Vocabvlorvm latinorvm qvae ad mortem spectant historia

51쪽

abire e sua Cic. Tusc. I. 30 Calo autem misis e vila.

sis ina tire inspicias Senec. de brevit vitae I 4:

plurem tamen his mondum scire confessi vita abierunt.b quo homines absunt exemplo sint:

abire in ommunem locum Uaut Cas. prol. 17. abire ad Acheruntem Haut men prol. V. 1. abire M -bras: B. 1214. abire ad plures miron. c. 42 ubi legimus: et quid si non abstina fiamst quinque dis aquam in o mum non Oniseu, non micam panis, tamen abi ad plures. 3Iam Vero abire etiam absolute adhiberi demonstrabo. Ac primus quidem inter latinos scriptores hanc vocem Lucilius

1 ni paulo aberrare mihi liceat nam insolens vocabulum mares Vetat me ultra progredi. Ac primum quidem expedit adnotare iam Graecos hanc vocem eodem sensu adhibuisse. Ad hoc exempla congessit Birtius in commentatione, quae edita est in Archi fit Lexi u. Gram to X sub voce Arvallied quorum unum proferam Arist. Ecel. 1073: ραν ἀνεστηκυῖα παρήτων πλειονων. Redit haec Vox apud Plaut. Trin. v. 292 quia em ad hoc genas duravi quin rius me ad mares penetravi nam hi maiores laudant. Nunc fortasse dixerit quispiam, quoniam mares graecae voci πλέονες respondet, Plautum hoc vocabulum ex Philemonis exemplo in usum suum comeriisse non impugno; attamen hoc obliviscendum non est atque hac in reminium Sequor, Plautum hanc vocem satis inusitatam non mutuaturum fuisse nisi Romanos lectores sensum percipientes cognovisset. Quod ut fidenter credam eiusdem in auctoritate commoveor, qui . . mare eodem sensu lam in Arvallum fratrum carmine occurrere optime demonstravit. Locus est hic: ne ε veru Μarmar in incurrere in pleores satur in feremus, limis sali, sta ecter. Quem adhuc dubium locum sagacissime interpretatus est Birtius incurrere in Dores nihil allud atque illud Plautinum enetrare ad lares significare statuens, neque adnotare omittam quomodo ille doctissimus vir hac interpretatione nisus locum circumscripserit: ne Ver, mars, scias incurrere in plures. Satur es, feremus. Aqua sali, consiste en

52쪽

usurpavisse videtur locum affert onius grammaticus p. 35. 9: imperato Miu quem una angina sussulit hora Luc. m. d.

Τum abire in scripta consolatoria migrarit conferas: Cons. ad Lis 237 auctor abit operis, sed tamen Malal πιε. B. 1282 Aelia Sattimi Mia amo insuper annos B. 1090: hi Clodia eam unctis iuriisque piisque est sua ει subito tempore rapta Mittet saepius velut B. 1215 B. 1438 Senec. epist. 30. .

Hoc quoque loco te cognoscere velim Seneca, quippe quisit quam ornatissime dicendi magister, quomodo abeundi notionem poetice Variaverit; nam si eum audimus, ita scena est, in quam homines nascentes intrant undeque abeunt morientes dicit enim ad Marc. X 1 collatissis ot ad dominos reduuris instrumentis oena sc vita adomatur; et epist. 77.20 eum vitam cum fabula comparantem vidimus leguntur l. l.

haec quomodo fabula, sic vita . non quam diu, sed quam bene acta sit, refert nihil ad rem pertinet, quo loco desines tantum bonam clausulam impone, et ibid. 77. 4 vita non est imperfect si honesta est; ubicumque desines, si bene desines, tota est. Neque adnotare omittam quae apud Suet. Aug. 99 leguntur et admissos

amico percontatus, eoquid iis videretur mimum vitae commode transegisse, adieci clausulam eqs.

Verum humanam vitam per se ad comparationem cum histrionis partibus invitare plane apparet mirumque admodum esset, nisi Veteres hanc in comparationem incidissent. nimvero iam Ciceronem' scribentem observamus sic, de seneci. cap. 19 quod cuique temporis ad sinendum datur, eo debet esse oontentus; neq- enim histrioni, ut placeat, peragenda abia est, modo in quocumque fuerit actu, probetur, neque sapienti usque ad plaudite seniundum M.

1 Locos quos ex Seneca et Cicerone attuli iam nense in comparationem vocavit; st nense in prolem ad Tel reliqu. p. XCVIII.

53쪽

Attamen non obliviscendum est neque Senecam neque Ciceronem ac comparatione primos usos esse; nam Bion

philosophus cynicus praeivit cuius doctrinam dicendique genus novimus exiguis ex eletis, qui fuit Bionis pedisequus, reliquiis ab Ottone Honse ditis Friburg i. r. 1889). Legimus enim Tel. p. 3. 2:- ῶσπ τον παθον ποκεντην τι ὁ ο ποιητης περιο προσωπον τουτο ἀνωνίζεσθαι καλως, οντω καὶ τον ἀγα ν ανδρα τι α περ os η τυχη και ναραντη, νησιν ὁ Βίων, ἄσπερ ποιήτρω, τὸ μὲν πραγ- τολογον, τὸ δὲ δευτερολογον περιτ σι προσωπον,

καὶ τὸ μὰν βασιλεως, τὸ δὲ ἀλήτου. st ibidem p. 40 2:η ντν ωσπερ ποιήτρια τις ἐσα παντοδαπὰ ποιεῖ προσωπα .... δεμον τον ἀναθον ἄνδρα παν- τι- αντη περια καλῶς ἀγωνίζεσθαι.

Quibus ex locis apparet quam facilis ab histrionis partibus transitus fuerit ad vitae cum fabula comparationem, nec ulli quin orationes Senecae et Ciceronis colore Bione tinctae sint dubium erit. Hoc excursu facto pergamus ad vocabulum exire pro mori dictum. Plenior scilicet vetustiorque forma est mire de sua ivse iis mire de ita dixit Cic. Lael. 15. Ad formam exire vita compares io de fima 49 Tusc. L 11 et saepius.

Tropus hic domo exeuntes respicit, nec siquis exire Vocem cum Ferri pro mori dicto concinere affirmet obsistam; nam Ciceronem at maior cap. 23 disserentem audimus sic eae sua ita diseed - discedere idem est atque exire, tam meae hospitio, non tamq-m e domo commorandi enim natura depersorium Mit, non habitamin. Cui locutioni ae deuersorio mire similes sunt hae: 4 φ domitato exire Senec. p. 70. 16: nam nourum cogit t-ndritia tibi eae Me domitato ε--dum;

54쪽

Sed ut tomun ad Toletem iam supra commemoratum mortar, Vocis mire significationem non in probabilitate revocare videor ad Bionis orationem hanc: muse, et reliqu. p. 10. 14: καθαπερ καὶ ἐξ ιαίας, 'σιν ὁ Βίων, εξοικιζομεθα

καὶ - τον βίον ....

nam huius loci tenor et imprimis vox Distat M. α εατε- tanta sunt similitudine, in huic coniectura nihil obstare credam. Sed Cicero et Seneca quomodo factum ait, ut Blanis verba respicere potuerint. hoe inquirere meum inom est; adeantur de hac re cum Willamowitri ' disputatio tum otionis Hense in eletis reliquias prologomena Teletis reliquias otiam in dicendi genere haud paucis exemplis cum Senecae scribendi ratione consentire optime demonstravit H. Weber.'Quae adhuc exposui magis minusve ad pleniorem formam exire e vita pertinebant; reliquum est, ut de mire absolute pro mori adhibito pauca addam. Ac primum id velim percipias mire voci nudo positae quandam altiorem significationem inesse haec vide exempla:

1 cst quaest phil. Vol IV p. 292 sqq. 2 n weber de Senecae philosophi dicendi genere moneo, Har- puro ISAE.

55쪽

Cic. usc. 74 . . . ne laetus ex his tenebris in lucem illam excesserit, sed tamquam a magistratu aut ab aliqua potestate legitima, sic a deo se a deo in nobis dominante evocatus atque emissus exierit. Senec. p. 36 11 aequo animo debet rediturus exire. - 'a. I paratus sum exire. - 68 14 ut melior Mam ... - 54. I quae est enim Virtus cum eiciaris exire.

- 70 23 nihil obstat erumpere et exire cupienti. - s3 nec hac spe, inquit, fortius exeo, quod patere mihi ad deos meos iter iudico; item p. 98. 16.

Quibus exemplis moralem subesse rationem voci mire satis apparet, et siquis pleniore locutione uti vellet, nunc non mire vita illa sonaret, sed potius exire, eorpore, id est se liberare corpore tamquam a vinculo. Hac interpretatione proposita iam sentis quo tendam; nam mire hoc sensu praeditum ad Stoicam doctrinam spectare in propatulo est, meque casui tribuendum, quod erire hac significatione non nisi apud Senecam Stoicum philosophum et Ciceronem, qui quamvis non Stoicorum pedisequus sed tamen eorum doctrinis imbutus est, invenitur. Stoicorum enim secundum opinionem vita servitus' est, quam ut effugiant mire docent, hine illud mire ad liberistem, quod non raro cum ratione voluntariam mortem sibi consciscere concinit.

Itaque Stoici corporis vinculis sitaeque aerumnis me liberare cupiunt et mortem dolorem omnium exsolutionem laudant: sic enim Senecam Stoicum exclamantem audimus

1 conferas Sen. admarc. XIX 6 excessu suas suas terminos, intra quos servitur item p. 77 15 nam vita, si moriendi eodem iure scribere potuit exeanu viris abest, servitas est ibidem rara: non est molestam servire, abi si domini per aesam est, iacet ano erada ad ubertatem transire; - hoc loco Seneca iterum pro transire exire scribere potuit .

56쪽

positum eat, quod de mortuis diei ad Mare. XXV 4 in integrum restistiti a mortui, similiter ad Mare. XXVI: an Mitis minati; et ibid. XIX emem illum ac mortuum magna ει α o

Quae in antecedentibus de voce exire exposui lacri mihi eam videntur in reficiendo loco hocimam in aust a miscynt.

cap. in legimus animam agere eo a Iatissitis, sed -- uenire non polaia ibi ad Clotho Mercurius quid . . . Asmissam miserum Orguari pateris nee aequum tam dis e riatus ea .

Manifesto depravatum est emat, quod in libris exstat, nec desunt qui emendationes plua Vel minus probabiles proposuerunti neganter axis Marius tamen parum tuis; nam secundum ea, quae supra e Osui, exire habet granditatem quandam, quae omnino non quadrat ad huius loci colorem. Sed ostendit quadam tenus etiam vocum emittis et mire geminatio ita Birtius in program unis Marp. 1888 p. XI quodsi veram

est, non audeo tamen cum viro doctissimo quia e scribere, quae locutio a Senecae usu magis aliena est, sed mina legem dum propono. Quam ad coniecturam comparea Iocos hos: Sene ep. 65 24 nee minare timeo, idem es enim quod non

coepisse, non transtire, quia nusquam am a uiae sis.

Senec. p. 77. 4 viis non iaci effecta, si Mnesis se tibi- eumque desines, si bene minis, Ma M. Praeterea quod alii Masa maluerunt, hac de coniectura

sane quam simplici, quam etiam in quarta stroni editione a. 1904 Bueehelerus admisit, nihil aliud dicere possum nisi re sandi verbum moriendi loco adhibitum mihi plane ignotum esse. exire omnino non distor verbum transire, quod si Matione, quam desideramus, Seneca primus litterisi arulam videtur exemplo alat:

57쪽

Senec. ad Marc. ora non est molestum servire, ubi si domini pertaesum est, licet uno gradu ad libertatem

transire. Senec. p. 65 24 ne desinere timeo . . . Rec transire, quia nusquam tam anguste ero. Senec. p. 93 10 aeque magnum habeo animum, etiam sinusquam transiturus excedo.

Seneca his locis eodem iure mire ponere potuit. Nunc ero, postquam de verbis disputavimus, de substantivis quid erui possit videamus. Ac primum quidem

te cognoscere Velim Verbis obire, με, exire, transire respondere totidem substantiva Velut obitus, abitus, eae 8, tramitu'quae omnia in notionem mors abierunt substantivo in solummodo excepto. Ergo inus ex disputatione eximendum; porro etiam de obitus, quoniam ad hanc vocem infra redibo, me disputaturum esse hoc loco noli exspectare. Reliquorum autem substantivorum vetustissimum usitatissimumque aestus primum locum obtineat. Vocabulum exitus sive tu substantis addito sive omisso mortem uniuscumque generis significat, qua de re nec minus propter usus frequentiam haec vox notioni mors proxime accedit. Exempla cum ubivis sint obvia, lauti erentique fabulis sane exceptis, haec satis habeo inerre: eritus sit e v. Eum. 13. 2 sed Macedonum periurio talem truit aritum sitae sc Eumenes); addas Suet. Claud. 43 25 mi erit vitae. Multo autem saepius mittis absolute adhibetur iam Ciceronem scribentem observamus at deor. III 89:

nonumquam bonos avitis habent boni; item ep. Ρhoc. 4 3 hune enim mirum plerique viri habuerunt. Utuntur hac elocutione scriptores posteriores quoque Velut Senec. p. 70. 14: spectandum esse mirum, tis narum decrevit;

58쪽

Qui exemplorum numerus in immensum etiam AEumretur, si aestinorum copiam in rem. Vocabulo mutis affine, id est ex eadem stirpe derivatum est aeuium, neque aliud, quantum vidi, interest inter utramque Vocem, nisi quod eminum maiorem vim habere videtur; praeterea mitium in antiquissim thesauro latinitatis invenitur, istis minus. Quod ut quam brevissime illustrem inspicias haec: Uaut Cist. 662 satius mihi quovis eritio interire;

Uaut Bacch. 1094 omnia me mala e sinagitur, Omno

mitiis interii - expedit adnotare duobus locis modo allatis mititim iuxta interire, quod ad Vim pronuntiationis augendam adhiberi iam supra p. 16 demonstrari, certe non sine causa positum esse ;Haui. Q. V. 275 ntine nobis prope adest erilium, positum est, ut vim exclamationis augeatur, et saepius.

Itaque discrimen, quod exstat inter milium et ritus, proportionis formula si quis demonstrare vellet, haec formari posset sic: exitus perirestiuum interire Restatis do substantis transitus pauca addam Verumtamen in exemplis antecedentium vocum asserendis cum locis abundarem, nunc tantum unum habeo, quem addam in Senec. ep. 14. 24 mors quid est aut sinis in transitus. Quem locum me repperisse gaudeo; nam vocabulum apud scriptores celesiasticos et in titulis christianis saepius occurrere cum constet, Senecam primum transibus eodem sensu adhibuisse quod sesamus iniucundum non esse potest. Iam ad finem pervenimus in interpretandis vocibus exsurpe ire formatis, ne ullam me neglexisse puto. Eadem autem ratione atque ire stirps edere, inest enim ipsi quoque tropus migrandi tamquam alter fons evasit, ex qua totidem fere novae voces idom a mori significantes fluxerunti irimum ut ira verbum implex ita etiam Mare

59쪽

eodem sensu adhiberi exemplis demonstretur his. Mons ad Liv. V. 75:oedis ei ino inum tua nomina, Dr e, mantur, intima si fati haec summa querelia tu Qui versus non aliter intellegi possunt atque trauebnerus 'eos intellegendos proposuit, qui vertit sic Du bis dabin ge- gangen, Vergebens ectoben is de Ru nach ir; mogeWenigstens nichi noch neus Mage folgen nec aliter dicit Senec. ad Marc. XXI: homines ad brevissimum tempus editi, cito cessuri sc morituri); addas etiam Hor. Π d. o. 19. Sed usitatissima vox vel, ut cautius dicam, una ex usitatissimis est decedere. usquam autem exempla huius usus proferam, quo tempore decedere in notionem moriendi abierit, expedit adnotare. Hautum hoc verbum non nisi propria significatione adhibuisse et Terentium demum decedere translate usurpantem animadverti optime demonstravit Ρ Langen. Addam ex erentio exemplum hoc Andr. 16: de summa in decedes. Sed magis, ut mihi videtur, ad notionem mori constituendam

attulit id, quod legimus apud Catonem p. 20. 11 Jorda

Carinaginienses de foedere decemere . . . squam elocutionem non sine probabilitate imitatus Cicero postea decedere de ita ormavit. AED. Cic. pro Rab. 11: qui iam de ita deo serunt.

Ciceronis igitur aetatis est vox de dere de suo: haec enim vetustior forma ferebatur. Contra de dere absolute adhibitum ab Cicerone ignoratur, atque Core. epos primus est, quantum ego vidi, qui ita scripsit. Inspicias:

1 cu nem. Vol. XIII p. 224. 2 cst Petri Langen commentationem, quae inscribitur: Diemetapherim Lateintschen vo Plaut bis Teren2. Jahrb. f. Phil. 1883 p. 686 sqq.

60쪽

Nep. Aris 3 2 in tanta paupertate docessit sc Aristides . Nep. Agesil. 7 Agesilaus in morbum implitatus decessit. p. Attic. 22 4 pridie calendas Aprilis decessit inuidus

morbo decessi'. Deeedere, ut elucet, non nisi mortem naturalem significat nec omnino dister propter pietatem magnificentiamque, quae inest, quoniam de honestioribus personis adhiberi solet, a nostra Voeo entschlalan Hac quoque in re positum est, quod de dere consolatorii posseos generis proprium factum est.

Exemplo sint Senec. ad Mare M XIXA XXIA XXIII 5; adiolyb. IXI B. 113 B. 162 C. I. L. VI 438, 5206, 21889,

Denique ad duo exempla animum dirigere non neglegam, quibus de dere de siderum occasu adhibetur; legimus enim Vsrg. Ecl. Π 67 α so eraseentis decedens duplica umbras, nec aliter dicit Gest. 20. 8. 7: una deradens. Conferas etiam Uaut locum Mero. 874 sol abiit. Quae exempla attuli propterea, quod non raro accuratius in his infra versabor homines et sidera contraponuntur. Sed haec hactenus. Cum de dere Voce et significatione et usurpationis frequentia plane concinit excedere. Vetustior sermo, id quod in omnibus fere Vocibus, quas adhuc attuli, animadvertitur, plenior est et magis perspicuus.1 nlc obiter mihi adnotare liceat omnibus locis, quos modo indicmi, non nisi formam decessu occurrere allae formae rarissime tantum obviae fiunt Infinitivo praesenti substantivo mors addito semel utitur Com. ep. Timol. 1. 6 atque ex ingratorum hominum convecta decedere. Tum plusquamperfecti et perfecti sola afferre possum exempla haec: Senec. ad arc. III 1 In veritione decesseranSuet. Aug. 101 ante annum e quattuor menses quam decederet.