장음표시 사용
111쪽
in dolorem ab omnibus lactui adnumeratum abeant. Videamus, qua ratione diversae liae assectiones excipiantur. Mollitiem cognoscimus, si paries quae conlinguntur, molui partium nostri corporis parum resistunt, quamquam durante motu semper in eodem loco nostrum contingunt corpus et si simul perceptio laclus nobis non est ingrata; dura dicimus corpora, quorum paries dato contactu cum nostro corpore actioni partium nostri corporis sortiter resistunt, ita quidem nt sub majori impetu nostrae partes dolorem sentiant; hinc nostrae potius quam istae cedunt partes. Visciditas corporum sentitur, si pro remolione nOStrae Par-liS a corporis conlingeniis superficie major adhibenda vis est, quam quae pro moVendis, Vel nostra parte Vel corpore contingente sibi relictis, est necessaria. ASpera Vocamus corpora, quae in contactu non in contiguas Sed in paries paululum inter se distantes culis nostrae agunt. Laevia ero appellamus, quae in eo spatio, in quo conlingunt omnes sensibiles nostrae culis contingunt partes contiguas, Vel si constans et eadem semper manet perceptio, si digilus aequali semper gradu agat Versus corpus et juxta supersiciem ejus movetur. Tres flatus aggregationis diverso resistentiae gradu, agilitate partium, Vicissitudine punctorum conlaclorum, pondere, alterna impetus vi et adhaesionis varietate disserunt et innotescunt, sic adhaesionem fluidorum humi dilatis perceptionem nominamus, absentiam hujus perceptionis siccitatem. Gravitas gradu contentionis muscularis desinitur, qua abhibenda opus est, ut vi centripetali repugnemus; forma ex ratione punctorum superficiei terminalis juxta se positorum et ex directione cognoscitur, inquam langentes corporis nostri partes movendae sunt. 3Iotus lum existit, si partes nostri corporis a corpore quodam contractae unico lanium sensibili temporis momento continguntur. Mulum corporis ipsum judicamus, si diversaeculis nostrae partes conliguae successive assiciantur. Calorct frigus communicatione et deductione physica et amplificalione et communicatione sensationis iis provocatae discernuntur, electricitas assectionem aranei imitatur et perturbationem specificam eXcilat, strepitus adauctus paries
112쪽
corporis concutit, et oscillationem fibrarum efficit, lux concentrata radiorum calorifico lumini adjunctorum collectione percipitur. Propinquitatem et distantiam corporum Secundum eXlensionem motus muscularis ad corpora tangenda necessarii metimur. Magnitudo denique et parvitas ambitu superficiei tangeniis et pro motu partium constituitur, quae circumscribendis rerum sinibus applicantur. Patet ex his, objecta iactus a multis physiologis commemorata diversissimo modo organismum afficere et alternis cum eo rationibus Versari. Nonnullis enim sensatio lanium in eas Vicissitudines dirigitur, quas eXtraneum corpus in nobis ipsis produXit; quod in tempestatis vicissitudine, in concussioni, bus sono nimis sorte peraclis, electrici tale aliisque id genus sit; quam sensationis sphaeram inde a Reilio coenae-sthesin Vocamus. Docetur quidem eXperientia sympathici systematis nerVos flatu normali Omnibus potentiis mechanicis et chemicis, calore et frigore minus assici nervis cu- laneis, attamen coenaesthesis vario gradu Omnibus corporis partibus convenit. Quod ad electricitatem praclica media cina docet, eam praecipue in supersiciem agere et cX plano propagari, unde culis primum electrici latis percipiendae organon est. Quae momenta mechanica per partes Organismi planas et immobiles percipi possunt, caussa tamen impressionis ulut eXlerna Dolabili, totam superficiei culaneae distentionem organo habent; ubique enim in cute papillae exstant eX subtilissimis nervorum terminationibus sormalae
et epidermide et rele Malpighiana obduciae. Extremi digiti quidem plurimis suppeditantur nervis, at extremi digiti pedum quoque, labia, malleoli, digitorum articulationes et
nasus apeX corpus papillare Satis copiosum habent. Hoc modo corporum mollities, durities, et ViSciditas, eorum asperitas et laevor, generales aggregationis StatuS, molus, magnitudo et parvitas, si conditiones istac planitie cohibentur per lotam cutis superficiem dignosci possunt. Αllamen sensus culaneus mere passivus est, osenius euin sensum trunci nominat. Tum demum sensus culaneus in activum Vertitur, Si cum organis molus sese conjungit et inde laclus proprie sic dictus inchoatur; cujus peculiaria Objecta sunt
113쪽
corporum forma, pondus, propinquitas et distantia. Singulare his organon est manus. Hoc igitur modo disserentia
inter coenaesthesin, Sensum culaneum et laclum confirmanda; negari lamen nequit transilum ab altero ad alio rum, ita ut ViX sentiatur, essici, et manum, in qua nervorum spinalium, cutis et systematis motorii persectissima evolutio et copulatio impetretur, eXaclissimam quoque et firmissimam percipiendi facultatem pro omnibus, quorum commemoravimus, mundi eXterni Speciebus oblinere. Specificus Vero manus character in eo quaerendus, quod VO- Iuniarie in polentias eXternas reagal, quod ad eas recipiendas maXime propensa, summa quoque activitate excedat et eX organismi sphaera evagari Valeat.
In notione illa circumscripta, qua factuS Sensum Consideravimus in eo evolutionis gradu, quo non Solum coenaestheseos et sensus culanei res amplectitur, sed etiam sormarum gravitalis et dimensionis sensus sit lanlummodo apud Hominem et Simiam eum reperimus, cujuS Organon, manus, Secundum ConStructionem suam jam plane in morphologia descriptum est. Neque persecta papillarum lacius
es t malio, neque juga spiralia, neque unguium structura manum in laclus Organum conformant, Sed omnes paries ejus huic sini inserviunt, et characterem hujus Sensus principalem, specificum Scit. molus et sensus conneXum conStiluunt. Quare de formalione organica pauca lanium modo addenda. Manus corporum sormas in Se cXcipit easquc animo subjicit; ideo omnibus corporibuS accommodari opor-lel. Forma simplicissima autem, Omnes alias continens, est
serma globi, eaque quinque digitis eXlremis congredientibus efficitur. Ha Il er 'q): se digitorum praerogativa quod soli
globum adcoque omnia corpora rectius comprehendant sir-
114쪽
milerque teneant, dum longissimus polum, brevissimi sines
aequatoris medii medios meridianos conlineant ). ΕX mutuo complurium digitorum congressu reliquae figurae Stereometricae prodeunt et horigonialis omnium digilorum situs supersiciem planam format. Apon eurosis palmaris est superficies fundamentalis, in quam corporum imagineS iran8seruntur; de quo Bartholinus sty): se palmaris eXpanditur in volam manus cuti firmissime adhaerens; ubi sub cute in Vola manus est latus tendo, unde eximius ibi sensus videtur factus, ut firmior ibi volae comprehensio corrugata cule esset. Tela cellulosa adiposa, densi tale insignis, quae subcule strala est, et cutis ipsius structura pulposa ac relisormis, pulvinar elasticum osserunt; epidermis sicca partes sub ea jacentes a nimia irritalione mechanica et chemicis acritudinibus luetur. Papillae in profundiores Corporum partes sese immittunt; forma earum in digitis extremis et sub unguibus, magis silisormis, in reliqua cute subrotunda; maceratione in sublilium filorum fasciculos dissolvuntur et prope unumquemque silum, in legumento neurile malico denudatum, Vas sanguiferum decurrit. De quibus Malpi ghius, quippe qui eas detexerit in epistola sua ad Jac. Russum his verbis loquitur ' ): MDum extremum digili lustro apicem et allentive in aequales illas rugas quasi in gyrum Vel in spiras ductas contemplor, en e quibusdam alveolis et sinibus subro lurida ac Veluti diaphana emergunt corpora, miro ordine per interiorem totius digili laciem copiose dispersa; eXullavit animus rei novitale laetabundus et praecipiti subitoque quodam judicio in eum venit sensum eXigua haec corpora edndem naturam, et usum eum pyrami-dalibus linguae papillis sortiri; porro p. 204: seeX repelitis sectionibus non improbabiliter deducam siculi eX grandioribus et elatioribus papillis, alias a me in lingua obser-Valis, gustus organon elicitur eX peculiari situ et nervorum pro lactu, ita eX copiosa harum papillarum congerie et copiosiori grandiorique earum proventu in organis, ubi 613 Bartholinus. Anat. p. 575.62ὶ Malpighii, oper. Omn. Τ. II. p. 20 l.
115쪽
maxime animalia lactus molione assiciuntur, eX earundemoliam propagine in reliquo ambitu, ubi tactus viros etiam eXerit, adaequatum tactus organum sussicienter haberi, nec ineptum est credere, p. 265, naturam appendices hasce papillares eXtra culem erumpentes parasse, ut sacile Ob-ViOs externorum appellentium impetus, molionesque licet leves deprehenderet. Pro evidente vero et Vehementi elicienda sensatione non par est, ut consimilis eX aequo succedat ab Objectis concussio, sed levissimus ictus perlongum brachii tractum deduclus vehementissimum in Sentiente pariet motum, quod ita ipse in mechanicis quotidie comprobas. Papillas p. 206) nerveas potius esse
portiones quam culis appendidos indicare videtur Benedicti observatio in muliere a viro supra humerum Scipione percussa, cui stupidi in manu redditi sunt digiti,
unde cujusdam emplastri usu non manibus sed collo appositi convaluit. In locis exquisito tactu pollentibus p. 209
plurimus quoque sudor erumpit ut madidae fortasse papillae nerveae reddantur, ne arescant et ne callo quodam eta assiduo usu lenientur. V In cXlremis digilis epidermis sor-maliones corneae maxime Oppositas exhibet tu unguibus, et lineis spiralibus per sulcas separatis. Lineae spirales alalere ulnari decurrentes sese immittunt, quae a latere radiali proveniunt vorticuli obliquo collocali ad latus radiale spectant et quamlibet varii variis hominibus maxima lamen eta parte superficiem occupant, ut narem laclia subliliorem propterea praeditam. Papillae structura organica mObilitateque notabiles pilorum magis planiarum instar Vigentium locum tenent. Ungues instar scuti papillis impositi
sunt, tutelae simul et apprehensioni minutiorum corporum inserViunt, quod in musica maximi momenti est. Quod ad discernendam gravitatem et corporum mobilitatem attinet, hic ea praesertim valent, quae capite praecedenti de mOtus iunctionibus dicta sunt. Sensus gravitalis et mobili- latis corporum papillis nerVeis praesentibus rem dijudicat, non eget, impensa tantum Vis muscularis corpora levia per extremam digiti medii partem ponderantur; Sensus igitur pro gravitale subtilitas cum numero phalangum Or-
116쪽
gani motus in ceria ratione versatur. Quare nephantis proboscis pedesque longi et articulati areneae gravi latem optime metiantur oportet. Quod ad spatii mensuram lom gitudo manus, et qualis ad anti brachium et brachium se habeat, volae singuli cujusque digili et phalangum extensio respicienda est. Τolius brachii longitudo a capitulo superiore ossis humeri usque ad extremum digilum medium hominis adulti plus minusve viginti et quatuor uncias Mens. Boruss. explet; longitudo an librachii cum manu, a cubito usque ad eXtremum digilum medium quindecim uncias. Manus a carpo usque ad extremum digitum medium seX uncias, digilus medius ires uncias, internodium Secundum
pollicis sere unciam, longitudo digili primi duas uncias.
Neminem sugit, in vulgari usu extremitates superioreS Persaepe ad longitudines obiter destinandas adhiberi. Inde a Simiis lactus proprie sic dictus, apud alia animalia nusquam reperiendus, nec minus corpus culis papillare. Sensus iacius aulem ampliori significalione, lactus
ficit. sensum ei coenaes thesin amplectens per lotam anim lium seriem ad Polypos usque Viget. Τactus Sensus omnibus est, etiam quibus nullus alius est, nam et ostreis et terrestribus Vermibus quoque est ' δ). Apud nonnulla Zoophyla organa laclus conflant lentaculis simplicibus os circumdantibus, e. g. apud Hydras, Corynas Sertularias, Actinias, et Madi moras; apud alia extent lentacula pennata,e. g. apud Pennatulas, Tubmoras, Gorganias, AlcyoninaS, et Corallia rubra. Apud compluria Mophyta lux ad sen- Sus lactus Valel, quod domicilium eorum lucis vigori subductum demonstrat. Veres illi et Cynomorti stellae splendidae, Solis luci eXpositae, contrahuntur. In Omnibus his Mophytis nullum systematis nervosi Vestigium. Lumibriciet uirundines lactu vehementer amiciuntur. Mulla MODDεca, ad motum sui elementi percipiendum, habent appendices sublites, in aqua natantes, in margine lunicae; apud Gaεισποδε lentacula in capite; apud Crustacea tentacula
63ὶ Plinii, hist. nat. L. X. c. T.
117쪽
in capite, conformala ex annulis leneris, Valde nervosis, per fibras musculares in Omnes directiones mobilibus. ει-εectorum antennae, in margine articulorum pilis mobilissimis obduciae, praesertim apud Diptera unumquemque Vel subtilissimum aeris habitum sine dubio percipiunt, et assectionibus hygrometricis et electricis lavent, ideo aeris mulationes jam ex longinquo praesentiunt. Antennarum nervi rami sunt ganglii supra nodum cerebralem et Oesophagum. Eliam Insectorum palpi, quibuscum nutrimenta Sua, PriuS- quam edant, circumvertunt, et ubique perSerulantur, cum in sine cornea substantia deuiluti, globulum mollem porrigant, Organon laclus valde sensibile constituunt. Apud imalia vertebrata pili, plumae, squamae, cornua ele. laclus instrumenta sunt, quibus praesertim nervus trigeminus ramos submittit με). - In cirrhis, multorum piscium os circumstantibus, nervi trigemini ramos persequi Valemus,e. g. in Cobile, Cyprino Narbo, in Cyprino Carpione, Siluro Glano; praesertim autem in quatuor cirrhis ab ore esurionis dependentibus. Trigiae tres habent appendices digitalas, prope pinnas thoracicas, quae a quinque gangliis in parte superiori medullae spinalis nervos suos adipiscuntur, ita ut, aeque ac in digitis, nervorum quatuor rami in unamquamque appendicem decurrant. organi lactus humani analogon). Huc quoque organon peculiare, ex multis tubulis membranosis, materie gelatinosa impletis, compositum in maxilla superiori Squalorum, ad quod rami a secundo
nervi trigemini ramo decurrunt; nec non organon Simile apud N Gas; utrumque certo subtilissimum organon SenSUS aquae concussioni. Serpentes lolo corpore circa objecta comprehendenda se circumvolvunt, quorum lingua lactus
orgavon parum exactum est, deficientibus papillis. Apud
Aves rostrum instrumentum iactus est; cujus culis DerVos
secundi rami trigemini nanciscitur. Apud Anates et Psif-ιαCOS magnae quoque papillae nervosae sub planta pedis rep riuntur; apud Picos lingua longa projicienda laclui in-6i in B. Rapi', Verriclit. des nerv. trigem.
118쪽
serVire potest; apud omnia vanimalia, Homine excepto et Simia, organon laclus in capite silum est; Cetacea tantumore et apice nasi laclus organi assectiones percipere possunt; apud Carniuora longi mobiles cirrhi parum persecte Orga non supplent; apud 'stricem selae ultra septem ped. longae; ad quemque saccum, in quo cirrhus haeret, apud Felem, Melem, Phocam, Trichechum, Lutram uulgarem, Vulpem, 'stricem et Leporem nervi infra orbitali ramos persequi licet, nullis aliis, nisi nervi trigemini, ramis eo decurrentibus. Aculei in dorso 'stricis non ut Organa laetus languntur; ad quorum capsulas tubuli larines Rappsilamenta nervorum spiralium nulla persequi potuit. Αcervi
Selorum erassorum apud Lutram vulgarem in Ore eXlantium, nervos ex ramo alveolari inferiori nansciscuntur. Setis longis supra Phocae oculos aliorumque animalium nervieX ramo frontali et ophthalmico nervi trigemini contingunt. Apud Elephantem, Mem, Erinaceum et Talpam culis proboscis praesertim in eXtremo permullis ramis nervi infraorbitalis providetur. Nervus infraorbitalis apud haec animalia et illa, quae supra Cilavimus, craSSior eSt NerVolaciali; apud Cytophoram borealem parvi digiti crassitudine;
apud Dicotylem forquatum nervus in si aOrbilatis in permulta silamonia divisus, penitus in cutem proboscidem praesertim in anteriorem ejus superficiem nudam, ei in capsulas cirrhorum, in labio superiori decurrit. Musculis proboscidis Elephantis rami a nervo laciali contingunt. Culis et cirrhi in maxilla inseriori manam alium nervis eX nervo alveolari in seriori providentur; apud Hominem cliam labia seu- sibilitate pera uela excellunt. Secundum Rapp periphericae nervi infraorbitali termio aliones in cutem labii superioris, et in externam culem et in mucosam et in membranam pituitosam narium transeunt; rami Vero nervi menialis in cutem Iabii inserioris; nervi lantummodo rami Secundi et tertii trigemini, cum nervi lacialis ramis conjuncti in laciei musculos transire videntur. Mechel, Bell, Langonbeck, Boecli faciei cutem removebant, priusquam nervum infraorbitalem pesseculi erant, ideoque terminaliones ejus periphericas videre non pol erant. Nervus trige-
119쪽
minus igitur peculiaris eSi nerVUs 8enSus organo laetus animalium, is igitur, qui, nerVorum Sei SuS IaerVUS universe auxiliarius, apud animalia in serioris Ordinis eosdem compensat, coenaesthesin ad Sensum elevatam repraeSeniat; secundum Beli primus medullae spinalis nerVus. - Apud Vero Hominem, in quo Orga non tactus in eXlremitates translatum est, rami culanei nervi trigemini in facie minus evoluti eXlant. Nervi medianus et ulnaris lioc modo apud Hominem lanctiones nervi infraorbitalis, alveolaris inferioris et nervi lacialis participantur.
S. 3. De penitiore lactus indole.
Permulta epitheta ab autoribus laetus sensui altribula Sunt, ita ut omnia conjuncla lactus indolem susscienter desinire possent. Usitalissima sunt haec: Sensus terrenus Erilsitan . Sprengel); sensus materialis; Sensus mechani-euS; Sensus quantilatis; sensus mathematicus materiolter-,
Sensus culis respiratorischer Sinn, Haulsinia.). Spren- gel 'q) nominat sensum mere terrenum, quod corporis si-gurae superficies moles et distantiae organis corporis ipsis aestimantur, itaque imponderabilia nulla in censum Veniunt. Gravitalis sensus est sensus mal drialis, mechanicuS, et pertinet ad intimam corporum indolem et rationem eorum ad planelem, ad magnum lotum, cujus sunt. Formae
Sen SuS cohaesionem corporum agnoscit, rationem eorum sinium ad peculiare eorum gravi lalis punctum. Sensus lac-lus est propinquitatis sensus, quod objecta directo lanium iactu percipit; sensus objectivus 'q), quoniam Omnes e -65 Sprengel. instit. phys. Τ. II. p. 469.66) J. Κ anth. Antiirop. p. 47. 48.
120쪽
perientiae notitiae proXime ad eum reserendae sunt, ei conformalio per eum acquisita magis objectis eXlernis cognoscendis, quam usui inserviunt. Bertho id qy) eum sensum irritabilitatis vocat, quoniam systema musculorum in hoc organo praecipue eVolutum eSt, et motus praesertim ad ejus characterissicen perlinet. Sensus respiratorii nomen adeptus est ' ') ob rationem geneticam ad organa branchiarum quasi articulata; qua de causa a nonnullis autoribus sensus occipitalis vocatur. Ut summa evolutio coenaesilieSeos nomen culis senSus acquirit, cum eodem modo in finibus culis versetur, quo gustus Organon in SySlemalis sine reproductionis eXlat. In lactum mechanica resistentia corporum nec solum eorum contactus agit, ideoque
res lacullate resistendi destitutae materies magnetica, luX, ipse aer nisi stante ventu) langi nequeunt. Itaque in reliquos Sensus stimuli simpliciores, in lactum Vero corpora omnis generis, quae modo vi resistendi pollent, agunt; ideoque lac tui magis ac reliquis sensibus notionem Veritalis rerum debemus, cum partium ejus objecta immedialenos assiciant, partim ea, quae lacta sunt, etiam reliquissensibus id est pluribus viis cognosci possunt, et quidem ea ipSa ex ratione, quia stimuli lactus non ita desiniti et specifici sunt ac stimuli reliquorum Sensuum, dum proprietates corporum tactu cognitas neque ex oculi judicio desi-nire licet, neque eX alio sensu. Sic laclus idearum Simplicium uberrimus sons resistentiae, impenetrabilitatis, vacui, extensionis, sinis, figurae, distantiae, gravitalis, aliarumque id genus.) et reliquorum sei Suum basis quasi et rccior et corrector. - ΙΙaec iam ampla agendi facultas eum lacii sensum minime coarctatum, et persectioni eXimiae idoneum, praesertim si caeleri sensus prostrati sunt; allamen stimulos eum assicientes diutius in eum agere oportet, ac in caeteros sensus, ut percipiantur; quo sit, ut permulta irritamenta neglecta transeant; lotius animae allentio perceptioni impendenda est, et quamvis sensatio vividissima 673 A. Borthoid. phys. g. 656. 68 Huschhe. Bettrag. p. 104 - 109.