Annales academici

43쪽

QUOTQUOT DENIQUE ADESTU CIVES ET HOSPITES AUDITORES HUMANISSIMI lSi quid valent. in oratore, praeter ingenium, usus atque exercit tio, si quas debet ex utroque accipere vires, quo tandem animo me esse censetis, qui publice dicendi partes primum hac hora sustineam, idque in tanta auditorum lectissimorum frequentia Si porro eum constat esse oratorem, qui de omni quaestione pulchre et ornate et ad persuadendum apte dicere, pro dignitate rerum, ad utilitatem temporum, cum voluptate audientium possit ). vestrae exspectationi quomodo ego satisfaciam, qui penitus sentiam in me illud convenire:

Sed quantacunque verecundia hoc suggestum ascendi, ex quo solent nonnisi composite, mate, copiose eloquentium audiri voces, ea quo vacillantem animum confirmari, quo vires paene deficientes corroborari sentiam:

44쪽

34 I. M. AEULLEM AN vestra, A. A. benevolentia, indulgentia, humanitas. Quam quidem spems non temere concepisse videor, vos oratoris et voluntatem laudabitis et artem incomptam aequi bonique facietis. Historiam gentium qui statuunt humanitatis esse historiam, hi quum recte definire mihi videntur, tum eo ipso indicare verissime, artium et literarum cultui quam arta intercedat cum civili ac morali populorum condicione necessitudo. Et vero cuiuscunque gentis vel nationis res diligentius attenderis, ubivia tum maxime noruisse cum artibus literas videbis, quum vigentibus legibus et moribus ipsae florerent civitates tum florem venustatemque sensim amisisse, quum flueret atque inclinata esset disciplina morum. Cuius quidem rei, ut alia omittam, in Romani imperii historia exempla sunt luculentissima. Quamvis enim post Actiacam pugnam, omnipotestate ad unum collata, magna illa ingenia cesserint et coepta sint cogi in privatae vitae angustias, veritas etiam pluribus modis infracta sit, non ita enervata tamen nec quasi esset sui civitas, ut patrium animum virtutemque statim velut exuisse videretur. viti supererant eximii et vitae gloriae aemuli viri, qui quum gererent ipsi invictum a temporum pravitate animum, eo praeclaris studiis, eo omnibus nervis contendebant, ut graviter afflictam libertatem, propriam Romani et generis et nominis, aliquatenus saltem erigerent et civium suorum labefactatam virtutem confirmarent. Quin primus ille populi Romani dominus, quum cuncta discordiis civilibus lassa nomine Principis sub imperium accepisset, adeo non est a liberalibus studiis aversus, ut sine blanditiarum suspicione compellasse Musas poeta videatur ):

Vos caesarem altum, militia simul Fessas cohortes abdidit oppidis,

Finire quaerentem labores, Pierio morinus antro.

Ρostquam vero exstinctae paene libertatis etiam speciem Tiberius sustulit; pressia dira servitute civibus virtutem ipsam studuit delere ero Domi-

45쪽

tianus tandem haud ita magno intervallo velut uno ictu rem publicam exhausit - quamquam ne tum quidem adeo virtutum sterile seculum suit, ut non et bona exempla proderet, literarum quae potuerunt esse nisi flaccescentia studia, quae sui reapse nisi miserrima condicio Quid, quod vel mortuos laudare capitale fuit, suntque triumviri designati, qui in comitio ac soro monumenta clarissimorum ingeniorum subdito igne concremarent pNon tene me, . A. quin hoc loco in memoriam vobis reducam historicorum disertissimi indignabundam eandemque gravissimam vocem. ιν Scilicet illo igne vocem populi Romani et libertatem Senatus et conscientiam generis humani aboleri arbitrabantur, expulsis insuper sapientiae professoribus,

atque omni bona arte in exsilium acta, ne quid usquam honestum occurreret. Dedimus profecto grande patientiae documentum, et, sicut vetus

aetas vidit, quid ultimum in libertate esset, ita nos, quid in servitute, adempto per inquisitiones et loquendi audiendique commercio. emoriam quoque ipsam cum voce perdidissemus, si tam in nostra potestate esset oblivisci quam tacere' . . Convenit in hanc ora Taciti orationem, . A. quod dictum est de egregia pictura derim re*esua laeeδα Ut vero in his prudentissimi viri verbia nescio quae amara dulcedo nos capit tenetque, ita admiramur sagacitatem, qua deinceps quum praedicaret seculi sui libertatem et solicitatem,

imminens literarum Romanarum exitium tanquam praenuntiavit. νΝatura tamen infirmitatis humanae tardiora sunt remedia, quam mala, et ut o pora lente augescunt, cito exstinguuntur, sic ingenia studiaque oppresserissacilius, quam revocaveris.' Aut ego allor, aut hoc est praesentia acute perspexisse, hoc vatis instar cecinisse futura. Et mihi quidem, A. A. t Tacit illa verba quum saepius in memoriam redire soleant, tum rediere nuper argumentum cogitanti, de quo dicens auspicare munus, quod Regis Augustissimi benignitate in me collatum gaudeo. Ut paucis rem concludam, visum mihi est neque ab hac sollennitate alienum, nec vobis ingratum lare, si dicerem de literarum, framertim Latinarum, Fud Romano uudiis, Nerva Traiano Ne fore. Quod quidem iam acturus vos ut attente, ut placide, in primis ut benigne me audiatis, etiam atque etiam rogo et

obsecro.

Auctor igitur rarae temporum felicitatis, reddit antiqua sentiendi dicen-

46쪽

36 I. G. AEULLE AN dique libertate, em viam ad optima quaeque etiam Traianum adoptando praemunivit. Cui quidem si gravissimus labor restituendi quae priorum

temporum servitus perverterat non emat omnino, culpandum ipsum seculum est, culpanda inveterati mali vis et magnitudo, non animus praestantissimi Principis, qui nihil se impensius curare, quam ut bonis artibus ad virtutem vere Romanam suos consormaret, multis praeclare institutis suoque ipse exemplo luculenter probavit. Praeter Imperatorem autem meliorum civium et prudentiorum quotusquisque inventus est, qui non pari studio idem contenderet Nimirum meminerant illi inque animis tanquam insculptum habebant, quod scite est Enniano verticulo expressum:

Moribus antiquis alat res Romana irisque.

Quod tamen propositum quam variis modis sint exsecuti, diligenter et singulatim exponere quum historiae esse videatur, nobis quidem suffecerit passim ea capita attingere, quae ad literarum tam indolem quam studia proxime pertineant. Ipse autem Traianus literatu nec suit neque, ut Hadrianus, videri voluit; ne dicendo quidem multum eum valuisse accepimus ' sed quamvis esset a doctrina mediocriter instructus, idem tamen praeceptis philosophiae satis imbutus et artium ingenuarum ut qui maxime amans, illam ad vitae usum accommodare didicerat, literarum patronum se

praestabat diligentissimum. Condidisse bibliothecas plures traditur, quarum certe quae Ulpia dicta est in primis inclaruit ), utque laudatur eius in viros doctos benevolentia, ita celebrantur quos habuit dicendi magistris et

sapientiae doctoribus honores. Qua tamen in re videtur auctoritate sua scienter, liberalitate modice usus esse, neque effecisse, quod ab aliis min- missum est, ut literatores potius quam ipsas litem aleret '). Sed quantumcunque Traiano litem debuerunt, blandissima tamen verba linii, servitutem priorem ciun restituta libertate comparantis, multum abest, A. A. ego ut mea faciam. Laudibus ille Principem suum eundemque fautorem gratus cumulavit, ad veritatem parum locutus eat, quum hoc Imperatore literarum ludia inritum et Murinem et a riani recepirae asseveraret Illud quidem vix quisquam negaverit, post Octaviani tempora in orbe Romano, praecipue in ipsa Urbe eas artes, quae ad humanitatem

47쪽

O O. 37 pertinent, non requentius cultas esse, non diligentius, non elicius quam sub beatissimo imperio Traiani. Atque ita literae videri poterant recepisse patriam. Sed aliud est patriam habere, aliud spiritum et sanguinem.

Utcunque coepta sunt Traiani seculo studia prope exstincta refoveri, virile suum robur et nervos non magis illa recuperarunt, quam antiquam suam virtutem et liene moratos viros civitas ain qua iam pridem non minora

praemia, immo maiora, nequitia et improbitas, quam pudor et virtus: habebant' ' Quae ubi eundem linium tam diserte testantem legimus, seculi sui haud sane levem vituperatorem, quid a satiricis aut scriptoribus aut poetis, quid ab aliis non ita veracibus auctoribus confirmatam rem certam velimυῖSed rumpendae tandem morae sunt, et ad ipsa literarum studiorumque penetralia, ut ita dicam, accedendum. Amusis igitur ut ordiamur atque e multis nominibus nonnisi illustrissima deligamus, ecce, circumspicientibus comparet statim poetarum huius seculi facile princeps D. IuNIsa IDVENALIs Acerbus potius quam severus castigator morum, est ille quidem paulo luxuriantior et Horatio leporis et urbanitatis laudibus inferior, sed eleganti suavitate et gravitate sententiarum qui cum Venusino vate comparetur, utique nemo dignior. Non laudamus Catulli vestigia persecutum VALERIuM MARTIALEM, ubi animum ad turpissimam adulationem advertimus, qua vel Domitianum, immanem beluam, ad coelium extulit taedet etiam obscoenitatis et scurrilitatis, ad quae vitia seculi sui pravitati nimis indulgens se passus est prolabi sed laudes hominis ingeniosi, acuti, acris, et qui plurimum in scribendo et salis haberet et sellis ' non immerito ei datas esse, lubenter et ultro concedimus. Quodsi restaurasse quodammodo Iuvenalis poeticae genus videatur, quod ante ipsum non floruerat magis, quod cum ipso florere, immo esse in Latinis literis desiit quanto maiore iure amartiale condita carmina dicamus, usi Latinis neque antea cognita omnino, nec nisi dispari prorsus successu posthac exculta Iam tertius accedat in illorum amicitiam adscriptus ITALIosa ILIsa, quamquam suae sibi mediocritatis conscius gradu accedit aliquanto tardiore. Primum Ciceronis aemulus summis eloquentiae laudibus floruit tum studiose imitatus, parum assecutus quem sancte colebat Vergilium, carmina scripsisse maiore cura quam ingenio putatur.

48쪽

38 L G. AEULLE AN Paene credideris, satisfacere eum voluisse Martialis ' sui desiderio, vero

conquesti:

Temporibus nostris aetas quum edat avorum, creverit et maior vin Duo Roma suorIngenium meri miraris abesse Maronia, Neo quemquam tanta bella sonare tuba.

Sed laborem Silius sibi sumpsit suis viribus longo maiorem. Quamvis

enim a digressionibus, locorum et rerum descriptionibus, notationibus etiam morum eius Punica multum laudis mereantur, eadem tamen reserunt passim adstrictam potius numeris historiam, quam adsurgunt ad Aeneidos praestantiam et epici carminis maiestatem. En satis honesta nomina, Α Α. quibus multa si adiungam, sorsitan ostendam quidem, quo ardoremusas Romani tum coluerint, sed floruisse et viguisse haec studia non probabo certius. Unum tamen addere lubet VERGINIUM ROMANUM, ideo quod rem magnam et illis temporibus plano singularem molitus est Scripsisse enim praeter mimiiambos comoedias sertur, quarum in ceterismenandrum aliosque eiusdem aetatis aemulatus sit, una autem retulerit comoediam veterem, et ita quidem, ut maret virtutes insectaretur vitia, ut fictis nominibus decenter, veris apte utere tur i) Rem inauditam atque a tyrannide utcunque miti alienam ViX crederes, nisi ex teste praesente compertam haberes Quamquam tota hamo Verginii ars non tam in seriis, quam in ludicris exercitationibus reponenda videtur Quot omnino tulerint ea tempora, poetas dicam an versificatores phinc satis ipsi essicietis, quod cuiusdam anni toto mense Aprili nullum sere diem praeteriisse legimus, quo non recitaret aliquis η) Delectabat ea res linium, quem et ipsum poetarum choro sese immiscuisae motum est, quod vigerent studia, proserrent se ingenia hominum et ostentarent. Cui equidem sententiae non ita facile subscripserim, qui minus benigno de privatis illis coetibus existimo, quibus illa aetate viri literarum studiosi sua inter se carmina, suas historias aliaque scripta, antequam evulgarent, quasi recognoscenda recitare solebant. Magis placet audire testantem ):

Spissis indigna theatris Seripia pudet recitare et nugis addere pondus.

49쪽

Μihi illa res, a bonis initiis prosecta, malos eventus habuisse videtur, et literis ipsis recte colendis vehementer nocuisse. Non est istud studiorum vigor, sed capitalis pestis, ubi vanissimorum hominum ingenia, quodam velut scribendi pruritu agitata, hoc uno consilio sese ostentant, ut captatis blandientium amicorum laudibus, tanto plus habeant quod sibi sapere videantur, quanto minus intellegunt. Huc enim duxerunt illae a linio

commendata recitationes, vel potius ostentationes, duos interdum aut tres dies continuatae, eorum maxime precibus, qui quamlumvis clamitarent saltare bene recte quantumvis pallescerent, stillarent amicis ex oculis rorem, salirent, tunderent pede terram, stolidum recitatorem obmutescere

ilico cupiebant. Ita videbatur

Derisor vero plus laudatore moveri ).

Poetas iam ceteri scriptores excipiant, qui Gaiano Imperatore maxime

inclaruerunt. Quorum primum quum excitem ABId QUINTILIANUM , non

multo ante si artis suae praecepta XII i litationum oratoriarum libris complexum, non est quidem in animo praestantissimi viri laudes diligentius persequi, sed deberi hunc locum clarissimo rhetori arbitror, ex cuius disciplina nescio an profecti sint eorum plerique, qui iisdem temporibus probabiles oratores inter Romanos exstiterunt, aut omnino de literis Latinis bene sunt meriti. Issorum tantum non omnium praetermitto nomina, quoniam de scriptis siletur '); sed PLIN1o EcuNDO MINOR hic suus est, hic debitus locus. Ab hoc num divellere licet eximium illum et oratorem et historiae scriptorem coEN. AcITuu Iungamus igitur par nobile virorum, qui non tam ingenio inter se simillimi quam studiis, concordia, familiaritate et fide per totam vitam suerunt coniunctissimi. Habent profecto sua uterque vitia, sed virtutibus multo maioribus egregie compensata. Quarum quidem splendor in Tacito, seculi sui lumine atque omamento praecipuo ita oculorum praestringit aciem, ut illa, si attendas, emere aegre videare. Quod pulchrum sit, quod honestum, quod verum iustumque quaerit uterque tuetur, propugnat, studio quidem et ardore pari, sed dispari et modo et successu Apud Tacitum coniunctum sere videas

impetum illum C. Gracchi cum L. Crassi maturitate habet propemodum Plinius calamistros et cincinnosmaecenatis tinnitusque Gallionis. Est illi,

50쪽

40 I. M. AEULLE AN Sallustii in primis et Vergilii lectione penitus inibuto, neque antiqui nec

poetici coloris experti, quamquam venari interdum dictionis acumen id tur, naturalis quaedam gravitas et robur virile rapit nos alter amore aut delectatque, sed paene serviliter imitatus Ciceronem, fucatis magis quam decoris vestibus omatus, in tempus detinet legentes, aculeos in animis vix relinquit. Postremo jam tempus est horum sacere finem, ad servilem illam imitationem si adulationem addideris, a qua ne aestus quidem cavere omnino potuit, linius Traianum auum praesentem laudans prorsus nihil abstinendum putavit, duo habebis huius seculi ex temporibus velut nata vitia, quae languescentibus fiteris tanquam succum ac sanguinem mox

omnem exsorbuerimi.

Non ita urgebo, A. A. ceterum verissimam vocem, in ole em eidem ψω Minere, ut in hac scriptorum recensione C. SUETONII TRANQUILia, viri docti et eruditi, non meminisse videar. Etenim ipsam artem a spectemus, eius Caraareo, ne commemorem alia, cum ut Agricolae vita ne

comparari quidem posse, statim mihi concedetis. Nihil est ad Tacitum Suetonius. Sed quo magis tum descitum est ab antiqua sermonis castitate et degeneravit nativa dicendi simplicitas quo rarior coepit esse in rebus scribendis ingenuus candor atque incorrupta veritas quo pluris denique faciendum in historico est iudicii acumen et antiquitatis cognitio, eo iniquius est hoc loco neglegere aut contemnere Suetonium. Neque hunc solum, sed plures reddita Romanis sentiendi dicendique libera potestas excitavit, ut in consimili literarum genere vires suas periclitarentur. Egerunt

hoc in primis c. FANNIus et TITINIU CAPITO, quorum illum, hominem, ut serunt, natura acutum, usu exercitatum, varietate promptissimum, mora

supervenit absolutis tribus libris, quibus subtiliter, diligenter et Latine

scripserat exitus occisorum aut relegatorum a Nerone Τ). Capito autem, qui literarum iam senescentium non patronus tantum, sed reductor ac reformator habitus est, idemque vitae virtutis exemplum; qui quum acerrimos olim libertatis vindices Brutos, Cassios, Catones, summa religione coleret, clarissimi cuiusque vitam egregiis carminibus exornasae traditur; Capito igitur eandem telam exorsus pertexuit, enarratis praeterea illustriumvirorum satis, quos Domitiani immanitas sustulerat aut ex Urbe vel ex Italia relegaverat ' Est denique inter eos, quorum libros habemus