Opera, cum edita, tum inedita, ad autographi fidem et integritatem expressa, impensa et jussu regio

31쪽

NOVAE HISPAN. LIBER U.

23tura. ΤuSa aC epota eX a Ua Urinam evocat, Si menSura semunciae devoretur, Sed Securiorem pollicetur exhibetque operam , Si cum cauda Tlacuatzin priUS permisceatur.

CAPUT XXXVIII. De altera TLALCUIT LAPILLI.

Imrba est quatuor dodrantes longa , foliis Talaubat candidis floribus , in corymborum formam compOSitis. Amara est, calidaque et Sicca Ordine tertio natura. Pulvis radi cis ejus Semunciae pondere devoratuS Coctionem juvat, ventriculique excrementitios emundat humoreS.

CAPUT XX XIX.

De ToCQUIT LAQUILITI , seu herba stercoris Dasypodis. Herba est similis Techichio, cujus specieS Videtur imitari , foliis origani hirsutis, et minoribus. Sapore insigni caret , sed virus Spirat, caloris cujusdam indicium. Folia tusa et epota pugilli mensura ventriS diStenSionem emendant. Nascitur Temuacensibus agriS.

CAPUT XI

De TEOCUITTAXOCHII L , seu sure stercoris Deἱ , aut ive, aut argenti.

Frutex est soliis cordis figura, magnis , luteis soribus,

32쪽

et HISTOR. PLANTARUM

ali reiSVe , unde nosnen ; qui florum tantum hi enim pii cherrimi sunt permultique in unaquaque planta in praestat

Visci genus est arboribus , sed praecipue Malis innascens Medicis, frigida constans natura , repellente tumoreS, et fluxiones alvi restringente. Nascitur in calidis regionibus, qualis est siuauhnahuacensis. CauleS autem Virentes fundit, folia pinguia, similia Mali Medicae, Sed velut incurva et falcata , flores rubescentes e luteo tenueS , longosque, compoSitos in manipulos, quales illi Periclymeni. Nascitur etiam laetitae, ubi aiunt ophiasi admotam mederi.

CAPUT XLII.

De I OZC TLAPILAOCHITT , seu fore caudae Psitaci TOZCUITLAPILXOCHITL , quam Atticocootain Vocant, herba est illa , quae jamdiu in Hispanias translata est , Vocaturque ibi , quod folia ferat Arundinis, fructum vero initio candidum, ac gemmantem , ac demum nigrum , et nitidum , et precariis Vocatis globulis similem , Lithospermum arundinaceum. Repellit praeter naturam tumores, frigida Siquidem radix humidaque conStat temperie , grato etiam, et

33쪽

NOVAE HISPAN. LIBER V.

glutinoso Sapore. Et quamquam nasCatur magna eX parte in calidis, frigida tamen , et temperata loca non refugit.

CAPUT XLIII.

cuit lupi ochiil , alii mitetit zittentii, alii Chilpanxochiti, alii

Panxochiti vocant, herba est parva , radici longiusculae et fibratae innixa, e qua fundit Caules tenueS ac purpureOS , et in eis solia Salicis , longa , Seirata, et angusta , flores lon-gΟS , rubeOS, et circa eXtrema palleScenteS. RadiX est acris, calidaque, et Sicca ordine fere quarto natura , UrenSque guttur. Τusa appoSitaque doloribu S articulorum, et e morbo gallico orientibus , Spleni, contractis nervis , atque impedito motui mire conseri , vulneribus medetur lippitudinique, et palpebras renasci facit : pituitam attenuat. RadiX tusa, ac trium drachmarum pondere ex aqua devorata, vel jus decocti ejus infusum auribuS Saniem eXSiccat , dolorem lenit, et audiendi restaurat facultatem. Est et alia herba , Chichi lacoti vocata, praedictae Similis, dulcis tamen , et Medi cae sacultatis, quod adhuc compererim, nullius. Nascitur I tot eci, et it zocani calidis in locis.

34쪽

HISTOR. PLANTARUM

CAPUT XLIV.

De CENANAN Tetetcoquensi, seu matre spicae Maietii. CENANAN Tetzcoquensis , quam alii Cenanat si , alii vero Cent linam vocant, solia profert ampla , et ObtUSa, oblongaque , et Verbaseo Colore, lanugine, et amplitudine Similia, fores vero candenteS , et in mUSCarii modum CompoSitos, radicem CraSSam , et longam, et fructum Siliquastro simi ' lem, Semine plenum , unde nomen. TemperatiS , aut frigidis provenit locis. Calida , et Sicca tertio Ordine natura Constat. Amara eSt , VernaeS ulcerum necat , et quadrupedum medetur inveteratis plagis, dolores dentium Sedat, tumoreS praeter naturam appoSita diScutit, asthmati conseri, faeces induratas infusa educit, medetur coliciS, et cum medulla Totoxochiti Ophiasi.

CAPUT XLV.

De altera CE NAM

Altera CENANAN folia profert SaliciS, longa, et angusta , florem parvum , in mu Scarii umbellaeue 1 rmam compoSitum, pallentique , et coccineo Variatum colore, ac fructum , velut et praecedenS , Siliquastri; quamobrem non de Sunt , qui ei congenerem putent , praecipue, Cum haec quoque frigidarum regionum incola Sit, eisdemque facultatibus praedita.

35쪽

NOVAE HISPAN. LIBER V.

CAPUT XLVI.

De tertia CE NAM

Congener et haec praedictis duabus habetur, regioni busque frigidis proVenit. Radici insistit tenui , et longae, unde proferuntur cauleS , et in eiS folia Limonis forma, sed altera parte quadante nuS incurva , et fructus Siliquastro quoque similis. Eadem , quae praecedentibuS, ViS atque natura , et Similibus naSci gaudet locis.

CAPUT XLVII.

De quarta CENANAN , s u Xalallacensi. Folia profert Μali Medicae , Sed magiS acuminata, radicem crassam fibratamque , Unde prodeunt CauleS geniculati , et aliquibus in locis rubri. Congener praecedentibus creditur, nam fructuS, natale Solum , et facultaS QSt eadem.

CAPUT XLVIII.

De quinta CENANAN , seu Cenanat si siuauhnahuacensi. Et haec calidis nascitur regionibus, qualis est siuaubna huacensis , soliaque profert longa, et longitudinis proportione angusta , similia foliis Rhododendri, purpureis interventis , et lacte, velut et parteS reliquae , manantia : cauleS fulvos, longos , et digiti minimi sere crassitudine : floreS candentes,

36쪽

HISTOR. PLANTARUM

in acervos orbiculares in Summis caulium partibus compositos , fructum vero Siliquastro haud absimilem , lanugine quadam gossypina resertum, haud Sine Semine modico. Frigida natura conStat, aut moderate calida , nam dulcedinem non Sine amaritudine quadam praesesert , et ViruS guStata Spirat, curatque inflammationes impoSita, urinam evocat, et urinae meatus abstergit, repellit inflammationes, finitque illita febres. Radix iuga cum SiliquaStro, eae aqua reSoluta, et auribus instillata Surditati medetur , et temporum Sedat

dolorem: per Se vero tumoreS praeter naturam rumpit , et extergit, et ulcera cicatrice obducit: eadem drachmae unius pondere eX aqua epota univerSi corporis dolores Sedat , et exanthematis medetur. Lae ejus ferunt mederi cancro Teo- calletincenses , quem ipsi Togamp0letali Vocant , ac frequenter patiuntur circa dorsum ; Michacuenses Vero qui Quantam quam vocant, tumoribuS praeter naturam puS etiam vomentibuS.

CAPUT XLIX.

De TEPE NANAN , seu Cendnan montana. Radicem fundit ΤΕΡECEN NAN magnam, caulem viren tem , pollicaris crassitudinis , folia Teti, inferne candicantia , et obducta lanugine , et virentia Superne , ac flores albos in corymborum formam compoSitoS. Radix eSt amara,

37쪽

NOVAE HISPAN. LIBER V.

et calidae Siccaeque naturae ; quamobrem Satietati mede tur , sitnilesque huic temperiei praeStat USUS , quoS nosninatim reserre brevitatiS gratia praetermitto. Fortassis haec est Cen inan Tetzc0quensis , aut illi congener.

Herba est radici innixa obrotundae , et fibratae , Tuberibus nostratibus , aut Peruinis vocatis Papis Similibus, unde unicus profertur cauliS , tereS, et Volubilis , et in eo solia singulis ramiS terna , longa, et angusta. Radices edulessunt, neque ingrati SaporiS; crudae enim cruda resipiunt ci cera , coctae Vero e candido in luteum mutantur colorem. unt succum epotatum Subvenire dysentericis. Nascitur in calidis regionibu S.

CAPUT LI.

De Co EN altera, Seu Gentic. Planta est caules proserenS tenueS, tereteS, et volubiles , lolia per intervalla terna, quorum Singula quatuor magnis Sinubus divisa visuntur , siliquas quinque UnciaS longas, ae minimum digitum crassas , refertas graniS contusis lentium larina. Radices Sunt obrotundae , treS , quatuorve , fibra tae , et velut funiculis appensae , dulcis, et grati saporis,

38쪽

HISTOR. PLANTARUM

quo Moesinam Vocatam videntur imitari , nec omnino improbati nutrimenti. Frigida temperie constat, et medetur febri bus ; siliquae vero tu Sae , atque impositae, Scabiei. Cortex radicum fluxionibus obsistit. Sunt et aliae herbae eodem nomine, de quibus Suis in locis dicetur.

De C0 TENTIC , seu planta simili Coen. Radicem fundit crassam , et fibratam , eXtra fuluam , et intUS Candentem : caules purpureos , et volubiles , florem album , et folia Phaseoli, cujus videtur Species, terna , Sed tamen majora , Siliquasque tenues, et longas. Radix est dulcis, pertinens ad temperiem aut paulo frigidiori et adstringente natura. Medetur diar rhoeis Semia tactae pondere bis die devorata, sanatque ulcera illis inspersa. Nascitur in calidis Temimittanici aut imitetuci.

CA OACocoΡ1N , quam alii Papaloqviliti, Seu olus Pasitionis, alii vero Ahoacaquiliti, Seu 0LS 0λrum Vocant, radicem fundit raphaninae Similem, extra pallidam , intra vero candentem , ex qua profert folia Malvae hortensis orbicularia , et paulisper serrata : caules dodrantales, teretes, lae-

39쪽

NOVAE HISPAN. LIBER V.

3Ives et magna eX parte purpureOS, et flores appensos ramis postremis in Vasculis quibusdam oblongis , candidos , et iiii demum in pappos abeant. EduliS est, et Coriandri saporem indistincta referenS Similitudine. Calida , Siccaque ordine tertio natura ConStat, et Subtilibus partibus. Comedunt eam Indi crudam , quoniam Coeta e VeStigio Saporem amittit. Nascitur in montibuS Tep0atianensibris.

CAPUT LIV.

De C OA COPIN Sscunda , seu ungibus Zelotipae. Herba est Sex dodrantes longa , cauleS serens Squalli doS , concaVOS , tereteS , hirSutOS, ac lentae medullae , vitiginea solia , mediocria , fructum , cum viret , Similem amygdalis , mediocrem, Sed mucrone intorto, et Scorpionis aculeo pari : decidente lauic cortice bini ex altera parte apparent uncini, altera vero velut aquilae rostrum , aut ostestudinis, triplici hiatu superne , triplicique inferne , qua ternis ex his dentatis. Nihil Indi de hac herba memoratu dignum narrant , et tamen describere placuit ob ejus raritatem. Nascitur in rivulis 2 Fauhi ecensibus.

CAPUT LV.

40쪽

HISTOR. PLANTARUM

de proseri caules volubileS , et in eis folia Urticae parva, et terna. Folia frigida Sunt, et glutinosa natura ; quanaobrent tuSa , admotaque recentibus mederi dicuntur plagis, et quibusvis defluXionibus opem ferre. Provenit in calidis Tetompanci juxta fauces montium. Aliam eodem nomine , et natura VidimuS apud Tacapichtienses plantam , sed caulibus purpureis , StriatiS , et obtusioribus foliis, ac flore racema tim , velut Atriplicis agrestis , dependente , Seu eadem Sit, soli tantum ratione diStans , seu ad praedictae genus pOtius pertinenS.

CAPUT LVI.

DE ZACA CATL , seu pabuli fune. Fibratae frutex hic insistit radici, unde profert caules fulvos, et tenues , et in eis folia Ocymi, Sed latiora, et aliquantiSper odorata , adstringentiaque. Jus decocti ejus epotum ventriculo ad liue ciborum eXperte medetur dysenteriis. Provenit in calidis H0 acocollae regionibus.

De TTALZACANE X0CHIra, seu fore funis pabuli terrestris. Herba est transversae , et fibratae insistens radici, unde multos agit caules , et in eis saligna solia , oleaginave, et in Summo flores ex albo rubescentes, comanteS , eXiles,