Opera

431쪽

9Egialeui sed illud nomen veterum literis usitatius. Qui si ii non sunt, vereor quid agat Ino haec enim omnia ex eodem fonte fluxerunt. An Amphiaraus Deus erit, et Trophonius 3 ostri quidem publicani, cum essent agri in Boeotia Deorum immortalium Xcepti lege cenSOria, negabant immortales esse ullos, qui aliquando homines fuissent. Sed si sunt hi Dii, est certe Erechtheus, cujus Athenis et delubrum vidimus, et Sacerdotem. Quem si Deum facimus, quid aut de Codro dubitare POSSumus, aut de caeteris, qui pugnantes pro patriae libertate ceciderunt 3 Quod si probabile non est, ne illa quidem superiora, unde haec manant, probanda

Atqui in plerisque civitatibus intelligi potest, augendae virtutis gratia, quo libentius reipublicae causa periculum adiret Optimus quisque virorum fortium memoriam honore Deorum immortalium consecratam. Ob eam enim ipsam causam Erechtheus Athenis, filiaeque ejus in numero Deorum Sunt. Itemque Leo natarum est delubrum Athenis, quod Leo- corion nominatur Alabandenses quidem sanctius Alabandum colunt, a quo est urbs illa condita, quam quemquam nobilium Deorum apud quos non inurbane Stratonicus ut multa , cum quidam ei molestus Alabandum Deum esse confirmaret, Herculem negaret Ergo,' inquit, mihi Alabandus, tibi Hercules, sit iratus. XX. Illa autem Balbe, quae tu a coelo astrisque ducebas, quam longe Serpant, non vides Solem, Deum Sse, Lunamque, quorum alterum Apollinem Graeci, alteram Dianam, putant. Quod si Luna ea

est ergo etiam Lucifer, caeteraeque erranteS, Umerum Deorum obtinebunt. Igitur etiam inerrantes. Cur autem Arci species non in Deorum numero reponatur 3 est enim pulcherri et Ob eam causam, quia

speciem habet admirabilem, Thaumante dicitur esse natus. Cujus si divina natura est, quid facies nubi-

432쪽

bus arcus enim ipse ex nubibus Scitur quodammodo coloratis. Quarum una etiam Centauro peperisse dicitur. Quod si nubes retuleris in Deos, referendae Certe erunt tempestates, quae populi Romani ritibus consecratae sunt. Ergo imbres, nimbi, Procellis, turbines Dii putandi. Nostri quidem duces, mare ingredientes, immolare hostiam luctibus On-SUEVerunt. Tum, si est Ceres a gerendo ita enim dicebas , terra ipsa Dea est et ita habetur; quae Stenim alia Tellus 3 in terra mare etiam, quem Neptunum esse dicebas ergo et flumina, et fontes. Itaque et Fontis delubrum Maso ex Corsica dedicaVit; et in augurum precatione Tiberinum, Spinonem, Almonem Nodinum, alia propinquorum fluminum nomina, videmus. Ergo hoc aut in immen Sum Serpet, aut nihil horum recipiemus, nec illa

infinita ratio superstitionis probabitur. Nihil ergo

horuni probandum St.

XXI. Dicamus igitur, Balbe oportet, contra H-Ios etiam, qui hos Deos ex hominum genere in celum translatos, non re, sed opinione, Sse dicunt, quo nugUSte omne Sancteque veneramur. Principio JOVe tres numerant ii, qui theologi nominantur: Squibus primum et secundum natos in Arcadiari 1-terum patre Ethere, ex quo etiam PrOSerpinam natam ferunt, et Liberum alterum patre celo, qui genuisse Minervam dicitur, quam principem et inventricem belli ferunt tertium Cretensem, Saturni filium, cujus in illa insula sepulcrum Ostenditur.

Διοσκουροι etiam apud Graios multis modis nominantur. Primi tres, qui appellantur Anaces, Atheni ex JOVe, rege antiquissimo, et Proserpina nati, Trito-ΡatreuS, Eubuleus, Dionysus secundi, Ove tertionati ex Leda Castor et Pollux tertii dicuntur a nonnullis Alco, Melampus, et Emolus, Atrei filii, qui Pelope natus fuit.

Jam Musa prima quatuor, nata Jove altero,

Thelxiope, Ainde Arche, Melete secundae, JOVe

433쪽

tertio et Mnemosyne, procreata novem tertiae, JOVetertio Piero natae, et Antiopa quas Pieridas et Pierias Solent poet: appellare, iisdem nominibus, eodein numero, quo proxime Superiores. Cumque tu ο- Iem, quia Solus esset, appellatum esse dicasa Soles ipsi quam multi a theologis proferuntur Unus eois rum JoVe natus, nepos Etheris alter, Hyperione;

tertius, Vulcano, ili filio cujus urbem AEgyptii volunt esse eam, quae Heliopolis appellatura quartus is, quem heroicis temporibus Achanto Rhodi peperisse dicitur, avum IKlysi, Camiri, et Lindi quintus, qui Colchis fertur Eetam et Circen procrea-

XXII. Vulcani item complures primus o Ionatus, ex quo et Minerva Apollinem eum, cujus in tutela Athenas antiqui historici esse voluerunt; Secundus Nil natus, lithas, ut AEgyptii appellant, quem cuStodem esse AEgypti volunt tertius e terti Jove, et unone, qui Lemni fabricae traditur praefuisse quartus Menalio natus qui tenuit insulas propter Siciliam miris Vulcania nomi Pantur Mercurius unus Coelo patre Die matre natus CujuSobscoenius excitata natura traditur, quod adspectu Proserpinae commotus sit alter Valentis et horonidis filius, is, qui sub terris habetur idem Trophonius tertius Iove tertio natus, et Maia, e quo et Penelopa Pana natum ferunt; quartus Nil patre, quem AEgyptii nefas habent nominare quintus, quem colunt Pheneatae, qui et Argum dicitur interemi SSe ob eamque causam AEgyptum profugiSSe, atque AEgyptiis leges et literas tradidisse. Hunc Egyptii thoth appellant eodemque nomine anni primus mensis apud eos vocatur. Esculapiorum primus, Apollinis, quem Arcades colunt; qui specillum inveniSse, primusque vulnus dicitur obsigavisse Secundus secundi Mercurii frater is fulmine percussus, dicitur humatus esse Cynosuris tertius, Arsippi et Arsinoae, qui primus purgationem alvi dentisque

434쪽

420 DE NAT DEOR. L1B. III CAP. 23.

evulsionem, ut ferunt invenit; cuius in Arcadia,

non longe a Lusio flumine, Ser)ulcrum et lucus Ostenditur.

XXIII. Apollinum antiquissimus is, quem paulo

ante ex Vulcano natum esse dixi, custodem Athenaruma alter Corybantis filius, natus in Creta cujus, de illa insula, cum Jove ipso certamen fuisse traditur tertius Iove tertio natus et Latona quem X Hyperboreis Delphos ferunt advenisse quartus in Arcadia, quem Arcades omionem appellant, quod ab eo Se leges ferunt accepisse Dianae item plures: prima Iovis et Proserpinae, quae pinnatum Cupidinem genui Sse dicitur secunda notior, quam Jove tertio et Latona natam accepimus tertiae pater Upis traditur Glauce mater eam Graeci saepe pim paterno nomine appellant. Dionysos multos habemus :primum e Jove et Proserpina natum Secundum Nilo, qui Nysam dicitur interemisseri tertium, Capri patre, eumque regem Asiae praefuisse dicunt; cui Sabagia sunt instituta quartum Jove et Luna, cui sacra Orphica putantur confici; quintum isonatum et Thyone, a quo Trieterides constitutae pu

tantur.

Venus prima Coelo et Die nata cujus Elide delubrum videmus altera, Spuma Procreata, e quae Mercurio Cupidinem secundum nutum accepimuS; tertia, ove nata et Diona quae nupsit Vulcano sed ex ea et Marte natus Anteros dicitur); quarta, Syria Tyroque concepta, quae Starte Vocatur; quam Adonidi nupsisse proditum est Minerva prima, quam Apollinis matrem supra diXimus Psecunda

orta Nilo, quam Egyptii uitae colunt tertia illa,

quam Jove generatam supra diximus quarta Jove nata et Coryphe, Oceani filia quam Arcades Coriam nominant, et quadrigarum inventricem ferunt; quinta Pallantis, quae patrem dicitur interemisse, virginitatem suam violare conantem cui pinnarum

talaria affigunt. Cupido primus, Mercurio et Diana

435쪽

prima natus dicitur secundus, Mercurio et Venere Secundi tertius quidem est Anteros, Marte et Venere tertia. Atque haec quidem, et ejusmodi, ex vetere Graeciae fama collecta sunt quibus intelligis resistendum CSSe, ne perturbentur religiones Vestri autem non Diodo haec non refellunt, verum etiam consimiant, interpretando, quorsum quidque pertineat. Sed eo jam unde huc δigressi sumuS, revertamur. XXIV. Num censes igitur subtiliore ratione opus esse ad haec refellenda 3 nam mentem, fidem, spem, virtutem, honorem, victoriam, Salutem, concordiam, caeteraque ejusmodi rerum vim habere videmus, non Deorum. ut enim in nobismet insunt ipsis, ut mens, ut fideS, ut spes, ut virtus, ut concordia aut optandae nobis Sunt, ut honos, ut salus, ut victoria; quarum rerum utilitate vide etiam consecrata simulacra. Quare talem in his vis eorum insit, tum intelligam, cum cognovero. Quo in genere vel maX-ime est Fortuna numeranda, quam nemo ab inconstantia et temeritate Sejunget quae digna certe non sunt Deo.

Jam vero quid vos illa delectat explicatio fabularum, et enodatio nominum 3 exsectum a filio Coelum, vinctum itidem a filio Saturnum. Haec et alia generis ejusdem, ita defenditis, ut ii qui ista finxerunt, non modo non insani, Sed etiam fuisse sapientes videantur. In enodandis autem nominibus, quod miserandum sit, laboratis Saturnus, quia Se Saturat annis Mavors, quia magna vertit Minerva, quia minuit, aut quia minatur Venus, quia venit ad omnia Ceres a gerendo. Quam periculoSa OnSue

ludo in multis enim nominibus haerebitis. Quid V ovi faciei quid Vulcano 3 quamquam, quoniam

Neptunum a nando appellatum putas, nullum erit nomen, quod non OSSis una liter explicare, unde ductum Sit. In quo quidem magis tu mihi natare

Visus es, quam ipse Neptunus Magnam Olestiam Philor. voL. III. 2 O

436쪽

422 DE AT DEOR. LIB. III CAP. 26.

Suscepit, et minime necessariam, primuS Zeno, post Cleanthes, deinde Chrysippus, commenticiarum fu-bularum reddere rationem Vocabulorum, Cur quique ita appellati sint, causas explicare. Quod cum facitis, illud profecto confitemini, longe aliter rem se habere, atque hominum opinio Sit eos enim, qui Dii appellentur, rerum natura esse, non figuras

Deorum

XXV. Qui tantus error fuit, ut perniciosis etiam rebus non modo nomen Deorum tribueretur, sed etiam Sacra constituerentur. Febris enim fanum in Palatio, et Orbona ad aedem Larum, et aram malae Fortunae Esquiliis consecratam videmus omnis i tu talis a philosophia pellatur error, ut, cum de Diis immortalibus disputemus dicamus digna Diis immortalibus de quibus habeo ipse quod sentiam ς non habeo autem, quod tibi assentiar. Neptunum osse dicis animum cum intelligentia per mare pertinentem : idem de Cerere. Istam autem intelligentiam aut maris alit terrae, non modo comprehendere animo, sed ne suspicione quidem P0SSum attingere. Itaque aliunde mihi quaerendum est, ut et esse Deos, et quales sint ii, discere possim quam quales tu

Videamus ea, quae Sequuntur: primum, minrumne providentia mundus regatum deinde consulantne rebus humanis. Haec enim mihi ex tua partitione restant duo de quibus, si vobis Videtur acincuratius disserendum puto. Mihi vero, inquit Velleius, valde videtur: nam et majora XSpecto; et his, quae dicta sunt, vehementer assentior. Tum

Balbus, Interpellare te, inquit, Cotta, nolo: Sed Sumemus tempus aliud. Efficiam profecto, ut sateare. Sed - Multa desunt.

XXVI. Nequaquam istuc istac ibit magna

inest certatio:

437쪽

Nam ut ego illis supplicarem tanta blandiloquentia DNiobe parumne ratiocinari videtur, et sibi ipsa nefariam pestem machinarii Illud vero quam callida ratione l Qui volt esse quod volt ita dat Se res, ut Operam dabit. Qui est versus omnium seminator malorum. Ille transversa mente mihi hodie tradidit repagula; Quibus ego iram omnem recludam, atque illi perniciem dabo; Iihi moerores, illi luctum exitium illi, exsilium

mihi. Hanc videlicet rationem, quam vos divino beneficio homini solum tributam dicitis, bestiae non habent. Videsne igitur, quanto munere Deorum imus aia fecit 3 Atque eadem Medea, patrem patriamque fugienS, postquam pater Appropinquat, jamque paene ut comprehendatur,

parat, Puerum interea obtruncat, membraque articulatim

dividit;

Perque agros passim dispergit corpus id ea gratia, Ut dum nati dissipatos artu captaret parenS, Ipsa interea effugeret illum ut moeror tardaret Sequi; Sibi salutem ut familiari pareret parricidio. Huic ut scelus, sic ne ratio quidem defuit. Quid pille, funestas epulas fratri comparans, nonne erSat huc et illuc cogitatione rationem p major mihi moles, majus miscendum Si ma

438쪽

Qui illius acerbum cor contundam, et compri

mam.

XXVII. Nec tamen ille ipse est praetereundus, qui non sat habuit conjugem illexisse in stuprum;

de quo recte et verissime loquitur Atreus: quod re in summa summum Sse arbitror Periclum, matres coinquinari regias Contaminari stirpem omiSceri genus.

At id ipsum quam callide, qui regnum adulterio

quaereret l

is Addo inquit huc, quod mihi portento ce

lest lini Pater Prodigium misit, regni stabilimen mei,

Agnum inter pecude aurea clarum coma Quondam Thyestem clepere ausum Se e regia: Qua in re adjutricem conjugem cepit sibi. Videturne summa improbitate usus non sine summa esse rationes Nec vero scena solum referta est his Sceleribus, sed multo vita communis paene majoribus. Sentit domus uniuscujusque sentit forum, sentit Curia, Campus, Socii, provinciae, ut, quemadmodum ratione recte fiat, Sic ratione peccetur alterumque et a pauci et raro alterum et saepe et a plurimis ut satius fuerit nullam omnino nobis a Dii immortalibus datam esse rationem, quam tanta cum per nicie datam. Ut vinum aegrotis, quia prodeSt raro, nocet saepissime, melius est non adhibere omnino, quam Spe dubiae Salutis, in apertam perniciem incurrere; sic haud scio an melius fuerit, humano generi motum istum celerem cogitationi S, acumen, Sollertiam, quam rationem vocamus, quoniam peStifera sit multis, admodum paucis salutaris non dari omnino, quam tam munifice et tam large dari. Quamobrem, si mens voluntasque divina idcirco consuluit hominibus, quod iis largita est rationem;

439쪽

DE AT DEOR. LIB. III CAP. 29. 425

iis solis consuluit, quos bona ratione donavit; quos videmus, si modo ulli sunt, esse perpaucos. Non placet autem, paucis a Diis in imortalibus esse conia Sultum et sequitur ergo, Ut nemini conSultum sit. XXVIII. Huic loco sic soletis occurrere non idcirco non optime nobis a Diis SSe provisum, quod multi eorum beneficio perverSe uterentum etiam Patrimoniis multos male uti nec ob eam causam, eos beneficium a patribus nullum habere. Quisquam istuc negat 3 aut qua est in collatione ista similitudo Θ Nec enim Herculi Deianira nocere voluit, cum ei tunicam, sanguine Centauri tinctam, dedit; nec prodesse Pheraeo Iasoni is, qui gladio vomicam ejus aperuit, quam Sanare medici non poterant. JxIulti enim, etiam cum Obesse Vellent, profuerunt, et cum prodesse, obfuerunt. Ita non fit, ex eo quod datur, ut voluntas ejus, qui dederit, appareat nec,

si is, qui accepit, bene utitur, idcirco is, qui dedit, amice dedit. Quae enim libido, quae avaritia, quod

facinus, aut suscipitur nisi consilio capto aut sine animi motu et cogitatione, id est ratione, perficitur pNam Omnis Opinio ratio est, et quidem bona ratio, Si Vera mala autem, si salsa est opinio. Sed a Deo tantum rationem habemus, si modo habemus bonam autem rationem, aut non bonam, a nobis. Non enim, ut patrimonium relinquitur, sic ratio homini est beneficio Deorum data. Quid enim potius hominibus dedissent, si iis nocere voluissent Injustitia autem, intemperantiae, timiditatis, quae Semina essent, si his vitiis ratio non subesset 3 XXIX. Medea modo et Atreus commemorRhuntur a nobis, heroicae personae, inita subductaque ratione, nefaria scelera meditantes. Quid Θ levitates comicae, parumne Semper in ratione versantur 3 parumne subtiliter disputat ille in Eunucho quid igitur faciam

LXclusit, revocat: redeam non, si me obsecret.

440쪽

Ille vero in Synephebis, Academicorum more, contra communem Opinionem non dubitat pugnare ratione, qui in amore Summo, Summaque inopia, Suave SSedicit, tarentem habere avarum, illepidum, in liberos Difficilem, qui te nec amet, nec Studeat tui. Atque huic incredibili sententia ratiunculas Suggerit: aut tu illum fructu fallas aut per literas

Avertas aliquod nomena aut per servolum Percutias pavidum Postremo, a parco Patre

Quod sumas, quanto dissipas libentius VIdemque facilem et liberalem patrem incommodum esse amanti filio disputat quem meque quo pacto fallam, neque quid inde auferam Nec quem dolum ad eum, aut machinam commoliar,

Scio quidquam ita omnes meos dolos, fallacias, Praestigias praestrinxit commoditas patris. Quid ergo isti doli 3 quid machinae 3 quid fallaciae, praestigiaeque 3 num sine ratione esse potuerunt 3 praeclarum munus Deorum i ut Phormio possit di

cere,

Cedo senem jam instructa mihi sunt in corde conSilia Omnia. XXX. Sed exeamus e theatro veniamus in forum. Sessum it praetor. Quid 3 ut judicetur, qui tabularium incenderit. Quod facinus occultius 3 At Se Q. Sosius, splendidus eques Romanus ex agro Piceno fecisse consessus est. Qui transcripserit tabulas publicam Id quoque L. Alenus fecit cum chirographum Sex-primorum imitatus est. Quid hoc h0-