장음표시 사용
4쪽
GALLICIS, LIBRI DECEM.ine I 3 v s Francisci primi, Galliae regis, res gestas, varios casus, & bella quae illi cum potentis s. principibus x populis intercesserunt, complexus est.
Ex Gallire Latinisecti as Hugone Suro.
6쪽
DITISSIMO ET CLARISSIMO VIRO D. T H O M ΑΕ
Redigera Vratistauiosi, Hugo Suraeus S. O M E R v s omnium ingeniorum parens, Redigere clarissimae,dum ad Troiae moenia duas duorum populorum acies aduersas praelium inire paratas scribit, Helenam interim domi sedentem facit, quae varia illorum certamina artificiose in tela contexta exprimit: in qua quae viri fortes bello gesserant, postea deeicta viserentur, quae & spectantium oculos pascerent, & rerum memoriam a temporis obliuione vindicarent. Idem Nestorem non semel inter Graecorum proccres differentem inducit, iuuenile pristinum robur & vires exoletas rursus sibi adesse optatem: resque vel a se gestas,uel quibus,dum gerercntur,interiai sese recor datur,commemorantem scrinit. Quibus locis tuo hominum genera mihi quidem describere videturiunum eorum qui res ab aliis gestas historiaei ingenii laudem e scriptorum celebria qui quae ipsi videi
feceruntve, breui quadam narratione vel aliis viva voce nuntiant, veltate comparare cupiunt. Alterum eorum qui quae ipsi viderunt,dixerunt commendare student, 'usque tum eorum quos ornare instituerunt, vi tutes celebrant,tum vero sibi etiam ingenii la
scriptis ut minus elaboratis, sic magis ad genuinam rerum veritatem pertinentibus, posteritatis memoriae consecrant. Nam tertium illud genus voti magis est quam consilit,imo fingi potius quam optari nedum sper ri potest, quod ab eodem poeta exprimitur, siquis nepe in acie ipsa & medio certamine versetur,quem Minerua manu ducat, impetumque ab eo omnem & periculum auertat,ut neque extra telorum iactum sit, neque a telorum iactu sibi metuere cogatur. Haec duo serietorti genera siquis diligentius inter se coferre volet, reperiet hos unum fere illud sectari, ut quo quidque ordine, tempore&ratione factum sit, commemorent, sic tamen ut non annales nudos atque ieiunos cuiusdam quasi fulorum commes: utar consciendos suscipiant,sed consilia ducum & impera- atum, dolos & strategemata addat, quam se liciter vel euetus consista is prudenter susceptis responderit, vel f rtuna &casus, quae in
morationis inltorum, apparatum,
7쪽
rebus humanis i loqui selent dominantur,sapientes nonnunquam homines prosperosiaccessu, debito licet virtutis, prudentiae & fortitudinis praemio Daudarint. Ili in eo potius esse videntur, ut lectoris animum retineant, delectent & rapiant: ingenii & eloquentiae coinmedationem hac ratione aucupantes, longiori quam veriori operi insistunt, veritatisque oratione quam simplicem esse dicere solemus non contenti, pigmentorum varietatem toto studio anxie conquirunt, nimirum Helenam illam imitantes, quae ut inquit ille sti uis υτ νε, δία -- αεθλα aut de Andromache ide stribit e. δε βονα -rix ἔ- M. Quae sane causa est cur eos qui in otio & umbra res gellas ex aliorum vel narratione auditas vel commentariis excerptas, lucubrationibus suis latius describunt, non absque quadam suspicionis umbra legamus, quos scimus & ab aliis accepta tradere, & artificium nonunquam affectare, ut multa ex ingenio Prodant, eas nonnullis conciones orationes m tribuant, quae ab illis ne educi quidem potuerint,atque adeo potius/ λελ ad delectandum auditorem cosngant, quam veras μγηsu ad docendum lectorem conscribant. Eos vero scriptores&libentius legimus, & tutius rectipimus, quos in puluere &sole versatos otii quoque nonnihil a rebus seriis ac strepitu sussurari scimus, ut vis audita, vel etiam a se gesta literis proderent. Huiusmodi scriptores duos praestatissimos Gallia nostra his temporibus protulit, Philippum Comminaeum & Martinii Bellatum. Quorum illum Io. Steidanus simplicitate shyli delectatus quam fidelis & sincerae Veritatis argumentum idoneum inter caetera, esse merito iudicauit in Latinam linguam conuertit. Hunc Gallica lingua aliquot abhinc a noscuulgatum cum multi iampridem Latine loquentem audire cupiebant, tum vero ornatillimus & doctissimus vir D. Weyerus Illustri simipiissimique principis comitis Palatini consiliarius saepe se optare significauit,ut illius commentarii Latini ate donarentur: quorum lectionc magno usui, utilitati ac voluptati multis fore iudicabat, qui propter linguae Gallicae imperitiam non vulgari fructu carebant. Quae quum ab eo saepius audirem comemorari, tande illius no modo autoritate quae me plurimu mouere debuit sed etiarationibus verissimis&srauissimis permotus sum, ut eos & Latinitate donare, & tibi praestantissime RE DICERE dicarem. Quas quidem rationes praeterquam quod non leues esse, ut quae a tanto viro asserebantur, statuere debebam, etiam ipse meo iudicio solidas S idoneas, cum in ipso interpretandi labore, tum absoluto opere comperi &agnoui: ut & bene locatam a me in eo stiadio operam putem, nec me temeritatis vllius incusandu esse existimem, quod tibi, quicquid id est, nucupare ausus su erim. Quorum alterum illis ipsis rationibus, quae
a me exponentur, adductus, credo, verum esse pronuntiabis: alterum ne repudies, tuae humanitatis erit. Horum ergo Comentariorum non unus
cst autosilicet unius nonac praefigatur,sed duo fratres Gulielmus & Ma tinus Bellati, qui Lang orum etiam cognomen habuerunt: qui quidem genere, cognomine, vitς instituto dc virtutibus vero fratres fuerui, boin
8쪽
in rei militaris administratione, prudentia fide, diligentia ac fortitudine singulari praestantes: ut etiam utriusque ob excellentes virtutes ad maximas res administrandas atque gerendas opera & fide usus sit Franciscus Galliae Rex, qui regiones quas suae ditioni bello partas adiunxerat, quas nonnis summae sapientiae& integrae fidei hominibus committendas esse intelligebat illis tenendas& seruandas tradidit. Qua in re nec iudicio h lucinabatur, nec spe decipiebatur,qui eos vigilatis limos, prudentissimos ac fidelis smos expertus est. Ac vi de eorum laudibus iustam orationem
non instituam,cuius exitum vix reperirem,mihi videntur illam tantopere celebratam Cyri Paediam & a maximis semper ducibus diligenter lectam prolemodum edidicisse, reipsa profecto in muneris administratione optime expressisse. Eius enim quum potulimum praeceptum a Xenophonte celebretur, ut exercitus imperator hollium consilia sciat, sua o culta habeat:hanc non minimam gucis virtutem in quo melius quam in
utroque horum perspicere unquam licuit Quis Gulielmi diuinam pene
sagacitatem non admiretur,qua legatorum Regis,quos marchio Vallius nefarie trucidandos curauit,& periculum ante prςsensit, quum eis tutiorem itineris faciendi rationem ostenderet, & necem perpetratam, maxima calliditate obscuratam, singulari solertia &diligentia deprehendit atque illustrauit Nihil omissum a se Vastius putabat, ne rei perpetratae vel exiguum extaret vestigiu, vine I byci quidem grues pertimescendi viderentur. At Gulielmi vigilantia, industria& labore illius consilia patefacta & in apertissimam tandem lucem extracta sunt. Quum ambo aduetia castra haberent,multi ex Vastii militibus ad Gulielmum triuerunt: multi in oppidis consilia clam communicabant, quorum opera magnam regionem suo principi nulla pene hominum iactura acquirere poterat: nisi quorudam inuidia praeclarae hominis virtuti obstitisset. Quid illud commemorem,quod Pedemontanis fame laborantibus tanta diligentia prouidi t, ut ni hoc ab eo factum fuisset, & regioni incolae defuissent, & regio ex regia dominatione fame urgete auulsa fuisset' Quae omnia ut ille summa prudentia administrauit, ita maxima impensa sustinuit: ut quum alii
publica munera sibi demandata quaestui habere soleant, ille dum populi commodis & principis sui gloriae seruit, loculos proprios exhauriret, &valde obaeratus moreretur, Martino fratri & dissoluendum aes alienum&imitandam virtutem atque fidem relinquens,cuius etiam viuus seeliciter
aemulum semper habuerat. Quale enim hoc illius est ut e multisvnu proferam quod Taurino decedens, quos relinquebat, iis tanto ante praedixi sine plaustra sceno onusta oppi au intromitti pateretur'Haec enim opprimendi oppidi maxime ingeniosa & occulta ratio ab hoste excogitata fuerat, Martino indiciis declarata, & multo ante prouisa. Laudatur Xenophontis opus,quo Cyrum non ad historiae veritate sed ad iusti imperii affigiem depinxit. Hic &rerum gellarumveritatem cum in multis aliis 'uorum res praeclare & sortiter gestae comemorantur, tum in iis ipsis qui
scripserunt,tegimus: & quod ille philosophice non historice docet, apuda 3
9쪽
lios non minus perspicue intuemur: ut theoriam hic ex praxi elicere sicile sit, quum theoriam illic in praxim producere dissicilli nau videatur. At que haec quidem communia illi inter se habuerunt. Nam Gulielmo propria fuit singularis bonarum literarum, artium & linguarum scientia, in qua non modo excellebat, sed etiam omnibus eruditis qui in Italia, Germania & Gallia florebant,charissimus erat. Huius eruditionis nomineta acceptus Henrico Vm. Angliae regi fuit,ut dum negotium quod ille cupiebat, apud celeberrimas orbis aca)emias in quibus notissimus erat perficeret, Regi in eius gratiam quingenta quinquaginta coronatorum millia dono daret,quadringenta millia mutuo concederet,que ille quinquennii tempore persolueret. Tantum unius hominis eruditio & gratia, qua apud homines literatosvalebat, Regi potentissimo,sed tum rei pecuniariae inopia valde laboranti profuit. Illius eloquentiae acceptu tulit duxillustrissimus Wirtembergensis,qubd ditionem suam amplistimam recepit:in cuius causa orationes duas apud principes Germanos ab illo habitas in hisce Commentariis legimus. Neque vero quum dicendo plurimuvaluerit,scribendo minus nostret aetati quos protuisset,sii eius ad nos scripta incolumia peruenissent. In quo sane auo summopere mirari sebit, qui fieri potuerit, ut vir militaris rebus bellicis maximc implicatus, tantutemporis ab armorum strepitu abreptum literarum studiis & scribessi labori impertierit: deinde quis tandem casus nobis illius lucubrationes ademerit, qui & aetate nostra scripsit, ut id temporum longinquitati atque iniuriae quod fieri let tribuereno possimus: dc prudelia singulari prae ditus, plagiariis tamen potuerit esse obnoxius. Quicquid sit autem quod egregios tanti viri labores nobis abstulerit, ex ipsius verbis tenemus quae ingenii monumenta reliquerit Latine scripta, quae ab ipse commemora talegimus in praefatione libro horum Commentariorum quinto praefixa. Nam librum Gallicu Dedisciplina militari ab eo ni fallor scriptum
memini me Lutetiae excusum aliquando vidisse. Is igitur Xenophon Gallicus quo enim nomine melius eum appelle, qui orator eloquentissimus,
scriptor suauissimus&dux sortissimus prudelissimusque fuit vitam sui Agesilai, Francisci Regis,qui hoc nomine primus dictus est, descripserat, res ab eo gestas, varios casus, bella quae cum potentissimis hostibus gessit,
sitis scriptis celebrauerat,illustres & sortes viros sua historia commendauerat, quos apud eum gratia &autoritate valere videbat,in primis virum bellica laude clarissimum Annam Mommorencium, ne etiam Agesilao situs deesset Lysander. Horum scriptoru iacturam Martinus Bellatus farcire cupiens, tres a fratre scriptos libros quos habuit, suis Commentariis inseruit, qui sunt ordine 'uintus, sextus, septimus, una cum praefatione cuius meminimus,quam ille toti operi prςposuerat. Hic igitur est eorum librorum ordo, REDIGERE ornatissime,quibus nimiru vita Francisci iam inde ab eo quum regnum Galliae iniit,continetur. Hae denique sunt causae, quibus D. erus adductiis autor fuit, ut Latina lingua cos donarerm ut quoniam res non solum in Gallia sed etia in Italia &Germania
10쪽
mania a Gallis gestas complectuntur, possent etiam ab Italis de Germanis hominibus legi, imo dc aa eas gentes permanarent, inter quas Latini sermonis sonus auditur: praesertim quum non Fracisci modo, cuius memoriae celebrand potissimum dicati videntur, res gestas complectantur,sed etiam multa narrent tum de Carolo V. Caesere, qui Romanum Imperium cum miro reru successa tam potentibus aduersiri istum orictetum
occidente impetitus gessit, tum de aliis maximis principibus ac populis,
quibus res cum Francisco fuit. Cur autem meum nunc laborem tibi dic, re in animum induxerim, si cam tantum causim asseram, quod eundem autorem hac in re secutus sim, sitis copinor fuerit dictium, ut vel eo nomine solo munus tibi non ingratum fore confidam,quod hominis tibi amicissimi de coniunctissimi verbis atque commendatione ornatum esset. Nam temeritatis quidem culpam cur deprecer,quod ignotus te compellare ausus sim Huiusinodi excusationes apud eos adhiberi solet de debet, qui scripta pro hominum gratia Sc notitia admittunt, non homines proscriptorum dignitate complectuntur Apud te vero his minime opus esse intelligo,qui eruditos omnes viros quanti semper seceris, abunde perpetuo testatus es, quum Italiam, Germaniam, Galliam de Angliam perlustrares eo praecipue studio, ut lucratorum notitiam atque cosuetudinem tibi csiparares, eosque ad familiarem de intimam neces litudinem admitteresino minori sene cura atque impigri negotiatores pretiosissimas merces maxima diligentia conquirunt. Quo fit ut non modo apud te huiusmodi non Paucos viros habeas, sed plurimi etiam variis de maxime dissitis locis disiuncti, te tamen certatim summopere colant dc observent, teque benignissimum eruditorum hominum Mecenatem virtutis tuae, doctrinae de humanitatis merito celebret, a quo se maximi fieri animaduem tunt. Quis enim ignorat quam charos habeas nostrae aetatis Theologos, Iuristonsultos, Medicos, Poetas,atque eos no tyrones quosdam,sed ipsos triarios, Ursiinum, Cui acium, Ioanem Metellum, Cratonem, Gerarium Falhemburgium Nouiomagum, de caeteros rara doctrina insignes viros
Cum his praestantissimis hominibus quanquam nullo pacto sum conserendus,imb me infinitis partibus inseriorem agnoseo, ut nihil ad te, quo hanc tuam in doctos beneuolentiam mihi demerear quod illi perfacile
possunt mittere aut proferre quea non sium tamen ea exiguitatis meae conscientia deterritus, quin te accederem, ut qui stiam eiusuem esse de doctos homines admirari, de eos qui ad aliquid praestandu pro virili enituntur, non aspernari. In primis vero quod mihi deesse sitis intelligo,id te boni consulturum hanc ob causim confido, quod ex omni literarum genere,historiae potissimum studio tenetis,eiusque lectione vchemcnter delectaris. Quae res tibi Iampridem Languetum vere iure optimo conciliavit,illiusque cosuetudinem atque amicitiam iucundissimam reddidit. Hac ego te historiae delectatione de voluptatem his Commentariis perlegendis non cariturum spero, qui locis antea conspectis, quae hic narrari audies, longe melius ob oculos tibi ponere poteris.
Hos porro libros etsi Gallicos non minus a te intelligi scio quam in Laim