Quae fuerit ante Socratem vocabuli apeth notio

1쪽

DISSERTATIO HILOLOGICA

ΑD SUMMOS IN PHILOSOPHIA HO

PHILOSOPHORUM IENENSIUM ORDINE

RITE DIPETRANDOS

IENAE

3쪽

Caput primum te vocabulis horalibus et varii vocis αρετὴ significationibus Caput alterum Vocabuli ρετ i notio pica l3Caput tertium Vocabuli αρετ, noti politica et vulgaris ... 30 Caput quartum: Vocabuli ρετ 1 noti philosopha 52 Inde nominum b

5쪽

lii notionem vocabuli αρετ 1 curiosius inquirere ob eam cauSam mihi proposui, quod quo accuratius hoc vocabulum quid sibi velit, pei Spicere nobis contigerit, eo melius, quid sibi velint prae septa Graecorum moralia, intollogi posso mihi vid0tur. Haud enim scio

an nullius vocis notio in cognoscunda Graecorum do officiis doctrina maioris sit momenti. Itaque mirum est, quod huius voci uSum plurimi viri docti neglexerunt, quamquam de praestantiae notione se gerunt cum ei, qui de Singulorum poetarum reliquorumque Scriptorum sententiis disputaverunt, et qui Omnem Graeca philosophiam enarraverunt, tum ei, qui partem philos0phia quam Cicor dicit moralem tractaverunt ). Quam ob causam de ea re complures viri doctissimi quid sentirunt nuperrime satis diserte Xposuerunt. Sed cum ei minus commutationum sententiarum moralium et notionis αρετῆς rationem haberent neque, quod sciam, post L. Schmidtium l. c. p. 295 q. copi08 quisquam eas tractaverit, id potissimum exponere mihi proposui, quae fuerit ante Socratem nomini αρετη notio. Ita autem res instituenda esse mihi videtur, ut ab antiquissimis temporibus initium capiam et ordinem temporum SerVem. Antequam ad poetas epicos accedam, quorum carmina quasi fontes Graeci Sermoni sunt, pauca cum de alii vocabulis, quae ad mores hominum pertinent, tum de variis vocis αρετ significationibus praesari liceat. Neque enim Omnibus temporibus easdem virtutes Graeci maximi aestimaverunt. Ac quo melius exponere OSSim, ad quaSnam virtutes Grauci veteres illam praestantiam, quam noti0nem proprie v00 αὐετν Subiectam fuisso apparet, in imaginu ab soli iti et perfecti viri dolineanda rettul0rint, de motionibus aliarum similium vocum

6쪽

et vocis αρετὶ ipsius acguratius agendum est. Atque ut mores Graecorum per Saecula commutabantur, ita notionem huius vocabuli

paullatim commutatam Sse quis est, qui miretur Tres autem potissimum notiones in his, de quibus agitur, temporibus distingui posse equidem puto epicam, politicam Seu Vulgarem philosopham. Ac primam quidem, ut qua inveniatur in Homeri carminibus, quem Pindarus et Sophocles sequuntur, epicam me iure me dicere posse puto atque hanc ad excellentem et corporis et animi indolem Spectare apparet. Altera, quam politicam nominar mihi liceat, in poetarum elegiacorum et sophistarum praeceptis moralibus inesse dico haec quidem ad am facultatem spectat, quam et ophistae et illi poeta maxime admirabantur, qua homines in re publica ad summos honores ascendere solebant. Idem fere sentiebat vulguS, quamquam ad eius notionem formandam aliquid contulisso putaverim epicam et philosopham. Denique exponendum erit, quae notio fuerit philosophorum, qui ante Socratem floruerunt, et qua ratione ei disserant a ceteris apud eos vocem αρετὶ ad recte vivendum vel, ut ita dicam, ad vitam honestam spectasse existimo; ac noti quae nobis subiecta est voci, ab is originem duxissu mihi

videtur.

0 aput primum.

De vocabulis moralibus et varii voci αρετὴ significati onibu S. Quo facilius cognoscamus, quomodo tactum sit, ut ad honestatem a philo80phi VOX αρετη posset referri, quamquam proprie l0nge aliam vim habebat, non solum ipsius vim genuinam et varias significationes

respici, sed etiam ceterorum moralium vocabulorum notione8, unS similiter mutatas esse apparet, inter se comparari puS SSe puto.

De eis quoniam L. Schmidi l. c. I p. 168 sq. 289 sq. copiose egit pauca hoc loco dicor satis habeo. L. Doedorioin Hom. Gloss. L Erlangen 850 p. 93 iudicat plurimis vocabulis, qua boni notionem habent, ut adiectivi βελτιων,

λωίων, γαθος, proprie inesse quandam cupiendi et amandi vim, mihi autem otiam aliis funda montis significati verborum moralium niti videtur. Ac primum quidem ex ipsis vocabuli apparet ea reS, quae inter alia excellunt, primo pretiosas, postea bonas et honeSta SViSAS AESSe; in eorum numero vocem ρετε quoque habendam SSe

7쪽

mihi ursuasi i). Originum nim ducor mihi videtur a radice αρι- , qua saepissime in vocabulis compositis praestantia quaedam indicatur, quaeque inest in vocabulis ρειων et αριστος proprie igitur ignificatur nomine αρετ V X cellentia. Ita factum est, ut ad res maXime varia haec o spectare posset. Quam vocabuli vim Graecos ensisse cognoscitur e nonnullis locis, ubi notio του ξοχον ἐναι respondet illi Substantivo, exempli gratia apud Homerum 6 205

παντοίλην αὐετην επι εξοχ0 ὴεν Αχαίων et apud Pindarum No. II 6 ων τις ξοχωτερος γεν)ηται f. V. 7 ἐλαο καὶ τεσσαρας αρετας quarta Si virtus . . . Accedit quod in carminibus Homericis VOX ξοχος eodem modo Surpatur quo ἀγαθος ei Eb0ling, 0X hom Lips. 874). Ab eadem radice αρι derivandum eSi verbum esε6κω, unde intellegitur ea, quae inter alia excellunt, hominibus placore et admirationi esse. Itaque comparativi αρειων

et ἀμψίνων, qu0s saepe confundi docet . Naucii Tragio Graec. fragm. I p. 815) 00 potissimum differunt ci. 00deriei l. c. I p. 93), quod hoc magis lacundi, illo excellendi notio continetur. Vocabulum autem ἀγαύος, cuius vim ita cum vi Voci ἀρεταὶ Ohaerere apparet, ut eum signific0t, qui admirationum habet itaqu0 inter alios excellit, simul cum illo substantivo significationem mutavit. Similitur adiectiVum χαριεις primo sonat Splendidum, postea habet placendi vim, denique moralem significationsem accepit ut apud Aristotelem th. Nic. I l4. li 28 32 ὁ χαριεις καὶ λευθεριος, os ibid. I 2. 1095 2b Sq.D0inde mores significari notum Si vocabulis, quae proprie ad

fortunam Secundam vel adversam reSpiciunt, ut κακοτλὶς ), ποννηρία,1 cf. G. Curtius, De nomine Homeri. iel 1855. p. 11. - Grundguge dergriech. Etγmologie β. Lips. 1897. p. l. - . oederiein, Hom. Gloss. II. p. 81. - . Vaniqek, Griech.-latein etymolog. Norterbuch. LipS. 877. p. 46 sq. W. rellwitz, tymolog Wortet buch d. 1 tech. prache. Gottingen 1892. p. 30.2 Reliqua nomina, quae ab adiectivo κακος derivantur, die κακά et κακη, ne proprie quidem ad fortunam, sed ad animum referri et Attica esse videntur;

voeabulum κακι usitatum factum esse constat; latonem Verbum κακη adamasse

admonet talibaum ad haedr. 273 C. Nomen κακοτης, quo Gorgias in alam. et Democritus D. 198 inhonestos mores significant, ne Plato quidem adhibet, praeterquam ubi Hesiodi verba Opp. 287 sq. affert, quamvis adamaverit substantiva in orat exeuntia cf. Lehrs, Arist. p. 26 et p. 260 adn. 3). Ceterum forma δικαιοτλὶς praetor Platonem Prol. 331 B, Prol. 508 A Xenophon utitur Stur in ex Xen asser loco II 8 8 7 A 2 6, 13 K 1, 1 unde Platonem eam non certo quodam consilio adhiberi colligi potest qua de re f. Sauppium ad Platonis Protag. p. 331 B. 1.

8쪽

δειλος, μοχθ=ηρος, sortaSSe ἐλευθεριος. Atque e horum verborum usu perspici p0test Graeci ea, quae utilia habebantur, hone8ta visa eSSe, qua sententia Socratem ipsum in praeceptis moralibus Sum esse Onstat. Quodsi idem vir sapiens iudicabat h0nestatem in scisentia positam esse, Vulgare hoc iudicium esse e vocabulorum usu cognoscimuS. Nam primum et verba, quae pr0prie ad utilitatem referuntur, moralem vim interdum habent et vocabula, quae postea in hunc SenSum HSurpantur, ad utilitatem spectant. Exempli causa Heraclitus r. 114 ByW. adiectivo νεηιστος utitur, ut Optimum Significet, et Saepe VOXχργηστος ad more reSpicit, cum altera e parte verba αριστος et ἐσθλος praecipue ab Hesiodo ad utilitassem reserantur. Praeterea nonnulla vocabula primo desingenio dicuntur, postea moralem vim habent, ut σοφία, σοφός, σωφροσυνχὶ σωφρων. Harum virtutum nomina iam apud H0merum leguntur, raro quidem, sed nondum eam Vim

quam in philo80phorum sermone habent. Constat ni illo verbo σοφία pr0prie non dici sapientiam, sed artem vel artificium; 412d fabri artificio, hymn. Morc. 483 0 5l do arte musica Surpatur atque adiectivo σοφός, quod quid0m in Homericis carminibus non

reperitur, hominem Sollertem et seritum notari satis constat Pariter σωφροσυνχὶ proprie non moderationem et temperantiam sonat, Sed Sanum menti Statum . . prudentiam, et 30, ubi urycleam stultam vocans Penelopa deos poss0 dicit αφρονα ποιῆσαι καὶ ἐπίφρονά περ μα εόντα,

mente priVare quamvis mente praeditum, et mentem reddunt mentis compotem), quo loco certe ad more non refertur σαοφροσυνχὶ, sed eandem vim habet quam vox ἐπιφροσυνη atque adiectivo σαόφρων menti c0mpo significatur, cf. δ 158 462, ut idem 80net qu0 ἐπίφρων et εχεφρων. Substantivum si φροσυνη apud Hesiodum se lyric0s non legitur, sed adiectivum σωφρων magiS magi8que ad mores referri vid0mus pariter atque alia vocabula, quibus intellectus significatur, ευγνωμων, άταιος, βουλος, ἀβουλία cf. Schmidi . c. p. 363 sq.). Contrarium subStantivo σωφροσυνηeSt 0men βρις, quod moralem fere vim paulatim accipere notum

D. Or. 205 Nat. γγηραος δε σωφροσυνχ ανθος ibid. 3 οἱ ἀξυνετοι δυστυχεοντες σωφρονέουσιν pr0pterea apud Pindarum Py. II 63 Verbi σωφρων λειρων 1minus is homo significari mihi videtur qui

9쪽

πάντων. Itaque e vulgari sententia Plato in dialogo, qui Protagoras inscribitur, recte exponit p. 332 A sq. idem valere σοφίαν et

Inter ea vocabula, qua ad mores a philosophis referuntur, reliqua virtutum primariarum nomina sunt. Haec quomodo antea usurpentur, paucis monere liceat n0mina dic ανδρεια, διοιαιοσυνη, οσιότ=ὶς VOX ανδρεια apud Homerum non legitur, Sed ηνορε i. haec

non sortitudin0m significat, ut dicit beling, sed ex iis rebus, quae viri Sunt, praecipue robur. Nam quin Homerus ad corporis naturam magis quam ad animi spectet, qui HS quin dubitet soρεοπίσυνοι καὶ κάρτεῖ χειρων robori confisi et viribus manuum). indarum quoque ita vocabulo ἀνορε uti r certo habeo, quamquamo alii ot ippari Pindar Lebon, ellans chauun v. unSt, ena1848. p. 62 ad animum referre non dubitant. Cum vocabulum

ἀνδρεία pariter atque cetera virtutum primariarum nomina ante Platonum omnino rariSsim legatur, non plane accurate iudicat Din-

dors Lex. Soph. rarum esse verbum in oesi scenica in Sophoclis fabulis nullo loco nisi l. 983 adhibutur, quo loco de puellis usurpatur, scilicet de Eluctra ut Chrys themi, ibique o verbo indicat

Eloctra sibi agondum esse tamquam Si Viri SSent, cum eum Virum, cuius orat patrem uisciSci, C. OreStem, mortuum credat quare soror seminam eam esse admonet V. 997 γυνη μεν ουδ' ἀν=ὶρ εφυς) Sophoclem multorum Verborum propria potiHS i uti quam ea, quae

aetate eius usitata erat, signification O. Mu0lter Gr. Litt. II p. 40)admonet. Democritus ad honestat0m refert vocabulum ἀνδρηίη sis mor. 44 63 127 Nat.), cum adiectivum ἀνδρεῖος proprie dictum id Significet, quod hominum est, apud Empedoclem V 4b St. ἀθανάτοις αλλοισιν ὁμέστιοι . . . υνιε ἀνδρείων ἀχεων eodem cum ceteris immortalibus lac usi . . . libor ab humanis maeroribus r).l Ubi Anthologia lyricae locum assero, numerus prior notat Hilleri et Crusti editionem Lips. 1897), alter qui uncis inclusus est, Bergilii tertiam

2 Itaque recto Aesch. r. 124 Nauch ἐν ἀνδρεία στεγη. - Neque recte Η. Schmidi Griecti Synonymi II. Lips. 1878. p. 388 dicere videtur adiectivum ἀνὁρεῖος tantum ad virtutes virorum, praecipue ad fortitudinem, pertinere, alterum autem quod apud Homerum exstat, ἀνδρομεος omnino ad res humanas immo eandem vim, quam huic vocabulo tribuit, illi inesse ex Empedoclis et oschyli locis apparet. De nomine ἀνδροσυνη cf. A. Lobech, Protegomena Lips. 1843. p. 237.

10쪽

- Sequitii ut de vocabulo διααιοσυνη pauca disputemus. Atticum Verbum S Se confido, cum Xcepto uno loco Thucydideo II 63 4)ant Isocratem et Socraticos non legatur, versum autem Theogni-d0um 147 hanc ob causam secentem habendum esSe OStea commemorabimus Ortum est illud substantivum ex adiectivo ὁ αιος, cum di κην, Sub StantiVum Vetus, non sussi ere sentir0nt Attici ad iustitiam significandam, quamquam nonnullis locis hunc quoque SenSum accipit, ut Democr. h. 40 et 48. Indo apparet huic philosopho vocabulum δικαιοσυνη notum non fuisse. VOX δίκγ apud Homerum morem Seu consuetudinem Significat, quae vis e se cognoscitur, quod ducendum

est cf. Curtius, Griecti Etymol. a Stirpe δική, quae inest in verbo δείκνυμι cf. Ostrum eiSen-Weise) τ 3 αυτὶ τοι δίκ1 εστὶ θεων haec est deorum consuetudo); quoniam igitur proprio ii mores vocabulo ικν dicuntur, qui spectantur ab aliis hominibus, facile uti significar0ntur fiseri poterat, qui exhib0ntur adversus alios homines;

ita factum est ut, ubi homines consueverunt alter altori arcere, paulatim moralem i. e. honestum SenSum millecteretur di κλη, cum crederetur uno communem morem equi Omnes decere; δικαιοι,

qui hoc faciebant, appellabantur. Ita Q20 cf. Ull Ulixes in

Phaeacum insula Somno XCUSSUS

1 ρ ι γ υβρισταί τε και αγριοι Ουθε δίκαιοι, ὴ φιλόξεινοι καί σφιν νοος ἐστι θεουδής;

Utrum huius turra incolae nefarii et seri ne tu iusti an hospitum amantes et pii rga deos γ)i Haseo iuris initia scilicet mutui

commodi causa et orta et Semper hominibus commendata Sunt, atque

Hesiodus opp. 49 sq. quo versus damnavit Plutarchus suadet, omnibus ut nitimum quisque iuvet iusteque tra tet; sic enim fore dicit, ut id0m ipsis faciat finitimus. Apertum est autem nulla remugis abiisse hanc consuetudinem quam si a seis instituta ideoque sancta ab sebatur idqu0 o facilius fieri poterat, quod omnia a deis inventa esse Graeci antiqui putabant. Propterea iam apud Homerum notio iusti cohaeret cum seorum numine, id qu0d ii quoque, quae modo attulimus, verbis affrmatur. Similiter hospites propterea Saepe verendos αἰθοίους dicit, quod dii eos tueantur. Eodem modo, quo illud δίκri substantivum ὁσίη Surpatur, qu0drarum est verbum in Homeri et Pindari carminibus seque legitur apud He8iodum ali0squ0, quos in hac disputatione tractamus ab eo

1 cf. C. F. v. agelsbach, Homer Theologie . d. . Autenrieth Nurnberg1884. p. 2l3. - . Ramdo , ur homer Ethth. II. Progr. Lueneburg 1867. p. 2.