Sex. Iulii Frontini Strategematicon libri quattuor: Eiusdem De aquae ductibus urbis Romae liber

111쪽

10. dem eou sub tilio calauno oonsule is, uias

varie traduntur nomina alii Laberium, nonnulli Q. Caeditium. plurimi calpurnium Flammam vocitatum scripserunt. Rie cum demissum in eam vallem videret exercitum, cuius latera omnia quae superiora erant hostis insederat, depoposcit et aecepit ab eonsule trecentos milites quos hortatus, ut virtute sua exercitum servarent, in mediam vallem decucurrit. Ad obprimendos eos undique descendit hostis longoque et aspero proeli retentus coasionem consuli ad extrahendum exercitum dedit. 11. c. caesar, adversus Germanos et Ariovistum pugnaturus, confusis suorum animis pro concione dixit, nullius se eo die opera nisi decimae legionis usurum quo adgeoutus est, ut et decimani tamquam praecipuae sortitudinis testimonio concitarentur, et ceteri pudore, ne penes alios gloria

virtutis esset.

12 Lacedaemonius quidam nobilis, Philippo denuntiante multis se prohibiturum, nisi civitas sibi daretur, Num, inquit, et pro patria mori nos prohibebit Τ13. Leonidas Lacedaemonius, cum dioerentur Persae sagittarum multitudine nubes esse facturi, sertur dixisse Melius in umbra propugnabimus.14. L. Aelius praetor urbanus, cum ei ius dicenti picus in capite insedisset et haruspices respondissent, dimissa ave' hostium violoriam fore, necata populum Romanum superiorem, at Aelium cum familia periturum, avem occidit qua occisa, non dubitavit dare poenam nam exereitu nostro Vincente ipse cum quattuordecim Aeliis ex eadem familia in proelio est celsus. Hunc quidam non Aelium sed Laelium fuisse, et Laelios non Aelio periisse credunt. 15. P. Decii, primo pater postea filius, in magistratus pro republica devoverunt, admissisque in hostem equis adepti mortem victoriam patriae contulerunt. 46. P. Crassus, cum bellum adversus Aristonicum in Asia gerens inter Elaeam et Myrinam in hostium copias incidisset vivusque abduceretur, exsecratus in consule Romano captivitatem, Virga, qua ad equum regendum erat usus, Thraci, a quo tenebatur, oulum eruit, atque ab eo per dolorem

112쪽

s0 M. IULII FRONTINI eonelio transverberatas, dedecus servitutis, ut voluerat, morte effugit. 17. u. cato censorii filius, in acie deeident equo

prolapsus, cum se recollegasset animadvertissetque gladium excidias vagina, veritus ignominiam rediit in hostem exceptisque aliquot vulneribus, recuperat demum gladio reversus est ad suos. 18. Petelini, a Poenis obsessi, parentes et liberos propter inopiam eiecerunt: ipsi oriis madefactis et igne sie-oatis soliisque arborum et omni animalium genere vitam trahentes, undecim menses obsidionem toleraverunt. 19. Hispani consaburenses omnia eadem passi fiunt, ne oppidum Hirtuleio tradiderant. 20. casilinates, obsidente Hannibale, quamquam tantam inopiam perpessi sunt, ut duoentis denariis murem venisse proditum sit eiusque venditorem fame periisse emptorem autem vixisse, fidem tamen servare Romanis perseve

raverunt.

21. Cygioum cum obpugnaret Mithridates, captivos eius urbis produxit ostenditque obsessis, arbitratus futurum ut miseratione suorum compelleret ad deditionem oppidanos. At illi cohortati ad patiendam fortiter mortem captivos, servare Romanis fidem persevera erunt. 22. Segovienses, eum a Viriatho iis liberi et coniuges eaederentur, praeoptaverunt spectare supplicia pignorum suorum, quam ab Romanis deficere. 23. Numantini, ne se dederent, amo mori praefixis soribus domuum suarum maluerunt.

DE ADFECTU ET MODERATIONE. 1. Q. Fabius Rullus, hortante filio, ut oeum idoneum paucorum iactura aperet, Visne, inquit, tu ex illis paucis esses 2. Xenophon, cum equo veheretur et pedites iugum quoddam occupare iussisset unusque ex eis obmurmurando diceret, facile esse tam laboriosa sedentem imperare, desi-

113쪽

ATRATE EI ATICON LIB. IV. CAP. V Π. siluit et gregalem equo imposuit, cursu ipse pedestri ad destinatum iugum contendens cuius facti ruborem cum perpeti miles non posset, irridentibus commilitonibus sponte descendit. Xenophontem vix universi perpulerunt, ut conscenderet equum et laborem suum in necessaria duci munera

reserearet.

3. Alexander, cum hieme duceret exercitum, residens ad ignem recognoscere praetereuntes copias coepit; cumque conspexisset quemdam prope exanimatum frigore, considero Ioo suo iussit dixitque ei: Si in Persis natus esses, in regia sella resedisse tibi capital foret, in Macedonia nato conceditur. 4. Divus Augustus Vespasianus, cum quemdam adolescentem honeste natum, militiae inhabilem, angustiarum rei familiaris causa eductum ad longiorem Ordinem rescisset, constituto censu honesta missione exauctoravit.

DE VARIIS MONSILIIS. 1. C. Caesar dicebat, idem sibi esse consilium adversus hostem, quod plerisque medicis contra vitia corporum, fame potius quam ferro superandi. 2. Domitius corbulo dolabris et operibus hostem vincendum esse dicebat. 3. L. Paullus imperatorem senem moribus dicebat esse oportere, significans moderatiora sequenda consilia. 4. Scipio Africanus fertur dixisse, cum eum quidam parum pugnacem dicerent Imperatorem me mater non bellatorem peperit. 5. C. Marius Teutono, provocant eum et postulanti ut prodiret, respondit, si cupidus mortis esset, laque eum vitam posse mire cum deinde instaret, gladiatorem contemptae staturae et prope exactae aetatis obiecit ei dixitque,

se, si eum superasset, cum victore congresturum.

6. Q. Sertorius, quod experimento didicerat imparem

se universo Romanorum exercitui, ut barbaros quoque inconsulte pugnam deposcentes doceret, Adductis in conspectum duobus equis, eorum praevalido alteri, alteri admodum exili

114쪽

92 M. IULII FRONTINI duos admovit iuvenes similiter adlectos, robustum et gracI'lem a robustiori imperavit, equi exilis universam audam abrumpere, gracili autem, valentioris per singulos pilos EI-lere cumque gracili successisset quod imperatum erat, validissimus eum infirmi equi canda sine effectu luctaretur, Naturam, inquit Sertorius, Romanarum virium per hoc vobis exemplum ostendi, milites insuperabiles sunt universas adgredienti, easdem laeerabit et carpet, qui per partes adtentaverit.

7. Valerius Laevinus consul eum intra eastra sua exploratorem hostium deprehendisset magnamque copiarum suarum fiduciam haberet, circumduci eum iussit terrendique hostis causa adiecit, exercitus suos visendos speculatoribus eorum, quotiens voluissent, patere.

8. caeditius primipilaris, qui in Germania post Varianam cladem obsessis nostris pro duce luit, veritus, ne barbari ligna quae congesta erant vallo admoverent et castra eius incenderent, simulata lignorum inopia, missis undique qui ea surarentur effecit, ut Germani universos truncos molirentur.

s. n. Scipio bello navali amphoras pio et taeda plenas in hostium classem iaculatus est, quarum iactus et pondere laret noxius et diffundendo, quae eontinuerant, alimentum praestaret incendio. 10. Hannibal regi Antiocho monstravit, ut in hostium elassem vascula iacularetur viperis plena, quarum metu perterriti milites a dimicatione et nauticis ministeriis impedirentur. 11. Idem fecit, iam cedente classe sua Prusias. 12. M. Porcius impetu in classem hostium cum transiluisset, deturbatis ex ea Poenis eorumque armis et insignibus inter suos distributis, multas naves hostium, quos sociali habitu sesellerat, mersit. 13. Athenienses, cum subinde a Lacedaemoniis infestarentur, diebus lastis, quos sacros Minervae extra urbem c Iebrabant, omnem quidem colentium imitationem expresserunt, armis tamen sub veste celatis. Peracto ritu suo non statim Athenas reversi, sed protenus inde raptim acto Lacedaemoniorum in agros agmine eo tempore, quo minime timebantur,

115쪽

ATRATE MATICON LIB. IV. CAP. VII. 3 agrum hostium, quibus subinde praedae hierant, ultro depopulati sunt.14. Cassius onerarias naves, non magni ad alia usus, accensas opportuno Vent in classem hostium misit et neendio eam consumpsit.

15. M. Livius fuso Hasdrubale hortantibus eum quibusdam, ut hostem ad intemecionem persequeretur, respondit: Aliqui et supersint, qui de victoria nostra hostibus nuntient.16. Scipio Africanus dicere solitus est, hosti non ο- Ium dandam esse iam fugiendi, sed etiam muniendam. 17. Paehes Atheniensis adfirmavit, ineolumes futuros hostes, si deponerent ferram eisque obsecutis Onditioni, universos, qui in sagulis ferreas fibulas habuissent, interstet

iussit.

18. Hasdrubal, subigendorem Numidarum causa fingens

dolum, ingressus fines eorum resistere parantibus adfirmavit, ad capiendos se venisse elephantos, quibus ferax est Numidia ut hoc permitterent, poscentibus securitatem promisit: et ea persuasione avocatos adortus sub leges redegit. 19. Alcetas Lacedaemonius, ut Thebanorum commeatum facilius ex inopinato adgrederetur, in occulto paratis navibus, tamquam unam omnino haberet triremem, vicibus in eam rem remiges exercebat quodam deinde tempore omnes naves in Thebanos transnavigantes immisit et ommeatibus

eorum potitus est.

20. Ptolemaeus adversus Perdiccam, exercitu praeValentem, ipse invalidus, omne pecudum genus, religatis a tergo quae traherent sarmentis, agendum per paucos curavit equites ipse praegressus cum copiis quas habebat effecit, ut pulvis, quem pecora excitaverant, speciem magni exercitus moveret cuius exspectatione territum vicit hostem. 21. Myronides Atheniensis adversus Thebanos, equitatu praevalentes, pugnaturus in campis suos edocuit, manentibus esse spem aliquam salutis, cedentibus autem perniciem summam qua ratione confirmatis militibus victoriam

consecutus est.22. L. Pinarius, in Sicilia praesidio Ennae praepositus,

elaves portarum quas penes se habebat reposcentibus ma-

116쪽

94 EX IUL FRONTINI gistratibara Emensiani, quod suspeetos eos tamquam trana, tionem ad Poenum pararent habebat, petit unius noctis ad deliberationem spatium indieataque militibus fraude Graecorum, cum praecepisset, ut parati postera die signum exspoctarent, prima luce adsistentibus magistratibus redditurum seolaves dixit, si idem omnes Ennenses censuissent. Ob eam causam universa munitudine convocata in theatrum et idem flagitante, manifesta deficiendi voluntate, signo militibus dato universos Ennenses oecidit. 23. Iphicrates dux Atheniensium classem suam hostili habitu instruxit, et ad eos quos suspectos habebat invectus, cum effuso studio exciperetur, deprehensa eorum perfidia

oppidum diripuit.

24. Ti. Gracchus, cum edixisset suturum ut ex volonum numero fortibus libertatem daret, ignavos crucibus adfigeret, et quattuor milia ex his, qui segnius pugnaverant, metu Poenae in quemddm munitum collem coissent, misit qui eis dicerent, totum sibi exercitum volonum vicisse videri, quod hostes fugissent; et si eos et sua fide et ipsorum metu exsolutos recepit.

25. Hannibal post proelium, quo ingentem cladem ad

Trasimenum Romani acceperunt, cum sex milia hostium interposita pactione in potestatem suam redegisset, socios Latini nominis benigne in civitates suas dimisit, dictitans se Italiae liberandae causa bellum gerere eorumque opera aliquot populos in deditionem accepit. 26. Mago, cum Locri obsiderentur a Cincio classis nostrae praesecto diffudit ad Romana castra rumorem, annibalem caeso Marcello ad liberandos obsidione Locros venisse clam deinde equites emissos iussit a montibus, qui in conspectu erant, se ostendere quo acto essecit, ut Cincius Hannibalem adesse ratus conscenderet naves ac sugeret. 27. Scipio Aemilianus ad Numantiam omnibus non cohortibus tantum sed et centuriis sagittarios et funditores interposuit.

28. Polopidas Thebanus, eum a Thessalis in fugam versus flumen, in quo tumultuarium secerat pontem, liberasset, ne

117쪽

STRATE EMATICON LIB. IV CAP. VII. bsequentibus hostibus idem transitus maneret, novissimo agmini praecepit, incenderent pontem. 29. Romani quum Campanis equitibus nullo modo pares essent, Q. Naevius centurio in exercitu Fulvi Flacci proconsulis excogitavit, ut delectos ex toto exercitu, qui velocissimi videbantur et mediocris erant staturae, parmulis non amplis et galericulis gladiisque ac septenis singulos hastis quatternorum circiter pedum armari eosque adiunctos equitibus iuberet usque ad moenia provehi, deinde ibi positis nostris equitibus incipere inter hostium equitatum proeliari quo facto vehementer et ipsi campani adflicti sunt et maxime equi eorum; quibus turbatis, prona nostris victoria fuit. 30. P. Scipio in Lydia, cum die ac nocte imbre continuo vexatum exercitum Antiochi videret, nec homines tantum aut equos deficere, verum arcus quoque madentibus ne vis inhabiles factos, exhortatus est Datrem suum, ut postero quamvis religioso die committeret proelium quam sententiam secuta victoria est. 31. Catonem, vastantem Hispaniam, legati Ilergetum, qui sociorum populus erat, adierunt oraveruntque auxilia. Ille ne aut abnegat adiutorio socios alienaret, aut diducto exedicit vires minueret, tertiam partem militum cibaria parare et naves adscendere iussit, dat praecepto, ut causati ventos retro redirent. Praecedens interim adventantis auxilii rumor ut Ilergetum excitavit animos, ita hostium consilia discussit. 32. C. Caesar, cum in partibus Pompeianis magna equitum Romanorum esset manus eaque armorum magnificentia milites suos confunderet, Ora culosque eorum gladiis peti iussit, et sic aversam aciem cedere coegit. 33. Vaccaei, cum a Sempronio Graccho collatis signis urguerentur, universas copias cinxere plaustris, quae impleverant fortissimis viris muliebri veste tectis Semproniumque, tamquam adversus seminas audentius ad obsidendos hostes consurgentem, hi qui in plaustris erant adgressi fugaverunt. 34. Eumenes cardianus ex successoribus Alexandri, in castello quondanrolausus, quod exercere equos non poterat, certis quotidie horis ita eos suspendebat, ut posterioribus pe-

118쪽

s6 Ex IUL FRONTINIdibus innixi, prioribus adlevatis, dum naturalem adsistendi adpetunt consuetudinem, ad sudorem usque rura iactarent. 35. M. Cato, pollicentibus harbaris duces itinerum et insuper praesidium, si magma summa eis promitteretur, non dubitavit polliceri, quia aut victoribus ex spoliis hostilibus poterat dare, aut interfectis is exsolvebatur promisso. 36 Q. Maximus transfugere ad hostes volentem Statillum, nobilem elarae operae equitem, vocari ad se iussit eique excusavit, quod invidia commilitonum virtutes illius ad id tempus ignorasset tum donat ei equo, pecuniam insuper largitus obtinuit, ut, quem ex conscientia trepidum arcessierat, laetam dimitteret et ex dubio in reliquum non minus fidelem quam fortem haberet equitem.

37. Philippus, eum audisset Pythiam, quemdam bonum pugnatorem, alienatum sibi, quod tres fili s inops vix aleret

nec a rege adiuvaretur, monentibus quibusdam, ut eum caveret, Quid si, inquiι, partem corporis aegram haberem, absciderem potius quam curarem Deinde familiariter ad se elicitum secreto Pythiam, accepta difficultate necessitatum domesticarum, pecunia instruxit ac meliorem fidelioremque habuit, quam habuerat, antequam offenderet. 38. T. Quinctius crispinus post inlaustam adversus Poenos dimicationem, qua collegam Marcellum amiserat, cum comperisset potitum annui interfecti annibalem, litteras eiro municipia totius Italiae dimisit, ne crederent epistolis, si quae Marcelli annulo obsignatae perferrentur monitione consecutus, ut Salapia et aliae urbes frustra Hannibalis dolis

tentarentur.39. Post cannensem cladem perculsis ita Romanorum animis, ut pars magna reliquiarum nobilissimis auctoribus deserendae Italiae iniret onsilium, P. Scipio adolescens admodum impetu sacto, in eo ipso in quo talia agitabantur coetu pronuntiavit, manu se sua interfecturum, nisi qui iurasset, non esse sibi mentem destituendae reipublicae cumque ipse primus se religione tali Obligasset, stricto gladio mortem uni

ex proximis minatus, nisi acciperet sacramentum, Ilium metu, ceteros etiam exemplo coegit ad iurandum. 40. Volscorum castra eum prope a virgultis silvaque

119쪽

STRATEGEMATICO LIB. IV. CAP. n. 97 posita essent, camillus ea omnia, quae conceptum Memusque in vallum perferre poterant, incendit et si adversarios exuit castris. 44. P. Crassus bello sociali eodem modo prope cum copiis omnibus interceptus est. 42. . Uriellus in Hispania castra moturus, cum in agmine milites φ-- , milites continerent se intra castra,

Hermocrates detentos eos poster die habilioribus iam suis tradidit bellumque consecit. 43. Miltiades, cum ingentem Persarum multitudinem

apud Marathona sudisset, Athenienae circa gratulationem morantes compulit, ut festinarent ad opem urbi serendam, quam classis Persarum petebat eamque praecucurrisset mi essetque moenia armatis, Persae, rati ingentem esse numerum Atheniensium et alio milite apud Marathona pugnatum, alium pro muris suis obponi, circumactis extemplo navitiis Asiam repetierant. 44. Pisistratus Atheniensis, cum excepisset Negarensium classem, qua illi ad Eleusin noctu adplicuerant, ut operatas Cereris saer seminas Atheniensium raperent, magna Ne

edita caede eorum ultus esset suos, eadem quae ceperat

navigia Atheniensi milite omplevit, quibusdam matronia habitu aptivarum in conspectu Meatis qua facio de pti Negarenses, tamquam suis et cum successu renavigantibu effuse obvii inermesque, rursus obpressi sunt.

45. cimo dux Atheniensium, victa lasse Persarem apud insulam Cypron milites suos aptivis armis induit et eisdem barbaroram navibus ad hostem navigavit in Pamphyliam apud flumen Eurymedonta Persae, eum et navigia et habitum superstantium agnoseerent, nihil caverunt: au toitaque obpressi, eodem die et navali et pedestri proeli victi

sunt. FRONT STRAT.

120쪽

LIBER.

1 cum omnis res ab Imperatore delegata intentiorem exigat curam et me seu naturalis sollicitudo seu fides sedula non ad diligentiam modo, verum ad amorem quoque commissae rei instigent: sitque nunc mihi a Nerva Augusto, nescio diligentiore an amantiore rei publicae Imperatore, quarum iniunctum motum, tum ad usum tum ad saIubritatem atque etiam ad securitatem urbis pertinens, administratum per principes semper civitatis nostrae cives primum a potissimum existimo, sicut in ceteris negotiis institueram, nosse quod suscepi. 2. Neque enim ullum omnis actus certius undamentum crediderim aut aliter, quae facienda quaeque vitanda sint, posse decemi aliudve tam indecorum toler bili viro, quam delegatum ossicium ex adiutorum agere prae-oeptis quod steri necesse est, quotiens imperitia praecessit eius, ad cuius crebro decurritur usum quorum etsi necessariae partes sunt ad ministerium, tamen sint non nisi manus quaedam et instrumentum agentis. Quapropter ea, quae ad uni versam rem pertinentia contrahere potui, more iam per multa mihi mei servato in ordinem et velut in corpus diducta, in hunc commentarium contuli, quem pro formula administrationis respicere possem. In aliis autem libris, quos post experimenta et usum composui, succedentium res acta est: huius commentarii fortassis pertinebit et ad successorem utilitas; sed eum inter initia administrationis meae scriptus sit,

in primis ad meam institutionem regulamque proficiet. 3 )