Opera, cum edita, tum inedita, ad autographi fidem et integritatem expressa, impensa et jussu regio

11쪽

NOVAE HISPAN. LIBER V. '. 3

sim loqtiemur , quoniam nomina Sibi vindicant certa , sta tasqtie Sortiuntur naturaS. Quod autem attinet ad praenarratas, ad unam omneS Solano SimileS Videntur , immo ejus species; at quae majorem ferunt fructum , majores Sunt, et foliis serratis constant ; quae Vero minorem , Vulgari etiam sunt magnitudine. Europaei Rhizotomi, quoS ex hiS norunt, fructuS s0ma am0ris vocare ConSUeVerunt, fortassis ob veneream et laScivientem , quam diXimuS , formam. Demum adeo plantae figura, Vires fruCtUS , Pelliculae , et poma quae dam Solani speciebus respondent , ut inepti hominis fuerit , manibus pedibuSque in illorum non ire sententiam, qui Tomates omnes in Solani disserentias referunt. Ex his intritis ac permistis Chilli intinctus gratissimus paratur , et qui

omnium fere ferculorum et nutrimentorum Saporem commendet , et emortuam orexim eXSUScitet. Vis ejus frigida et sicca , et nonnihil inciden8. I am folia, quam fructus ignibus sacris convenientiSSime illinuntur , aegilopia , capitisque dolores lusa atque impOSita Sanant, aeStuanti Ventriculo auxiliantur , et parotidaS cum Sale illita di Scutiunt. Valet eorum succus adversus gutturiS inflammationeS , et quae Serpunt, ulcera, Cum CerUSSa , TOSaceo , et lithargyro. Ad aegilopas cum pane , infantium adustioni , quam Syriasin Vocant, cum rOSaceo peri USUS proficit, in collyriis aquae, vel ovi vicem exhibet contra acutas fluXiones illitus , aurium

12쪽

HISTOR. PLANTARUM

dolori instillatus prodest. Mensium in vellere subditus sistitabundantiam : idem gallinarum cortalium fimo subactus et in linteo appositu S aegilopiis presentaneo est remedio. Quibus vis regionibus proveniunt, Sed praecipue calidis , Sponte,

aut, indulgentia et cultura.

De Coz NATE , seu pallescenti Solano. Radicem fert crassam CorTOMATL , longam , Canden tem , et Surculis auctam : caules fulvos, folia Solani, cujus est species ; luteum florem , unde nomen , fructumque Contentum in veSiciS. Radix est amara et calentis naturae. Me detur satietati, flatum discutit , urinam ciet, aSthmati pectori admota medetur, ac dolorem ventris admista Siliqua-stro tollit, Sive eadem devoretur duorum obolorum ponde re , sive jus decocti ejus calens bibatur, suXus a CauSa calida ortos coercet, mammiS applicata lac eXSiccat, poSteraque die ab assumta Tlaxcuit laxcolli, de qua Suo loco, eXactae eXterSioni S et corroborationis causa propinatur. NaScitur regionibu S temperatis, qualis est MeXicensis, cultis et hu-inentibu S locis.

13쪽

NOVAE HISPAN. LIBER V.

CAPUT III.

De COTOTO TE , Seu Primat lcU0tLCoYOTOMATL , quam alii Z0lc0anen illi, seu Coanen ilii turnicis vocant , radicem fundit magnam et SurculoSam , ex eaque caules praelongos, quadratos, PurpuraSCenteS, et quaternis striis , totidemque insignes dorSis r folia Solani, in cujus species refertur, altera parte Sin JOSa, hirsuta et pinguia, fructum in vesicis magnis, qUindecim angulorum , contentum, glutinosum , orbicularem , et parem nucibUS ponticiS, refertumque semine eXili et longiuSculo , paleis persimili, initio amarum , Sed cum adoleverit, dulcem atque edulem. Cortex radicis lusus et eX aqua devoratuS duarum drachmarum pondere purgat interdum per Superna, et interdum per insernabilim ac pituitam , emundatque corpora tormina patientium, et quorum ventriculuS redundat crasSis ac lentis humoribus. Nascitur in calidis collibus Tlaltiet ani; calidaque et sicca temperatura ConStare Videtur, et amaro Sapore , atque ita cum Axim , de qua alibi, tumores praeter naturam dicitur

discutere.

CAPUT IV.

De altera CO PL.

Arbor est folia ferens multis interventis distincta , illis Mali Medicae forma et magnitudine paria : florem luteum,

14쪽

ac racematim dependentem , modicumque : fructum nucum ponticarum magnitudine et forma , includentem nucleum ali quantulum dulcem. Frigida est et adstringenti natura. Foliatusa, atque resoluta eX aqua , et illita corpori tumores di scutiunt : jus decocti foliorum et corticis dolores lenit , ac dysenteriis medetur.

De EPATOMATE , setι Vulpeculae Tomat Arbor est EpATOMATL mediocris magnitudinis, foliis Mali Medicae , sed tenuioribus , et majoribus: sore candenti et modico; ex quo generantur acini, primo Virides, et poStea nigri, racematim dependentes. Jus decocti ejuS febrium ardoreS mitigat. Nomen sumsit ab odore gravi Indicae Vulpeculae , quem refert. Calidis provenit regionibus , vallibus et locis irriguis, floretque Vere.

CAPUT VI.

De HUITATO TEIN, seu Tomati spin0sa. HUITZTΟΜΑΤZIN , quam alii Huitato nati, alii vero I eix sπ0alani Seu oculas extergentem Vocat, fruteX eSt CraSSae et SurculOSae radici innixus , unde profert cauleS Spiniferos, quatuor dodrantium, et in eis lolia quadrantenUS VOCatae

Spinaciae similia, inferna parte hirsuta , et Subalbescentia:

15쪽

purpureum florem , non sine luteis quibusdam capillamen iis , ex quibus sunt fructus cerasis Candidis persimiles. Radix est amara , acrisque , et tertio fere calefiiciens ordine. Rusdem cortex Semiunciae menSura , tUSUS , atque ex aqua devoratus omneS humoreS Vacuat per inserna , atque ita febribus , et difficultati respirationis et hydropi mire confert. Nascitur in frigidis et humidis regionibus Tenruacensibus, et Amaque necensibus , in planis et campestribus locis. Est et alia planta Nei op0aloni proprie dicta , huic valde similis , et ad ejus fortassis referenda genuS , Sed excelSior, Spinis minime horrens, florum et amaritudinis expers , frigi daque et adstringenti natura , quae ab extergendis oculis,

ea etiam est ejus vis ) sortita est nomen.

De TOTO TIC Tauhtepecensi Radicem fundit sbratam ΤοToΜΑΤic Taubtepecensis , lia Solani, cujus species est, caules volubiles, et luteum florem : fructum parvum, Virentem , vesicula oblonga in clusum , minime tamen edulem. Munt Indi Medici , succum radicis ac foliorum epotatum Sex unciarum menSura sedare Ventris dolorem profectum e frigore ; quamquam ego calorem modicum gustu deprehenderim , testatum quadam amaritudine.

16쪽

8 HISTOR. PLANTARUM

Herba est altera ΤοToMATIC magna, radici fibratae in-SiStens , unde prodeunt caules; et in eis folia Mori, Serra ta , vesicas nuci juglandi magnitudine pares , anguliS ille quibusdam Striatas , Continentesque intra Se acinos nucibus ponticis majoreS , virides , ac fructus fulvo refertos Semine paulisper compresSo. Frigida , et humida constat glutino-Saque natura. Ungunt Indi convalescentium ab aegritu dinibuS corpora succo acinorum et veSicarum refrigera tionis et corroborationiS gratia.

De TEPETO Ira , seu I mali montana. Radicem fundit longam , Raphano similem, et fibratam: folia circinata, Ocymi, sed magis acuminata hirsutaque : fructum Similem Tomati, unde nomen d cauleS Cil bitales , ac flores pallentes. Radices lusae atque devoratae eX aqua Semiunciae pondere per Superna atque inferna Citra noxam anXietatemve ullam humores Omnes Vacuant. Ca lida constat temperatura , ac montibus Μexicanis nasci

17쪽

CAPUT X.

De TOONCHICHI , Seu acin0S amar0S 1 Erente planta. Solani species est peregrina , radice Raphani tenuiore, soliis Solani vocati ab Italis Beliadonae , flore candenti , ac fructu primo viridi, deinde rubeo, ae poStremo nigro , nulla contecto membrana. RadiX eSt amara , Cujus decoctae infusum jus alvum extergit. Temperata aut paulo Calidiore constat natura. Succus confert oculiS et tumoreS praeter naturam maturat , aut discutit. Ubique provenit.

CAPUT XI.

De XALTO TL , seu Tomati aren0s0. Species est Solani peregrina , radice Balatae Asphode live, caulibus multis, foliis Limonis Mali , sed minoribus, fructuque hortensis Solani. Frigida Siccaque conStat natura, et eisdem, quibus hortenSe Solanum , Viribus: quo fit, ut tusa resolutaque eX aqua radix ad febrilem calorem sedandum propinari soleat. Amaritudinis tamen et caloris nonnihil par ticipat ; quamobrem ferunt , SeScunciae pondere devora tam flatum discutere , intestinaque expurgare a faecibUS, quae ab altero quopiam pridie aSSuriato pharmaco concitata Sunt , necdUm tamen Vacuata ; gravitatem ventriculi dis- Solvere , atque ita demum dysenteriis prodeSse. Ubique

18쪽

HISTOR. PLANTARUΜ

provenit , neque ullum refugit caelum , aut Solum.

CAPUT XII.

De C CHILIETOΜATL, seu Tomati sonalis. Genus est Solani Tonchlahi serina et viribus simile, sed foliis paulisper undulatis , et fructu acinOSO racematimque dependente. Est et arbos eodem nuncupata nomine , soliis Mali Μedicae , verum longe majoribuS, et magis acuminatis, flosculis coccineis , sed pallidis capillamentis e medio prodeuntibus, toto CauliS prOCUrSu comantibus, unde acini sunt virides , ac deinde coccinei, racematim dependentes, Oxyacanthae forma et magnitudine ; de qua etsi nihil accepi, quod spectet ad medicinam , tamen ob ejus pulchritudinem depingendam curavi. ESi autem sicca et nimis adstringenti natura , quamquam nonnullum participet calorem.

CAPUT XIII.

De TOTO TON , seu I mati parvo. Caulem quadrangulum fundit pallentemque et oblonga folia. Frigida est et humida natura , SaporiS eX perS , re pellitque praeter naturam tumoreS.

19쪽

NOVAE HISPAN. LIBER V. O

Arbor est mediocris , foliis Mali Medicae , fructu orbiculari , simili I mati, unde evenit illi nomen. Non videtur omnino CaloriS , aut Saporis grati expers , et tamen contusis foliis abluunt Indici Medici corpora febres patientium , sorte , Ut majorem Calorem aut eXStinguant aut temperent minoris adjectione , aut evocatis humoribus ad

exteriora. CAPUT XV. De TEPETOΜATE.

Arbor est sempervirens , Similis Unedoni sorma et fructu , sed longe minori et os intuS continente candidum, orbiculare, et praedurum, adeoque ejus species ; sed foliis Amygdali, inferne subalbidis. Adstringunt acini cum quodam acore , ex quibus globuli vocati precarii parantur insignes , splendenti quadam nigredine , atque obsidiani lapidis repraesentantes figuram , firmamque duritiem praeseserentes. Materies inServit intestinis operibus , densa enim est et nitens. Jus decocti ejuS tumentia brachia cruraque , si

20쪽

i et HISTOR. PLANTARUM

, . CAPUT XVI.

Arbor est procera , femoriS plus minuS craSSitudine , so liis Serratis, Salviae proXimis , eodemque modo Candicantibus inferne , fructu acinoso OXyacanthae forma et magnitudine , sed pauliSper oblongiore, primo Viridi, ac tandem coccineo , molli, eduli, ac grati gustus, non Sine quadam adstrictione et natura gelatinosa, frigida Siccaque . Provenit in campestribus Mecat lani locis , ad Chamaecerasi fortassis pertinenS genera.

CAPUT XVII.

De NAZGUITT , seu planta ferente acinos similes I mat Unedonis est species , Sed foliis brevioribus et obrotundioribus, fructuque longe minori. 'unt jus decocti radicum decem dies continuos Sumtum aSthmaticis magnam Opem ferre. Μontosis provenit locis cujusvis caeli temperieique.

CAPUT XVIII. De CUITLAZ0ra , Seu virga Sterc0ris.

CV1ΤLAZOTL Crista ab Hispanis dicitur , a Dioscoride Botrys , etsi ille alteram speciem descripserit, haec Vero Novo tantum Orbi, quod sciam , cognita sit. Odora planta