Institutiones philosophicae Salvatoris Tongiorgi Ontologia, Cosmologia

4쪽

PHILOSOPHIAE PROFESSORIS

5쪽

PRAEPOSITUS GENERALIS S0CIETATIS IESU

Cum opus, cui titulus: Institutiones philosophieae. Volumen II. Ontolagia- Cosmolassia a P. Salvatore Tongiorgi nostrae Societatis sacerdote lingua la- lina conscriptum, aliquot eiusdem societatis Tlleologi, quibus id commi Simus, recognoverint, ac in lucem edi posse probaverint; facultatem damus ut typis mandetur, si lis, ad quos pertinet, ita videbitur. In cuius rei sidem has litteras manu nostra subscriptas et sigillo nostro munitas dedimus. Romae die 21 sept. l86l. L. t S. PETRUS BLCKXIus proprietatis ad legum vigentium normam penes auctorem manet. Diuitig orale

6쪽

PRAENOTIONES

1. Metaphysica , si ex etymo μετα Τα Ψυσικα ) Vocis quaeras significationem, idem sonat ae post phystea, vel ultra physica. Hinc ex vi nominis metaphysica est: scientia quae physicae sueredit; vel scientia quae naturam sensibilem ιransgreditur. Prima interpretatio ad historiam huius scientiae pertinet :quae enim de illa scripsit Aristoteles post physicorum ilhros Pollocata sunt sive ab ipso Aristotele, sive, ut eruditi volunt, ab iis qui Stagiritae scripta in ordinem classesque rodegerunt; ex quo deinceps factum est ut ab Aristotelicis omnibus haec doctrina ultimo loco inter philosophicas traderetur ; id quod eum harum quoque subordinatione scientiarum Optime consonabat. Interpretatio altera desinitionem realem exhibet. Cum enim philosophicae omnes seientiae de rerum rationibus diversimode ultimis agant Prol. VI ), scientia hace, si consideretur intra eos limites quos illi veteres assignabant, eas rerum rationes sibi eligit

contemplandas, quae absolute ultimae sunt et immateriales, i. e. ni, omni materia vel re, vel mentis consideratione abstractae. et a sensuum experientia maxime remotae; quaeque propterea sunt revera inter omnes nitissimae ac nobilissimae. Qui cuinque igitur lacrit nominis huius auctor, non polerat haest seientia aut convenientiore aut opportuniore voeabulo designari.

2. Metaphysica in duas partes a veteribus distinguebatur ;quarum altera versabatur circa ens immateriale praecisive, nempe ei rea intrinseeas rerum rationes, quae per mentis praecisionem ab omni materia alistrahuntur; altera vero ei rea eos immateriale po-8ille, i. e. ei rea Supremam rerum omnium caussam extrinsecan , diVinam nempe naturam, quae reipsa ab omni materiae coneretione est plane exempta. uodierna autem studiorum distributio ac scientiarum conditio metaphysicac limites amplificavit, ac novam Diqiligod by Gorale

7쪽

propterea scientiae huius partitionem induxit. Primo itaque in generalem ei specialem dividitur. Generalis, quae Ontologia appellari solet, obieetum sunt rationes rerum ultimae, quae menti Spraocisione a rehus abstrahuntur. Specialis vero in tres paries distribuitur. Prima est Cosmologia r haec quae de mundo corporeo generaliora sunt et maxime abstracta, quasi quoddam pliFsicae complementum complectitur. Allera est Psychologia, quae de animae humanae natura et facultatibus agit. Tertia est Theologia, quae de Deo D. M. disserit. Haec metaphysicae partitio a Wolfio iam invecta posterioribus omnibus arrisit, eaque, ut Supra dixi, pro praesenti scientiarum ac studiorum conditione opportunissima accidit. Veteres qui Metaphysicae nomine Ont0logio in Solum nostram ac Τheologiam complestiebantur, quae nos in Psychologia et Cosmologia disputamus ad Physicam reiiciebant.

5. Potest autem secundum hane amplitudinem aecepta metaphysica et suum retinere nomen, et definitione a veteri illa non multum dissona deseribi. Veleres enim, ut diximus, metaphysicae obieetum statuebant ens immateriale seu positive, Seu praecisive 2). Iam vero anima humana, quamquam corpori coniUneta, natura tamen sua immaterialis est; habet enim ex se ut independenter a materia et esse et operari possit. Cosmologia autem in mUndo corporeo incorporeas rationes ae sensum transcendentes persequitur. Adhuc igitur metaphysica est: scientia quae ex rerum rationibus diversimode ultimis eas persequitur, quae Vel re

Vel mente a materia sunt magis abstractae, Sen Sumque tranSgrediuntUr.

Celerum vel ex hac obieelorum nobilissimorum, ei rea quae metaphysica versatur, expositione iam videre est seientiam hanc inter ipsas philosophieas disciplinas fundamentalem et praecipuum eSSe. Ipsa enim est quae notiones et principia, quibus Seientiae omneSindigeni ac passim utuntur, illustrat; quae Veritales in omni cognitionum ordine sundamentales consiliuit; quae ipsa cognoscendi instrumenta evolvit et explicat. Ac proinde merito appellata est

Philosophia prima, immo simpliciter et proprio nomine Philosophia ac Sapientia; disciplina item architectonica; dignitate demum et utilitate princeps humanarum scientiarum ne domina. Quae omnia tractatio ipsa rerum, mulloque magis usuS cuique

probabit.

8쪽

4. Ontologia est seientia rerum prouti notionibus muaeime abstractis eaehibentur. Hae porro notiones in hac scientia non considerantur subiective, i. e. ut sunt mentis actuS ue proleS , sed obiective, i. e. in eo quod repraesentant et continent eX preS- sum. Ideae hoc modo spectatae dicuntur conceptus obiectivi, notae Seu rationes obiectivae, rerumque conceptibilitates, per quas obieeta cognoscibilia sunt et cognoscuntur, quaeque ab ipsiS obieetis mentis praecisione abstrahuntur. 5. Ex his obieetivis rationibus eas sibi assumit Ontologia in-d0gandas, quae sunt maxime abstractae, nempe tum quae Omnia rerum determinatarum genera transcendunt, tum quae ex his

transcendentibus emergunt Log. 56 ). Quae quidem a ceteris

disserunt non modo quoad amplitudinem suam et indetermina- 'ti0nem, sed etiam quia omnibus, qui ratione pollent, communes Sunt, et ad rationis exercitium plane necessariae; id quod dei deis generum et speciorum diei nequit. Invenire enim poteris homines, quibus non sit idea quassumdam arborum et animalium, multoque magis domorum, urbium, Davium , rerumque hi S Similium ; invenies immo qui propter nativum sensitivae potentiae desectum nesciant quid sint colores aut soni, et nihilominus multaS Veritates cognoscunt, ac de multis ratiocinantur. Sed neminem invenies qui ideis entis, veri, boni, unitatis, et D Umeri, Substantiae et caussae, possibilis et impossibilis aliisque huiusmodi sit destitulus. Quod si quis his careret, in eo ratio Vel numquam evigilasset, vel extincta plane foret. Qui eumque enim ratione instruetus est, naturalem habet ne neeessariam ad hasideas efformandas dispositionem. Idcirco hae ipsae notioneS BS- sentiales humano intellectui merito dicuntur. Quoniam vero notioentis ea est ad quam supremae istae notiones reducuntur, idcirco haec scientia Ontologia, nimirum entis scientia nuneupa

6. Circa supremas hasce notiones duo praestat Ontol0gia: .' eas expendit, illustrat, earumque obieetivum Valorem , ubi opus fuerit, tuetur et explieat: '.' priueipia prima quae ex iis est loreseunt eonstituit, declarat atque eonfirm 't. Atque hine ma-

9쪽

ONTOLOGIA

nifestum est quanta sit eius dignitas, utilitas et necessitas. Prosecto quamcumque scientiam quis excolat, in ea saepe haerebit, Saepe minus accurate loquetur et consuse disputabit, qui disciplinae huius ignarus est; neque is Vere Sapiens unquam eSSe aut dici poterit. Hinc Aristoteles hanc scientiam unam sapientiae nomine insignivit. 7. Fallax illa ac levis empiricorum elapsi saeculi schola, cum sensistis omnibus et materialistis, omnem de rebus abstractis quaestionem immo et considerationem a philosophia eliminatam

Voluit ut prorsus inutilem, et faeti solummodo cognitionibus inhaerens eas unice philosophi studio dignas atque utiles esse docebat. Id sane erat ipsam perimere philosophiam. Quomodo enim facta, a principiis abstractis divulsa, seientiam conStituant,

cum neque observare ut par est laeta, neque Sagaciter eXperientiam adhibere, neque caussas investigare, neque ad generales naturae leges per inductionem ascendere sine aliquo principio possimus ' Atque ut haec missa faciam, anne praeter ea, quae sub experientiam cadunt, nihil praeterea aliud sciendum est ' Haec scilicet iis solum cadere in mentem possunt, qui intelligentiam cum sensu et scientiam cum experientia confundant,

quique sensibilia solum atque animalis vitae commoda in pretio habentes, hominis dignitatem, veritatis iura, sapientiae pulchritudinem in minimis habeant. Sed iam vix reliquiae eius sectae

exstant; ipsa enim docuit experientia quam multae ac magnaeealamitates et tenebrae ex ea philosophandi ratione emergant.

8. Supra iam dixi 5) cur Ontologiae nomen huic scientiae

laetum sit. Placuit tamen recentioribus nonnullis philosophis illam appellare Meologiam. Αc potest profecto ita appellari. Nihilominus vetustiorem illam appellationem potius retinendum existimaverim ; primo quidem quia hoc Ideologiae nomen a sen-

Sistis praeteritae aetatis translatum est ad rem plane diversam, videlicet ad descriptionem quamdam potius quam scientiam sa- cultatum cognoscendi significandam ; secundo vero quia scientia quam persequimur non proprie ideas, sed obiectivas .rationes et entitates, quas ideae repraesentant, pro obiecto habet. Sed de his satis. Ontologiam trifariam dividemus. Primo de ente et de communibus eius assectionibus ; secundo de entium generibus Supremis, seu de categoriis; tandem de entium realitate ac perseetione agemUS.

10쪽

LIBER PRIMUS

DE ENTE IN GENERE ARTICULUS I.

De entis notione 9. Entis notio cum unicuique clarissima Sit, proprie tamen definiri non potest. Primo quidem propter ipsam eius claritatem; nequit enim per clariores conceptus explicari, ut postulat definitio ; deinde vero quia notionum omnium abstractissima est et simplicissima ; ac tandem ex eo quod quidquid cogitemus, quidquid dicamus, entis rationem continet, quia omnia per talem rationem naturaliter primo percipiuntur. Igitur nullus potest adens definiendum asserri conceptus, qui entis rati0nem non comprehendat. 10. At declarari saltem potest, imo et debet in quo entis ratio consistat, et quid entis nomine significemus. Ut hoc fiat, adverte

id quod in Logica docuimus L. 152, 155), verbum est signifi

care semper actum rei cogitatae, quem mens contemplata est et in se exprimit; hunc autem actum vel esse exsistentiae Vel essentiae; nempe, ut ibidem explicavimus, esse actualitatem subiecti, vel a quacumque determinatione praecisam, vel ut determinato genere continetur. Actus autem essentiae, quamquam multiplices sint et diversi, hac tamen unica idea maxime communi comprehenduntur, videlicet esse determinati, quod idem est aeentitas, Seu realitas. 11. Hinc colligitur 1.' quid entis nomine veniat. Ens est quod habet esse. Esse autem vel est exsistentia simpliciter, Vel realitas aliqua, ut modo diximus. Ens igitur duo significat: a. id quod emistit; b. id quod habet aliquam realitatem; et hoc

sensu idem est ac res. Res enim squae notio una est ex tranSeendentibus ) est id quod habet esse ratum, nempe eSSe dete minatum 10 . In hac altera potissimum acceptione Ontologia

ens considerat.

2.9 Ex duabus hisce entis acceptionibus prima exhibet id quod primo in rebus percipimus. Exsistentia enim est minimum, quod