장음표시 사용
121쪽
At seruos qui male assectos, sue Romae, sue in alijs ciuitatubus e domo ethceret, di misericordiae causa publicis locis e
poncrctat, quam ipsi non habebant, quoniam necare videbantur nec suum dicere poterant, qucin pereuntcna con tempsissent a dominico iure cadebant. Item & Romae si tae- l. i.& ;. eis
dio medendi seruos exponerent in insula Tybcrina dicta 'VJό ces . Esculapi , quod illi sub Epidauri j serpentis specie templum to cibi dicatum fuit, de quo Liuius libro ix. ut ab Asculapio
ob scientiam notissimam,ic humanitatis fastigium excedet lcm, coelo donato, tamquam a medicinae Deo, salutem scrui acciperent, cuius curandae nimium domini negligentes cssent, scruis contingebat liberias, si conualuissent, domini iugum merito detrectaturis. Quod si morbo languescentem seruum dominus occidisset, quaestionis esse potuit, caedisne criminc teneretur, pro co au si liberum, an pro eo ac si scr-uum alienum enecauillet Hoc constitutione Antonini cautum sui se in Pandectis ' profertur: illud verius videbitur ex Martiani verbis', Qui hominem, inquit, occiderit, punitur, sui. non habita di fierentia, cuius conditionis homine interemit. In eo certe disti cultas est, quae ad Tranquilli nimium concisa verba clucidanda, alium locum 5 tractatum alium postulat. Verum acutius expendentibus, ubi fides autorum labat, vel Iustiniani autoritas eleuanda est,uci Tranquilli compendium repraehendendum. Illud primum statuo, quod ab alijs accepi, in insula Tyberina suisse Romae, velut , languentium Hieronymo interprete villam, aegrotorum i domicilium, ubi si ab hominibus non refouebantur aegri, Deus ipse manu praesenti medicinam asterebat. Itaque Dei ope meliussu seruum habentem, edicto Claudi j ait Tranquillus factum
. e seruo liberum : sed ciuemne Romanum, an Latinum duntaxat, nihil significat, minus cxprimit : Iustinianus alios, iuris puta, secutus autores,Latinum libertum iactum seripsit: quid verum sucrit, Deus aliquis viderit, nihil enim mihi de dii bus verosimilius videtur.Porro Iustinianus' refert ad Latini-- tatem peruenisse tertium ciectum a domino, cui erat libera μ' ' facultas, sinon ipse a eius curam suo cerra, in xenonem eum mittere, Mino poterat modo eum a uuaro. Scit praesentius remedium ullum servonc procurestet dominus, quam si erat . O a. inita
122쪽
insula plena Deo sui error gentilibus ius faciebat seruum committendo Dei illius curae, a quo non languentes solum, sed & valentes salutem expectabant Θ Potuissetne dominus seruum in xenodochium mittere, in quo medicina paratior, auxiliumve promptius contigisset Igitur in xenonem domuno mittente seruum,si Latinus is,nedum ciuis Romanus non fiebat,uerum esse non potest quod ait Suetonius, Claudium sanxisse, mancipia in insula 2Esculapii exposita, a domin rum manu exhile, aut falsum consequitur quod habet Iussinianus. Proculdubio si pietatis & religionis causa, non taediomedendi seruum suum dominus in AEsculapi j aedem misisset, nihil iuris illi deperibat: qui ex aduerso si spe mortis, non salutis, scruum situm in xenodochium misisset, dominio cad bat , ut mea fert opinio, cuius fautrix autorum Iustiniani ASuetoni j consonantia est. Quae de Latinis satis sint, leg in dis adipiscendae ciuitatis: non temere quidem illis otioseve excogitatis,aut inuentis,cum magni veteres existimarent,sincerum atque ab omni colluuione poegrini ac seruilis sanguinis incorruptum populum seruare. Vnde parcissime ciui etatem dedit peregrinis Augustus , quos se Quirites insimulantes Claudius ' securi percussit, similiter quoque Galba
ratione minitum. C A P. X X X.
VPERIORI Bus accedit Ius item illud, quo matri filiorum trium, eius vitio patre, testamenti factio a primis rci Romanae temporibus concessa fuit. Cum enim de honoribus a Nunia Pompilio Vestalibus tributis meminit Plutarchus,illis, quemadmodum matribus filiorum trium, concessum scribit,ut etiam vivo p ire testamentum condcre, ac caetera sine curatore gerere possent. Illius verba sunt et rete αὐ-ῖς, ἄν ἐπι εἱ-α τωτος, τ ὰ α γα π2οῆκτο δ πλοῖς, α' --Quorum si quis intc pres
123쪽
pres obstinatior paulo resistat, arguens nihil exprimi,quo ius hoc de commodum , de quo sermo est, mulieribus tribuerit Numa, manus ei facile dederim, dummodo illud Plutarchi seculo viguisse idem mihi concesserit. Illi cnim scriptori obseruatum magistra lectione familiare est, veteribus noua, dc nouis prisca, iucundissima commissione intermiscere. Sane sue reges olim iam olim, siue ignotae nobis leges, siue posteriores principes, his honoribus liberorum matres ornarint, id in usu floruisse, siue quod ab scriptoribus acceperit, siue quod oculatus viderit, credo Plutarcho, qui mihi unus est, qualis Ciceroni Cato, pro centum millibus, intantum laudandus, inquantum intelligi cruditio potest. Ad rem autem
primu firmumq: sit, quod M.Port. Cato pro lege Oppia apud
Livium lib.x L I v. dicebat, maiorcs voluisse nullam ne minimam quidem rem, sine autoritate taminas agere, sed in parentum, fratrumve, aut liberorum potestate eas esse. Eo respexit Plutarchus, Vestalibus honoris 3c fauoris habiti religionis causi permissum seribens, etiam patre silperstite disponere, de testari: at de quibus, non exprimit ille, ncque nunc ego quaero : item dc permissum cuncta sine curatore facere, sicut licuit matribus natoru trium.His igitur,ut eueniat quod volumus de quaerimus,ex iure priuilegiario iam Zc illa licebat:& hoc sat est, ut Vestales sacerdotes iuris publici disquisiti
ni relinquamus.Cum mulier a parentibus nuptui marito tr
debatur. desueta Confarreatione ab Vlp. V explicata,quat vG b Epi- bis vivida Pontificalibus matrimonijs erat maxime propria, teste 'Corn. lib. Annal.I Ii I de tribus priscis, duo tantum supererant modi, quibus nuptiae contraherentur, Coemptio dc Vsus. Coemptionis ritu solemni vir ut filiusfamilias futurus, tamina ita rogabat vi s mihi materfamilias fieri, ea respondente,v o-L o: deindeq; ut filiasimilias ius ingressura potestatis, vis multi pateri unillas fieri, licebat mulier. Vnde quod antea vir vel
pupillus', nome patrisfam.habuisset, non patrimonium con- ς l. pro traia uentio illa, sed matrimoniti, quasi matris nomium, metallies dicta fuit muliere matris nomen ex conuentione consecuta. bor.sim. Hoc modo nuptijs coemptione contractis, consortium communis vitae, bonorum societatem, de mutua illa iura siuccessionis lege Romuli datae,vit de uxor sibi quaerebant.Hinc suis
124쪽
haeredibus mulier connumerabatur, quae in familiam, pote statem, & manum viri coisset, de conuenisset, sicut Modesti- di x . D. de num, Paulum' & Papinianum diuinamus scripsisse, licet tibis vitia.Ti temporiq; placens Tribonianus , in matrimonium rctule
is φ. rit coire S coniici ire, inter verba Iuri prudentum, qua sor- risi ι1 ma loquendi usus est N Aulus Gellius . Hincine duplicis po-
uxorem. de testatis in eandem unam persenam concursiun admittamus, C 'o stoici. Vt n ilicias marito materiamilias fiebat, cadebant iure pol e lib., ca. c. statis cius patentes, qui filiam e manu nulci aiax, quae aliter
vere se non potuisset dicere: quod arguunt illa Euripidis, .
Alio modo veteribus V su nuptiae contrahebantur, conuenientibus ijs, quibus de agebatur, contestatione a viro &muliere inici posita, quod sobolis procreandae causa coirent:& co modo nuptasn Latine a concubio, Concubinam dic re potuerunt,licet generis selo nomine uxorem illam Tullius ad Trebatium nuncuparit. Contestationem principio, aut postmodum leges non egisse verius est, in iis quas concubinas sine metu criminis habere licebat ' , ut suere liberta propria, liberta aliena, ingenua item foemina, quae vclobscuro ignotoq; loco nata erat,vel quae corpore qu stum fecerat,girata vers. Vel ex Octaueni recepta' sententia, quae sine quaestu palam iniit O se prostituerat: eas etsi viduas de vacantes,qui cupidinis cau sa continebant' , stuprum non committebant. Sed cum su. iure patrio iraudari illa coemptione parentes saepius cxperti
iei . tui. de suissent, hoc tandem nuptiarum modo silias in uxores ded - -' runt, nulli quidem mancipio, ait ille, vcri in omnibus viri, sed testatione de liberis quaerendis exacta, quae, ut supra deduximus , in alijs quoque iuris articulis necessaria suit. Vnde lim i l A cena accipiunt obseura Martiani verba , Si hone in vitae Gringenuam mulierem in conculinam hin re matareu, quam in matrimonio ex coemptione contracto, ne conteitatione bormam tam sciente, non ture nece e G, elixorem eam has re, es hoc recusente eo, prum cum era commi terre, quoniam fine testatione ab initio liber in honestae vitae xi . na4ii mu 'ς ςm cupidinis causa habere per leges non licuit. Iuris iis ab . enim ciuilis est regula Modestini , o litae in m si se oo -- tutatae,
125쪽
t me, non concubinatus, nuptiae inteis imaee sue , sin corpore quaestum secerest. Nuptias illas autem Vsu contracta sine tabulis & instrumentis nuptialibus intelligimus, pro eoae si Coemptio intercessistet ': idem enim fuit quoad nuptia- ll. si Vicii Q.
tum conditionem. Sanc hoc casu familiam mani inue mariti de oce non ingressa mulier neque enim matrimonium ' dicebatur legitimum matrisfamilias nomen non habuit, neque ius sui ei p. haeredis,quo necessario institui debuisset', neque ius ex lege u viri siti. Romulea intestato marito succedendi: quoniam usu, non mancipio uxor data, non cinancipata in patris potestate retinebatur. At ubi socerorum commento Ius mancipij in xxores, si non ereptum, saltem non datum, & denegatum, mariti animaduertere grauiterq; serre coeperunt, praesentaneo remedio versus ille x I i. Tabul. adsuit, Si per trinocti ork iro assent, is eam a surpato e id est, praeter ius moribus aut legibus antea reccptum vindicato, capito, & sibi habeto: cx quo capite,velut aquq noua reperta vena, sine Coomptionis solemnitate ius potestatis in uxorem marito restitutum suit. Tum caute viri uxorcs suas obseruare, mulieres ne tria noctio abessent, curam, parentes illas sedulo admonere , ne se a manibus, a quibus tam indulgenter, ingenue, liberaliter
auctae Sc altae suissent, gratia mariti silbducerent. Plane quid temporum seccessu habuerit legislatio post xii.Tabulas, deca re nihil ex vetere memoria, tot scriptorum ruderibus . tot literarum monumentis,quicquam comperio:& quidem hoc ingeniosi assidua lectione stiunt apud Venuleium', patrem, o si. D deli qui si iam in potestate habet, a marito de ca cxhibenda recte conueniri: quod ii cst, uti est, aut ius potestatis duplex in Vibberi, C.
Candem portanam concedemus, aut maritum dicemus uxo- 4ς coita '.
rem suam in potestate non habuille. Post decemviralem, legem aliam ponere quae ius parentum in pristinum restituerit, i . opus harioli opera & industria est. Sed aleam de coniecturis '
ita iaciamus: Cum patresfam rem eo deduci legibus cerne rent, unde calidis inuentis se abduxille existimabant, hoc iure ses veteres colligo,ut sitis ducturi uxorem, vcl filiae nupturae, Vsu,quo nuptias ante contrahebant,desuescente in matrimonium Cc uenerint, & haec in viri patrisfamilias manum,
quod formae vulgares in Digestorum libris obseruatae pro-
126쪽
pl. oratione. D. de ritu nupt. l nec filium. de
bant. Porro filiosamilias, qui mulieri conuenturae paterfamilias ex ritu nuptiarum fieri debuit, auo superstite, patreq; vLuo, illius autoritate & huius consensu suit opust: & illo su rente, patris autoritas, hocq: surioso,& sapiente avo, suffecitaui voluntas'. Ita vero necessaria istaec fuerunt, ut filiuios milias etiam militem sine patris voluntate matrimonium non contrahere responderit Papinianus'. Praeterea filiaefamilias nupturae, quae in manum conueniens matremfam. fieri vellesie marito diceret, aut superstitis voluntatem & autoritatem,
patre neglecto, suffecisse accepi Illa vero defuncto, patris consensum necessario leges exegerunt ', propter ius patriae potestatis moribus in id receptum': intestigi tamen semper filii; patrem certioratum consentire, nisi cui denter dissentiat, Iulianus scribit . Quocirca parentum iussus, consensus, voluntas, & autoritas, tam fili s quam filiabusiamil. cmancipatis enim filiis N filiabus iure veteri pro extraneis habitis, non fuit neccssarius patris assensus I, licet in his quaedam Caesares immutarint) ad nuptias necessaria visa est, ne liberum arbitrium csset eis, qui alieno iuri subessent: eoq; respexit Iulius Paulus scribens , re non possunt, ni consim ne omnes,s est,qui eunt, quorums inpol,lite sunt. His obseruatis sine emancipatione filiam pater ex animii sententia locauit, maritus sibi ex voto matremfamilias habuit, Mnonnihil alteri quisque de iure concessit suo: ut interim p ter filiam natura in potestate retinuerit, maritus iure subiecta
illam ' in familia inter suos haeredes habuerit, si qua Vlpiano fides est , qui subscriptorem N approbatore habet Gellium.
Item iuris mysterio, sicut res duplici iure censeri potest ',pe sona filiae nuptae in potestate patris & mariti videri coepit, a gumento actionis iniuriarum A N patri ta marito datae, sicut eadem fili milias & materfamilias fuit, duplici potestate in candem concurrente, ut in Gallijs approbatum scribit Ioannes ille Faber '. Neque vero duplex status contrarius in eadem persona constituitur, qui magnis viris displicuit sed ius duplex potestatis, quae in manu semper retinet filiam &vxorem. Filiam autem familiae suisse, matrimonii dissolutio probauit, eius quae inscio patre non potuit, aut ex ossicio non debuit renouare nuptias β. Matrem vero familias sutile, quae
127쪽
in mariti domo viveret, proculdubio est: vi enim dicitur paterfamilias , qui in domo dominium habet, quamuis filium non habeat,ita & materfamilias, quae in domini j consortium Zc communionem venit,etiam non sublatis liberis. Vnde quae Gellio ' vana & inanis Helij Melissi videtur obseruatio, iam
ridicula apertissime cernitur. Sed Gellius matronam, quae in matrimonium cum viro conuenisset, quoad in eo maneret, etiam si liberos non tolleret, matrem vero familias cani solam,quae in mariti manum, mancipium, familiamq: venisset, proprid dictam fuisse putat: eium: sententiae sustragium Ciceronis accedit, qui Fabiae, ut matri familias, legatum, nisi per coemptionem in viri manum venis let,ad Trebatium scripsit non deberi. Erant illa quidem vera suo tempore: at postea quam V sus, de quo tam multa, per non usum sublatus est, &cx Cocmptione solemnium reliquiae duntaxat, quasi scalmus e naufragio seruatae sitnt, matronae & matrisfainilias' promiscuam acceptionem in autoribus legimus. Amplius, huius f miliarior & usitatior usurpatio, latior multo quam olim esset, cum tempore facta est. Habet enim Vlpianus , Matrenas, milias accipere debemus eam,quae non inhoneste vixit: m trem enim familias a caeteris seminis mores discernunt atq; separant. Proinde nihil intererit,nupta sit an vidua, ingenuasit an libertina: nam neque nuptiae, neque natales faciunt matresfamiliarum, sed boni mores. Addo quoque Marcelli verba , Si quase in concubinatum asterius, quam patroni trinae Missis,matris semilias honestatem non habuisse eam Hra. Debuit enim pudica mulier se in matrimonium, non in concubinatum dare : nisi vir illam in concubinatu habere maluerit, vicinis alijsq: scientibus,sobolis procreandae causa ': qua testata, etiam si nulla instrumenta nuptialia sint, non tam concubinatus quam matrimonium,& nuptiae Usu veteri contractae sunt. Indeq: liberi legitimi, & foemina honestae vitae, in trisfamilias nomen habet: α notabiliter id significant Vlpiani verba, neque nuptiae. Decenter vero liberta concubi na patroni suit, quippe cum honestius sit patrono, liberiam concubinam quam matremfamilias habere', inquit Vlpi nus : libertam scilicet sine testatione, aliam cum testatione, uti diximus. Ergo liberta a matrefamilias discriminatur, & ita
128쪽
se res habet: at nihilominus si cum patrono non inhoneste vivat, materfamilias dicetur, cuius honestatem illi concedit Marcellus,Neque nuptiae,neque natales,&c.ait ille. Sed quid de Vlpiano, cum sibi ipsi non satis constans, matresfamili ol. . s.l. de rum ' dixit, quae suae potestatis simi an siti ipsius illum disti. his Pirui milem, immemoremq: dicemus . Hoc verum esse liquido apparet,sed admittit N illud, neque negat,de quo genere acceptionis diximus. Scioli vero de nominibus hic agi in vulgus csserent, proserent, dictitabunt : at, nisi liuor & oculis rementibus obstet,inspiciant autorum iuris sententias elucida tas, quas non intelligunt, &, quod peius est, dissimulatione negligunt. Velit Deus Opt.M .doctorumq: calculus faxit,
ut coniecturae aut diuinationes nostrae tam amabiles probabilesq: sint, quam maxime cupimus, etsi veras minime contendamus. Equidem potui Festi Pompeij,Serui Mauri,Seuerint Boetij, & complurimorum literas in testimonia superi rum produccre, sed tot autorum nomenculatio studiosis fastidium sine utilitate adfert, & putidae cuiusdam diligentiae potius speciem prae se fert, ineptaeq; ambitionis, quam ingeni) diuitis specimen ,aut indicium cruditi matutive iudich. Constitutum est igitur ex illo prisco iure ciuili mulierem esse p6.Dquii est. N in patris potestate,& in mariti manu: quod si est,filiasamia ars T. Eas nupta testari minime potuit'. Tit. enim Caius dicebat,
tul ubi Are. 'si in potessat parentu es,linamentisariensius non balet, quoniam testamentum est rerum suarum ordinatio atque
et epit. licio. disposito, inquit ' Theophilus: filia vcro familias disponere' dbiti . ζ. non potest, qua: nihil proprium habere potest: dc ea ratio morti quandoque V lpiani' fuit: adeo quamuis pater ei permittar,' iis N ii nihilo Tis tamen ire te uripo t. Haec ex scripto Cai sunt, D.dedon. cum quo idem Martianus ' sentit: puta si de parte patrimo- nij sui, pater filium testari velit, permittat & concedat spro
xl. ira quod. codein cnim sunt licentia &consensus,a Tabularijs nimium τωs. repetita & distincta, sicut eadem sunt permittere patrem . Mi s.de his a velle adhuc tamen filius testari non poterit iure, scilicet, uti bi t. sit eius testamentum ratum habeatur: de secto vero lex non cu- innumero. rat. Eius sciatentiae ratio inde promitur, quod testamenti s
Asbon; εἴ publici iuris', non illius quod ad magistratus attinet,
xvi. in quo non obtemperat fili famil patri ', cuius potestas i terquiescit
129쪽
LIBER SINGULARI s. Dyterquiescit Tauro Philosopho apud Gellium, sed iuris com
munis publicitus' recepti. Ideo ne oporteat diccre priuati I de tu- hominis voluntatem legum viribus praepollerc, iuris constia ' a m. tutio patris consensu non censetur: cuius habita ratione fieri posset ut quidam fili jfamilias testarentur, & quidam minus, pro diuersa parentum charitate & voluntate: sed est Tu P E incerto iure vagari, ait in Querela Iuris rudentia. Plandillo tam Vlpianus quam Theophilus inclinauerunt, ut non testetur qui in potestate est, penuria desectuq: rerum, de quiabus ut suis disponere ex voto possit: sed & noui iuris doti res in eam sententiam ierunt,ut dicerent eum, qui egestate intestabilis sit,ces ante impedimento testari posse. Equidem posteaquam pagani filijfamilias certis casibus proprium habent', in quibus nec ususfructus est patris, quid obstat cur non testentur 3 In aduentiti js, quibuscunque siliosamilias lax φὴμ h. et haeredem dedit', quid causae est quod ipse sibi facere non Q de bon. possit 8 hic patris consensum non desidero, ne filii voluntas spostrema ex aliena pendeat: in quo ingenia nostrorum desc- α ieq. eod. Cerunt. Frenum autem eorum animis adhibuit Imperatoria S c pppvi Caconstitutio, qua sicut populus A.in suffragia serens, dum antiquam approbaret legem, nouam mijceret, Iustinianus per Omnia antiquam legem voluit conseruari,quae filiorumsamit testamenta nisi certis casibus non accipiebat. Antiquitatis ratio ob oculos posita est, & eam hodie cestare oculis, ni fallor,subieci. Constitutionis Iustinianeae rationem studiosi iuris noui qu sierint. Sane durum & iniquum nouum ius illud plerisque magni nominis videtur, ubi veritatem excutiunt, Ahanc quaestionem tractant': quorum non ab re erit ratiocinationem expendisse eos, qui ad unguem ciuilis disciplinae rationem callere cordi habent:neque enim dclicatorum votis ius fauet, qui nihil nisi Ciceronianum legere vel audiro possunt. Sed nunc iam repetam, ait Lucretius, coeptum Pertexere dictis.Nupta filias amit. ex iis quae diximus fortasse tam tum subiecta marito,quoad iusta exhibenda,quo iure omnia quae sibi obuenissent,patri quaesisset', testari non poterat: sed 'si tres liberos sustulisset, honoris causa, lavor liberorum, inad ii ux vivo superstiteq; patre, aduersus iuris communis regulas recte testabatur, si qua sides Plutarcho habenda est in iure v p ta terie
130쪽
teri reserendo i quod si olim filiasami l. Vt nunc est, capax a quisitionis suisset,de plano perciperetur. At ubi nihil habuit, an non inanis habita illi gratia, an non inutilis concessio priuilegiarij iuris suit Z quando scitum de tritum est illud Theophili ', si is cui noui iuris quidpiam concessum est,co non utatur,locum esse veteri legi. Igitur mater filiorum trium deces.sit rerum inopia intestata. An patrem coactum fuisse dicemus, ad consentiendum filiae de dote testaturae 3 quid si filia indotata nupsisset nondum vigente scruataue Augustini sei tentia , matrimonium sine dote nullum. Dicere filisfamil. nihil habenti facultatem testandi inutilem, a vero non a horret,aut certe a verisimili: sed filia dotata, quomodo se res habuit,non ita est expeditum. In alijs iuris articulis ex Cassio regula est , iurisdictione data, videri concessa ea quoque, sine quibus iurisdictio explicari non potuit: in simili test menti factione data, confesta dc ea videri debent, sine quibus frustratoria de inutilis csset concessio. Vnde coniectura colliago, simul cum testandi facultate dotis filiaesami l. constitutae dominium eidem fuisse tributum, ctiam patre superstite: indeq: verbum Vlpiani manasse puto, vos imus Abia proprium patrimonium est, quod facilius reperias qui ostentcnt, quam qui intelligant.lio item & illud pertinet,quod ex Go diani constitutione euincitur , filiam quae nuptias inscio p tre renouasset ob iura illius neglecta multari dotis amissione. Quid autem filiamiamilias attingerct repetitio dotis patri conccssa, nisi a dotis dominio & iure cecidisset ca ipsa, quae
aduersus patrem actione caret,si velit cum dote rciterare ni ptias ρ Haec eius rescripti interpretes animaduerterint. Quae de iure testandi foeminis matribus natorum trium praestito satis erunt, si unum addidero, deficiente patre mulieris nuptae,neque nuptias neque iuS mariti, uxoris testamento pta
pedimentum obijcere, quod prisci certiq: ' iuris est, de col
non semel Baldus ', Alexander & L. Romanus ex facto comsulti responderunt. Galli Burgundiones sine licentia mariti mulierum testamenta non probant cx iure moribus recepto, ut autor est ' Chaslanaeus. Sed Licentiae nomen in quotidi no sermone vulgatum, ut a Latino expromptum est, aut
intem non significat, in quo a Tabularios, qui plussbi sapere ii vident