Opera

441쪽

mine sollertius Cognosce alias tu tiones, auri Tolosani, conjurationis Iugurthinast. Itepete superior :Tubuli de pecunia capta ob rem judicandam et Osteriora, de incestu rogatione Peducaea tum haec quotidiana, sicae, veneni, peculat is testamentorUm etiam lege nova quaestiones. Inde illa actio, peconsilioque tuo furtum aio factum esse.' Inde tot judicia de fide mala, tutelae, mandati pro Socio, siduciae reliqua, quae, X emto, aut Vendito, ut conducto, aut locato, contra fidem fiunt. Inde judicium publicum rei privat e lege Laetoria inde everriculum malitiarum omnium, ut licium de dolo malo, quod C. Aquillius familiaris noster, protulit quem dolum idem Aquillius tum teneri putat, cum aliud

sit simulatum, aliud actum. Hanc igitur tantam a Dii immortalibus arbitramur malorum Sementem esse factam 3 Si enim Milonem hominibus Dii dederunt malitiam dederunti Est enim malitia, versuta et fallax nocendi ratio. Iidem etiam Dii fraudem dederunt, facinus, caeteraque, quorum nihil nec suscipi sine ratione, nec estici, potest. Utinam igitur, ut illa anu optat, ne in nemore Pelio, securibus Caesa, cecidisset abiegna ad terram trabes;

sic istam calliditatem hominibus Dii ne dedissentiqua perpauci bene utuntur; qui tamen ipsi saepe a male utentibus opprimuntur innumerabiles autem improbe utuntur ut donum hoc divinum rationis et consilii, ad fraudem hominibus, non ad bonitatem, impertitum esse videatur. XXXI. Sed urgetis identidem hominum esse istam culpam, non Deorum ut si medicus gravitatem morbi, gubernator vim tempestatis, accuset etsi hi

quidem homunculi sed tamen ridiculi. Quis enim te adhibuisset, dixerit quispiam, si ista non essent Contra Deum licet disputare liberius 8 In hominum vitiis, is esse culpam. Eam dedisses hominibus ra-

442쪽

423 DE NAT DEOR. LIB. III CAP. 32.

tionem, quae vitia culpamque excluderet. Ubi igitur lacus fuit errori Deorum 3 nam patrimonia, Spe bene tradendi, relinquimus; qua possumus falli Deus falli qui potuit 3 An ut Sol, in currum cum Phaethontem filium sustulit 3 aut eptunus, cum Theseus Hippolytum perdidit, cum ter optandi a Neptuno patre habuisset potestatem Θ Poetarum ista Sunt nos autem philosophi esse volumus, rerum nuctoreS, non fabularum. Atque si tamen ipsi Dii poetici, si scissent perniciosa fore illa filiis, peccasse in beneficio putarentur. Et, si verum est, quod Aristo Chius dicere solebat, nocere audientibus philosophos iis, qui benedicta male interpretarentur posse enim SotOS XAristippi, acerbos e Zenonis schola exire prorSUS, si, qui audierunt, vitiosi essent discessuri, quod perverse philosophorum disputationem interpretarentur; tacere PraeStaret philosophis, quam iis, qui se audi S-Sent, nocere. Sic Si homines rationem, bono consilio a Diis immortalibus datam, in fraudem malitiamque convertunt; non dari illam, quam dari, humano ge neri melius fuit. Ut si medicus sciat, eum aegrO-

tum, qui jussus sit vinum sumere, meractu Sumturum, Statimque periturum magna sit in culpa sic vestra ista Providentia reprehendenda quae rationem dederit iis, quos scierit ea perverse et improbe Suros.

Νisi forte dicitis, eam nescisse. Utinam quidem lSed non audebitis. Non enim ignoro, quanti ejus

nomen putetis.

XXXII. Sed hic quidem locus concludi jam potest. Nam si stultitia, consensu omnium philOSOPhOTum majuS Si malum, quam si omnia mala et fortunae et corporis X altera parte ponantura sapientiam autem Iem asSequitur in Summis malis Omnes Sumus, quibus VOS Optime consultum a Diis immortalibus dicitis. Nam, ut nihil interest, utrum nemo Valent, an nemo OSSit valere sic, non intelligo quid interSit, utrum nemo it sapiens, an nemo ESSU

443쪽

possit. Ac nos quidem nimis multa de re apertissima.

1 elamo autem uno versu locum totum conficit, cur

Dii homines negligant: mam, si curent, bene bonis sit, male malis;

quod nunc abest.

Debebant illi quidem omnes bonos efficere, si quidem hominum generi consulebant. Sin id minus, bonis quidem certe consulere debebant. Cur igitur duo Scipiones, fortissimos et Optimos viros, in Hispania Poenus oppressit Cur Maximus extulit filium consularem Cur Marcellum Hannibal interemit Cur

Paulum Cannae sustulerunt 3 Cur Poenorum crudelitati Reguli corpus est praebitum p Cur Africanum

domestici parietes non texerunt 3 Sed haec vetera, et alia permulta. Propiora videamus. Cur avunculus meus, vir innocentissimus, idemque doctissimus, . Rutilius, in exsilio est 3 Cur sodalis meus interfectus domi suae, Drusus 3 Cur temperantiae prudentiaeque Specimen ante simulacrum Vestae, pontife maXimus est Q. Scaevola trucidatus 3 Cur ante etiam tot civitatis principes a Cinna interemtil Cur omnium perfidiosissimus, C. Marius, Q. Catulum, praeStanti Ssima dignitate virum, mori potuit uberet Dies deficiat, si velim numerare, quibus boni male Vemnerit; nec minus, si commemorem, quibus improbis optime. Cur enim Marius tam feliciter, septimum consul, domi suae senex est mortuus 3 cur, Omnium crudelissimus, tam diu Cinna regnavit ΘXXXIII. At dedit poenas. Prohiberi melius fuit,

impedirique, ne tot summos viros interficeret, quam ipsum aliquando poenas dare. Summo cruciatu Supplicioque Q. Varius, homo importunissimus, periit: si quia Drusum ferro Metellum veneno, suStulerat; illos conservari melius fuit, quam poenas sceleris Uarium pendere. Duodequadraginta Dionysius tyrannus annos fuit opulentissimae et beatissi se civitatis.

Quam multos ante hunc in ipso Graeciae flore, Pisi-

444쪽

430 DE NAT DEOR. LIB. III CAP. 34.

stratu. At Phalaris, at Apollodorus, pinnas sustulit.

Multis quidem ante cruciatis et necatis. Et Prae dones multi saepe poenas dant nec innien OsSumVS dicere, non plures captivos acerbe, quam prolones, necatos Anaxarchum Democriteum a Cypri tyranno excarnificatum accepimus : Zenonem Eleae intomaentis necatum. Quid dicam de Socrates cujus morti illae mari soleo, Platonem legens. VideSne igitur, eorum judicio, si vident res humanaS, discrimen esse sublatum ΘXXXIV. Di0genes quidem Cynicus dicere Olebat, Harpalum, qui temporibus illis prurit felix habebatur, contra eos testimonium dicere, quod in illa fortuna tam diu vivere Dionysius de quo ante diXi , cum fanum Proserpinae Locris Xpilavisset, navigabat Syracusas isque cum secundiSSimo vento CUISum teneret ridens ' Videtisne,' inquit amici, quam bona a Diis immortalibus navigatio sacrilegis detur ΘΠ Atque homo acutus, cum bene planeque pereepiSSet in eadem sententia perseverabat qui, Cum ad Peloponnesum classem appulisset, et in f num Venisset Jovis Olympii, aureum ei detraxit amiculum, grandi pondere, quo Jovem Ornarat X manubiis Carthaginiensium tyrannus Gelo. Atque

in eo etiam cavillatus est, aestate grave SSe Ureum

amiculum, hieme frigidum eique laneum pallium injecit, cum id esse ad omne anni tempus diceret. Idemque Esculapii Epidauri barbam auream demi

jussit neque enim convenire, barbatum esse filium, cum in omnibus fanis pater imberbis esset. Jam mensa argenteas de Omnibus delubris jussit auferri; in quibus quod more veteri Graxiae, inScriptum esset, Bonorum Deorum, isti se eorum bonitate velle dicebat. Idem Victoriolas aureas, et pateraS, coronaSque, vi simulacrorum porrectis manibus sustinebantur, Sine dubitatione tollebat eaque Senecipere, non auferre, dicebat esse enim stultitiam,

a quibus bona precaremur, ab iis porrigentibus et

445쪽

dantibus nolle sumere Eumdemque serunt haec, quae dixi, sublata de sanis, in forum protulisse, et per praeconem vendidi SSea exactaque pecunia, ediXLSe, ut, quod quisque a sacris haberet, id ante diem certam in suum quodque fanum referret. Ita, ad

impietatem in Deos, in homines adjunxit injuriam. XXXV. Hunc igitur nec Olympius Iupiter fulmine percussit, nec aesculapius misero diuturnoque morbo tabescentem interemit atque in suo lectulo mortuus, in Tympani dis rogum illatus est eamque potestatem, quam pSe per Scelus erat nactus,

quasi justam et legitimam, haereditatis loco filio tradidit.

Invita in hoc loco versatur oratio videtur enim auctoritatem afferre peccandi. Recte videretur, nisi et virtutis et vitiorum, sine ullii divina ratione, grave ipsius conscientiae pondus esset qua Sublata jacent omnia. Ut enim nec domus nec respublica ratione quadam et disciplina designata videatur, si in ea nec recte factis praemia exstent ulla, nec Supplicia peccatis; sic mundi divina in homines moderati profecto nulla est, si in ea discrimen nullum est bonorum et malorum.

At enim minora Dii negligunt, neque agellos ingulorum nec viticulas persequuntur nec, si uredo aut grando quidpiam nocuit, id Iovi animadvertendum fuit. Ne in regnis quidem reges omnia minima curanti Sic enim dicitis; quasi ego paulo ante defundo Formiano P. Rutilii sim questus, non de

amissa Salute.

XXXVI. Atque hoc quidem omnes mortales sic

habent, Xterna commotitates, laeta, Segetes, Oli veta, ubertatem frugum et fructuum, Omnem denique commoditatem prosperitatemque vitae, aliis se habere virtutem autem nemo unquam acceptam Deo retulit Nimirum recte. Propter virtutem enim jure laudamur, et in virtute recte gloriamur quod

non contingeret, Si id donum a Deo, non a nobis,

446쪽

432 DE NAT DEOR. LIB. III CAP. 37.

haberemus. At vero aut honoribus aucti, aut re familiari, aut si aliud quidpiam nacti sumus sortuiti boni, aut depulimus mali, cum iis gratias agimus, tum nihil nostra laudi assumtum arbitramur. Numquis, quod bonus vir SSet, gratias Diis egit unquam At, quod dives, quod honoratus, quod incolumis. Jovemque optimum et Maximum ob eas res appellant, non quod nos uStos, temperatos, Sapientes emciat, Sed quod Salvos, incolumes, opulentos copiosOS. Neque Herculi quisquam decumam vovit unquam, Si Sapien factu esset. Quamquam Pythagoras, cum in geometria quiddam novi invenisset, Musis bovem immolasse dicitur. Sed id quidem non credo, quoniam ille ne Apollini quidem Delio hostiam immolare voluit, ne aram Sanguine adspergeret. Ad rem autem ut redeam judicium hoc omnium mortalium est fortunam a Deo petendam, a Se pSO Sumendam esse sapientiam. Quamvis licet Menti delubra et Virtuti, et Fidei, OnSecremus tamen haec in nobis ipsis sita videmus spei, salutis, Opis victoriae, facultas a Diis Xpetenda est. Improborum igitur prosperitate secundaeque re redin arguunt ut Diogenes dicebat vim omnem Deorum

ac potestatem.

XXXVII. At nonnunquam bonos exitus habent boni. Eos quidem arripimus, attribuimusque sine ulla ratione Dii immortalibus. At Diagoras, cum Samothraciam venisset, Atheos ille qui dicitur atque ei quidam amicus, Tu, qui Deos putas humana negligere, nonne animadvertis, e tot tabulis pictis, quam multi votis vim tempestatis effugerint, in portumque salvi pervenerint PV Ita sit,' inquit illi enim nusquam picti sunt, qui naufragia fecerunt, in marique perierunt.' Idemque, cum ei naviganti vectores, adversa tempestate timidi et perterriti, dicerent, non injuria sibi illud accidere, qui illum in eamdem navem recepissent ostendit eis in eodem cursu multas alias laborantes; quaesivitque, num

447쪽

DE NAT DEOR. LIB. III CAP. 40. 435

diem nobis aliquem, ut contra ista dicamus. Est enim milii tecum pro aris et focis certamen, et Pro Deorum templis atque delubris, proque Urbis muris, quo VOS, pontifices, sanctos esse dicitis diligentiusque urbem religione, quam ipsis moenibus, cingitis quae deserin me, dum quidem spirare potero, nefas judico. Tum Cotta, Ego vero et Opto redargui me, Balbe: et ea, quae disputavi, disserere malui, quam judicare et facile me a te vinci posse, certo scio. Quippe, inquit Velleius, qui etiam somnia putet ad nos mitti ab Iove. Quae ipsa tamen tam levia non sunt, quam

eS Stoicorum de natura Deorum ratio.

Haec cum essent dicta, ita discessimus, ut Velleio Cotta disputatio verior mihi Balbi ad veritatis similitudinem videretur esse Propen Sior.