Sex. Iulii Frontini Strategematicon libri quattuor: Eiusdem De aquae ductibus urbis Romae liber

141쪽

DE AQUAE DUCTIBUS URBI ROMAE LIBER 11smam erogationibus omnium aquarum seposuimus, dantur nomine Appiae extra urbem quinariae tantummodo , quoniam humilior oritur et a metitoribus reliquae quinaria D CIT intra urbem dividebantur per regiones II, VIII IX, I, MI MII XIV in castella XX ex quibus nomine Caesaris quinariae CLI, privatis quinariae CXCIV, usibus publicis quinariae CCCLIV ex eo castris I quinariae III, peribus publicis o quinariae CXXIII, muneria quinariae II, lacibus XCII quinariae CCXXVI. 80. Anionis Veteris erogabantur extra urbem nomine caesaris quinariae IV, privatis quinariae CCCCIV. Reliquae quinariae MCII semis extra urbem dividebantur per regiones I, III, IV V VI, VII, VIII, IN XII, XIV in castella XXXV ex quibus nomine Caesaris quinaria LX, usibus privatis quinariae CCCCXC, publicis quinariae LII ex eo castris I quinariae , peribus publicis XIX quinariae CXCV, muneribus X quinaria LXXXVIII, lacibus XCI quinariae

CCXVIII.

81. Narciae erogabantur extra urbem nomine caesaris quinariae CCLXIX, privatis LXVIII. Reliquae quinariae -CVIII intra urbem dividebantur per regiones I, III, IV, V VI, VII, Vm IX X XIV in castella I ex quibus nomine Caesaris quinariae CXVI, privatis quinariae DXLIII, usibus publicis quinariae CCCCXXXIX, castris v quinariae XLI, peribus publicis XV quinariae XLI, muneribus XII quinariae IV, lacibus XIII quinariae CCLIII. 82. Tepulae rogabantur extra urbem nomine caesaris quinariae LVIII, priyaiis LVI. Reliquae quinariae CCCXXXI intra urbem dividebantur per regiones IV V VI, VII in castella XIV: ex quibus nomine Caesaris quinariae XXIV, privatis quinariae CCXLVII, usibus publicis quinariae L ex eo castris a quinariae XII, ruperibus publicis II quinariae VII, lacibus XIII quinariae XXXI.

83. Iuliae fluebant extra urbem nomine caesaris quinaria LXXXV, privatis quinariae CXXI. Reliquae quinariae DxCVII intra urbem dividebantur per regiones II, , , VI, VIII, X XII in castella XVII ex quibus nomine caesaris quinariae XVIII, privatis CXCVI, usibus publicis quinariae

142쪽

120 EX IIILII FRONTINI CCCLXXXIII ex eo astris, quinariae LXIX, operi spublicis x quinariae CLXXXII, muneribus m quinaria LXm,ladibus XXVm quinariae LXV. 84. virginis nomine exibant extra urbem quinariae C. Reliquae quinariae II milia Cin intra urbem dividebantur per regiones VII IX, IV in eastella VIII ex quibus nomine caesaris quinariae DXLIx privatis quinariae CCCXXXVIII, usibus publicis CCCCXVII ex eo muneribus II quinariae XXVI lacibus XXV quinaria LXI, operibus publicis VI quinariae CCCXXX in quibus per se euripo, cui ipsa nomen dedit, quinariae CCCCLX. 85. Alsietinae quinariae CCCXCH. Haec tota extra

urbem consumitur, nomine caesaris quinariae CCLIV, privatis quinariae CXXXVIII. 86. Claudia et Anio Novus extra urbem proprio quaeque rivo erogabantur intra urbem confundebantur. Et laudia quidem extra urbem dabat nomine caesaris quinarias CCXVII, privatis quinarias CCCCXXXIX: Ani Novus nomine caesaris quinarias DCCXXXI, privatis CCCCXIV. Reliquae utriusque quinariae III milia DCCCXXIV intra urbem dividebantur per regiones urbis XIV, in castella XCII ex quibus nomine Caesaris quinariae DCCLXXIX, usibus privatis quinaria MDCCCXXXIX, usibus publicis quinariae MCCVI ex eo eastris X quinariae IV, peribus publicis XVIII quinariae DXXII, muneribus XII quinariae XLIX, lacibus CCHVI quinariae CCCCLXXXI. 87. Haec copia aquarum, ad Divum Nervam Imperatorem usque computata, ad hunc modum describebatur. Nunc

providentia diligentissimi Principis, quicquid aut fraudibus

aquariorum intercipiebatur, aut inertia pervertebatur, quasi nova inventione sontium adorevit. Ac prope publicata ubertas est tamen et sedula deinde partitione distributa, ut regionibus, quibus singulae serviebant aquae, plures darentur: tamquam caeli et Aventino, in quos sola Claudia per arcus Neronianos ducebatur quo flebat, ut, quotiens refecti aliqua intervenisset, celeberrimi colles sitirent. Quibus nunc plures aquae, et in primis areia reddita amplior opere a Caelio in Ventinum usque perdueitur. Atque etiam imni parie

143쪽

DE AQUAE DUCTIBUS URBIS ROMAE LIBER 121 urbis lacus, tam novi quam veteres, plerique binos salientes

diversarum aquarum acceperunt, ut, si casus alterutram impedisset, altera sufficiente non destitueretur usus.

88. Sentit hanc curam Imperatoris piissimi Nervae Principis sui regina et domina orbis in dies et magis sentiet

salubritas eiusdem aeterea urbis, aucto castellorum, perum, munerum et lacuum numero. Nec minus ad privatos om-

modum ex incremento beneficiorum eius diffunditur illi quoque, qui timidi inlicitam aquam ducebant, securi nunc ex beneficiis fruuntur. Ne pereuntes quidem aquae Otiosae sunt: alia iam munditiarum facies purior spiritus et causae gravioris coeli, quibus apud veteres urbis infamis aer fuit, sunt

remotae.

Non praeterit me, deberi operi novae rogationis ordinationem sed haec cum incremento adiunxerimus, intelligi

oportet, non esse ea ponenda, nisi consummata fuerint.

89. Quid, quod ne hoc diligentiae Principis, quam

exactissimam civibus suis praestat, sufficit, parum praesidiis ac voluptatibus nostris contulisse sese credentis, quod tantam copiam adiecit, nisi eam ipsam sinceriorem iucundioremque faciat operae pretium est, ire per singula, per quae ille occurrendo vitiis quarundam universis adiecit utilitatem. Etenim quando civitas nostra, cum vel exigui imbres super- Venerant, non turbulenta limosasque aquas habuit Neo quia hoc universis ab origine naturae est, aut quia istud incommodum sentire debeant quot apiuntur ex fontibus inprimis Marcia et claudia, ac reliquae, quarum splendor, capite integer, nihil aut minimum pluvia inquinatur, si putea exstructa et obiecta sint. 90. Duae aquae Anionis minus permanent limpidae:

nam sumuntur ex flumine, ac saepe etiam sereno turbantur:

quoniam Anio, quamvis purissim defluens lacu, mollibus tamen cedentibus ripis, aufert aliquid, quo turbetur, priusquam deveniat in rivos quod incommodum non solum hibernis ac vemis, sed aestivis imbribus sentit, quo tempore gratior aquarum sinceritas exigitur. 91. Et alter quidem ex his, id est Anio Vetus, cum plerisque libra sit inferior, incommodum intra se tenet. Novus autem Anio vitiabat e-

144쪽

122 ET IULII FRONTINI teras V. Rm, cum editissi,nua veniat et in primis abundans, defectioni aliarum succurrit Imperitia vero aquariorum, deducentium in alienos eum specu frequentius, quum explemento opus erat, etiam sumolente aquas inquinabat, uxime claudiam, quaae, per multa milia passuum proprio duot rivo, Romae demum eum Anione permixta, in hoc tempus edidebat propri tatem. Adeoque obvenientihus non ussurrebatur, ut Pleraeque accerserentur per imprudentiam non uti dignum erat partientium Nareiam ut ipsam, splendore ac frigore gratissimam, balneis a lunonihus et relatu quoque foedis ininterii deprehenderimus nervientem. 92- Omnes ergo ascem plaeuit, tum singulas ita ordinari, ut in Tim smaro a Potui tota serviret, et deinceps reliquae secundum suam quReque qualitatem aptis athus adsignarentur, Sicut An o Vetus Iuribus ex causis, quo inferior excipitur minus saluoris, in hortorum rigationem atque in ipsiua urbis sor

veniet in Iooum a G2. . 'ης η , DP a Ver superatura, IMPERATOREM . . '' turbidae, novum auctorem praescribent litui. N RVAM TRAIANUM AUGUATUM daeque sit adu.. 'dio'mus, quod ius ducendae tuemdum impetrati .h-n 'in' horum ad cohibendos intra mo- pertinet violam ' ' φη, iterum ad ipsorum duetuumgRit' 'riatas, .u.ha. ' dum tuus repeto lege de sim 'pud quos o t. - veteres aliter observata inveni:

-U HUMUM ACCIDIT: hae enim sum

145쪽

DE AQUAE DUCTIBUS URBI ROMAE LIBER 123verha ius Iegis: id est quae ex lacu abundavit eam nos caducam vocamus. Et haec ipsa non in alium usum, nam in haInearum et fullonicarum dabatur: eratque vectigalis, Matuta mercede, quae in publico impenderetur aliquid et in domos principum civitatis dabatur, concedentibus reliquis. 95. Ad quem autem magistratum ius dandae vendem daeve aquae pertinuerit, in iis ipsis legibus variatur inte dum enim ab aedilibus, interdum a censoribus permissum invenio sed adparet, quotiens in re publica censores erant, ab illis potissimum petitum, eum ii non erant, aedilium eam potestatem luisse. Ex quo manifestum est, quanto potior cura maioribus communium utilitatum quam privatarum voluptatum uerit, cum etiam ea aqua, quam privati ducebant, ad usum publicum pertineret. 96. Tutelam autem singularum aquarum locari solitam

invenio, positamque rodemptoribus necessitatem, certum numeriim circa ductus extra urbem, certum in urbe servorum

opinoum habendi, et quidem ita, ut nomina quoque eorum, quos habituri essent in ministeri per quasque regiones, in tabulas publicas deferrent eorumque operum probandorum curam fuisse penes censores aliquando et aediles, interdum etiam quaestoribus eam provinciam Obvenisse, ut adparet ex senatus consulto, quod actum est C. Licinio caesulla et Q. Fabio censoribus. 97. Quanto opere autem eurae sumit, ne quis violare

ductus quamve non concessam derivare auderet, cum ex

multis adparere potest, tum et ex hoc, quod circus Maximusne diebus quidem ludorum Circensium nisi aedilium aut e forum permissu irrigabatur: quod durasse etiam postquam res ad curatores transiit sub Augusto, apud Atleium capitonem Iegimus. Agri Vero, qui aqua publica sontra legem essent irrigati, publicabantur. Mancipi etiam, si omnino quid servus eius adversus legem secisset, multa dicebatur. In iisdem legibus adiectum est ita: NE QUI AQUAM OLETATO DOLO MALO, BL PUBLICE SALIET SD QUIS MLETARIT, AEESTERTIORUM X MILIUM MULTA ESTO. Oletat videtur esse olidam tacito cuius rei causa aediles curules iubebantur per vicos singulos ex iis, qui in unoquoque vio habitarent

146쪽

124 M. IUL FRONTINI praediave haberent, binos praeficere, quorum arbitratu aqua in publico saliret. 98. Primus N. Agrippa post aedilitatem, quam gessit

consularis, peram suorum et munerum velut perpetuus curator fuit qui iam copia permittente deseripsit, quid aqua- rem publicis operibus, quid lacibus, quid privatis daretur.

Habuit et familiam propriam, aquarum quae tueretur ductus atque castella et lacus. ano Augustus hereditate ab eo sibi rellictam publicavit.

99. Post eum, Q. Aelio Tuberone, Paulo Fabio Maximo

eonsulibus, in re, quae usque in id tempus, quasi potestate acta, certo iure eguit, senatus consulta facta sunt a Iexpromulgata Augustus quoque edicto complexus est, quo iure uterentur, qui ex commentariis Agrippae aquas haberent, tota re in sua beneficia translata Nodulos etiam, de quibus dictum est, constituit, et rei continendae exercendaeque curatorem fecit Messalam corvinum, cui adiutores dati Postumius Sulpicius praetorius et L. Cominius pedarius insignia

eis quasi magistratibus concessa, deque eorum moto senatus consultum lactum, quod infra scriptum est. 100. QUOD Q. AELIUS TUBERO , PAULUS FABIUS NAXIMUS CO8S. V. F. DE IIS, QUI CURATORES AQUARUM PUBLICARUM EX CONSENSU RENATU A CAE8ARE AUGUSTO

NOMINATI ESSENT, ORDINANDIS, D. E. R. Q. F. P. D. E. R. I. c.

PLACERE HUIC OmINI, EOS, QUI QUIS PUBLICIS PRAEESSENT, CUM EIUS REI CAUSA EXTRA URBEM ESSENT, LICTORES BINOS ET SERVO PUBLICO TERNOS, ARCΗΙ- TECTOS INGULOS ET CRIBA ET LIBRARIOS, ACCENSO8 PRAECONESQUE TOTIDEM HABERE, QUOT HABENT , PER QUOS FRUMENTUM PLEBEI DATUR : CUM AUTEM IN URBE EIUSDEM REI CAUSA ALIQUID AGERENT, CETERI8 ADPARITORIBU IISDEM , PRAETERQUAM LICTORIBUS, UTI UTIQUE, QUIBUS ADPARITORIBUS EX HOC S. C. CURATORIBUS AQUARUM UTI LICERET, EO DIEBUS DECEM PROXIΜI8, QUIBU8 8. C. FACTUM ESSET, AD AERARIUM DEFERRENT QUIQUE ITA DELATI ESSENT, HS PRAETORES AERARII ERCEDEM CIBARIA, QUANTA PRAEFECTI FRUMENTO DANDO DARE DEFERREQUE AEOLENT ANNUA

147쪽

DARENT ET ADTRIBUERENT; IAQUE EA PECUNIA AINE FRAUDE SUA FACERE LICERET UTIQUE TABULAS, CHARTAS CETERAQUE, QUAE EIUS CURATIONIS CAUSA OPUS E8sET IIS CURATORIBUS PRAEBERI, A Q. AELIUS, PAULUS FABIUS COSS. AMBO ALTERVE, SI IIS VIDEBITUR, ADHIBITIS PRAETORIBUS QUI AERARIO PRAERINT, PRAEBENDA LOCENT. 101. ITEMQUE, CUM VIARUM QUOQUE CURATORES FRUMENTIQUE PARTE QUARTA ANNI PUBLICO FUΝGANTUM MINISTERIO, UT MURATORER AQUARUM IUDICIIS VACENT PRIVATIS PUBLICISQUE. . Adparitores et ministeria, quamvis perseveret adhuc aerarium in eos erο-gare, tamen esse curatorum videntur desisse inertia ac segnitia non ontium motum. Egressis autem urbem dumtaxat agendae rei causa senatus praesto esse lictores iusserat.

Nobis circumeuntibus rivos fides nostra et auctoritas a Principe data pro lictoribus erit. 102. Cum perduxerimus rem ad initium curatorum, non est alienum subiungere, qui post Nessalam huic Olliolo ad nos usque praefuerint. Messalae successit, Planco et Silio

consulibus, Atteius Capito capitoni, C. Asinio Pollionec Antisti Vetere consulibus, Tarius usus Tario, Servio Cornelio Cethego L. Visellio Varrone consulibus, M. Cocceius Nerva, Divi Nervae avus, scientia etiam iuris illustris huic successit, Fabi Persico L. Vitellio consulibus, C. clavius Laenas Laenati, quili Iuliano et Noni Asprenate consulibus, M. Porcius Cato huic successit post annum, Sex. Iunio Celere et Nonio Quintilian consulibus, A. Didius Gallus Gallo, Q. Veranio et Pompeio Longo consulibus, Cn. Domitius Aser: Asro Nerone Claudio Caesareo et Cosso Cossi . consulibus, L. Piso Pisopi Verginio Rus et Memmio Regulo consulibus, Petronius Turpilianus Turpiliano, crasso Frugi et Lecanio Basso consulibus, P. Marius Mario, L. Telesino et Suetonio Paulino consulibus, Fonteius Agrippa i Agrippae, Silio et Galerio Trachalo consulibus, Albius crispus Crispo, Vespasiano vi et Cocceio Nerva consulibus, Pompeius Silvanus Silvano, Valerio Messalin consule, T. Ampius Flavianus Flaviano, Vespasian V Tito III consulibus, Acilius Aviola post quem, Imperatore Nerva

148쪽

126 EX IULII FRONTINIIII et Verginio Ruso III eo ulibus, ad nos cura translata est. 103. Nuno quae observare curator aquarum debeat, et leges senatusque oonsulta ad instruendum eum pertinentia

subiungam circa ius ducendae aquae in privatis observanda sunt, ne quis sine litteris caesaris, id est, quis aquam publieam non impetratam, et, ne quis amplius quam impetravit dueat. Ita enim molemus, ut modus, quem adquiri diximus, possit ad novos salientes et ad nova Principis beneficia pertinere. In utroque autem magna cura mulup rci opponenda fraudi est. Sollicite subinde ductus extra urbem circumeundi ad recognoscenda benefleta idem in castellis et salientibus laetendum, ut sine intermissione diebis noctibusque aqua fluat quod seuatus quoque consulto curator facere iubetur, cuius hae verba sunt: 104. QUOD Q. AELIUS TUBERO, PAULUS FABIUS MAXIMUS COSA. V. F. DE NUMERO PUBLICORUM SALIENTIUM, QUI IN URBE ESSENT INTRAQUE AEDIFICIA URBI CONIUNCTA, QUO M. AGRIPPA FECISSET, Q. F. P. D. E. R. I. C. NEQUE AUGERI PLACERE NEQUE MINUI NUMERUM PUBLICORUM ALIENTIUM, QUO NUN ESSE RETULERE IRQUIBUS NEGOTIUM A RENATU EAT IMPERATUM, UT IN-sPICERENT AQUA PUBLICAS INIRENTQUE NUMERUM SALIENTIUM PUBLICORUM ITEMQUE PLACERE, CURATORES AQUARUM, QUOS CAESAR AUGURTUS EX SENATU AUCTORITATE NOMINAVIT, DARE OPERAM, UT SALIENTES PUBLICI QUAM ADSIDUISSIME INTERDIU ET NOCTU AQUAM IN USUM POPULI FUNDERENT. In hoc senatus consulto

erediderim adnotandum, quod senatus tam augeri quam minui salientium publicoriim numerum vetuerit. Id factum existimo, quia modus aquarum, quae his temporibus in urbem veniebant, antequam Claudia et Anio Novus perducerentur, maiorem erogationem capere non videbatur. 105. uni aquam in usus privatos deducere volet, impetraro eam debebit et a Principe epistolam ad curatorem adferre curator deinde beneficio Caesaris praestare maturitatem et procuratorem eiusdem onici libertum Caesaris protinuis scribere. Procuratorem autem primus Ti. Claudius vi-

149쪽

DE AQUAE DUCTIBUS URBIS ROMAE LIBER l27 detur admovisse, postquam Anionem Novum et claudiam induxit. Quid contineat epistola, vilicis fieri quoque notum

debet, ne quando neglegentiam aut fraudem suam ignorantiae colore defendant. Procurator calicem eius moduli, qui fuerit impetratus, adhibitis libratoribus simiri cogitet, diligenter intendat mensurarum, quas supra diximus, modum et earum notitiam habeat ne sit in arbitrio libratorum, interdum maioris luminis interdum minoris, pro gratia personarum, calicem probare. Sed ne statim a boo liberum subiciendi quaIemcumque plumbeam fistulam permittatur arbitrium, verum eiusdem luminias, quo calix signatus est, per pedes quinquaginta, sicut senatus consulto, quod subiectum est,

cavetur.

106. QUOD Q. AELIUS TUBERO, PAULUS FABIU8MAXIMUS COSS. V. F., QUOADAM PRIVATOS EX RIVIS

PUBLICIS AQUAM DUCERE Q. D. E. R. F. P. D. E. R. I. C. NE

CUI PRIVAT AQUAM DUCERE EX RIVIS PUBLICIS LICERET: UTIQUE OMNE II, ΠΙBUS AQUAE DUCENDAE IU ESSET DATUM, EX CASTELLIS DUCERENT, ANIMADVERTERENTQUE CURATORES AQUARUM, QUIBUS LOCIS INTRA EXTRA URBEM APTE CASTELLA PRIVATI FACERE POSSEM', EX QUIBUS AQUAM DUCERENT, QUAM EX CASTELLO COMMUNEM ACCEPISSENT A CURATORIBUS AQUARUM NEU CUI EORUM, QUIBUS AQUA DARETUR PUBLICA, IUS ESSET INTRA UINQUAGINTA PEDES EIUS CASTELLI, EX QUO QUAM DUCERENT, LAXIOREM FISTULAM SUBICERE, QUAM QUINARIAM. In hoc senatus consulto dignum adnotatione est, quod aquam non nisi ex castello duci permittit, ne aut rivi aut fistulae publicae requenter lacerentur. 107. Ius impetratae aquae neque heredem neque emptorem neque ullum novum dominum praediorum sequitur. Balneis, quae publice lavarent, privilegium antiquitus concedebatur, ut semel data aqua perpetu maneret. Si ex Veteribus senatus consultis cognoscimus, ex quibus unum subieci. Nunc Omnis aquae cum possessore instauratur beneficium. 108. QUOD Q. AELIUS TUBERO, PAULUS FABIUS MAXIMUM'OSS. V. F. CONSTITUI OPORTERE. QUO IURE

150쪽

128 ET TUIM FRONTINI EXTRA INTRAQUE URBEM DUCERENT AQUAS, QUIBU8

ADTRIBUTAE ASENT, Q. D. E. R. F. P. D. E. R. I. C. TITI IIS

UsQUE MANERET ADTRIBUTIO AQuARUM, EXCEPH QUAE IN UsUM BALNEARUM ESSENT DATAE UT AUGUSTI NOMINE, QUOAD 'HDEM DOMINI POSSIDERENT ID SOLUM, IN QUO ACCEPISSENT AQUAM.109. cum vaeare aliquae coeperunt aquae adnuntiatur et in commentarios redigitur, qui respiciuntur, ut petitoribus ex aenis dari possint. Has aquas statim intercidere sole-hant, ut medio tempore venderent aut possessoribus praediorum aut aliis etiam. Humanius autem visum est Principi nostro ne praedia subito destituerentur, triginta dierum patium indulgeri intra quod ii, ad quos res pertineret, dispertirent. De aqua in praedia foetorem data nihil eonstitutum m- venio perinde tamen observatur ac iure cautum, ut, dum quis ex iis, qui communiter impetraverunt, superesset, totus modus praediis adsignatus flueret, et tunc demum renovaretur beneficium, eum desisset quisque ex iis, quibus datum erat, possidere. Impetratam aquam alio, quam in ea praedia, in quae data erat, aut ex ali castello, quam ex quo epistola Principis continebit, uel palam est non oportere, sed et mandatis prohibetur. 110. Impetrantur autem et eae aquae, quae caducae vocantur, id est aut ex castellis aut ex manationibus fistularem. Quod beneficium a Principibus parcissime tribui ο- Iitum. Sed fraudibus aquariorem obnoxium est. Quibus prohibendis quanta cura debeatur, ex capite mandatorum manifestum erit, quod subieci 111. CADUCAM NEMINEM VOLO DUCERE, NISI QUI MEO BENEFICIO AUT PIORUM PRINCIPUM HABENT. Nam necesse est ex castellis aliquam partem quae emuere: cum hoc pertine*t non solum ad urbis nostrae salubritatem, sed etiam ad utilitatem cloacarem abluendarum.112. Explicitis, quae ad ordinationem aquarum privaliu8u pertinebant, non ab re est, quaedam ex iis, quibus circum' errima constitutiones in ipso et deprehendimus,