장음표시 사용
61쪽
I. III. 30 perfidia et culpa non abhorreat, in eaden re eodemque tempore inque communi negotio, quod mihi optimum metu duxerim, diuersum eius alii SuaSis Se . Et hi autem Chilo , praestabilis homo Sapientiae, quo-8nam usque debuerit contra legem contraque ius pro amico progredi, dubitauit eaque re in sine quoque uitae ipso animum eius anxit, et alii deinceps multi philosophiae sectat0-9res, ut in libri eorum scriptum St, sati inquisite satisque sollicite quaesiuerunt, ut uerbis, quae Scripta sunt, ipSiSutar, ει δεῖ βοηθεῖν τω pG. ω παρα τ δικαιον καὶ μέχρι ποσου καὶ ποῖα. Ea uerba Signifieant, quae-SiSSe OS, an nonnumquam contra tu contraue morem faciendum pro amico sit et in qualibus ausi et quemnam S-que ad modum.
Super hae quaestione eum ab aliis, istuti dixi, multis, 10 tum uel diligentissime a Theophrasto disputatur, uiro in phil0soplata peripatetica modeStissimo doctissimoque, eaque disputatio seripta est, si recte meminimus, in libro eius de amicitia primo Eum librum M. Cicero uidetur legisse, II cum ipse quoque librum de amicitia comp0neret. Et cetera quidem, quae sumenda a Thi os hi arieti Xistimauit ut ingenium facundiaque eius fuit, sumpsit et trans 90suit commodissime aptissimeque hune autem locum, de quo I 2 Satis quaesitum Sse diXi, onmium rerum aliarum dissicillimum Strictim atque cursim tranSgreSSUS eSt, neque ea, quae
a Theophrasto pensiculate atque enucleate Scripta Sunt, executus est, sed anxietate illa et quasi morositate disputationi praetermis Sa genu ipsum rei tantum paucis uerbis notauit. Ea uerba C i caerim i , Si recensere qui uellet, ap-13 posui: His igitur finibus utendum Sse arbitror,
ut, cum emendati more amicorum Sunt, tum Sit inter eos omnium rerum, consiliorum, uoluntatum, Sine ulla e X ceptione communita S, ut etiam, Si qua fortuna acciderit, ut minus iustae Oluntates amicorum adiuuandae sint, in quibus eorum aut caput agatur aut ama, declinandum de uia sit, modo me Summa turpitudo Se -
62쪽
40 l. III. quatur; Si enim, quatenus amicitiae uenia dari 90SSit.
'Cum agetur , inquit, aut caput amici aut ama, de-elinandum est de uia, ut etiam iniquam uoluntatem illius I. adiutemus . Sed cuiusmodi declinatio esse ista debeat qualisque ad adiuuandum digresSio et in quanta uoluntatis Ibamici iniquitate , non dieit. Puid autem refert seire me in eiusmodi periculi amicorum, Si non magna me turpitudo insecutura est, de uia eSSe recta declinandum, nisi id quoquem docuerit, quam putet magnam turpitudinem, et cum decessero deuia, quouSque degredi debeam Est enim , 16 inquit, quatenus dari amicitiae uenia p0ssit . Hoc immo ipsum St, quod maXime discendum est quodque ab his, qui doceant, minime dicitur, quatenus quaque fini dari 17 amicitiae uenia debeat Chilo ille sapiens, de quo paulo ante dixi, c0nseruandi amissi cauSademia declinauit. Sed uideo, quousque progreSSu Sit salsum enim pro amissi salute con-i8silium dedit. Id ipsum tamen in sine quoque uitae, an iurgposset reprehendi culparique dubitauit.
Contra patriam , inquit Cicero, arma pro amico Su-19 menda non sunt . Oe pro se et nemo ignorauit, e priuS-
quam Theogni Sy quod Lugilius ait, ' nasceretur . Set id quaero, id desidero cum pro amico contra ius, contra quam ieet, salua tamen libertate atque pace, aciendum est et eum de uia Sicut ipse ait, deelinandum est, quid et quan-20 tum et in quali causa et quonam usque id fieri debeat Pericles ille Atheniensis, uir egregio ingenio bonisque omnibus disciplinis ornatuS, in una quidem Specie, et plIn tu tamen,
quid eXiStimaret, proseSSu est. Nam eum amicu eum rogaret, ut pro re cauSaque eius falSum deiuraret, hi ad eum uerbis usus est: Αεῖ μεν συμπράττειν τοῖς φίλοις, αλλα μευι
21 heophrastus autem in eo, quo dixi, libro inquisitius quidem super hac ipsa re et eXactiu preSSiusque quam 22 Cicero disserit Setis quoque indoeendo non de unoquoque laeto singillatim existimat neque certi eXemplorum Ocumentis, et generibu rerum summatim uniuersimque utitur ad hunc ferme modum
63쪽
I. III. 1 larua , inquit et tentiis iuel turpitudo uel insanii Sub-23eunda e St, Si ea re magna utilitas ami eo quaeri poteSt. Rependitur quippe et compensatur leve damnum delibatae honestatis maiore alia grauioreque in adiuuando amisto honestate , minimaque illa labes et quasi lacuna famae munimentis partarum analeo utilitatium solidatur. Neque nominibus , in-24quit, mouerimo oportet, quod paria genere ipS non Sunt h0nestas meae famae et rei amisti utilitas. Ponderibus haec enim potestatibuSque praeSentibu S, non uocabulorum appellationibus neque dignitatibus generum diiudicanda sunt. Nam 25 eum in rebu paribu aut non longe secus utilita amici aut honesta n0Stra eon Sistit, honesta proeli dubio praep0nderat cum uero amici utilitas nimio est amplior, honeStati autem nostrae in re non graui leuis iactura est, tunc, quod utile amico est, id prae illo, quod honestum nobis eSt, sit pleniuS, sicuti est magnum pondus aeris parua lamna auri pretiosius'. Verba adeo ipSaaheophrasti Super ea re adscribsi: Ουκ, ει δ' που του το τω γενει τι μειοτερον,26ήδη καὶ , οτιο υν αν μερος τουτου, προς τοτηλικον θατερου συγκρινομενον, αιρετονεσται. εγο δε οἱον ου καὶ χρυσίον τιμιωτερον χαλκου καὶ τηλικον του χρυσιου, προς τοτηλίκον χαλκου μεγεθος αντιπαραβαλλομενον, πλεον δόξει αλλα ποιησει τινα οπχὶν καὶ
το πλῆθος καὶ τὰ μεγεθος. Favorinu quoque pliilosophus huiuscemodi indulgen-27tiam Tatiae tempeStiuae laxato paulum remissoque subtili iustitiae examine, his uerbis definiuit: πι καλου με νηχαρις παρα τοῖς ανθρωποις, τουτεστιν φεσις
α κριβείας ε δεοντι. Post deinde idem Theophrastus ad hane serme sen-28tentiam disseruit: vias tamen', inquit paruitate rerum et magnitudines atque has omnes ossiciorum aestimationes alian0nnumquam momenta extrinsecus atque aliae quasi appendices perSonarum et eauSarum et temporum et circumstantiae ipsius ne eessitates, quas in eludere in praecepta difficilest, moderantur et regunt et quaSi gubernant et nunc ratas es heiunt, nunc inritaS .
64쪽
29 Haec talia iii Theopli rastu satis aut et sollicite et religiose, ehim discernendi lagi diseeptandi iti diligentia, quam eum decernendi sententia atque siducia, scribsit; quoniam pr0 secto causarum ac teniporum uarietates, discriminumque ac disserentiarum tenuitates ignorante decretum atque perpetuum distinctumque in rebus Singuli praeceptum, quod ego n0 in prima tractatu istius parte desiderare di-Xeram, non capiunt.
30 Eius autem Clii limis, a quo disputatiunculae huius initium secimus, cum alia quaedam Sunt monita utilia atque prudentia, tum id maxime exploratae utilitatis est, quod duas ferocissimas ad se eti0nes amori atque odii intra modum cautulum coercuit. Hae , inquit, sin ames, tamquam sorte sori una et osurus hac itidem tenus oderis, tamquam fortas Se 31 post amaturus'. Super h0 eodem Chilone Plutarchus
philosophus in libro περὶ ψυχῆς primo uerbis his ita
Puam tenuiter curioseque explorauerit Antonius Iulianus in oratione M. Tullii uerbi ab eo naulati argutiam.
Antonius Iulianus rhet0 perquam fuit honesti atque amoeni ingeni. Doctrina quoque ista utiliore ac delectabili ueterumque elegantiarum cura et mem0ria multa fuit ad hoc Seribi omnia antiquiora tam curi0S speetabat et aut uirtutes pensitabat aut uitia rimabatur, ut iudicium esse saetum alamussim die ereS. Is Iulianus super eo enthSmemate, quod Si in orati0ne M. Tullii, quam pro Cn. Plancio dixit, cita 30Xistimauit sed uerba prius, de quibus iudicium ubi suetum eSt, ipsa ponam: uamquam dissimilis est pecuniae debiti et gratiae. Nam qui pecuniam dissoluit, statim non habet id, quod reddidit, qui autem debet, is retinet alienum, gratiam au -
65쪽
I. IIII. V. 43tem et qui resert habet, et qui habet, in eo ips0 quod habet, reser t. Neque ego nunc Plancio desinam debere, si hoc Soluero, nec minu ei redderem uoluntate ipsa, Si hoc molestiae non aec vi , si v crispum sane , in itiit, o alen Orationi rutun 4 dumque ac modulo ipSO numerorum uenustum, Sed qu0d
cum uenia legendum sit uerbi paulum de inmutati, ut sententiae fides Salua eSSet. Namque debitio gratiae et pecuniaeo conlata uerbum utrubique seruari 90stulat. Ita enim recte Oppo Sita inter sese gratiae pecuniaeque debitio uidebitur, si et pecunia quidem deberi dicatur et gratia, set quid euentutin pecunia debita Solutave, quid contra in gratia debita redditave, debitionis uerbo utrimque Seruato diSSeratur. Ci-6cer autem , inquit, eum gratiae pecuniaeque debitionem dissimilem esse dixisset eiusque sententiae rationem redderet, uerbum debet in peeunia ponit, in gratia habet subiicit pro debet ita enim dicit Gratiam autem et qui resert habet, et qui habet, in eo ipso quod ha-7bet, reser t. Sed id uerbum habet eum prop0sita comparatione non Satis conuenit. Debiti enim gratiae, non habitio, cum pecuni confertur, atque ideo con Sequens quidem fuerat sic dicere: et qui debet, in eo ipso, quod debet, refert'; sed absurdum et nimi eoaetum oret, si nondum redditam gratiam e ipso redditam die eret, quia debetur Inmutauit er-8go' inquit, subdidit uerbum ei uerbo , quod omiserat, initi-mu In ut uideretur et sensum debitionis conlatae non reliquisse et c0ncinnitatem sententiae retinuisse . Ad hunc modum Iulianus en0 dabat diiudieabatque ueterum scribtorum SententiaS, quae aput eum adulescente delectitabant.
9uod Demosthenes rhetor cultu corporis atque ue,titu probri Obnoxio infamique munditia suil quodque item Hortensius orat0ro eiusmodi munditias gestum quo in agendo histrionum Dionysiae saltatriculae cognomento compellatus est.
Demosthenen traditum est uestitu ceteroque cultu Ic0rpori nitido uenustoque nimisque deurato suisse. Et
66쪽
hinc et τα κομψα illa χλανίσκια et μαλακοὶ χιτωνισκοι ab aenauli ad hiersariisque probro data, hinc etiam turpibus indignisque in eum uerbis n0n temperatum, quin parum uiretire quoque possut diceretur. 2 Ad eundem m0dum . Hortensius omnibus serme oratoribus aetatis uae, nisi M. Tullio, clarior, qu0d multa munditia et circumspecte comp0Siteque indutus et amictus esset manuSque eius inter agendum forent argutae admodumetaeStuosae, maledictis compellati0nibusque probris iactatu PS multaque in eum, quasi in histinonem, in ipsis causis 3 atque iudieiis dicta sunt. Sed cum L. OrquatuS, Ub- agresti homo ingenio et in sestiuo grauius acerbiusque apud consilium iudicum, cum de causa Sullae quaereretur, non iam histrionem eum esse diceret, sed gesticulariam DionS-siamque iuri notiSsimae saltatriculae nomine appellaret, tum uoce molli atque demiSSamortensius: Dionysia', inquit, Di 0nysia mal equidem es Se quam quod tu , Or-
quate, αμ0υσος, ανατρυδιτος, προσδιονυσος. VI. Verba sex oratione Metelli Numidi ei, quam in ensura dixit ad populum, eum eum ad uxores ducendas adhortaretur eaque Orali quam ob causam reprehensa ut quo contra modo defensa sit.
Multis et eruditis uiris audientibus legebatur oratio Me te li Numidici, grauis ac diserti uiri, quam incenSUra dixit ad populum de ducendis uxoribu S, eum eum 2 ad matrimonia capessenda hortaretur. In ea oratione ita seribtum suit: Si sine uxore pos Semu S, uirite S,
niam ita natura tradidit, ut nec eum illis satis commode, nec sine illis ullo modo uiui possit, Saluti perpetuae potius, quam breui uoluptati
Videbatur quibusdam, P. Metellum en Sorem, cui con- Silium esset, ad uxores ducenda populum hortIri, non Portuisse de molestia inc0mmodisque perpetuis rei uXOriae consteri, neque id h0rtari magis esse, quam dissuadere abster-
67쪽
I. VI. 45rereque; et contra in id p0tius orationem debuisse sumi dicebant, ut et nulla plerumque esse in matrimoniis molestias adseueraret et, Si quae tamen accidere nonnumquam uiderentur, parua et leue facilesque esse toleratu diceret mai0ribiisque eas emolumentis et uoluptatibus obliterari easdem que ipsa neque innibu neque naturae uitio, et quorundam maritorum culpa et iniustitia euenire. Titus autem Castri eius recte atque condigne Metellum esse locutum existimabat. Aliter', inquit, censor loqui debet, aliter rhetor Rhetori conces Sum est, Sententiis uti salsis, audaei-buS, uerSutiS, Subdolis, captiosis, si ueri modo similes sint et possint mouendo hominum animos qualicumque 'Stu inrepere . Praeterea turpe esse ait rhetori, si quid in mala causa destitutum utque inpropugnatum relinquat Sed enim 5 Metellum inquit sanctum uirum, illa grauitate et sidepraeditum, cum tanta honorum atque uitae digni ita te aput populimi Romanum loquentem, nihil decuit aliut distere, quam quod uerum esse ibi atque omnibus uidebatur, praeSertim cum Super ea re diceret, quae cotidiana intellegentia et communi pervolgatoque uitae usu comprenderetur. De molestia 6 igitur cunctis hominibus notissima conses Sti eaque conseS-si0 ne idem sedulitatis ueritatisque commeritus, tum denique facile et procliuiter, quod sui rerum omnium ualidissimum
atque ueris Simum, persuasit, ciuitatem autem Saluam esse sine matrimoniorum requentia non p0Sse .
Hoc Iloque aliut e X eadem oratione . Metelli 7 dignum esse Xi Stimavimus adsidua lectione non hercle mi-DUS, quam quae a graui SSimis philosophis scribta sunt. Ver-8lbam en e ibi haec sunt ut iis mira adiri dii iis it in sunt; sed non plus uelle nobis debent, quam parente S. At parentes, si pergunt liberi errare bonis exheredant. Puid ergo nos a dis immortalibus diutius expectemus, nisi mali rationibus finem faciamus Isdem deos propitio es Seae cum est, qui sibi aduersarii non sunt. Dii immortale uirtutem adprobare, non at hibere debent.
68쪽
In hisee uerbis Cicoronis ex oratione quinta in Verrem: Hanc sibi rem praesidio sperant suturum, neque mendum eSSe neque uilium errareque istos, qui bono libros uiolant et suturam seribuni atque inibi de quodam alio Ciceronis uerbo dictum, quod
probe scriptum perperam mutatur; et aspersa pauca de modulis numerisque orationis, quos Cicero avide seelatus est.
In oratione Ciceronis quinta in Verrem, libro spectatae fidei, Tironiana cura atque disciplina acto,
2 seri tum fuit Homines tenue S, Obscuro loco nati, nauigant; adeunt ad ea loca, quae numquam antea adierant. Neque noti e S Se iis, quo uenerunt. neque Sem Per cum cognitoribu es Se 90S- sunt, hac una tamen si ducia ciuitatis, non modo apud o Stros magi Stratus, qui et legum et existimationis periculo continentur, neque apud elue Solum Romanos, qui et Sermonis et iuris et multarum rerum Societate iuncti sunt, fore se tutos arbitrantur, Sed quo eumque uenerint, hanc sibi rem praesidio sperant futurum. Videbatur compluribus in extremo uerbo menda SSe. Debuisse enim Seribi putabant n0n futurum, Sed Vsuturam neque dubitabant, quin liber emendandu eSSet, ne, ut in Plauti eo moedia moechus, Sic enim mendae Suae inludiabant ita in C ii ea m i s oratione Sol0ecismus eSSet manifestariuS . Aderat 0rte ibi amicus noster, homo lectione multa exercitus, qui pleraque omnia ueterum literarum quaesita, mediolata evigilataque erant. Is libro in Specto ait, nullum esse in eo uerbo neque mendum neque uitium, Ciceronem probe 6 acuetuste loeutum. Nam suturum inquit non refertur ad diem, sicut legentibus temere et incurio Se uidetur, neque pro participio positum est, sed uerbum S in desinitum, quod Graeci appellant απαρεμφατον neque numeri neque generibus praeseruiens, et liberum Undique et inpromiSeum. 7 uali C. Gracchus ueri, usus est in oratione, cuiu titulus est de P. Popilio circum conciliabula, in qua
69쪽
ita Seriptum est Credo ego inimicos meos hoc dicturum. Inimicos dicturum, inquit, non dicturo S . Videturne ea ratione positum esse aput Gracchum dictu-8rum, quaeStaput Ciceronem suturum sicut in Graeca rati0ne Sine ulla uitii Suspici0 ne omnibus numeris generibusque sine discrimine tribuuntur huiuscemodi uerba: ἐρεῖν , ποιη0ειν , εσεσθω et similia. In Claudi 9
quoque uadrigarii tertio annali uerba haec esse dixit, Dum ii conciderentur, hostium copias ibi occupatas suturum: in duodevicesimo annali eiusdem Puadrigarii principium libri sic seriptum Si pro tua bonitate et nostra uoluntate tibi ualitud Subpetit, AES quod speremus deos bonis bene dacturum item in Valeri L Antiatis libro I0 quarto uice Simo Simili modo Seriptum esse: Si eae
res diuinae actae recteque perlitatae essent, aruspices ii Xerunt, Omnia i sententia processurum es Se Plautus etiam in Casina, cum de II puella loqueretur, ieci Surum diXit non Oecisuram ,
his uerbiS: Set isti amne habet fit in is tune Casina gla-
ter te Decisurum ait, altero Uilicum.
Non litaui, inquit, hoc eam acturum. Non ergo Sti omnes, SoloeciSinu quid SSet, ignorarunt 13 sed et Gracchus dicturum et uadrigarius suturum et facturum et Antias processurum et Plautii Soccisurum et Laberius dacturum indesinito modo diXerunt, qui modii neque in numeros, neque in perSon: SI neque in tempora neque in genera distrahitur, sed omnia istaec una eademque declinatione complectitur. Sicuti Mar-15cus Cicero suturum dixit non uirili genere neque neutr0. SoloeciSinu enim plane oret sed uerbo usus est ab omni necessitate generum abSoluto .
Idem autem ille amistus n0ster in eiusdem M. Phili Di am-I6
70쪽
tione, quae est de illi perio Cn. P0mpei, ita scriptum esse a Cicerone dicebat atque ipse ita lectitabat Cumue Stro portus, atque eo P0rtu S, quibus uitam ac spiritum ducitis, in praedonum fuisse pote-17statem sciatis, neque Sol 0eeiSmum Sse aiebat in p0- testatem suisse , ut uulgus Semidoctum putat, Sed rationem dietu certa in et proba m contendebat, qua et Graeci ita uterentur et Plesii turi uerborum Latinorum elegantissimus in Amphitru0 ne dixit: Numer mi hi in mentem fuit. non , ut diei solitum est in mente . 18 Sed enim praeter Plesii tum, cuius ille in praesens eXemplo usu eSt, multam nos quoque apud ueteres Scriptores l0cutionum talium copiam offendimu atque his uulgo annota-19 mentis inspersimus. Vt et rationem autem istam missam saeias et auctoritates, onus tamen et p0Situra ipsa uerborum satis declarat id potius ἐπιοελι- των λέξεων modulamentisque orationis M. Tullii 0nuenisse, ut, quoniam utrumuiS die Latine posset, potestatem dicere mallet n0 90te-20state . Illud enim si compositum iucundiu ad aurem ompletiusque insuauius hoe in perseetiusque est, si modo ita eX- plorata aure homo Sit, non Surda nee iacenti sicuti est hercle, quod explicauit dicere maluit, quam explicuit , quod esse iam uSitatiuS Oeperat. Verba sunt haec ipsius ex oratione, quam de imperio Cn. Pompei habuit: estis est Sicilia, quam multis undique cinctam periculis, non terrore belli, sed consilii celeritate explicauit. At si explieuit diceret, inperseet et debili numero uerborum
Historia iii libris Sotionis philosophi reperta super Laide meretrie et Demosthene rhetore.
1 Sit lim x peripatetica disciplina haut sane ignobilis uir suit. d librum multae uariaeque hist0riae resertum e0mpO-