Isagoge in botanicam expeditiorem : iconibus aeri incisis et pictis illustrata

21쪽

catalogum alphabeticum in consilium adhibere voluerit f. I 3. Hae & plures aliae difficultates, quae olim cognitioni herbariae impedimento fuerunt .& studium bo-tanicum taediosum reddiderunt, superiori certe & hoc seculo eaedem mansissent, nedum plures & intricatiores eXtitissent. s. Iq. Numerus nouarum plantarum, in dies detectarum, catalogum quoque denominationum, quaeque non raro toto coelo inter se discrepant, maxime adauxit& adauget adhuc quotidie. Quid inde y Quum olim

illarum pauciorum plantarum cognitio tam ardua su rit, nonne nOS in praesentia, ob tantopere auctam plantarum copiam, in maximam confusionis, haesitationis & difficultatum Voraginem abreptOS sentiremUS,

nisi de aptiori emendandae, suisque difficultatibus expediendae rei herbariae ratione cogitatum & omnibus Viribus elaboratum fuisset. Sed, quod felix faustumque iubeat DLVs i haec ipsa botanicae aurea peri0dus in nostra reseruata fuit tempora. I. I s. Nostra aetas, o omnium Volo, ea est, quae plurium Boianicorum indefesso labore & innumeris obseruationibus plantas, Ut accuratissime consideratas, ita systematice descriptas, legitime denominatas ct non paucas indigenas ac peregrinas egregie deline

22쪽

tas, aerique incisas & Viuis coloribus inductas, nobis exhibet. Optime iam characteres, quoS quaevis Planta Vel proprios, Vel cum aliis communes, Vel ab aliis differentes habet, obseruati, adnotati, memoriaeque sunt proditi. Varia iam & diuersa ab aliis distinctis characteribus insignita plantarum genera, ordines &classes se nobis offerunt & commendant. Mirus iam, gratusque & acceptus ex his distinctis classibus in regno Vegetabili adparet ordo & splendor. Omne studium botanicum redditum est facillimum. Fac species plantarum esse decies mille Systema quodcumque in ipso limine eas statim in milie circiter genera contrahit. Haec mille genera classis & ordo ad centum VSque minuit. Genus denique has cem tum, aut pauciores, in paucissimas redigit species. g. Ι6. Quid multa Hac nostra aetate res herbaria eo peruenit, Vt ex plantarum adspectu & consideratione facile pateat, atque demonstretur, quaenam sit plan- lay quo nomine adpelletury quare hoc, neque alio Vocetur nomine. Plantae, nostra aetate in systematis formam redactae, omnibus eas cognoscere & distimguere cupientibus Viam quam facillimam tradunt.

Negari quidem non potest, hanc concinnam &optimam rei herbariae tractandae methodum accusari, quod nouis dissicultatibus ansam praebuerit. Plurimae Veterum adpellationes plantarum, ex systematis ratione, iam plaΠae abrogandae Venerunt, quia earum

23쪽

fabrica, charactere distinctivo, partibus & viribus detectis, eas inueterato nomini e diametro aduersari, sole fuit clarius. Hinc fieri non potuit, quin plan tae, quae ad aliam classem, alium ordinem, aliudque genus pertinerent, ΠOmine etiam distinguerentur; atque aliae necessario eodem nomine insignirentur, quae classe, ordine & genere inter se conuenire deprehenderentur. Hoc facto Omnino tot paene nomina noua sunt orta, quot inueteratorum Perierunt. g. Ι 8. Sed haec nominum mutatio & diuersitas, hincque exorta dissicultas, tanto minoris est momenti, quanto maior & certior est Utilitas, quae rei herbariae ex hac nominum mutatione & plantarum diuersitate

euata est.

f. I9. Et haec ipsa, nostra aetate per systemata emendata& stabilita, botanica cognitio ea est, qua OmniS mea Bolanica expediti0r, eiusque Praesens Isagoge nititur, indeque originem habet.

CAPUT II.

DE PARTIBVS PLANTA RV Μ

GETATIONIS ET FRUCTIFICATIONIS.

g. 2O. I tantae sunt corpora organis praedita, quae VibVendo crescunt. Viuendo igitur plantae differunt

24쪽

rimi a fo stilibus, quae crescunt, sed nos vivunt; defectu autem sensationis ab animalibus, quae riuun crescunt, sentiunt.

Primaria plantarum secundum non ΠUllorum, VNterum imprimis, Boinnicorum obseruationes ea est du visio, qua in arbores, frutices, sugfrutices & herbas dispescuntur. f. 22. Planta perennis cum caule lignoso simplici, arbor; cum caule lignosio multiplici, frutex dicitur. Planta annua cum caulibus durioribus & quodam modo lignosis, sugfrutex; cum caulibus tenerioribuS & succulentis -berba adpellatur. f. 23. Sed haec prima plantarum diuisio, non naturam ducem, sed eX opinione Vulgi originem, habens, a Bolanicis hodiernis optimo iure exploditur. NatUrae enim fruticem inter & arborem limites sunt nulli; coelique plagam & terrae culturam frutices in arbores mutatos stistere, quis nescit' g. 24. . Si plantae Viuendo crescunt IO.); Vitam quoque eis competere, Ut credamus, suadet ratio. Anatomia autem & experientia eam ita demonstrant αProbant, Vt nullum restet dubium.

25쪽

9. 23. i Anatomia eam, cum suis restrictionibus, in plantis fabricam, eas partes fluidas & solidas, ea motus& resipirationis Vasia, deprehendit & exhibet, a quibus omnis animalium Vita alias dependet. Cur igitur plantae vita destituantur 89. 26. EXperientia autem praecipue omnia ea in plantis Obseruantur, quae Vitae animalium alias propria esse nouimus. Ρlantae, Uti omne animal, oriuntUr eXoVo; nutriuntur partibus fluidis & solidis; vivunt motu & respiratione; Variant aetate; obnoXiae sunt sanitatis & morbi vicissitudinibus suos habent inimucos; decrescunt & debilitantur marasimo; intereunt

tandem morte.

g. 27. Si plantis vita inest o. 24. 23. 26 ; functionibus

quoque vitalibus eae donatae sint, necesse est. g. 28. Dicuntur autem functiones plantarum vitales, eae in iis obuiae & conspirantes mutationes, quibUS Vi fabricae, legumque motus, Vita earum stat & con

g. 29. Fabrica plantarum tria exhibet vasa, quibus Omnis earum motus Uitalis absoluitur. Vasa, quae tenuissimum Vehunt liquorem, quaeqe vasa succus

26쪽

dicuntur. Vasa, quae succo crassiori constant, quaeque utriculi nominantur. Vasa, quae aerem spirant, ct tracbearum nomine adpellantur.3- 3O. Variae sunt & multiplices plantarum functiones Vitales. Omnes tamen, ni fallor, ad binas, Ut principes, redigi posse videntur.3- 3I. Aliae functiones vegetationi inseruiunt; aliae fru-dlificationi. Illae ad plantarum incrementum &statum; hae ad propagationem Portinent. 9- 32. Vegetatio 3 3Io duplici considerari potest respectu. Est ea vel adhuc collecta, Vel iam euoluta. 3. 33 Vegetatio collecta 3. 32. , secundum auctores,

omnes plantae euoluendae partes adhuc in compendio habet & continet. Haecque subtilillima totius plantae partium congeries ac conuolutio, germ ii, seu 'bernaculum, dicitur. Offenditur Vel nudum, vel squamis tectum. Posteriori sensu Peculiari gemmae nomine insignitur.

Vegetatio euoluta o. 32. singulas plantae partes ex germine, seu gemma, iamiam excretas & enucleatas sistit.

27쪽

Vegetationis euolutae tres se potissimum nobis offerunt partes. Radix, caudex, seu causis, & processus,

Radix, est ea plantae pars, quae Vel terrae timnascitur, Vel aliiS corporibus adhaeret ac insidet. Prius saepissime & ordinarie; posterius rarius euenit. Planta, quae alteri plantae, non terrae, innascitur,

planta dicitur parotica.

Radicis tripidae haberi potest ratio. Quoad fabricam, seu compstionem; quoad partes; quoad differentiam.

Ratione fabricae G. 37 ) radix tribus peculiarubus constat corporibus: exterlari, Utermedis, interiori. Exterius corpus c0rtex, seu liber; intermedium signum, seu corpus lignofron; interius medulla dicitur.

g. 39. Respectu partium g. 37. , omnis radix duabus

constat partibus; parte crassi0ri & partibus tenuior bus. pars crassior, radix proprie sumta, LINNAEO caudex, dicitur. Ρartes tenuiores fibrillarum, a LIN-NAEo radicularum, adpellatione insigniuntur.

28쪽

diuisiones & denominationes ansam praebuit. Optime tamen, cum Clariss . LVDvvIGIO, eam existimo divisionem, quae ex basi caudicis, seu caulis, eiusque nexu cum fibrillis, desumitur. 3, 4 I. Offenditur radix Vel caudice crassor, Vel tenuior. Si prius, radix nominatur tuberosa; si posterius, Abrosa. Vtraque, diuerso respectu, diuersas nouas adquirit denominationeS.

g. 42. Radix Mrssa est ratione extensionis, Vel intura, Vel praemorsa. Ratione diuisionis, Vel 'plex vel

ramosa, in arboribus lignosa. Ratione diretitionis, vel descendens, Vel repens. Ratione situs, Vel capillacea, vel verticillata. Prius, si fibrillae eX paruo nodo, seu basi caulis; posterius, si sibi illae ex causis ambitu ad nodos, Varie distantes, Originem habent.

Radix tuberosa deprehenditur ratione directionis vel caulescens, Vel transuersa. Illa, quae etiam pem pendicularis & fu formis dicitur, eadem cum caule directione gaudet; haec, quae & boriz0ntalis nomin tur, a caulis direcitione ad latera declinat & excurrit.

Ratione figurae, Vel nodosa, Vel bulbosa sistitur. IMI quae sensu strictiori tuberosa dicitur, si ex pluribus globosis corporibus seu tuberculis; bulbosa, si

29쪽

ex lamellis, sibi impositis, plerumque pulposis, constat. Quarum illa rursus Vel pendula, vel fessitis; haec autem solida, tunicata, a gregata, palmata, testiculata, coriosa, nominari solet.

eX radice oritur, Varioque modo ad superiora e tenditur.

Caudicis fabrica, resipectu vasorum, eadem ossem

Diuersae sunt & adpellantur caudicis species. Sus-ficiet earum Vsitatiores, licet sat Vagas & indetermunatas, in medium proferre.

Caudex arborum & fruticum durior & lignosus, dicitur truncus. Caudex plantarum mollior & saepe herbaceus, caulis nomen habet. Caudex graminum& graminisoliorum, plerumque cinus, culmus seu calamus adpellatur, & plantae ipsae, calamiserae, seu cu miserae. CaudeX palmarum & fruticum frons, ejusque basis stipes nominatur. Caudex denique aphyllos, omni destitutus folio, scapus nuncupatur. Si omnis caudex Vel plane deest, Vel ob nimiam bre-Vitatem ViX ac ne vix quidem in sensus incurrit, planta acausis dicitur.

3. 48.

30쪽

Disserentia caudicis varia quidem est, Variaque exinde accipit nomina. Intellectu autem ea ade sunt facilia, Vt superuacaneum sit omnia exponere &explicare. Sequentia tantum nominare sussiciet.

continua serie ad apicem Versus extenditur: estque vel integer, nullos emittens ramos; hicque nudus, foliatus, rectus, Volubilis, fleXuosus, obliqUUS; re-Clinatiis, procUmbens, repens, sarmentosus; perennis, fruticosus, sumulicosus, annUUS; teres, anceps, trigonus cet. polygonUs, striatus, canalicUlatUS; glaber, Viliosus, scaber, hispidus cet. Vel ramosus, ramulos laterales emittens: hicque adscendens, diffusius; brachiatus, ramosissimus, fulcratus, prolifer; ceterae eaedem, quae integri caudicis simplicis sunt diffe

tiolus referatur necesse est. Sumitur Vterque term