale. copula est ipsum verbum. Praedicatum est id, quod de alio dicitur,sicuti Dialecticus in illa propositione,homo est Dialecticus. Euenit aliquando propositiones non habere aliquod piaedicatum,&tunc compula totalis praedicati l
elim habet,& huiusmodi propositioide secundo adiacente dicitur,ut homo est aliquando Praeter copulam eraedicatum aliud inest, α 5 huiusium
17쪽
huiusn. odi de teitio adiacente dicitur, ut Deus est bonus. Enuiuiatio Hypothetica est,quae ex plutibus simplicibus priticipalibus, vel earum locum habentibus compotiitur, ut, Virtus est sequenda,& uitium supiendum dicitur autem locum simplicium habentibus, quia Enunciationes aliquando fiunt ex orationibus , quae licet si inplices non sint propositioiies,earu tameviitutem habent, ut Ii homo studeret, esse id
chus. Omissa igitur Hypothetica , ad simplicein manifestandam prius accedamus. De materia, forma , qualitare Simplicis
Enuncisionis. cap. XVII. VEMADMODv M in re alicua naturali quatuor praecipue Pnilo
phi consideranti Materiam nempe, ex qua res facta est: Formam, per quam est: Pastiones, & pt pricrates a tali re piocedentes, quas qualitates vocant:& denique Magnitudinem, &dimensionem rei,quae quantitas dici tur: ita proportione quadam haec quatuor in Enunciatione, qtiae compositum quod da in est, Logici speculantur. Eiiunctationis materia est ordo ,& h bitudo quaedam inter subiecti im,& praedicarum . Forma est ipsbrum unici& connexio, quam vel bum impoliat. Qualitates sunt,quod affirmativa sit, quod negati ita, vera,aut falci. Quantitates autem,quod unitiei salis, particularis, aut indefinita sit, ut suo ordine trademus.
Cum igitur Enunciationis materia, sit habitudo praedicati ad subiectiim, fit,ut eum triplici. ter pr licatum se ad subiectum habere possit, triplex sit & propositionis materia. Prima est
Naturalis, tera contii Sens, Tertia remota:
Naturalis est, in qua praedicatum, vel est definit o subiecti, et pars definitionis ipsus, vel subiectum est de definitione praedicati, ut, homo est animal, hon. o est rati natis, homo est ania mal rationale, homo est ias bilis. Similiter
etiam harum ninatiuae. Contingens est, quando pia dicatum sic inest subiecto, ut possit noni ne ste, vel, sic non i ne Rut possit inesse t equus est albus, homo dii putat. Remota est, quum praedicatum sic no inest subiecto, ut nunquam inesse possit, ut homo est leo, album est ni-stum, ac harum omnium nefariuatain eademeitim materia sunt negativae, in qua & affrina titiae. De Forma autem Enunciationis nihil
aliud, luam quod de verbo dictum est,tractaremudo oportet. Cuca Qualitatem autem,Enunciatio S implex, in Veram & Palam, diuidi
Primo rotest. Vcra est, quae rem ita se habere significat, sciit se habet, ut homo est animal. Falsa, Quae aliter significat, quam tesse habeat, ut homo est leo, nec eodem modo veritas vel falsitas in omni simplici Enunciatio ite sumetida cst Enunciatioties namque de praeterito & suturo ex praesentis ratione pendetat. tunc enim propositio de prperito vera erit, si aliqua praesentis eiusdem praecesserit vera. Similiter & propositio de suturo, si aliqua de praesenta, sutura si vera,de tales Enunciationes de praesenti, dicuntur propositiones de Inesse, ut Petrus cucuriit, erit vera, si sta, Petrus currit suit aliquando vera . Similiter& ista, Aiui christiis erit, est vera, si aliquam do ista Antichristus est, futura sit vera. Plaeterea est etiam propositio aliqua necessaria,esia impossibilis, lia contingens. Necessaria est, quae significat ita rem eue sicut est, nec aliter te res habere potest, homo est a iiimal. Impossibilis, quae aliter significat, quam res se habet vel habere pote it, ut homo est eo . Comtingens est, quς significat rem sic se habere, ualiter se habere , & noli habere potest , ut
nomo currit. Necessaria semper est vera. I inpossibilis semper elisalsa. ii tingens aliquando vela, aliqualido falla. Propositio in materia Naturali assirmativa, est itecessaria, ut homo est animal. Negativa impossibilis , ut homo
non est animal. in materia remota contra, negativa necessaria, ut homo iton est lapis,a Gmativa impossibilis, ut homo est lapis. In m teria vero contingenti utraque contingens Massirmativa,& negati ira, ut homo currit, homolion curriti Enunciationum Symplicitam quaedam affirmativa, quaedam negativa. Assirmatiua est, cuius copula principalis p stit matur, ut homo est animal, inus est verax. Negati ila, cuius copula principalis negatur, ut uitium non est uirtus. Dico aulcm de copula Principali, uod negetur,uel affritietur.non enim Laberia est ratio copulet minus principalis,qi iam superius explicuimus. Erit enim Enunciatio as- firmativa, si copula principalis affirmatur, etiam copula minus principali negata,qualis est ista, liti mecum non colligit, dispergit; de contra erit negatiua,copi ita minus principaliata mala, si tamen principalis negetur, ut qui sequitur Christum, non ambulat in tenebitis. Dico etiam ut copula negetur uel allirmetur,
quando enim negatio unicum ea tremum ne-sat, quod ut in terminis iustiitia, En unci
18쪽
uo agrinatiua erit, ut lapis est non animal, non homo est albus. Sunt autem Ei iunciatim nes aliquae, quae duas habent copulas prinei pales &smplices. sunt formaliter, quamuis uita tute compositae sint, ut Petrus fuit, & est iustus,homo uiuit,&vivet.iii his aceidit aliqua do unam copulam affirmari ,& alteram negari,ut Petrus non uenit, sed ueniet: bomo uiuit, at non uiuet.& tales propositiones, quamuis formaliter mixtae sint, quia partim affirmativae, partim negatiuae sunt , tamen uirtutenet affirmativis, uel ncgati uis adscribendae sunt. Pro quarum cognitione, haec regula
est obseruanda, ut si fuerit sub disiunctione
adscribatur negativae, tit Petrus non villit,ueliato morietur. si autem sub copulatione adscribatur affirmati vovi Petrus studet,& non studebit. & hoc est quod alii aliter dicunt, nempe si talis propositio inseri in bona consequentia affirmativam simplicem,ipsa est affirmatiua, qualis es illa sub copulatione, ualet enim, Petrus studet, & non studebit, ergo Petrus studeri quod si ipsi inseratur ex nefatiua simplici,erit etiam negatiua,qualis est illa sub disiunctione. valet enim: Petrus non uiuit, ergo P trus non vivit, uel cito morietur . nam di sunmita ex una patre in serri potest.ad hoc genus Enunciationum reducuntur illae, in quibus est multitudo negationum .est enim malignantis naturae. Quicquid post se inuenit, negat, M oppositum reddit: si inuenit affirmatum, negat, ut homo non est lapis: si inuenit negatum, iterum negat,&uirtute affirmatum reddita negare enim negatum est uirtute affirmare, ut nullus homo non est animat,id est , omnis homo est animat: unde dici solet, paritas negationum affirmat, imoaritas negat. sed hoc intellige uirtute. nam semper negatio negati negat autem id solum , quod post se est,ut nomo non est bonus, illa negatio non negat
subiectum, sicut ista, nullus homo est bonus, nullus impius est gratus Deo.
NYNCIATr o, simplex secundum quantitatem , quadruplex Eseest, quaedam Vniuersalis, qua
Particii laris, quaedam inde finitarii aedant Singularis. Vniuersalis est, in qua subieetiim est terminus communis signo uniuersali determinatus.ut omnis homo appetἰt bomin , nullus impius h
Me pacem. in his denotatur quod omni indiuiduo iubiecti praedicatum competit, uel ab eo remouetur. Particularis est, inqlia subimctum est terminus communis aliquo signo particulari determinatus, ut aliqtiis nomo disputat. i n qua denotatur quod non om ni prata
dicatum conueniat, & non ab omni remolie tit r. Indefinita, cuius subiectum est terminus communis communiter acceptus, nullo tamen signo determinatus , ut homo ci irrit. Hae autem indefinitae in materia naturali m ritualent uniuersalibus, & ea tum sequens est inscientiis usus, ut homo est animal. huic adilui- ualet,omnis homo est animal. Sinsularis est, in qua subi jcitur terminus stigularis, vel te taminus communis signo demonstrativo determinatus, ut, Paulus suit decapitaturiiste homo est iustus. In his omnibus diligenter attende non esse habendam rationein praedicati, sed subiecti. quantuncun lite enim praedicatumst commune, si subiectum singulare sit,&enunciatio singularis erit,ut Petrus est homo, seu Petrus est Omnis homo. Similiter etiam si subiectum commune sit, quamuis praedicatum sit singulare, enunciatio communis et i
ut aliquis homo est Paulus. Cum stitiir triplex sit Enunciationis facta diuisio secundum species, secundum substantiam aliquo modo,
eum in Catesoricam , dc Hypotheticam . SN eundum qualitatem, cum in Veram , vel Falsam Assirmativam, & Negatiuam. Secundum quantitatem , cum in V niuersalem,Particul
rem, Indefinitam , de Singularem diuisa est. Triplexetit etiam interrogandi &respondendi modus. Quae Enunciatio est ista Qualis En uileiatio en ista ὶ Quanta enunciatio est ista 3 Ad primum Respolide,esse Categoricam, vel Hyyotheticam. Ad secundum per qualitatem es le veram uel salsam, assiimatiuam, uel negatiuam . Ad tertium, Responde per quantitatem, esse uniuersalem,particularem,indefiiii tam,vel singularem. De enunciatisne Iopothetica. cap. XIX.
V p R A quid esset Enunciatio Hypothetica definitiimus. Est enim ex simplicibus Enunciationibus,vel ex taplexis locum simpliciu habeti
bus, media aliqua coniunctione composita.
19쪽
Hilans tres sunt species , Conditionalis, o pulativa, Disiunctiva. Conditionalis est, inrito vi a parte coiicelsa posterior sequitur, ven homo currit, homo mouetur. Copul ei ua , in qua coniunguntur partes per coniunxntonem copulativam , Deus est bonus,lciustus siluatit r. Disiui activa, in qua partes iunguntur, per copulam disiuncti otiis, ut ego moriar, vel tu non vives . Conditionalis dὶ-
uidi solet in Causalem, Rationalem , & particulari ter Conditionalem. Causalis , in qua coniunctio est causuis, ut quia Sol lucet, dies est. Rationalis, in qua est coniunctio illativa, ut sol lucet, ergo dies est. Conditi natis , in qua conii incito est conditionalis,
ut si sol lucet, dies est . autem tres communiter conditionales dictaeae Consequentiae quaedam & simul Enunciationes sunt. Conscq .ietitiae , qura in eis unum ex alio denotatur inferri: Enuntiationes , quia in eis verum vel falsum exprimitur. V t consequentiae sunt, bonae vcl malae dicuntur, & ex ante denti , de consequenti colitant. Est autem antecedens in coditionali de causali, quod immediatum est post coniumstionem, quale est
id, Sol lucet in his , si sol lucet, dies est; αquia Sol lucet, dies est,reliquu est conseques. Ita Rationali vero, quod antecedit coluncti
nem , antecedens est Earum autem trium Iectitudo, vel vitium, ubi in bona, vel mala consecutione unius ex altero cosistit, ut sit perius diximus . Qua parte vero Enunciationes
sunt, verae, o sal χ, necessatiae, impossibiles,
de contingentes sicut reliquae dicuntur. Et uantum ad hoc, Rationalis a Copulat ua noiffert,ita ut possimus quatuor species Enuneiationis Hypotheticae constituere. Cop latitiam, Disiunctivam, PropriE conditionalem , & Causalem . Ad Copulativam multae Enunciationes reducuntur, hς nempe, in quibus est aliquod adverbiu teporis vel loci, vel coniunctiones aduersaliuae, uel relatiuae. Vt dum lego,vos auditis:ubi est magister, est discipulus: Paulus est Sanctus,sicut Petrus: tanta m turris, quantus mons :qualis pater, talis
filius, & multae ali et huiusmodi. Hic autem
Hypotheticam pro composita Enunciatione accipimus,quamuis antiqui aliter eo uocabulo vii sint, ut in selius trademus. Harum veritas , & salsitas non eodem modo in omnibus pensanda est. Veritas. n. Copulatiuς 3c rati natis in sua riim partium omnium veritate cosistit,ut tunc Copulativa vel Patioualis vera
sit, cum omnes eius partes Verς sunt. Vnde ista vera. Ignis est calidus, & aer est humidus, terra autem sicca . snstulae enim partes verae sunt. Eius autem salsitas ex pallium falsita..te, siue omnium , siue unius solum prouenit, adeo ut si Copulativa quatuor, aut quinque
partes aut plures habeat, inter quas una inueniatur salia, tota etiam copulativa filia
rit, qualis in ista,terra est grauis,&ignis leuis,& aqua non est Elementum, tota est falsa, eum tertia eius pars salsa se. Disiuncti
autem vera est, cum una eius pars est vera,
adeo ut si plures partes verae simul aut salta sint, tota etiam dii iunctiva falsa sit . unde haeeuera est, ignis est calidus, vel non est ealia diis , Petrus stat, vel non stat. hae autem saltice, homo est animal, vel homo est risibilis, quia utraque pars vera. Similiter, homo non est animai,vel homo non est risibilis. ita sentiebant antiqui Graeci, de Latini de dis.
iunctivae veritate . vel falsitate, quamvis r centiores non admodum proprie Disiunci uis utentes existimant Di iunctivam, euius non solum una pars, sed etiam omnes verae sunt, &ipsim etiam esse ueram praesertim, quando disiuncti uae fiunt ex partibus inter se non oppositis, ut Petrus ambulat, iles Paulus studet. tune autem salsa est solum disii clivi, cum omnes partes salsie sunt. ndiationalis autem ueritas solum in illatione consistit, ut illa sit Conditionalis uera, quae con sequentia sit bona, illa vero salsa, quae Coi sequentia sit mala, sue propositiones verae.
sint , siue saliae, propterea dici solet, Conditionalis nihil ponit in esse, unde ista uera est
nullo homine currente, si homo currit, mouetur, cum sit recta illatio: ista vet5 salsa, etiam homine currente, si homo mouetur, homo currit, cum non si recta illatio. At Caus uis plura peVt ad sui ueritatem, nempe, quod utraque pars sit uera, & antecedens sit causa consequentis, adeo ut ex unius horum
desectu falsa sit, unde ista est vera, quia ignis est calidus, ignis est lenis,nsi solum quia utraque pars vera est, sed etiam, quia antecedens, scilicet, ianis est calidus,est causa conseque
iis, quod ignis si leuis. Ita uero est salsa, quia sumus es, ignis est, sumus enim non est causa ignis: Similiter & ista falsa est, nullo
homine currente, quia homo currit, homo mouetur, cum prior pars sit salsa. Haec o
nia intelli se in affirmativis HIpotheticis. nam negatiuae opposito modo se habet. Sunt
20쪽
enim ad affirmatitiam rationem examinaniadae. Negativa enim est fusa, cuius assirmativa vera, vera autem,cuius assiimatiua fali, De resipsis Aeridentilau Ioninclicae Bini
elationes verς aut etianecessariet, impossibiles, de comtingentes sunt, ac reliqua acci-- dentia,quae simplicibus insulit, participant, quamuis non eodem modo omianibus accidant. Copulativa enim Necessaria est,cum omnes eius partes necessariet sunt, qualis est istar homo est animal, Se Deus est unus.Illa autem Contingens est,curiis utraque pars est contingens , Sc compossibilis, ut homo studet,d: leo currit . Dico autem, ut pars
utraque sit eompossibilis, idest, v t simul vera, vel simul salsa esse possit. nam cum incomposisbilis est,idest,ri simul vera, vel salia esse non possit, quamuis utraque pars sit Contingons, copulativa non erit contingens, sul potius impossibilis. qualis est istae petrus stat, de Petrus non stat. similiter isti, o lego dego non
lego. Potest etiam eo putatiua contingens esse, quado una pars est nee tia,& altera contingens, qualis est ista, homo est a mal ,&equus currit. nam ratione unius partis conti
gentis poterit tota copulativa aliquando esse vera, aliquando falsa . Uera quidem,cum contingens umes cum necessaria suerit vera.tune enim utraque pars vera erit. falsa autem cum sella contingens, suerit salsi, manente etiam necessaria vera,quia ex unius salsitate tota e
pullativa fit salta. Illa vero est' Impossibilis,
euius uel omnes partes' sunt impossibiles.vel sol um una pars, uel tandem utra e pars suerit contingens, sed Incomp'ssibi sis, ut diximus:vnde ista est impossibilis, homo non est animal, & homo non est rationalis, est enim utraque pars impossibilis. Similiter 3c ista, limmo non est animal,& equus est hinni bilis.est enim una pars impossibilis. Tandem ε: isti, Petrus stat, & Petrus non stat, quia cum utraque pars sit contingens per se, est, tamen incompossibilis. Idem iudicium est de Ratim nati, sicut de copulativa. Disiunctua autem Necessaria est, cuius partes incompossibiles iit, siue utraque sit contingens, siue una necessaria , de altera impossibilis, qitales sunt istae, homo est animal, vel homo non est
Dialaα Tolet. sensibilis. Petrus stit, vel petrus non fiat.
Contingens, cuius utraque pars contingens,& eompossibilis, uel cuius una pus contingens, quales sunt istae', Petrus currit, vel aliquis homo studet, est enim utraque pars contingens de compossibilis. similiter, limmo non est animal , vel equusi currit, est enim una pars contingens. Similiter ista
eadEratione, homo est animai,vel equus et Grit,eontingens est, cum possit esse vera vel salsa. quani ris secundi im recentiores sustinentes
veram esse disiunctivam , cum utraq; pars est vera, ista ultima necessaria est, quia una pars est necessaria. Impossibilis autem Disi ii ne Lua est, cuius vitaque pars impossibilis, qualis est ista, vel homo non est animal, vel homo non est rationalis, quan uis secundum antiquos etiam Disiunctiva, cuius est utraq; pars necessaria, est impossibilis. ut ista, uel homo est animal vel homo est rationalis. Conditi natis autem &causalis,cum praecipue in illa.
tione quadam consistant, maxime earum coirtingentia, necessitas, vel impossibilitas secundum illationem pensandae sunt, ut Conditio. lis si necessaria , in qua unum ex altero ne eessario sequitur, ut si homo currit, homo mouetur. Impossibilis vero, in qua unum ex altero sequi non potest, ut si ignis esset calidus, ignis stigesaceret. Contingens vero, in qua unum contingenter ex altero sequitur, hoc est,aliquando tequitur, aliquando non sequitur . ut, si Petrus assidiij Ieruonibus intersit, euadet doctus. Vnum autem pr et hoc habet canalis, ut piper illationem unius ex altero tanquam ex causa, uti diximus, habeatur ratio partium, sicut in C Uulati ua: quantiis enim unum ex altero necesiario sequatur, tan)uam ex causa, si pars utraa; necessaria none, causalis non erit nece staria, sed contingens, vel impossibilis. unde ista contingenses L quia homo currit, homo mouetur,ista impossibilis, quia ignis est frigidus, ignis est grauis. Haec pari ratione in te igenda sunt in a
firmativis, nam negati uet ex harum rati ne disternuntur , ut sit negati ita impossibilis, cuius sit assirmati ita neceuaria ede negativa necessaria, cuius a Erinatiua impossibi' is ,&negativa contingetas, cuius a mari ua co tingens.