Petri Velleii Gueuarae Ad legem primam Digestorum. Libri 6. Eiusdem ad titulum de officio praesidis commentarij. De diffinitione doli mali, liber singularis

121쪽

LIBER III I. 43

le Udebatur erotulere: m cum ad ultimum an mo contendistemuri ibi tamen ubi oporteres, commeremus . Nihilnecesse est a ducibus commendari,vel legibus praecipi, utqui uese defendis, vitam tueatur, sia uinemque m ne profundi. ab inimicis patiatumseresinpericulum venerit attente audiar,ut cum primum receptui canetur e costigat. Haec adeo omnibus cura siunt, ut velineos,qui afossato recedunt, quiue stationis munus relinquunt, qui ab excubatione desistunt, qui in bello arma amiserint, qui agmen excesserint, qui in acie prioresfugamfecerint seuerifimam esse animaduersionem constitutam,non sitsatis:ne cum primum besto dat signum rauca cruentum bucc, O,alij metu hinium languorem non simulent, a- by turpi fuga vitam redimam. udaciam vero non holum non necesse erit comprimere: verum ijs,quiprimum muros ascenderint, qui ciuem seruaueris qui hostes lueraueris qui inimicos fugauerint,iustissimi sunt decernendihonores ornatissima praemia proponenda. ua dum perse 29 quimur,quod ultimum ac maximuerat inquirendum de tu filia,m manibus est. Cuiussi eapoli 'mum virtus est,ulsuum cuique tribuat, ea certe F s ciuitas

122쪽

A D LEGEM PRIMAM D.

riuitas iusta erit, ubi pueri, mulieres,serui, liberi, artifices , magistratus, milites, spriuati, unusquisique opussuum exercet minime per ali na vagatus: s tam iuuenes, qua emores,tam. ciues, quam peregrinisuum negotium agunt, munera sibi tributa exequuntur: hil de alieno inquirentes , minimeque in aliena domo curiosi. Est siquid proprium initia munus,omnia qua supra examinavimus bona,in ciuitate locare, spublice, atquepriuate, tam corpori, quam an,

mo quodpuum est tribuere. tque hoc illud est, quodprouerbio dicere cons mimus Iustitia in se

virtutes continet omnes. Et Aristoteles iustitiam de omnibus dictare dixit. Praecipit enim lex, re ea agere, quae ad virum pertinent fortem: ut non deserere locum in acie, Uriere, non abjc re armaus item ea quaesunt temperantis, ut non committere adulterium inon libitne mi ea etiam qua sunt mansueti,ut non percutere ion co- uitia dicere in caterissimiliter Qirtutibus, ais Otib. de quamuis inter ilosophos omnes conste qui mnam habeat, omnes etiam habere tartutes, si tamen aliquo modo ad opinionem commune

accomodata orationeseis inpossunt, ilia plui

123쪽

LIBER IIII. 4s

omnibus Aer. Prudentia enim me iustitia, nihil malet:im. quo quis,ut Cicero ait, versutior, et calbior est, hoc magis inuisus, s sese fritnum opinione probitatis: Mitia etero, ve me prudemtiis, satis habre auisoritatis. SimiliterMemperaulia, ortitudo iustitia comuncta, quantum mi riuia volent, habebunt quaesidistinguas , aru mpoterunt. eisque hac est, quantum coniectura assequi possum, ratio: cur, licet non solum qua ad iustitiam pertinent a legibus imperentur in qua fortitudinis, temperantia, s prudentia sunt, uua linitia appellatum Vlpianus dicat, non ab alia virtute: quod siue uniantur virtutes, iactitia in sese continer omnes,siue dividantur eadem reliquis omnibus aestit. Nunc quod adloquitatem pertinet, breuiter absoluamus: Henim Utimum in definitione iuris. Equitatem aut e hic accipi'o leni iure summum - mitigante, atque rigurosio, re super titioso iuri opposito, non e imo: lices Burio, alijsque multis valde

ilia arriserit interpretatio. Ruod si se , diffst

se ius a bono, squo dictingueretur: cum dicamus bonum, saequum, moderatum ius esse,

lene . Illa vero distingui necesse esto mi es ori

124쪽

LIBERIIII. 's

pietatem vero, qua superos colis,o sanctitatem,

quae ad manes attines ura contemnere t non cerate. 2 sinim o reliquas omnes leges illuc tendere oportere, upra diximus,ut intelligant homino bova quaecunque gesserint, adDeum authorem referenda , emtemspra caeteris virtutibus colendam. Nec mero taudiuisioni obsta quodlupato latitionibus idem Cicero drierit,pietatem esse etiam ergaparenteN.Et aperte in oratione pro GD.2Plan

tis:omitto inquit illa,quasi minus necessaria sut

ar certe cum sun relata laudantur,t Ouat custiis, primum cum parente: nam meo iudicio,pi ta undamentum est omnium virtutum. Et in ratione pro Lucio Muraena, elatem adpropis' quos etiam cons anguineos extendit. Guibin in locis pietatempro bonitate posuit.odam verasti talemis religione esse G. I. de natura deorum CLcero est author: esse autem ad definitionem iuris hunc siensism verisiimum, S intellectum liquido patet. Ipsum Vlpianum quapausi ante dixeras, interpretantem audiamin. Huius si uim studii dus sunt positiones,publicum, dc priuatum. Et demum publicu m ius, ait, in sacris, in sacerdotibus,in magistratibus consistit. Privatum

125쪽

AD LEGEM PRIMAM. D.

iust ipertitum est. Collectum etenim est ex naturalibus praeceptis,aut gentium, aut ciuilibus. Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit. Ius gentium est, quo gentes humanae utuntur, veluti erga Deum religio: ut parentibus, & patriae pareamus: ut vim,

atque iniuriam propulsemus. I Homst Ius ciuile est inquit) quod neque in totum a naturali , vel gentiu m recedit, nec per omnia ei seruit. Itaque cum aliquid addimus,vel detrahimus iuri communi,ius proprium, id est,ciuile efficimus. Hoc autem ius nostrum constat aut exscripto, aut sine scripto. Videtisse igitur, ut Iurisconsultorum restonsa,s Thilosophorum placita, verbis parum discrepent, re autem nihil' sed uid opus rem adeo aperi priuatis probare distositionibus, atque ad id tu consultorum fragmenta colligeret Circa aliam ne requinquaginta CPandectaris libri versantur,quam circa partes aequitati a Cicerone tributastAὰ illitis certe diuisionem, ac traditionem diecti de industria, s aptati videntur. Ida enim qua in titulisss adlet Aquil. ne Sisfiat ei,de vi,s vi armata, de dolo malo, s metus exceptione, de iniurijs,

126쪽

s famosis libellis , deis publica, de vi priuam,

de sicarys ,-veneficis, de parrici s traduntur,aliud ne continent,quam duas naturae partes, mitionem sui, resciscendi ius 2 Prima Vero institutionis pars, qua legitima est, s tertia moris vetustate confirmata, nonne titulis Digent. delegibus, Senatusconsultis,es longa consuetudine, de con titutionibus principum, de diuisione re rum,s qualitate, at que multis continetur te edia, qua conuentis confirmata dicitur, quos non in iure ciuili libros occupat ' Desanctitate enim ad manes, s aequitate ad homines pert, neutriquodque maximum e de pietate erga D um, nihil necesse est nunc dicere, cum ea sinistr cipua, qua duo humani generis lumina, Plato in bonorum, s Cicero in aquitatispartitionibus, nobis proposuerunt. dAdqua Trincipes, placita: Senatus,consulta .Plebs cita:Decuriones, decreta:s gubernatores, muta:tanquam adsicopum

dirigere necesse est,sis uat, ciuitates,s Rest.

saluas velint. Hoc autem quando ordinestras risi pioseruasse Iurisconsultos ostendimus, illa e

scrutemur,cur nam bonorum,er aequitatisartem .

ius esse dicamus. Negaret enim quipia,qui minus i. Celsi

127쪽

AD LEGEM PRIMAM. D.

Celsi authoritatem vereretur, artem esse vitam, nisiqua cognitis,peniti spespectis, s in unum exitumspectantibus, s nunqua algentibus rebus contineatur: idque vel teste Cicerone lib. I.de Oratore probaret: s dum ait bb. 2.artem earum rerum esci qua sciutur. Sedet a Iuriscin.Lneque leges. .de legibus dicitur,neque leges, neque senatusconsulta sicribi posse, ut omnes casu ,qui quandoque inciderint comprehendantur eouffcere ea,quapstrunque accidunt,contineri. Et rursus in inopo sunt. f. eo.tit.Non possunt ausebanus omnes articuli sigillatim, aut legibus, aut senatusconsultis comprehcdi. Et Neratiussi. 6.

membranam rationes eorum, qua constituum

tur , inquiri oportere negat, alioqui multa ex his, qua certasunt ubuerti fatetur.Ergo minusprudenter Celsus,issariem esse,d isse videtur. Hi rima Platonein Gorgia optime dicitur, no est ars dic Nda ,se eritia quaeaam, qua nullam habes 3s rationem eoru quae assert, qualia naturasint.Huc nodum ex his qua in i Academia dicimus, dupliciter explicemus. Plato in dialogo ciuili,velis r ' Po,artes gemina circa omnia quaesunt, consid raripraecipit. Vnam ba ita loquar concausam,al

teram

128쪽

teram vero causam ipsam. 2uscunque, inquit, rem ipsam non fabricant,sedfabricantibus organa subministrant, eas concausas nominamus: eas autem ipsas qua prisci liter faciunt, causas appellamus:vt exempligratia, qua colum usum,radium, ectinem e ciui,saba circa vestium op

ram instrumentapraeparant,artes concausas nuncupemus, ilias autem qua vestimenta curant, sesciunt,artes causas. d eundems nos modum

quod ad rem attinet usi um per se siumptum,

purum, et fectum, ut a iustitia descendit, non solum artem boni , aequi, verum artem, causam scilice quod bonum,'aquum est e cientem po-Πamus, conmmtem,certam, perpetuam, , m=pra in definitione iussitia ostendimus. Indiget autem haec ars quibusnalijs artibus concausis ,sine quibus illa exequi nonpotest, nec ad um, exercitium, et actionem,in quibus virtus ostenditur,pem uenire. Sunt autem ha:leges,conssuetudines,statu-ta,magistratus,et iudices. Frustra enim iura esset condita, inon essent,qui ilia executioni mandaret, ut in. ISpost originem. f.de origaur. OG H. c, ubi peracuturi praeterea.de elect.rn. 6. uos omnes, ut tempus,et occasio po Iutituta decernere t Hatue

129쪽

λD LEGEM PRIMAM. D

re aquis um est: nec permanendum in τυθά- tentia conuersis rebus, sed quid res,quid causa ferat,quid tempus, optime eroiciendum. Incidunt

namque saepe tempora,vt e qua maximetusta videntur, commutentur,sianis contraria. , velutis medicus imminente longaperegrinatione,procul

ab his quos curat, abfuturum diu se putre, diff

densique illorum memoria, monumenta quadam agendorumpraescribas ,praeter opinionem autemo us,quam putauem reuertatur: n rebituralia illispraecipere,praeter e qua quondam scripseras ,si qua salubriora aegrotantilus adhiberi possent: nec ambo perseuerabunt in priori proposito,

mi neque ipse mandare alia velit, nec ab aegrotam te allapraeter solita obseruari,quasi 5 medica amtis propria similia saluberrima sedpotius ut fuerint diuersa in corporeperturbationeου, motus,diuersa adhibebuntur medicinae,u remedia: nes aliterpro tibi in Repub ubernanda viris licebit, cum in aliqua causasententia manife- est, adsimiliaprocedere, atque ita ius dicere: quotiensique unum,aut alterum introductum est, catera, qua tenduΠt ad eandem υtilitatem, vel interpretatione, vel certe iurisdictione supplere.

130쪽

Vt enim innavigando, portu poJs mutata vesificatione assequi ultum est eum tenere cum p riculo cursum quem coeperis ,sic cum omnibur in administranda Republicapropositum esse debeat, ut vincas iustitia, neque mus detur iniuria locus, aequitu est, salubriterpro militate hominum noua introductadis itione uum cuique tribu re,quam dum obsoletam iam,s deciduam legem ad unguem seruare intendunt, inivr iam facere. tquehuc res exisse arbitror Innocentium. III. cumin. c. non debet.de consang. affinit. Non debet siqui reprehensibile iudicari,si secundum Varietate temporum,statuta quandoq; varientur humana,praesertim cum Vrges necessitas,vel euides utilitas id exposcit: quoniaipse Deus ex his,quae in veteri testamento statuerat,nonnulla mutauit in nouo. lilia merito a Bariolo ab alijs reputatur sit uiaris in. I.Cdelegiti tutori dum ait,quod correcta ratione legis, dicitur correcta sale de quo plura Canori in. c. sttransationem, de renuntiat. s AlexandinII. l. s. .sola. matrimonio. Sed iam iterum eandem rem alio modo cossideremus. Circa quodcunstras se arterivientem acieme, J6