Arlanibaeus, Godofredus, Abelinus : sive Scriptorum de Gustavi Adolphi expeditione princeps

5쪽

SIVE

DISSERTATIO CRITICA BISTORI

QUAM

BNA CUM SENTENTIIS ALIQUOT CONTROVERSIS

VENIA ET AUCTORITATE

AMPLISSIMI PEILOSOPEORUM ORDINIS

RITE IMPETRANDUM

IN ACADEMIA FRUERICIANA MLENSI CUM VITEBERΘENSI

CONSOCIATA DIE XXVu M. OCTOBRIS IIORA XII. A. MDCCCLXIV

IN PUBLICO DEFENDET

GUSTAVUS DROYSEN

SOCIO AD RESPONDENDUM ASSUMPTO Η. Κ. F. OOLD MANN STUD. PHIL.

7쪽

Dolli tricennalis pars ea, quae Gustavi Adolphi regis nomine tamquam

profagonistae insignitur, nostra potissimum aetate hiSioricorum ingenia et studia evoeare non desiis. Etenim et gravi SSimae rerum visiissitudines angusto duorum annorum Spatio inclusae, et ipsa Gustavi Adolphi facinora, dominationis incrementa, Dominis mira quaedam maiestas materiem Soris furis praebere videbantur digniSSimam cui operam navarent. Neque femere, si quidem ex populari approbatione normam atque regulam ScriptoreS Sumendam sibi existimant, ut ampliorem sibi admirationem ambiunt, ita argumentum desiderant copiosius quam impeditius, in quo fractando magis historice Scribendi artem quam orifice quaerendi et inquirendi usum et acumen probent -: scilicet sale argumentum Gustavi regis memoriam praebere per-

Sua Sum habent.

Accedis, quod de rege ipso deque eius consiliis ut aetas illa pro religionum partiumque diversitate diversissime iudicabat, ita etiam nune suam qui Sque opinionem pro partium ira et Studio probare et prae se ferre posSevidetur. Nam augendi minuendi ornandi contaminandi memoriam Gustavi regis fontes ipsi eam praebent opportunitatem, ut tam laudatores quam obtrectatores nihil non firmare testibus aequalibus sinceris oculatis possint; quippe quibuS, quae a SinguliS rerum scriptoribus Suae opinioni congrue

enarrata inveniant, pluS ipsarum rerum veritate valeant.

Ita fieri potuit, ut vera Gustavi Adolphi regis memoria dubiis et controversiis quasi obruta fere latescat. Ad quam historiam vere et ingenue restaurandam tum demum accedi poterit, cum omnes eius fonteS Severe examinati erunt. Quae quidem via, quam sit impPdita et laboriosa, haud experto viX probeS. ImpedImur iam eo, quod neque, quae sit fontium natura, satis disquisitum eSt, et Primaria quam vocamus fraditio non nisi ex reconditis atque disiectis rel1quia S, HSque uSque adhuc fere neglectis, colligi et redintegrari potest.

Quae in archivis asservantur scripta publica, .cur multo minorem, quam eXSPeotaveris, fructum ad rem nostram afferant, infra apparebit.

8쪽

Nuper D de fontibus egi, e quibus belli tricennalis historia manat. Tria docui discerni posse seriptionum historiearum tacte8chichil he Augete Antinpon ragonora haec: I. Diaris CZeitui eno . 2. Relationes CDerichfect 3. Scriptores.

E quibus generibus eae SeriptioneS, quae in Primo et Secundo Ioeo posuimus, si ad tempus respicimuS, proXime abSunt ab ipsiS rebuS gestis, quas tam paucis intermissis diebus Sequebantur, ut verna CUla voce litteraturam quotidianam CDP estisteriatur D ea S nominare POSSiS. Ad has tertium quoddam genus referendum Videtur, Seripta dieo Pole mi ea C Stroiraehri fons , quorum erat, ut non tam res iPSas traderent quam de iis iudicia ferrons, hominum opiniones dirigerens, animoS Captarent. Usus facta ipsa in iis sexponuntur, normam atque rationem non hisbent hiStorieam Sed praeficam; periinoni ex illius aetatis sententia ad ius publicum c publiciεt eho Sehae fons I. Praeter illam trium generum deseriptionem, Si quis eam, quam mihi proposueram, deseribendi rationem Sequi noluerit, alteram inveniri posse,

facile est intellectu.Aut enim quaeritur, ad quem uSque in reStituenda rerum memoria gradum ascendi possit; aut eo animum advertimUS, ut recognoSCamVS, qualem rerum imaginem aequaleS Sibi informaverint; vel, ut accuratius distam, aufipsas res geSta S, quantum fieri poteSt, eruere, aut hominibus et Ioco et tempore proximiS quae fuerit rerum geStariam imago et qua Si perceptio, cognoscere studemus. Vides quid velim. Altera rerum ipsarum articulos vel certo reliquias colligere Sibi videtur, altera rerum summam in perceptionibus homi

num inesSe Pittas. Suum utrique rationi commodum atque opportunitatem PSSe dosset usus.

Ubi do fontibus primariis diiudicandis agitur, primariam rerum Perceptionem

reliquiis graviorem ESSE APParol.

Hoc libollo ex scriptoribus, qui Gustavi Adolphi regis expeditionem

Germanicam fradiderunt eos CenSere volo, qui primi rerum nuper gestarum continuas enarrationes ediderunt. Hi enim conceperunt et calamo deScripserunt eam memoriam easque rerum imagineS, quae eX ipSis rebuS agendiS et actis enatae et divulgatae erant, cum ScribErent. ScriPSerunt, ut reS omneS in unum quasi corpus colligerent Summamque rerum uno tenore enarratam PoSferis fraderent.

Ab ipsis rebus de quibus agunt, ut proxime absunt, ita earum veluti spiritum Spirant et, ut ita dicam, vicinitatem olent. Neminem fugit, quid inter

aequales hoS Scriptores intersit atque postumos. Utris maior sis scribendi ars, subtilior rerum aestimatio, acrior factionum diiudicatio, id ad nostram rem nihil pertinet: nobis sola valet iradita memoriae copia et ingenuitaS. Copiam aut raro aut nunquam Scriptores, quos dico, aequaleS eX archivis hauriunt, sed ex divulgata rerum notitia. Ingenuitatem non eam dico, quae inde probatur, quod Scriptores geStas res Singulas ex Singulis, qui eos gesserint aut gerendis interfuerint, Sua Sponte

9쪽

anquisiverint; quam habens fidem et a uetoritatem, ea inde enascitur, quod sex pagellis libellisque editis, quorum enumeraVimuS generct, rerum memoriam eos collegisse et uno deinceps fenore enarraSSe Probari potest.

Si quis igitur de fontibus expeditionis Gustavianae diiudicare vult, li-bollos illos quotidianos (qui instar rivulorum lamarumque Sunt, unde fontes corrivantur) investigare et perserutari debet. Iam paucis tria illa quotidiana, quam dieo, Seriptionum genera illustrare

licet.

i. Diaria publica iis, quae nostro aevo hoc nomine Significamus, haud dissimilia sunt. Ut hodie, per certas dierum Vices, SutS quadam paginarum continuitate signata nominibus, vel numeris Vel liferiS computata, eorum quae post paginam novissime editam facta erant edebant notitias undecunquo litteris missas. Ad textum scriptorum diiudisiandum nullius fere momenti sunt, nisi quid ex iis in relationes, quas Vocamus, transiit.2. Ut diaria, quantum fieri potuit, omnia certi S temporum spatiis acta publici iuris faciunt, ita relatione S unam PotiSSimum rem gestam tractatamve illustrant. Atque hosi quidem non Sine largitate quadam et omnium ipsius rei partium descriptione, quibus non raro opiniones judiciave Scriptorum aecedunt. Hae relationes ad sextum scriptorum diiudicandum

summi sunt momenti.

3. Contra libelli polemici a scriptoribus rariSsime videntur ad hibiti. Neque hoc mirum erit, ubi qualis illius aevi fuerit rerum gestarum narratio, respexeris. Seriptores enim ea tantum relatu digna habebant, quae facta erant; bella, tractationes, foedera, res mirabileS, omnia denique quae

ad exteriorem rerum formam Spectabant. Quo ingenio, quibus Consiliis singuli Singula egerint, quae causae, quae cupidineS hominum animos moverint, non referunt. Si exteriorem formam respicimuS, Seriptorum opera similitudinem quandam prae se ferunt cum relationibus. Res geStae enim eodem fere ordine in iis tractantur, quo singulae res in relationibuS Proferuntur. At quamvis inter scripta polemisia et Scriptores non talis ratio inter cedat, qualis interest inter fontem et narrationem ex eo Petitam, tamen quaeStio movenda est, utrum res ipSae, quae in polemiciS fractabantur ad historicorum narrationes componendas alicuius fuerint momenti Desine. Aequales enim non res solum Sed etiam doctrinaS quaSilam, quae ad rerum Statum pertinere videbantur, summo studio fractabant; varietas sententiarum

non sine nori et subtili ingenio in medium proferebatur, ut certamina inter Evangelicos et Catholicos, disputationes de ratione politica gentis Habsbur-giCae, de monarchia univerSali, et, quaecunque fuit, democratia universali docent. Publicissae diversas sententius suis verbis exponebant; quorum scripta ad animos scriptorum imbuendos ei in sua quemque Sententia firman-dOS et muniendos valuisse, quis est qui dubitet. Quod quidem vel tum

foret dicendum, si ignoraremus non unum ex iis scriptoribuS non Scribendo solum sed etiam agendo rebus gerendis interfuiSSe. Antea Commemoravimus seriptores ad sextum constituendum non diariis

et Polemicis usos esse sed solis relationibus. Sunt quidem, qui putent,

10쪽

praeter has relationeS etiam USOS eSSe actiS publicis ex ipsi S archivis petitis. Cum enim haud raro nota publica ad verbum referant, talis opinio facile nasci poterat. Imo Londorpii MAOfa publica ideo potissimum summa fruebantur auctoritate, quod totam actorum copiam ex ipsis arsilii vis hausisse credobatur. Prima Londorpii se Actorum publicorum editio prodiit in quarto annuaque, et ita quidem, ut anni cuiuSque noviSSimi nota uno volumine comprehenderentur. Sed quotquot aeta, foedera, epiStolas edidit, ad unum omnia ante edita suisSe, ipsa typi S eXCuSu exemplaria docent, ut quae cum ipsis mendis lacunisque, quas habent, reddideris. Simili modo Scriptores, quantum equidem video, quidquid notorum inStrumentorumVe Proferunt, exemplaria ante edita sequuntur; archivis ipsis nihil deboni.Magnum horum sotorum numerum in iis inveniri non est, quod miremur, nam ipsa acta, nisi fallor, CupidiuS emebantur et legebantur quam relationos; id quod ut per se intelligitur, ita inde appares, quod pleraque compluribus editionibus ad nostram aetatem PerVenerunt. Qua soriptores via et ratione in adhibendis relationibus usi sint, pluribus exponi tum demum poteris, cum libelli isti quotidiani diligentius es accuratius comparati erunt. Quamvis non pauca Sint, quae ipse ad hano quaestionem maturandam comparaverim, tamen tantum abeSt, ut iam rem sane gravem abSolvere POSSim, ut immaturam praetermittere Satius visum sit.

Sed inter ipsos, qui Gustavi expeditionem Germanicam tradiderunt, Soriptores mira quaedam intercedit neoegsitudo, quam hae data seribendi opportunitate uberius illustrare liceat. Primo loco de libro iterum iterumque edito agendum videtur, cui no

men est:

Prodierunt libri primae editiones a. 163 I. altera latina, altera germanica. Novae deinceps editiones et continuationes et latinae et germanisiae exstant ex annis i 631 - 163g. Primum dicas opus historicum, quo progressus siArmorum Sueoicorum GuStavo Adolpho duce narrantur. Quo narrandi genere liber utatur, ex ratione apparet, qua Se ipSe qua Si supplet continuationibus res posteras addituris. Nam ut editio in se auctior sequitur editionem proxime praecedentem, ita novissima quaeque continuatio

ultimum, quod expeditio Gustavi Adolphi confecit, spatium comprehendit.

Non enim ea scribendi arte usus est auctor, quae ex Certa quadam Sede contemplans rerum geStarum confinitos decurSus vere PerSequatur et eXPonat; imo similis est narratio hinc inde decurrens variae cuidam Collectioni, ut viator in praetereundo obvia decerpit. Et quidem ita scripsit Ariani saeus, vel is qui sub hasi persona verum nomen abscondidit (de quo infra , ut inter libellos pagellasque, quas dicunt volantes, tum a. 1631 ineunte et medio in lucem datas, eas eligeret, quas apsas ad hiStoriam componendam iudicaret,

easque temere neque ullo interiore vinculo coniunosas compilaret.