Vocabvlorvm latinorvm qvae ad mortem spectant historia

81쪽

cum alii tum imprimis A. rasmor' duobus mollis diligentissime versati sunt, verba facere supersedeo. Iam ero admirandum omnino non est, quod eaedem voces et de siderum

occasu et de hominum morte in usu fuerunt vel mutuo altera alterius vice fungitur. Enimvero ecquid pulchrius est comparatione hominis morientis cum sidere occidenti instituta γnam ut sidus occidit, L . mergitur sub Oceano, quo clarius nascatur postero die, sic homo mortuus mergitur sub Orco sive inferis ad novam vitam incipiendam. Disputatione adhuc perducta iam aliquem quaerentem audio, quaenam sint voces principales, de quibus agatur Quod ut exemplis luculenter illustrem, ultimum numus mihi proposui. Ac primum quidem dico verbum

occidere,

ouius significationem ad siderum occasum respicere exempla Iocent haec: Haut Rud prol. 70: nam Arcturus signum sum omnium acerrumum, Vehemens sum exoriens, quom occido vehementior. Cic. at deor Π 103 eodem modo stellae oriuntur et occidunt.

Verg. Georg. I 218 et averso cedens canis occidit astro; et saepius D. Senec. at quaest. I 20 4 I 25 5; 17. 2. Multo autem recentioris aetatis est occidere pro mori dictum. Cicero enim hanc vocem primus usurpavit scribens

Quae elocutio vita ooeidem statim, ut de imagine sideris occidentis cogitemus, nos impellit, nec aliter nos dicere solemus ham Abin des Labens M.

1 A. Daemer De anili qui fertur Astronomicis inest de imperatoribus Romanis in siderum numerum relatis disputatio. arp. 1890. idem in programm. frankOf. a. 1 4.

82쪽

Idem scriptor oecidere absolute adhibuit locis his: Cic. nat. II 23 reti gerato et extincto calore, occidimus ipsi et extinguimur.

Tusc. Ira necesse est enim miseros esse eos, qui centum milibus annorum ante occiderunt.

Tusc. Ι 86: qui Fompeius), si mortem tum obisset, in amplissimis fortunis occidisset cir etiam usc. Π 20;1 85. Utuntur hac voce alii quoque inspicias Hor. I Od. 24 9 multis ille bonis fisbilis occidit, nulli flebilior, quam tibi, Vergili.

Ovid. heroid o 113 oecidit intereas coniunx aetatus ad aras; Sed frequentior est usus apud posteriores Vid. acit. Vocabularium imprimisque in titulis. Ex multitudine exomplorum haec proferre satis sit: B. 378 blanda pistat colendus eoidit. B. 1151 occidit infelix coepto modo flore iuventae. B. 1138 optaram in manibus coniugis occidere. B. 1202 quod pueri occidimus ,. fata querenda putas 3

et saepissime D. B. 1216 1106 1148 1551 82.

Quod animadvertitur in verbo edidere, idem cernitur in substantivo occasus. a occasus de sideribus dictum:

rc. Dat 95 cum . . . emerent . . . eorum astrorum omnium ortus et occasus;

Cic. div. Π 92 necesse est ortus occasusque siderum non fisri eodem tempore apud omnes. Verg. georg. Ι 402 solis et occasum servans de culmine summo et saepius Cic. nat. Π 49. Verg. georg. II 335. Senec. quaest. U6 2 Ι 8. . contra rarissime invenitur

83쪽

b occasus pro mors adhibitum: Cio milos M. est melleo V 97 iueundum nobis perfunctis

muneribus humanis occasum . . . quasi quietem Vitae

fore . . .

iis iniis 34 Acad. Ι 8; quae tria exempla apud Ciceronem

tantum occurrunt. Ῥraeterea mihi praesto sunt haec: Corn. ep. um 13 post huius se Alexandri occasum; B. 40 pignore caro tamen vacuum soluta cubile pergit ad occasus; B. 1559 ortus et occasus, vitaque morsque itidem est.

De obire voce pro mori usurpata.

Verbum obire ut supra p. 4 ex disputatione cognatarum Vocum secluderem eo adductus sum, quod, ut exemplis demonstrabo, huius verbi significationem mutatam esse obsereari; alia enim est significatio verbi obire absolute adhibiti, alia eum accusativo coniuncti locutio mortem obire legibus artis grammaticae plane respondet, cum obire nude positum tantum absit, ut ad propriam significationem accedat, ut contra notionem noVam quae est occidere assumat. raepositi ob igitur vi vividanmissa cum stirpe ire in unam notionem confusa est. Quae cum ita sint, ut discrimen faciamus inter utramque Vocem,

divido sic: a obire praepositionis i sereata. b ο- Π praepositionis vi sublata. Sub obire Prodigendae sunt voces moriem, diem, letum OHre, de quibus supra p. 40 sqq. disputatum est. Sub obire redigas velim et με absolute adhibitum et eas locutiones, quales sunt moris foto, funere obire, qui ablatis non nisi percepta obire verbi significationis mutatione inivilegi possunt.

Iam ero quaerentes, quomodo factum sit, ut obire a propria significatione decesserit, vix erramus contendentes auxilio

vocari posse Lucretium; nam Lucretius primus est, qui Hredo eoas sidorum adhibuit, quo facillima intellegitur Maa-5

84쪽

positionem ob per se vim suam amittere oportuisse. Idem scriptor etiam obire absolute pro mori primus' usurpavit et quidem ita, ut comparatio cum siderum occasu in propatulo

sit legimus enim I 1040:

ipse Epicurus obit decurso lumine vitae, qui genus humanum ingenio superam et omnes restinaeit, stellas mortus ut aetherius sol. Inde concludere non dubito obire pro mori dictum ex siderum occidentium comparatione natum esse. unc ad Verbum ipsum transiturus eo contineor, ut brevem locorum indicem proponam.

Et sum quidem ordinem instituam, ut separema obire pro occidere dictum: Lucr. IV 433: in pelago nautis ex undis ortus in undis sol fit uti videatur obire et condere lumen. Cic. Arat. 467 abditur Orion, obit et Lepus abditus umbra. Cic. e. Ol. V 22 in orientis aut obeuntis solis ultimis partibus. Stat Silv. 2. 1. 209 obeunt astra; Uin nat hist. 2. 16 24 an sidera obirent nascerenturVe.b obire pro mori usurpatum: Lucr m 1040 ipse Epicurus obit decurso lumine Vitae . . .

. . . ut aetherius sol;

Luer m 1045 tu vero dubitabis et indignabore obire, mortua cui vitast 3 Hor. HI Od. 9. 24 tecum vivere amem, tecum obeam libens lΗor H d. 17. 2 nec dis amicum est nec mihi te prius obire item Hor. U Od. 20. Sat. II 8 59. op Π 3. 39 digna quidem facies, pro qua vel obiret Achilles; h. Lis. 5. 39.

In universum autem animadverti potest obire pro mori Auguste aetate rarissimo inveniri nam ut ex Cicerone, Coraelio

1 Nam locus Plautinus Epid. 12 malo cruciata a pereas atque obeas cito, qui fere omnibus in lexicis invenitur, ita non traditus est, et Schoeli in editione recentissima abeas secundum codices optime restituit.

85쪽

Νepote ita ex Vergilio ne unum quidem exemplum conferendum habeo. Forsitan aliquot loci me fugerint, at certe hoc non est dubium, quin pauci sint prae eorum multitudine, qui apud scriptores imprimisque in titulis occurrunt e numero X-emplorum hae proferre satis sit: Senec. p. 93 4 at ille biit viridis; Τacit ann. 4. 44 obiere eo anno viri nobiles;

et saepissim in titulis est B. 769, B. 1128 B. 817.

Optime autem, ut iam monui, vocis obire significationis immutatio confirmatur ablativis quibusdam, qui interdum adduntur, quorum praecipui sunt mori' Dio funere. Exemplo sint: morte obire voluntaria morte obiit Suet Galb. 3. 26. fato obire in Sardiniam pellitur, ubi fato obiit; acit ann.14. 2 ibid. ann. 6. 10. funere obire funere non aequo puer immaturus obivit. 1170. Quibus expositis iam erravisse Lachmannum contendo, qui vir doctissimus in uor. IV versu 440 puo demersa se. guberna liquore obeunt pro liquore quod exstat in codicibus)liquorem scribendum censuit. Lachmannus in adnotatione ad hunc versum contendit sic non poterit dies quid obeant, nisi

liquorem, ergo ita scribendum mi.

Lachmannum igitur omnesque recentiores editores liquorem admittentes obire vi praepositionis amissa in notionem occidere abiisse omnino inuot contra optime me iudice Grecchius Forbigerusque liquore admiserunt inspicias etiam exemplum Luer L 433, ubi obire in aliqua re legimus: in pelago nautis ae undis ortus, in undis sol si tirideatur obire.

Ergo nunc non iam requiritur obiectum ad verbum Hre, sed potius id quo abi instrum. vel qua in re aliquis obeat.

86쪽

Substantis obitus iterum significationis duo genera sunt separanda rem itaque sic disponam, ut disputema de bittis substantis ex stirpe obire derivato, b de obitus substantivo ex stirpe obire u nato. Ac primum quidem nobis scriptores, qui ante Augusti aetatem floruerunt, perlustrantibus non nisi obitus ex radice I m aditus occurrere exemplis affirmatur his: Ter Hecyr. 859 ut voluptati so est obitus sermo adfatus tuus, quocumque Genies. Ribb. h. com Sext. u . Epiclerus M: set quis est qui interrumpit sermonem meum obitu suo γBibb. in trag. Aco. Antigona IID: attat nisi me fallit in obitu sonitus; quae exempla quamvis exigua, ac pluribus plane destituor ad usum substantivi in Q illustrandum sufficiant. Sequitur obitus I, quam vocem duplici significatione iterum primum adhibuisse Lucretium exempla docent haec: a obitus m eo M siderum: Luer V 707 atque Oriens se luna obitus eius se solis)super edita vidit. Lucr. IV 392 quandoquidem longos obitus exorta so sidera)revisunt.

Utuntur hac voce alii quoque velut Cicero, cuius in scriptis loci septem inveniuntur vid. lerica Cic. a. erguet edit.); addas Verg. Geog. Ι 87 nec ustra signorum obitus speculamur M ortus. Sed magis ad nos pertinent ea exempla, quibus b obitus pro mors Surpatur. mum locum obtineant Lucretiana: Lucri m 952 atque obitum lamentetur miser;

87쪽

nec, si materiem nostram collegerit aetas post obitum rursumque redegerit ut sita nunc est, atqucitorum nobis fuerint data lumina vitae. Redit haec vox apud Ciceronem tribus locis, ex quibus afferam hunc Cic. . de rep. I 64: pectora diu tenetrassiderium, sicut ait Ennius, post optimi regis obitum. Ne credas otiam verba post optimi regis obitum ad Ennium referenda esse, conferas Enni fragmentorum editionem ab Vahleno curatam, qui vir doctissimus p. 19 haec verba Ciceronis' non esso optime contendit monens eandem orationem redire de rep. Π 30 32. Dubitari igitur vix potest, quin Ciceronis aetate demum obit in notionem mors abierit, nec, ut fortasse credideris, a Ciceron primo hae signinoatione adhibitum esse verisimile est, sed potius a Lucretio, quod mihi quidem manifestum esse orsuasi, quoniam Lucretius ipse obire pro mori primus posuit, cum hic usus a Cicerone ignoretur. Denique adnotaro expedit etiam Comes Nepotem obitus pro mors adhiberi locis his: imoth. 4 4 Hannib. 3.1. Scriptores autem, quos modo protuli, pauca tantum exempla cum praebeant, apud posteriores hic usus magis magisque propagatus est v. acit vocabularium atque in titulis tanta frequentia, ut ex iis solis sescenta afferre possim in B. 1142,

856, 12, 1319, 172, 1202, 1036, 72, 375.

Denique, ut de obire II disputandi finem ponamus, huc etiam trahendum est participium obitus pro mortuis dictum, quod, quantum ego Vidi, nusquam nisi in titulis obvium fit; ΘXemplo sint: B. 1494 nudus natura fueras a matre creatus, nudus eris: Obitis gratia nulla datur.

1 Ciceronis enim recentissimum editorem Μuellerum dico haec verba ad Ennium referenda putare ex typis elucet.

88쪽

B. 1101 logisti miseratus abis . felix tibi vita sit, precor, atque obito sit tibi terra levis. B. 1031 si qua manent obitis praemia; et saepius cst B. 553, 1587, 475. Ρorro non alienas ab huius commentationis consilio putavi

Voces

occumbere et mergi

quae, quoniam et de siderum occasu et de morte hominum adhiberi solent, iterum documento sunt, quantopere hanc comparationem adamaverint antiqui Atque ut a Voce ocerambere Proficiscar, hoc quoque in verbo significationis duo genera cereuntur: a oooumbere' cum accusativo sive dativo iunctum, b Oeoumbere ΙΙ aut cum ablativo iunctum aut absolute positum. Vetustior et legibus artis grammaticae respondens locutio mortem sis morti occumbere locis occurrit his: Enn. m. c. Vahlen 136 ut nos nostri liberi defendant, pro nostra vita morti occumbant obviam. Ε . Ann. 398 Vsilen): occumbunt multi letum. Cic. Tusc. I 102 ... qui pro patria mortem non dubitaret

occumbere.

Sed aurea iam latinitatis aetate mutatio significationis

quaedam perspicitur, nec alia ratione atque qua obire Veloecidere adhibetur. Quod confirmatur ablatiVo morte, quocum occumbere Livium iungentem observamus Liv. Ι ictus clam morte occubuit. Inde mirum non esse potest, quod auctorem Cons. adiis ocerambere absolute pro ciri ponentem videmus: cons ad LiV. V. 285 quam parvo numeros implevit principis aevo, in patriam meritis occubuitque senex; eadem oratione utitur Verg. Aen. X 865 . . . aut occumbes pariter.

Saepissim invonitur in titulis: ch. B. 1447 exuit occumbens oneroso corpore Vitam; B. 1376 terdenis lustris proximus occubuit; B. 1212 qui semel occubuit, nulla querella iuvat.

89쪽

Quae exempla a me allata siquis perlegerit statim intelleget,

quam similis sit oeumbere verbi usus ei, qui in vocabulo obire cernitur. nimvero Vix errabimus contendentes obire Verbum causam fuisse, cur occumbere ad eundem exitum Venerit. Id enim eo probabilius videtur, quod oeumbere ipsum non quidem Augustea aetate, sed tamen non multo postea de siderum occasu adhibitum occurrit legimus enim apud Iust. 37 2 3:ει cum oriretur eoumberetque se stella quattuor sputium

horarum consumebat.

Restat ut vocabuli mergi usum illustrandi causa nonnulla exempla addam mergi proprie dicitur de siderum occasu; exemplo sint: Catull. 66 68 qui vix sero alto mergitur Oceano se Bootes). Senec. quaest. M. I 25 5 utrum mergeretur Iuppiter sc. sidus an occideret . . . ante paucos annos didicimus.

Similiter legimus aliquotisis in titulis illud acerbo funere mersit, quod non sine probabilitate ad imaginem occidentis sideris referendum est inspicias B. 13 quem non virtutis egentem abstulit atra dies et

funere mersit acerbo; desumpta est clausula acerbo funere mersit ex Vergil. Aen. VI 429. Addas etiam B. 428 maior in aeternam mersit sua lumina noctem; ibid. 473 praecipitem memet superi mersere sub aulas. Adducta ad exitum quaestio est. Quidcumque Vocum pro mori adhibitarum exstat quam potui accuratissime composui. Iis quae per varia scripta dissipata sunt collatis variisque locutionum sententiis explicatis atque in certum ordinem contextumque redactis hanc collectionem non inutilem esse spero; utiliorem sane reddidissem si etiam ad ecclesiasticorum scriptorum usum observandum procedere potuissem; quod tamen Propositum angustiores huius opusculi fines excedebat.

90쪽

eeptu Sum, ita per octo qctus Vere . Iam migrari, et Senerorum alterum

4 diligentius Ρhilippinam