장음표시 사용
11쪽
Angli eum fuisse contendunt a)r sua per nos conse e Genuenti homini gloria r in historicam tamen veritatem committerem , nisi antiquam . dc constantem apud nos traditionem & h storiae nosiae fidem re lar- rem' b) qua scilicet ratum Lusitanis est ut iusius
in loco dicam ) Americam omni Lm mortalium primum de eville Lusitanum.quemdam nauclerum , H Iulae Maderea incolam, qui ad Canarias de more solvens , tempestate abreptus, in Americam delatus, Mande in patriam tandem laboribus pene confectus rediens , rem Omnem morti proximus Columbo commer cii loci O , tiaritae etiam ipsi & in paucis . mico pate-lecit , novasque illi terras in charta a se notatas in dicavit . Americae idcirco detectio nulli mortalium gloriae aut commendationis argumentum extitit e
fortuito & infelici casui , lethali tempestati illam deh*mus. Hoc sane modo Brasiliam , nobilem Ame-γizae Rarium , psi ea detexit Cabral; cum sub eodem fere Madeirae, & Canariae meridiano vela in Indiam orientalem faciens tempestate diuturna in occasum 1 mner abreptus in Brasi iam inscius appulit , Quod antegrae classi , id uni etiam navi sub eodem me i-
12쪽
c Teixeira a caritate Para ad Qui itum,' d) aliosque a Solata ad Angolam , Rathiopiam , Monomota Dam pedestri itinere per ignotas antea , ct barbaras regiones)appulsos superaddas ; facile perspicies, quan tuto in Geographicis , Nauticisque rebus per tria se-xe aecula Lusitani valerent, quonam animorum ar
dore hare studia colerent, quantum ab iisdem incre menti , atquei perfectionis hujusmodi disciplinae acceperint, ad qualem tandem nominis, divitiarum, &1mperta amplitudinem atque dignitatem illa studia promovendo devenerint. Primi se ilicet ii fuere, qui Deι caput superaverint , totam Africam ei r-Cuirent, Immentum , qua late patet , Orientem per ultraverint , totum globum circumnavigarent , actant arcit cum accesserint, maria Atlanticum, Pacificum, indicum, Glaciale transfretaverint, sub ipsimipo um areticum rab India in Europam iter invene Tint , α Mundum tandem novum, seu Americam v te micontinenti radetexerint 'in . Haec mihi Geographiam scribentiornamentem saepe obversabantur ut plura alia omittam , quae longam historiam contexerent: haec eadem ego: in ipso Geographiae limine in medium adducenda existimavi , ut majorum exem Pia , oc parta inde gloria , & praemia avitum in juventute studium instaurent , aut confirment , illac-que ad gloriam contendendum esse inteli gant , qua
illustria malorum vestigia ducunt. Ilior a dixi, cum
fagem da India por terra pelo P. Goes. c) Maa do P. Andrade. d) Berredo historia do Maranθσύ. ') Quod AEgyptius quidam nauclerus Nechai . Aptiorum regis jussu 2 s. abhinc saeculii a mari rubro Jo totam fricam circuiret, postf 3. annos per
Gaditanum fretum ad Nilum redierit, neque nego , ne que a1rmor rae ex antiquo Herodoto recentiores communiter referunt. Si res ita accidit; illa sane ex bo-mInum memorra penitus obsit rata exciderat, ut pes
13쪽
hujuseemodi praeel aras artes non modo gregarii homines . aut novi , panem, ut fieri apud omnes gentes soleti, studio re libris quaerentes , sed quidquid in
Lusitania erat illustre , & avita nobilitate clarum , Equites , Magnates , Principes hisee rebus operam darent: Quis enim vero hodie est , qui in gloriae par- em non referret, magnum Albuquerque , Be Coro a Ionge etiam sequi λ At eorum primus problematibus quam plurimis geographicis , nauticis , & sphaerieis j Onnium, illustrem per id temporis Astronomum exercebat, quaestionesque magistro dignas, illi identidem proponebat a): alterum vero in ipsis etiam maritimis atque bellicis expeditionibus militis, Geographi, & naucleri munera agere, hominis scripta, de antiqua monumenta demonstrant s). Quid quod ipsusmet rei dignitas , Sphaerae , Geographiae , Naviga- . itionis amaenitas, utilitas, plurium gentium erga i Ias di ipIinas studium , dc animorum ardor mentem etiam de omnibus nauseantem allicere possunt. Quae ego in toto hoc volumine circa Geographiam Astr nomicam , seu Μathematicam , Politicam , seu Historicam, atque Physicam proponam, argumenti d gnitatem, nece m ludi nem , atque amaenitatem evincent . Atque haec praefari contenti argumentum ipsum aggrediamur. a
14쪽
ἰη aliqua inveniri poterit disciplina , Ars ,
aut scientia , quae vel majori rerum amaenitate animos ad sui contemplationem alli elae , aut humano generi magis necessaria existat , quam Geographia. Neque ullus jam est , qui id in dubium vertat , nisi ille a libris sit omnino alienus, atque in litteraria republica peregrinus; cum nihir forsitan his e maxime temporibus sit , quod a majori scriptori m numero omnibus fere linguis, multiplieique .ice li genere libris editum . atque de monstratum e cistat. Geographiae igitur α amaenitatem , & neci .statem, tamquam rem omnibus nostia simam praetermittentes, pauci solummodo claritatis methodique gratia adjungemus . Geographia, attenta nominis etymologia , est Terrae descriptio , seu Ararium Telluris , illiusque superficiti partes describendi
15쪽
atque dimetiendi. Circa igitur tetrae superficiem , ob
servatum m illa corporum ordinem , phaeuomena , effectus , caussas . relationem , situm potissimum versatur. Plurima tamen alia compr-hendit ἐν interiora scilicet terrae corpora, & substantiam examinat, glD-hi magnitudinem vel ab lut m , vel retativam ad corpora caelestia , illiusque situm , veram figuram , dcquam plurima phaenomena , atque effectus ex Telluxis situ , figura, ct astrorum circa illam revolutionibus pendentes perscrutatur. Integro igitur hoc objecto considerato , Geographia in tres partes dividi pomtest , & de Tellure triplici ratione agere e in Ma-sbematicam scilicet, seu A fronomicam , Phrsicam , de Historicam . Prima Tellurem considerat , quatenus eli quidam planeta ad planetarum liostrum systema spectans , seu sphaera ast rorum revolutionibus circum data : illiusque proinde figuram , magnitudinem ab solutam , & relativam, situm, quem in sphaera mundi habet , omnia astronomica phaenomena, quae e πSolis, & aliorum siderum circa ipsam revolutioni bus , ejusque situ , & figura consequuntur , com Dre hendit. Multiplices proinde sphaerae et rculos in Tellure considerat , eamque in diversas zonas , climata, α sphaerae positiones dividit; rursus terrae ipsius habitatores inter se, & cum Solis revolutionibus com
parat , ac phaenomena , quae ex hisce comparationibus nascuntur, expendit.
Prima haee est, dc praecipua Geographiae pars, Yς rarum oMnium fundamentum , quam qui ignose e rignorant autem plurimi . qui in Geographia alias hene eruditi existimantur in eortice haeret. In hac Geographiae parte vel com nrehenditur , vel omnino sup ponitur tractatus de Sphaera , quem in Afronρmia Physca dedimus, eoque lectorem remittimus .. lPars P sca in eo tota est , ut phy sic mItotius globi compositionem , genesim, ordinem, partes, seu
corpora terrestria , eorumque naturam , Origine ἐμmulta id g nus . alia, eoniseret Pars Histima divit sonem , & recensonem partium superfic ei terrestris expendit , & in duas iterum partes dividitur si vel enim superficiem globi, & corpora illam e m ponentia eo soli1 . ordine speciamus , di recensemus, que iua natur a 'ecepero ἰυvel ea tantum consideramus iquae sunt hominum opus qualia sint civitates, le
16쪽
gna , imperia , regnorumque , atque imperiorum fines ab hom num arbitrio, inaustria , & potentia confli tuti. Primum spectat ad historiam naturalem. lecun dum autem dicitur Geographia Politica, cui sere uni peram navat major eorum pars , qui in hi te e studi s aliquid profecisse existimantur. Hanc postremam non nisi levissime attingemus , propterea quod est pure historica , & melius ex Geographi earum char tartim contemplatione , & historicis Geographiae libris . quam e M opere philosophico ediscenda est . Partes igitur Amonomicam '& Phraicam praec spue aggre dimur. prout praescripti operis fines patiuntur. Postquam tamen problemata , phaenomena , & divisiones
ad superficiem globi spectantes , atque a globi i psius
fiat ra. astrorumque motu pendentes, dc Geographiam A Lonomicam componentes explicaverimus , ante
quam partem physicam , & peculiaria Telluris corpora aggrediamur, brevissimam Geographiae historicae sinopsim trademus . Atque hoe pacto Geographicum tractatum Philosopho necessarium , & nobilissimam Phylicae partem absolvemus . . L
De globo Telluris matbematice accepto, illius figuras,
i. UT 'Ripliei sensu Terta spectari potest , primo sci-
I licet ut elementum, & corpus simplex e quo sensu ad physicam , peculiarem , & intimam ejus naturam , dc proprietates attendimus: χ. prout elicorpus mixtum, notabilisque in universo mundo globus ex plurimis substantiis compositus: posteriori hoc sensu illius structuram internam, & externam , fi suram, superficiem , magnitudinem . situm de alia su perius indicata examinamus . Pauca omnino sunt , quae de Tellure primo sensu aceepta dici a philosopho possint , cum Telluras , dc aliorum elementorum natura nos lateat , sensusque nostros, & experimen
ta sagiat. 3. Speriari potest terrestris globus math matice , quo sensu illius figura , proprietates, & phae
17쪽
nomena inde pendentia , magnitudo , de distinato in
varias Zonas, de elimata eonsiderantur. 2. Terra in priori sensu aeeepta inter quatuor vulgaria corporum sensibilium elementa Terra, aqua, aer. ignis numeratur: itaque spectata , atque ab Omnibus
aliis simplicibus, aut compostis corporibus distincta . est quidem eorpus, seu substantia simplex t a nobis tamen clare oc exacte definiri non potest i nulli bi1cilicet terra pura ab aliis substantiis animantium , vegetantium , aut fossilium propriis separata invenitur. Post plurima tamen in diversis terris facta ex perimenta , & analysim definiri utcumque potest ter Ta pura corpus simplex , solidum , grave , aridum , sc cum , insipidum, iners, ct Dum , ex particulis ramosis ια crassis compositum . Ea enim omnia deprehendun-rur in cineribus, qui ab omnibus salibus, Ac sulphu-xe dc aliis eorporibus depurgati post lixivium supersunt, quos terram puram , dc Caput mortuum nuncupant. Quae sit particularum Terrae figura, tenuita . catenatio , de mille id genus alia , supervacaneum est inquirere, aut perscrutari ; cum ea omnia in recon ditiori naturae sinu lateant, ad primitiva rerum elementa soli Deo nota pectent. Terra simplex , dc elementaris omnium terrestrium compositorum stru
Huram, de compositionem ingredi videtur : majori minori ve dosi cum aliis corporum elementis , & substantiis diversis permiscetur . 3. Terram et i m quamcunque per totain globi su perficiem examinemus, multiplicia in illa diversotuin corporum, seu substantiarum elementa , dc partes deprehendimus. Et hinc terrae mixtae, seu compos et se originem ducunt, quarum diversae , dc plurimae
sunt species , qualitates & vites pro substantiarum
numero , quantitate dc ordine , quae in terra ipsa permiscentur . Haec vero nos inserius. peculiari defossili bus lectione fusius. prosequemur. Fossilium enim omnium praeeipuum sunt diversae terrae hac illac per totam globi superficiem sparsae , 8c ad diversas etiam profunditates excavatae. His igitur interim praeter missis, globum nostrum, dupIsei aIio sensu modo spe
. Quem TelIos babeae situm sn hoe mundano sy stemate reiam ad solam , Lunam i planet s reliqu09. α stellas fixas, superius in Astronomia physica ζ c
18쪽
poluimus , quo lectorem remittimus , ne eamdem crambem recoquere Videamur . Μissam insuper hoe loco facimus omnem de Telluris motibus disputatio nem ; id enim argumentum citato loco prosecuti si mos r lectorem deinde iterum, iterumque moneo, E
lementa sphaerae in eadem Astronomia Physica fuisexposita, a me hic supponi, neque deinceps dicenda antelligi posse; quin prius explicata'eitato loco Ele menta suerint rite percepta. Iis autem suppositis adulteriora deveniamus.
s. Terra , suam incolimus , es globus ad sensum, seu νυ flee , o sensebiliter sphaericus; Geometrice tamen a seu vere , π reapse Huram habeι irregularem . Terrae figura duplici sensu quaeri , atque definiri P 'F - 3 quaenam illa sensibiliter existat: a. qualis
lis tr. M. e acte loquamur e corpus enim ita potest esse ellipticum v. gr. . ut sta sibiliter a sphaera norarat r illudque idcirco sensu sphaerieum . reapse ellipticum existet. Secundum utrumque vero sensum sndicata quaestio fuit inter philosophos agitata . Primam partem sensibilem terrestris figurae speciem, M-true scilicet tellus sit, quoad sensum sphaera , ey , planum, tympanum , polyedrum , veteres pnilolopni graeci disputarunt. Eorum aliqui, ut modo etiam rude vulgus, eam vastissimum planum versus omnes pariqs statuebant, ut Heraclitus: alii tympanum , ut Leucippus y alii cylindrum , seu columnam , aut polyedrum r alii denique sphaeram existi mabant'. Postremus hie semper fuit communissimus hominum sensus & sententia , quam impraesentiarum intelligimus , & demonstrare aggredimur . Secundus quaestionis sensus inter recentiores acriter discussus , alterius propositionis argumentum erit. Psopositio ita exposita omnium iam hominum consensu firmata , demonstrationibus, & innumeris observationibus adeo clare patet, ut operae pretium non '' in ea probanda multum immorari. Enim ve-TO ubicumque terrarum liberum horizontem habea
mus , & tellurem circumspiciamus; terrestris hore zon, illud scilicet telluris segmentum cirea obsero
19쪽
tem quit , ut se usus , quod qualibet ex parte se Batuin apparet xotundum non sit sphaericum. Secum . . Ad Oceani littora accede, immensamque maris Planixiem , . seu superficiem observa : eam sensim icis Myrae modum incurvari animadvertes , quoad ira horizonte penitus dii pareat. Idem observabis, si longum a liquem Terrae tra Aum , seu regionem pi nam intuearis r nequa enim in indefinitum oculorum acies protenditur , .sed post aliquot leucas caetera planities disparet. Tertio. Cum ab una ad aliam civitatem per regionem planam iter agis , a mari ad littora accedis , vel 'in medici ,mari navigium a longe deprehendis ; carchesia primo , malorumque summitates Λ fig. 9. , dc altiores turres , postea vero
navium , &. aedificiorum corpora aspicimus . 7. Sit enim habitator in O, qui navem AB, montem DG ad magnas distantias in libero hori Zonte videat: apparent primo summitates DA , dum G &B adhuc latent e decies cente distantia OG , OB , inseriores binontis , dc navigii partes fenum etiam deteguntur . Visio titu per lineam rectam: si ergo tellus exi PT ob servaturi; .O non incurvaretur in spha xM , ilia in pi lium csistenderet 0r , & radices G dcsqmmitas montis D insimul viderentur: lupra plasium lcilicet o D totus mptis existeret: infra rectam igitur OD. , ΟΛ telluris tangentem aequaliter deprimuntqr utrimque oblecta; si distantiae OG, OC sint aequales: quod unius' sphaericae figurae proprium exi-
g. Guarto . Quocumque recta iter agas , sue ad austrum sive ad septentrionem , id semper observa-xus, eo magis supra horizontem eum polum F ele- Vari versus quem tendis , quo magis ad illum accedis, Oppositum autem polum E eo magis deprimi , quo magis ab illo recedis; ita ut ad singulos gradus, seu terrestris meriὸiani partes sensibiliter aequales is
quas supra terram versus polum percurras , lingulis euam gradibus polus alter. elevetur , alius vero de
primatur . Dum in C existis ; utrumque polum F Ejicipo horiχonte F E vides : a Q ad L per leucasIoo. vUMessus , horizontem illic h bes S x . polusian is su ra horizonteox arcu C L . seu SI elevam his parsque .se alia parte polus si deprimitur.
quale spatium ex c usque ad R progredere; idem
20쪽
PHT SICA. 17 pariter Observabis phaenomenon e quod esset impossibile ; si tellus non esset ad sensum sphaerica . into Hanc terrae figura in omnibus calculis , & tabulis Geograhicis, Hydrographicis , & Astronomicis supponitur ; iique calculi praedictat Telluris figurae innituntur e rueret proinde tota Geographia, Ars Nautica , dc Astronomia , si tellus non esset sphaericus globus 9. Tandem Terram esse eorpus rotundum , ex illius umbrae figura manifeste concluditur: in universis scilicet Eclypsibus lunaribus umbrae lunam obscurantis vestigium , seu confinium semper est circulus, quacumque ex parte in lunari disco spectetur ejusdem umbrae terrenae vestigium: si enim lunae immersionem & emersionem observes ἰ orientalem , & oc cidentalem umbrae limbum in circulum terminari amni madvertes: eandemque figuram observabis ; si septentrionalem , aut meridionalem umbrae terminos intuearis in mediis partialibus Eclypsibus , in quarum alia ad septentrionem , in altera ad austrum declinet luna . Corpus autem , quod umbram eκ se pro jicit rotundam , ex quacumque parte illuminetur ,
est proculdubio sphaericum. Quae hic de eclypsibus ,re umbrosae pyramidis Terrae , atque illius lectioneqn loco transitus Lunae attigimus , fusius in Astronomia Physica explicavimus : ut enim rem semel dicam , Geographia Sphaeram , & Astronomiam consequitur , illique pror jus tamquam fundamento innititur . Mirum igitur non est , si lectorem saepe ad Astronomiam, tamquam ad elementa prorsus necessaria remittamus .
Io. Secunda propositionis pars probatione non indiget ; figurae enim perfecte sphaericae obstant montes ,'quos ubique per Telluris supet tem sparsos incommune hominum, & caeterorum animantium beneficium aspicimus . Aliud etiam est caput , quod in 1 equenti propositione examinabimus', ex quo Tellurem perfecte i phaericam non esse demonstratur . Certum tamen est , neque altissimos montes , neque de
pressiores,valles sensibili Telluris rotunditati obesse ;quin imo nulla forsan hominum industria. tornari potest 3lobus , qui relatu ad suam massam non sit magis scabrosus , dc tu perfici e minus polita terminatus , quam est Telluris globus . Altiores siquidem Mont. Phil. Tom. VI. B mon-