Arnobii Disputationum aduersus gentes libri septem. Quibus accessit eiusdem argumenti Dialogus; M. Minutii Felicis Octauius. Geuerhardus Elmenhorst recensuit & notis illustrauit ..

381쪽

3 M. Mi Nue ii Ex te is eiusdem magister, naturalem legem atque diis

nam,de aethera interim , interdumque rationem, vult oinnium esse principium: idem interpretan Iunonem aera ouem coelum, Neptunum m re,ignem es se Vulcanum, & caeteros similiter vulgi deos elementa esse monstrando, publicum arguit grauiter reuincit errore Eadem ferhChrysippus vim diuinam,r Hionalem naturam,&mun

dum interim,&fatalem neccilliatem Deum credit:Zenonemque interpretatione physiologiae in Hesiodi,Homeri, Orpheique carminibus imit tur Babylonio etiam Dicini disciplina est exponendi, di iterendi, lovis partum, ortum Mineruar hoc genus rerum vocabula esse, no de rum.Nam SocraticusXenophon formam Dei, ri negat videri polle, ideo quaeri non oportere.

Aristo Chius comprehendi omnino non posse Vterque maiest atem Dei,intelligendi desperatio. De seiderunt, Platoni apertior de Deo,&rebus ipsis donominibus oratio est: quitota esset ccm lethis itiis persualionis ciuilis nonnu quam admix- tione Iordei ςret Platoni itaque in Timaeo Deus est ipso nomine mundi parens,artifex animae, coelestiam terrenorun lue fabricator: quem S inuenire lissicile prae nimiavi incredibili potestate. cum inueneris in publicu dicere impossibile praefatur Ladem fere ista quae de nostra ruit naim dc Deum nouimus 3 parentem omnium dicimus,&nunquam publico nisi interrogati praedicamus. Exposui opiniones omnium ferme philosopho run a quibus illustrior gloria cst, Deum unum mutitis licet di sigia in ' nu Pinibus , quiuis arbitre-

au iunem istianos philosophos esse, aut

382쪽

mutui rapere cosetis as: cum philolophorum litorum sententiis rcfcllatur, qtribusue rationis di vetustatis assistit auctoritas Maioribus enim nostris tam facilis in mendaciis fides sint, vestem erc crediderint etiam alia mostrosa miracula: Scyllam mul riplicem, Chimaerana multiformem, hydram felicibus vii hieribus renascentem,&CentaurCS, equo suis hominibus imploxos &quicqv dAmae licet fingere, li; serat libenter audite. quid illas aniles fabulas, de hominibus aues , de feris homines,3c de hominibus arbores atque flores 'quae si est 'nis in a,fierent quae fieri nolo issent, ideo nec facta sunt. Similiter verbergae deos quoque Maiores nostri improuidi, creduli, rii di simplicitate crediderum:dum reges suos colunt religiose duro defunctos eos desiderant f imaginibus videre,dtim geutiunt eorum memorias in statuis detinere:sacra facta sim quae fuerant assumpta solatia. Deniqueri antequam commerciis orbis pateret, antequam gentes ritus suos moresq; naiicerent, unaquaeque natio conditorem sitim, aut ducem inclytum, aut reginam pudicam sexu suo fortio-rena aut alicuius imuneris vel artis repertorem venerabatur,ut ciuem bona memoriae sic ri defunctis pretiuitim, S saturis dabatur,xen illi, .l Historicorum scripta,eadem mecum recognosce , ob merita virtutis aut muneris te os habitos Eu-b em erus exectu itu; R eo si racia Ies, parri a se sulchra dinumerat,dc per prouinci s nisi strat: Doctaei

383쪽

Cereris Eleusini .assumptos in deos loquitur,qui erractouiuentis nouis frugibus utilitati homi nil rofuere. In eandem sententiam, Perseus hi osophatur Mannectit inuentas fruges,'frugum ipsarum repertores iisdem nominibus, ut Combcus sermo est, Venerem sine Libero dc Cerere fria

umine ad matrem suam scripsit, metu sua potestatisproditum sibi de diis hominibus a sacerdote secretum ille Vulcanum facit omnium principem, postea Iouis gentem. Dispice Isidis ad hirundinem sistrum ti dispersis membris inanem tui serapidis sue Osiridis tumulum cosidera deniq; facra ipsa di mysteria: inuenies exitus tristes, filaifum . M luctus atq; planctus miseroriim deorum Isis perditum filium cum Cynocephalo suo dc aliis sacerdotibus luget plangit, inquirit, Isiaci miseri caedunt pectora, dolorem infelicissimae matris imitantur mox inuento paruulos udet sis exulta a sacerdotes Cynocephalus inuentor gloriaturmec desinunt annis omnibus,vel perdere quod inueniunt, vel inuenire quodie dunt. Nonne ridiculum est, ellugere quod colas, vel colere quod lugeas'H.eci me aegyptia quon- m. nunc dosacra Romana sunt Ceres facibus .ccensis.& serpente circumlata erroresubreptam, corruptam Liberam anxia dolicita vestigat. haec sint Eleusinia At quae Iouis sacra sunt 'nutrix capella est, de auido patri subtrahitur infans ne

voretur:S Corybantum cymbalis,ne pater audiat

v igitus tinnitus esiditur. De Cybele Dyndime pudet dicere, quae adulteram suum infeliciter placitum,

384쪽

OCTAVIUS. 377ritum.quoniam& ipsa deformis,divetula,ut multorum deorum mater, ad stuprum illicere noloterat,execuit, ut deum scilicet faceret eunuchum.

Propter hanc fabulam Galli eam & semiuiri sui

corporis supplicio colunt. haec iam non sunt sacra: tormenta sunt.Quid formae ipsae,& habitus 'nonne arguunt ludibria dedecora deorum vestrorum Vulcanus claudus deus,dc debilis Apollo tot talibus leuis: Esculapius bene barbatus,etsi semper adolescentis Apollinis filius Neptunus gla cis oculis, Minerua caesiis, bubulis Iuno, pedibus Mercurius satis, Pan ungulatis, Saturnus compoditis: Ianus vero frontes duas gestat quasi aversus incedat Diana interim est alte succincta ven trix S Ephesia mammis multis,d uberibus extri Ela: dc Triuia trinis capitibus,& multis manibus

horrifica Qv d ipse Iupiter vester odo imberbis

statuitur, modo barbatus locatur: cum Hammondicitur, habet cornua: cum Capitolinus, tunc erit fulmina: cum Latiaris , cruore perfunditur: S cum Feretrius,no auditur. Et ne longius mestos Ioues obeam, tot sunt Iouis monstra, quot nomina Erigone sispensa de laqueo est, ut virgo inter astra ignita sit. Castores alternis mo' riuntur,ut vivant: Esculapius,ut in Deum se gar,

fulminatur. Hercules, ut hominem exuat, Oetaeis nibus concrematur. Has fabulas 3 errores Sc ab

unperitis, rentibus discimus, de quod est grauius)ipsis studiis c disciplinis elabormnus, carnunibus praecipue poetarum qui permictim quantum veritati ipsi sua aucto it te nocuere. Et Plato ideo praeclare Homerum illum inclytum lauda rum: coronatum, de ciuitate, quam in sermone

385쪽

codeos vestros, etsi ludos tacit, tameti in hominum rebus Maistibus milcuit. Hic eorum paria composuit, sauciauit Venerem, Martem vinxit, vulnerauit, fugauit Iouem narrat Briarco liber

tuni,ne adiis caeteris ligaretur: Sarpedonem n-lium, luontuna morti non poterat eripere crllentis imbribus fleuisse:&cesto Veneris illectum, flagrantius quam in adulieras soleat, cum Iunone uxors concumbere. Alibi Hercules stercora egerit, Sc Apollo Admeto pecus pascit. Laomedolui

vero muros Neptunus instituit, nec mercedem

operis infelix structor accipit: illic Vulcanus Iouis falmen cum AEneae armis in incude fabricatur: cum coelum &fulminavi fulgura longe ante fuerint, quam Iupiter in Creta nasceretur de flamina veri fulminis nec Cyclops potuerit imitari nec ipse Iupiter non vereri. Quid loquar Martis Veneris adulterium deprehensum 'dein Ganymedem Iouis stuprum coelo consecrarium 'Quae omnia in hoc prodita, vivitiis hominum quaedam auctoritas pararetur. His ait, huiusmodi tigmentis, & mendaciis Aulcioribus corrumpuntur m nia puerorum:&iisdem fabulis inhorrentibus, adusque summa aetatis robur adoles uni S in iiDdem opinionibus miseri consenescunt: cum sit, ritas obuia, sed requirent abiis Saturnurn enim principem huius ineris Οὐ examinis omnes scriptores vetustatis, Graeci l omanique honainem prodiderunt Scit hoc Nepos, C situs in h. storia, Thallus ac Diodorus hoc loquuntur. Is ita- hie saturnus Creta profugas, Italiam metu fit ii autentis accellit dc Iani sun rus hospitio rudesi los

386쪽

o V 379 illos homines S agrestes multa docuit, ut Graeculus despolitiis, litteras imprimere, nummos signare, instrumenta conficete. Itaque utebram tuam, quod tuto latuisset, vocari maluit Latium:

dc urbem Saturniana de suo notaline, Ianiculum Ianus, ad memoriam uterque polleritatas r

liquerunt Homo igitur utiqueriti fogit, bona o

utique qui latitit, 3 pater hominis, latus exho ne terrae enim S coeli alius quod apud It los esset ignotis parentibus, proditus ut in hodiernum moPinato visos, coelo nitas ossis;nobiles&ignotos, terrae filios nominamus cius filius Iupiter Cretae, excluso parente regnauit, illi obiit. illie filios habuit, adlluc antrum mi v sutur, Sc sepulchrum eius ostenditur ac ipsis sicris suis hi manitatis arguitur Ociosum est ire perlin gyalos, totam seriem generis istius explicare, cu in pri- mis parentibus probata mortalitas , in caeteros ipso ordine successionis induxerit. N si forte post mortem deos fingitis,&peierantea roculo deus Romulus, S Iuba Mauris volciuibus deus st, Sc diui caeteri reges, qui conlecranxur non ad iden, numinis, sed ad honorem emeritae potestatis Ιn- uiris denique hoc nomen adscribitur optant in homine perseuerare fieri se deos metuunt: cetiamsi senes nolunt. Ergo nec de mortuis dii sunt, quoniam Deus mori non potest nec den, ris, quoniam moritur omne quod nascitur. d ubnum auten id est, Quod nec Ortarii haber, nec Occasum Ctirenim sinati sunt, non hodieque n. scuntur nisi foriciam Iupiter senuit, partus m uno ne defecit: Mi linerua canui zantequami recit 'an ideo cessauit ista ea r. z.o, qacn Geti

387쪽

38 M. Mi Nuer FELICIS nulla huiusmodi fabulis praebetur assensio in terum si dii creari possent, interire non possent: plures totis hominibus deos haberemus, ut iam

eos nec coelum contineret, nec aer caperet, nec terra gestaret. Vnde manifestum est,homines iulos fuisse, quosvi natos legimus,in mortuosiciamus. Quis ergo dubitat horum imagines consecratas vulgus orare,&public colere' dum opianio ,4 mens imperitorum artis concinnitate decipitur, auri fulgore perstringitur, argenti nitore&candore eboris hebetatur Quod si in animum quis inducat,tormentis quibus, de quibus machianissimulacrum omne formetur, erubescet timere se materiem ab artifice,ut deum facerer,illusam. Deus enim ligneus, rogi sertasse vel infelicis stipitis portio Dipenditur, caeditur,dc .. cur, ruucia natur. Et deus aereus ,el argenteus de immundo vasculo,ut saepius factum AEgy ptio regi con flatur, tunditur malleis, in incudibus figuratur: dapideus,caeditur calpitur,& ab imperito homine uigatur: nec sentit suae natiuitatis iniuriam, ita ut nec postea de vestra veneratione culturam nisi forte nondum deus saxum est , vel lignum, vel argentum. Quando igitur hic nascitur' ecce funditur, fabricatur, scalpitur, nondumdeus est. Ecce

plumbatur,construitur, erigitur, nec adhuc deus est. Ecce ornatu consecratur,orat ur: tu inc possie-mb deus est, cum homo ille voluit, laedicauit.

Quanto verius de diis vestris animalia mutam turaliter iudicant, mures, hirundines,milui non

sentire eos, sciunt, rodunt, insultant, insident ac nisi abigatis, in ipso dei vestriore nidificant Ar Heaevero faciem eius in civit . de ipso capite sita

388쪽

o s. 38 sua fila susi,endunt vos tergiris,mundatis, eradiatis: Millos quos facitis, protegiti, timetis. Dum vnuiquisque vestium non cogitat,prius se debere Deum nosse, quam colere dum inconsulte gestiunt parentibus obedire: dum fieri malunt alieni erroris accessio, quam sibi credere: dum nihil ex his quae timent, norunt: sic in auro&argento

auaritia cosecrata est: lic statuarum inaniunt con-sgnata forma: sic nata Romanasuperstitio, quorum ritus si percenseas,ridenda quam multa,multa etiam miseranda sunt. Nudi cruda hreme dis. currunt alii incedunt pileati,si uta vetera circumferunt, pelles caedunt, mendicantes vicatim deos ducunt. Quaedam fana semel anno adire permittunt, quaedam in totum nefas visereest, quaedam viro non licet, nonnulla absq; foeminis sacra fiant: etiam seruo quibusiam caeremoniis interesse placulare flagitium est.alia sacra coronat univira, alia multivira, dic magn religione conquiritur,' Mplura possit adulteria numerare. Quid λ qui sanguine sito libat,ac vulneribus suis supplicat, non profanus melius esset , quam sic religiosus'aut cui testa sunt obstoena demessa,quomodo deum vi

lat, qui hoc modo placat rcumsi eunuchos Deus vellet, posset procreare, non facere. Quis non in . telligat malesanos,i vana: perditae mentis in ista desipere, de ipsam errantium turbam mutua

sibi patrocinia praestaret Hic defensio communis

furoris est furentium multitudo actam ei sta ipsa superstitio Romanis dedit, auxit funda uti imperium:cum non tam virtute,quam religione dorierate poliorent. nimirum inlignis donobilis iustitiai mana ab ipsis Imperii nascentis incun bulis

389쪽

38 M. MINUCI FELICI sauspicata est. Nonne in ortu suoru scelere cogeth, dc muniti immanitatis sua terrore creverunt

Plam asylo prima plebs congregata esti consso

rant perditi, facinorosi, incesti ucarii, proditores. Et ut ipse Romulus,Imperatorvi reci or,populum suum facinore praecelleret parricidium recit. Haec prima sunt ali spiciar et gio e ciuitatis. naox alienas virgines iam iesponsatas, iam destinatas, dononnullas de matrimonio mulierculas sine more, piiit,violavit,illusit: cuia earum parentibus, idost,cum seceris suisibellum miscuit, propinquum sanguinem fudit. Quid irreligiosius, quid audacius, quid ipsa sceleris considentia tutius et Iam Mnitimos agro pellere, ciuitates proximas euertere cum templis altaribus: captos cogere, damnis alienis dosuis sceleribus adolescere, cum Romulo regibus csterisac postumis duci disciplina communis est. ita quicquid I omani tenent, colunt, pollident, audaciae praeda est templa omnia de manubiis, de ruinis urbium, de spoliis deorum, clec aedibus sacerdotum hoc insultare&illudere est, vie is religionibus seruire vi captiuas eas post v

choi ias adorare. Nam adorare qua manu ceperis,

sacril um est consecrare, non numina Toties ergo a Romanis impiatum est, quoties triumpha tuin tot de diis spolia, quot de gentibus tro-pςa. Igitur Rometiri non ideo tanti quod religiosi.ied quod impune sacrilegi. Neq; enim potuerunt in iplis bellis deos adiutores habere aduersus quos

arma rapuerunt,in quo post cladem triumphatos coiere coeperunt. Quid autem illi dii pro Romanis possunt , qui nihil pro suis aduersus eorum

acina valuerunt ZRomanorum enim vernaculos deos

390쪽

O v 3 3 deos nouimus Romulus, Picus, Tiberinus, cConsus, 3 Piluninus, ac Picinianus Cloacinam Tatius de inuenit,& coluit Pavorem Hostilius a que Pallorem, mox a nescio quo Febris dedicata. haec alum ira Vrbis istius superstitio, morbi&ὰ lae valetudines Sane de Acca Laurentia, dc Flora, meretrices propudios intor morbos Roniano sum de deos coiisputand asti stilicet aduersus cae-reros, qui in gentibus colebatur, Romanorum imperiuria Protulerunt. neq; enim eos aduersum su0s

homines vel Mars Thracius, vel Iupiter Creticus,

vel Iuno nunc Argiva, nunc Samia, nunc Poena:

vel Diana Taurica,vel mater Idaea, vel Egyytia iula non mimina, sed portenta iuuerunt. Nisi fortὶ apud istos miser cauitas virginum aut religio sandior sacerdotum:ctim pen E in plurib virginibus,

viqilae inc5iulans se viris miscuissent, Vesta sinε sit nesciente incestum vindicatum. in residuis im- punitatemdecerit,non castitas tutior,sed impudiacitia felicior ibi auto magis a sacerdotibus,quam inter axas delubra conductuitur stupra, traicta . t lenocinia, adulteria meditantur' frequentius denique in aedituorum cellulis,quam in ipsis lupanaribus,flagrans libido defungitur 3c tamen ante eos Deo dispent ante diti regna tenuerunt Assyris, Medi, Peria: Graeci etiam, Eg7pti,cum Pont sices & Aruales& Salios, Vestales&Augures non haberent, nec pullos calica reclusicri, quo uim ciboves fastidio respublica summa regereturcini enim

venio ad illa ausincia dc augiuia Romana, Haesuinmolabore colle cca testatus es, S poenitenter omissa, obierunt feliciter Clodius icilicet, re Flamini de Iunius ideo exercit perdideriit, quos