Arnobii Disputationum aduersus gentes libri septem. Quibus accessit eiusdem argumenti Dialogus; M. Minutii Felicis Octauius. Geuerhardus Elmenhorst recensuit & notis illustrauit ..

361쪽

uectus obiurgauit negligentiae, ut me dissimulanter grauius argueret inscientiae. Itaque progrediar ulterius de toto integro mihi cum Octauiores est. Si placet, ut ipsius se istae homo cum eo disputem, iam profecto intelliget facilius esse inco- tubernalibus disputate quam conserere sapientiam: modo in istis ad tutelam balnearum iactis, dc in altum procurrentibus petrarum obicibus resita

damus,utri requiescere de itinere possimus desintentius disputare.Et cum dicto eius assedimus, it . ut me ex tribus medium lateris ambitione protegerent. nec hoc obsequii fuit, aut ordinis aut ho- noris: quippe cum amicitia pares semper aut accipiat aut faciat: sed ut arbiter,in viris' proximus aures darem,&disceptantes duos medius segregarem.Tum sic Caecilius exorsus est Quanquam tibi, Marce frate de quo cum maxime quaerimus, non sit ambiguum utpote qui diligenter in utroque vivendi genere versatus repudiaris alterun alterum comprobaris:impraesentiarum tamen ita tibi informandus est animus, ut libram teneas quiis mi iudicis, nec in alteram partem propensus incumbas: ne non tam ex nostris disputationibus Data sententia, quam ex tuis sensibus prolata videathir. Proinde si mihi quas nouus aliquis. quasi ignarus partis utriusq; considas, nullum negocium est patefacere,omnia in reb humanis dubia, incerta, suspensa, magisque veris milia quam

vera. Quo minus mirum est, nonnullos taedio investigandae penitus veritatis cuil: bet opinioni temere potius succumbere, qua in explorando per

tinaci diligentia perseuerare. Itaq; indignandum omnibus,tino indoleste dum est,audere quosdam: hos

362쪽

&hos studiorum rudes, literarum profanos, exinpertes artium, nisi sordidarum, certam aliquid de summa rerum ac maiestate decernere, de qua tot

seculis iectatum plurimarum usque adhuc ipsi

philosophia deliberat. Nec immeriἰb: cum latum absit ab exploratione diuina humana medio critas, ut neque quae supra nos coelo suspensa suta lata sunt, neque quae infra terram profunda demersa sunt, aut scire sit datum, aut scrutari pen. Diissum, aut sciscitari relig:osum vi beati satis, fatisque prudentes re videmur si secundum illud vetus Sapientis oraculum nosmetipsos famuliarius nouerim fax, Sed quatenus indulgentes insatio atque inepto labori, ultra humilitatis nostraeterminos evagamur,&in terram proiecti coelum

ipsum ipsa sidera audaci cupiditate transcendimus, vel hunc errorem saltem non vanis&ia mi dolosis o oinionibus implicemus sines principia omnium emina natura in se coeunte dens ta: quis hic auctor Deusa Sint fortuitis concursionibas totius mundi me mesa coalita, digesta, forismata: qui Deus machinatori Sydera licet ignis

accenderit,&coelum licet sua materia suspenderiti

licet terram fundaueritisndus,&mare licet inflaxe cite liquore: unde haec relligio, unde formido, quae superstitio est 'Homo, Sc animal omne quod nascitur,inspiratur, c alitur, elementorum ut voluntaria concretio est: in quae rursum homo,&animal omne diuiditur, soluitur,dusipatur ita

in fontem refluunt,&in semet omnia reuoluuntur,nullo artifice, nec iudice, nec auctore. Sic congregatis graium ena inibus soles alios atque alios semper splenderes sic exhalatis cerrae vaporibuli, λ

363쪽

ps M. MINvCII FELI cIs nebulas semper adolescere quibus densatis coactisque, nubes altius surgere iisdem labentibus,

pluuias fluere, flare ventos, grandines increpare: vel nimbis collidentibus tonitrua mugire, rutilare fulgura,fulmina praemicare: adeo passim cadui, moles irruunt, arboribus incurrunt: sine delectu tangunt loca sacra&profana: homines noxios feriunt,saepe religiosos. Quid tempestate loquar

varias,&incertas 'quibus nullo ordine vel examine, rerum omnium impetus volutatur, in naufragiis bonorum malorum qifata mixta, merita contusa, in incendiis interitum conuenire insentium, nocentiumque:&, cum tabe postifera coeli tractus inficitur, sine discrimine omnes deperire: cum belli ardore saeuitur,meliores potius occumbere. In pace etiam non tantum aequatur nequitia melioribus, sed de colitur ut in pluribus nescias, utrum sit Oorum detestanda prauitas, an optanda - felicitas. Quod si mundus diuina prouidentia, . alicuitas numinis auctoritate regeretur,nunquam mcreretur Phalaris myonisms regnum, numquam Rutiliust Camillus exilium , nunquam

Socrates venenum. Ecce arbusta frugifera, ecce iam seges cana , iam temulenta vindemia imbri corcumpitur, grandine caeditur,adeo aut incerta nobis veritas occultatur, premitur aut quod

magis credendum est variis&lubricis casibus,sbluta legibus fortuna dominatur. Cum igitur aut

fortuna certa, aut incerta natura sit, quanto ven

rabilius ac melius, antistitem veritatis maiorum cxcipere disciplina religiones traditas colere: deos quos a parentibus ante imbutus es timere quam nosse familiarius,adorare: nec donuminibus ferre senten-

364쪽

sentcntiam,sed prioribus credere, qui adhuc rudi seculo in ipsis mundi natalibus meruerunt Deos vel faciles habere, vel reges. Inde adeo per uniuersa imperia, prouincias oppida, videmus singulos sacrorum ritus gentiles habere, meos colere municipes, ut Eleusinios Cererem, Phrygas M gnam matrem,EpidauriosAEsculapium, Chald os Belum, Astarten Syros Dianam Tauros, Gallos

Mercurium,uniuersia Roman OS. Sic eorum potς--

stas auctoritas totius orbis ambitus occupauit: sic imperium suum ultra solis vias, ipsius Oceani limites propagauit, dum exercent in armis vir' tutem religiosam, dumVrbem muniunt sacrorum religionibus castis virginibus, multis honoribus ac nominibus sacerdotum dum obsessi,&citra solum Capitolium capti,'colunt deos, quos alius iam spreuisset iratus,& per Gallorum acies mirantium superstitionis audaciam pergunt telis ine mes, sed cultu religionis armati: dum capti in hostilibus moenibus adhuc ferociente victorianumina victa venerantur dum undique hospites

Deos quaerunt,& suos faciunt:dum aras extruunt etia ignotis numinibus&manibus. Sic dum unita uersarum gentium sacra suscipiunt,etiam regnare meruerunt. Hic perpetuus Venerationis tenormansis, qui longa aetate non infringitur, sed augetur: quippe antiquitas caeremoniis atq; fanis tantum lanctitatis tribuere consueuit, quantum adstruxerit vetustatis. Nec tamen temere causim

enim interim apse concedere,& sic melius errare)maiores nostri, aut obseruandis auguriis, aut extis consulendis,aut iustituendis sacris, aut delubris dedicandis operam nauauerunt. Specta de

365쪽

3sR MIN vel FELICI slibris memoriam iam eos deprehendes initiasseritus omnium religionii, vervire muneraretur di- . uina indulgentia, vel ut auerteretur imminens ira,

aut ut iam tumens seruiens placaretur Testis ruater Dedin quae aduentu suo probauit matronae castitatem, Murbem motu hostili liberauit. Testes equestrium fratrum in lacu, sicut se ostenderant, statuae consecratae, qui anheli spumantibus equi; atque fumantibus, de Perse, Eloriam eadem d e, qua vicerant, nunclauerunt Testis hu-dorum offenso Ioue de somnio plebeii hominis iteratio. Deciorum deuotio rata testis es: testis Curtius, qui equitis sui vel mole vel onere hiatum profunda voraginis coaequauit frequentlu, etiam quana volebamus deorum prς senti, contempta auspicia contestata sunt Sic Allia nomen infaustu, sic Claudii de Iunii, non praelium in Poenos, sed ferale naufragium cst. Et ut Thrasimenus Romanorum sanguineri maior esset, decolor, spreuit auguria Flaminius Mut Parthos signa repetamus', dirarum inaprecationes Crassus Mirrisit&meruit. Omitto vetera quae multa sunt,& de deorum natalibus,donis,muneribus; negligo carmina poetariam praedicta etiam de oraculis fata transilio, ne vobis ntiquitas nimium fabulosa videatur intende templis ac delubris deorηm, quibus Romana civitasvi protegitur ornatur: magis sunt augusta numinibus incolis, praesentibus, inquilinis quam cultu insignias mi ineribus opulenta Inde adeo pleni mixti Deo vates futura praecer uni dant cautelam periculis,morbis medelam i emam ct is opem miserisso latium cala- initatibus, laboribus leuamentum: etiam per quie

366쪽

O V 3s' tem deos videmus,audimus, agnoscim', quos impie per diem negamus, violamus, peieramus. Itaque cum omnium gentium de diis immortalibus, quanulis incerta sit vel ratio vel origo, maneat tamen firma consensio neminem fero tanta audacia tamq; irreligiosa nescio qua prudentia tumesiacentem, qui hanc religionem tam vetustam, tam utilem tam salubrem dissoluere, aut infirmare nitatur. Sit licet ille Theodorus Cyrenaeus, vel ut prior Diagoras Melius,ces Atheon cognomen apposuit antiquitas, qui uterque nullos deos asseuerando, timorem omnem, quo humanitas regitur, venerationemque penitus sustulerunt nunquam

tamen in hac impietatis d: sciplina simulatae philosophiae nomine atque ahictolitate pollebunt. Cum Abderitem Protagoram Athenienses viri, inconsulte potius quam profane de diuinitate disputantem, expulerint sitis finibus,&in concio.. necius scripta deusIerint: qisd homines sustinebitis enim me impetum suscepta actionis liberius exerentem homines inquam. deploratae, illicitae , ac desperatae factionis grassari in deos , non ingemescendum eae qui de ultima faece collectis imperitioribus,rac mulieribus credulis sexus sui facilitate labentibus, plebem profanae coniurationis instituunt quae nocturnis congregationibus , ciei ualis solennibus, Minhumanis cibis, non sacro quodam, sed piaculo foederantur: late brosas lucifuga natio, in publico muta, in angulis garrula templa, ut busta, despiciunt: deos despuunt, rident sacra miserantur miseri si fas est

sacerdotum honores, purpura despiciundi; laseminudi pro miras alticiari incredibili audacia

367쪽

spernunt tormenta praesentia, dum incerta me xuuntdi futura:& dum mori post inortem timet, interim mori non timent ita illis pavor fallax spes solatio rediuiuo blanditur. Ac iam,ves e cundius nequiora proueniunt, serpentibus indies perditis moribus per uniuersum orbem sacraria istare terrima impiae coitionis adolescunt eruenda prorsus haeci execranda consensio occultis se notis&insignibus noscunt, amant mutubpCne antequam nouerint: pastina etiam inter eos velut quaedam libidinum eligio miscetur. ac se promiscue appellant Fratres: sorores, ut etiam non insolens stuprum intercessione sacri nominis fiat incestum ita eorum vana demens superstitio sceleribus gloriatur. Nec de ipsis, nisi subsisteret veritas, maxime nefaria labriore praefanda si gax fama loqueretur. Audio eos turpissimae pecudis capurasini consecratum inepta nescio qua persuasione venerari: digua in nata religio talibus moribus. alii eos ferunt ipsius antistitis ac sacerdotis eoi e genitalia, quasi parentis sui adorare

naturam .nescio an falsa certe occultis ac noctu

nis sacris apposita suspicio: qui hominem summo supplicio pro facinore punitum,in crucis ligna foralia, eorum caeremonias fabulantur, coningruentia perditis sceleratisque tribuunt altaria, ut id colant quod merentur iam de initiandis tirunculis fabula tam detestanda quam nota est infans farre contectus, ut decipiat incautos, apponitur ei qui sacris imbuitur is infans a tirunculo farriss perficie, quasi ad innoxios ictus prouocato, caecis occultisque vulneribus occiditur: huius pro nefas sitienter sanguinem lambunt huius certatim men, bra

368쪽

membra dispertiunt hac foederantur hostia; hac conscientia sceleris ad silentium mutuum pignerantur haec sacra sacrilegiis omnibus tetriora. Et de conuiuio notum est, passim omnes loquuntur id etiam Cirtensis nostri testatur oratio ad

epulas solenni die coeunt, cum omnibus liberis, sororibus, matribus sexus omnis homines, 4mnis aetatis illic post multas epulas, ubi couiuium caluit,&incestae libidinis feruor ebrietate exarsi sicanis qui candelabro nexus est, iactu offulae ultra spacium lineae, qua vinci us est ad impetum saltum prouocatur:sic euersori extincto conscio lumine impudentibus tenebris nexus infandae cupiditatis inuoluunt per incertum brtis:&si non omnes opera, conscientia tamen pariter incesti quoniam voto uniuersorum appetitur, quicquid accidere potest in actu singulorum. Multa praetereo consulto. nam & haec nimis multa sunt, quae aut omnia, aut plaeraque omnium vera declarat ipsius prauae religionis obscuritas Curetenim occultareri abscondere, quicquid illud colluat, magnopere nituntura cum honesta semper publico faudeant, scelera secreta sines cur nullas aracha ent,templa nulla, nulla nota simulacra 'nu quam

palam loqui, nunquam libere congregari sustinet, nisi illud quod colunt&interprimunt, aut punirendum est, aut pudendum' Unde autem, vel quis ille, aut ubi Deus unicus, solitarius, destitutus:

quem non gens libera, non regna, non saltem Romana superstitio noueruntZIudaeorum sola& misera gentilitas unum apsi Deum, sed palam, sed

templis, aris,uictimis, caeremoniisque coluerunt:

cuius adeo nulla vis incc potestas est,ut sit Roma,

369쪽

sci M. Mi NuCII FELICI snis numinibus cu sua sibi natione captiuus Aes etiam 9 Christiani quaenam monstra, quae portenta

confingunta Deum illum suum quem nec oste dere possiunt,nec videre, in omnium mores,actus omnium, verba denique occultas cogitationes diligenter inquireret discurrentem scilicet, atque ubiq; praesente: molestum illum volunt, inquietum, impudenter etiam curiosum siquidem astat factis omnibus locis omnibus intererrat cum

nec singulis inseruire possit per uniuersia distriactus, nec uniuersis sufficere in singulis occupatus. Qu: d. qu bd toti orbi, Zoipsi mundo cum sideribus luis minantur incendium, ruinam moliuntur, quasi aut natura diuinis legibus constiturus

aeternus ordo turbetur, aut rupto elementorum

onanium foedere,vi coelesti compage diuisa m les ista, qua continemur cingimur, subruatur. Nec hac furiose opinione contenti, aniles fabulas adstruunt annectunt renasci se ferunt post mortem, cineres,& fauillas: S nescio qua siducia mendaciis suis inuicem credunt. putes eos iam reuixille anceps malum&gemina demetia coe Io astris quae sic relinquimus , ut inuenimus. interitum denunciares sibi mortuisin extinctis; qui sicut nascimur, & interimus, aeternitatem re . promittere. Inde videlicet execrantur rogos,&damnant ignium sepulturas, quasi non omne corpus, ri fiammis subtrahatur, annis tamet αaetatibus in terram resoluatur: nec intersit, utrum ferae diripiant, an maria consumant an humus contegat, an flamma subducat cum cadauertibus omnis sepultura, si sentiunt, poena sit si non sentiunt, ipsa conficiendi celeritate , medicina. Hoc

370쪽

Hoc errore decepti beatam sibi,ut bonis S per petem vitam mortuis pollicentur: caeteris, ut ininiustis, poenam empiternam. Multa ad la aec suppetunt, ni festinet oratio ciniustos ipsos, magis nec laboro, iam docui quanquam etsi iustos darem, culpam tamen vel innocentiam fato tribui, sententiis plurimorum, etiam vestra consensio est. nam quicquid agimus, ut alii fato ita vos Deo adta dicitis sic fecitae vestra non spontaneos cupere,

sed electos Igitur iniquum iudicem fingitis, qui

sortem in hominibus puniat, non voluntatem. Vellem tamen sciscitari, utrumne sine corpore'

an cum corporibus in corporibus quibus, ipsisne an innovatis, resurgatur sine corpore sino corpore, quod sciam, neque mens , neque ans .ma, nec vita est ipso corpore' sed iam ante dilapsum est alio corpore tergo homo nouus nascitur, non prior ille reparatur. O tamen tanta aetas

abiit,secula innumera fluxerunt,quis unus vllusi ab inferiis vel Protesilai serte remeauit horarum saltem permisso commeatu vel ut exemplo crederemus' Omnia ista hgmenta malesanae opinionis,&inepta solatia a poetis fallacibus in dulcedi ne carminis lusa a vobis nimium credulis in Deum vestrum turpiter reformata sunt. Nec saltem do praesentibus capitis experimentum, quam vos irrita pollicitationis cassa vota decipiant dum quid post mortem impendeat, miseri, dum adhuc vivitis, aestimatis. Ecce pars vestrum maiora melior, ut dicitis, elis, algetis, ope, re, si me, labora tis:&Deus patitur λ dis es nutat, non vult,auzn5p test opitulari suis .ita aut inualidus aut iniquus est. tu qui immortalitaten postumam somnias, cum