장음표시 사용
11쪽
Vi CONSPECTUS HUIUS VOLUMINIS.
tum Venetum spectant ad C; et se Regnum, alia nonnulla Mo umenta.
Lis Abssur ste ni Hieroso binitani Monitum
Unia Cori . Le AF es bone Usantes det Rea ne de merusalem. NITITUTIONEI ab Arobibus latae in usum Insulae Siciliae. Iu Consitutiones ab Arabibus latas Montium Collectoris. 3 I 3-Regsamenti falli Ggii Arabi per D S
APPENDIx. In AE enicem Monitum Collectoris. 36ς. capitula ex Udori junioris Hispalensis t mologiarum Libro Q. Lex Salica ex Codice Parisiensi. 378. LeY Salica ex Codice Guelpherbrano ces m nolis D. Georgia Eccardi . 393,
A endo vedulo per la Fede di Revisone, ed Approvagione det P. F. Gis. Tommaia
se Mahheroni Inquisitor Generat det Santo Origio di Vene ego riel Libro intit lato, Cancinni Barbarorum Leges , Tomus V., Q. e sampato, non vi esser cosa alcuna contro la Santa Fede Cartolica, e parimente per Attestato dei Segretario Nostro, niente contro Principi, e Buoni Costumi, concedianio LicenZa a Nicol9 Coleti Stampator
Registrito in Libro a Carte q7. al Num. g. Marcanimis Sanfirmo Seg. Adi 1 o. Febbraro 179 I. Registrato a Carte 168. nel Libro dei Magistrato degi Illustrissimi & Eceellentissimi Signori Esecutori contro la Bestemmia. Antonio Cabrini Seg.
12쪽
ITALIAE REGNUΜ PRESSIUS AFFICIENTIA.
Copitulorum, Constitutionum, Actorum Duodalium, aliarumque Sanctionum ad rem legalem Dectantium
A CAROLO MAGNO AD PACEM CONSTANTIAE .
ACCEDUNT Novae Formulae, Glossae, Iurisconsultorium Monita, & variantes Lectiones ad Leges Langobardicas ex Codice Euphemiano.
14쪽
PRopositam mihi Legum collectionem, Deo dante, utcumque concinnatam complevi. Vallicas Leges, antiquas Constitutiones Scotiae, caeterarum gentium legales codices, quos prae oculis habui, praetereo, quod vel nimis seri sint , nimisque corrupti , ut inter antiquas , vel nimis multi , ut inter medii aevi Constitutiones reserantur. Praetereo quoque Constitutiones, Sc Capitularia veterum Regum Francorum chronologica, quantum fieri poteli , serie disposita , quae Cl. Baluetius e derat, & novissimo hoc tempore recudere curavit vir perillustris Petrus de Chi-niac, qui etiam additamenta, atque variantia plurima edere spopondit. Spa iam periculi plenam eruditioribus , atque critica arte peritioribus relinquamus, & congeriei nostrae satis su Capitularia ipsa in legales libros disposita inseruisso. Huc ergo desiisset opus Sc labor , nisi addere superesset librum Amsiarum Regni Ierusalem ad superiorem Curiam pertinentium , nobilissimum ommyum monumentum , quod inter Constiti uiones medii aevi praefulget. Novissimum itaque Volumen Assisiis ipsis dicatur, quod ut in aliquam justam molem e V dat , nonnullis ad rem legalem spectatuibus editis atque in editis augendum censui , quae doctis viris , atque Italis praecipue , haud peni rus ingrata sore confido. Occurrit primo exilis fasciculus jampridem meo stu8io collectus quorundam Capitulorum, Constitutionum, Actorum Synodalium, aliarumqtie Nar Et onum, quae rem legalem respiciunt, Italosque pressitus assiciunt, a Carolo Magno ad Pacem Constantiae , & quae in eorpore legum Langobardicarum aut ficie di-Versa Proponuntur, aut incompleta reseruntur, aut Penitus desiderantur; praetermissis iis, quae in Feudorum libris. continentur, ut & aliis nonnullis, quae non ex puriS sontibus hausta, aut nimium corrupta fuisse visa sunt. Subduntur glossae , formulae, Iurisconsultorum monita, variantesque aliquot lectiones ad Langobardicas leges ex Codice Veronensi Bibliotbecae S. Euphemiae. l. Dolleonius expresserat praestantes succos e flore. Sed ornatissimus Conse ter meus Philippus Trivi sani S. T. D. ratus alia plurima codici illesse erudiistis haud multum nota, eorumque studio minime indigna, habita comiter venia ab Euphemianae Bibliothecae Praefecto, cui & ego me maxime gratum proiiteor omnia quae in impresta libro desunt, vel diversa lectione efferuntur, immo Sc notabiliores notas & glossas, quae in margine Codicis descriptae
sunt, ut munus mihi praeberet, exacta diligentia exemptavit. Ut singula ederem, Corpus integrum legum Langobardicarum recudere expediret , & repetito codice collectionem graviter onerare. Quare ea tantum huc seligenda du-Xi, quae vel lectionem exhibent notabiliter diversam, vel Iuris prudentiae medio aevo inter Majores nostros vigenti lumen aliquod effundere possunt. Ut de rerum pretio aequum seramus judicium, Euphemiani exemplaris aetatem nosse juvat. Post legem I. Grimoaldi Regis occurrit in calce paginae nora memoriae gratia scripta diverso a reliquo codice , atque sequioris temporis charactere: Guando fuit capto Castellum , quod dicitur JoDemoldo erat anni δε- mini mill . centeximo trigeximo septimo , in Kal. Setembris, Indict. prima , ct in die Martis, ac ora nona, fuit preenso k scomo de Cremona , qui erat in i o Castello. Memorandum hoc Cremonensibus, Sc Bergomensibus fastis sorte aliquod Tom. H A et affer.
15쪽
afferre potest subsidium. Sed quod tantum ad rem nostram attinet, illud commonstrat , exemplar nostrum esse ipso memorando antiquius. Desideratur prisecto in exemplari lex Lotharii II., quae legitur in vulgatis. Ut quidquam promamus exactius , glossae nonnullae evincunt, librum concinnatum fuisse post Othones, immo non ante Henricum Ι., cum sanctio, quae
primo loco habetur inter leges ejusdem Henrici, interpolata legatur pro' glossa iisdem pene verbis descripta, & subnexa legi VIII. Libri II. Liuiprandi.
Sic enim glossa de uxore a marito praemortua: Sed tamen se contigerit eam mori sne sitis eorum amborum, quamvis mundiata non sit, tamen vir suus ei fuc. cedat; secundum quosdam . E contra vero homicidium etiam per venenum, aut alio furtivo mortis genere inter liberos homines perpetratum , juxta intermixtas , aut subnexas legibus glossas pluries repelitas omnis substantiae ad homicidam pertinentis amissione mulctatur , non vero poena capitali , quae constituta legitur lege II. Henrici II. Haec sane innuunt , novissimum Codicis concinnatorem scripsisse modico illo temporis intervallo , quod fluxit inter latas praedictas leges Henrici I. RHenrici II. Euphemianum autem exemplar paulo sequiori tempore exscriptum fuisse videtur. Utinam antiquior esset Codex, aut antiquior alter prodiret in lucem l Fo mulas & glossas haberemus legum interpretes magis sidas, ipsosque legum textus magis genuinos exemptosque ab addita mentis , & ab erroribus , qui non modo ex amanuensium incuria , sed serme dicerem de industria, R data opera ex variata jurisprudentia invecta suere , in leges praesertim , quas vetercs
nostri Reges ante Carolum Magnum edixerant.
Verumtamen Codex noster militate non caret. Apto Ioco videbimus, illius ope nonnullos , A quidem gravissimos in legum textibus corrigi errores, qui in vulgatis occurrunt. Et praeterea glossae & formulae a veterum legum sensu recedentes nova exhibent Iegalia dogmata, Sc instituta, atque lubrica jura, quae inducta suere inter eos, qui Langobardorum lege vivebant. Praemonuit jam Cl. Dolleonius, in Codice occurrere non modo interlineares glossas, atque marginales, sed & quam plurimas legibus subnexas, vel intermixtas. Et has quae prosecto magis observabit ex sunt ego puto non ab uno Iuris ronsulto , neque uno tempore scriptas in margine codicum, subindet ab exscriptoribus legum textibus insertas fuisse.
Certe varios earundem glossarum atque sormularum auctores, & varia tempora liquido evincunt sententiarum discordantiae plurimum occurrentes , dum alter alterum corrigit, & qui unam tuentur sententiam, Rulti, dementes, inem tes, Uni, nulla servata urbanitate, vocantur ab aliis.
Gratiae agendae sunt Codicis nostri librario, quod leges ab intermixtis, vel subnexis glossis , interjectis punctis discernere consueverit: alioquin saepe difficillimum esset textum distinguere a glossa : immo nonnunquam glossa ita describitur, ut pronum omnino sit, eam sumere pro ipso textu. Quis enim no a crederet, partem legis esse , quae verbis describitur quasi a legislatore prolatisὶ Et tamen ejusmodi occurrunt exempla , quamvis nonnunquam ridicula.
Liui prandus sanxit si): Et isse fur, quammis malefaZior D , non babeat de una causa duas calumnias. Insulsa glossa subdit : Nise aliquid futurum a nosiris fuccessoribus praecipiatur imponi. Liui prandus edidit et : cuia qui ibinm facit , ac Fossea filia nascitur , in tertium partem ipsum tbinx rumpet , secundum anterius edictum, hoc est, secundum edictum Rotharis ). Glossator addidit: ilia secundum meum non es ita; fuccedunt enim in totum. Verba concedimus , praecipimus &c. ita in ore sunt Glossatoris, ut putares haec ab ipso Rege prolata suisse . Lepidum est legere glossatorem alterum dogmata proserentem , quasi Regem; & ab altero subinde stultum, Unum appellari. De eo qui alteri in se vitium tradendus est, glossator addit s a): Pro debito quoque praecipi natis ut tra-
xj Liui pr. lib. VI. Des LXXVIII.
16쪽
atitur: subdit abier : secundum asi s. Quod de equo Rotharis sanxit i), hoc
habet additamentum glossatoris: Similiter de omnibus aliis rebus praecipimus. Audi correctorem: Ita enim addunt sulii, sed nibit addendum est; nam de solo cabalio per eκcellensiam dictum est illud superius. Haec exemplo sint, ut dignoscamus, quam facile fuerit, ut ejusmodi glossae evaderent in textum , & quam dissicile sit eas a primigenio legum textu discernere. Experto crede Muratorio , qui saepe in notis ad leges Langobardicas fatetur , se ignorare , utrum clausulae quaedam occurrentes praesertim in dice Estensi, sint pars legis an glossa. Oritur ergo vel ex hoc capite dubium , num leges Langobardicae , prout nunc efferri solent , ab addita mentis glossatorum sint immunes. Ego firmiter credo immunes non esse , cum ejusmodi accessionum exempla suppeditent superstites Codices , quamvis sero scripti. Lex XXXII. Pippini ex vulgato nostro habet: De rebus fors actis , quae per diversos Comitatus sunt, volumus ut ad Palatium pertineant , iransacto anno , O die. Sed verba: transacto anno , O die: non leguntur in Codicibus Ambrosiano, Veronensi, ac Mutinensibus, uti neque apud Balugium. Pars legis XII. Lotharii I. ita in edito descripta est: Et nullis modis hoc facere praesumam de pecunia , vel substantia, antequam legit Mum pretium detur. Verba, vel substantia, desiderantur in Codice nostro, atque in Estensi, uti & apud Balugium. Haec certe videntur a glossatoribus scripta, quae subinde pro textu sumpta fuerunt. Si vero glossarum naturam spectamus, perspicimus in Ueronensi Codice alias oecurrere glossas , quae verba vel sensum legis explanant , aut ad genuinam legislatorum mentem , aut juxta tunc vigentem intelligentiam Iurisconsultorum, seu glossatorum 3 alias vero, quqe legem perstringunt, dilarant , jn alienum sensum detorquznc, seu Juxta Posteriores constitutiones legibus praecedentibus derogantes , seu juxt* invectas sequiori tempore in Langobarda gemeconsuetudines.
Maxima autem animadversione dignae esse videntur , quae ostendunt , qua n. tum in Langobardicis foris irrepsisset Romana Themis aevo, quo Codex descriptus est. Romanae actiones, Romanus stylus, Romanae res, Romana rebus nomina inducta sunt. Sermo fit de edenda actione ; de actione ad exbibendum ; de recuperanda, adipiscenda, retinenda possessione; de vi, clam, O precario. Crederes
Langobardos in Romano, non in Barbaro foro versari. Memoratur etiam nonnunquam Romana lex, ut Langobardo, a uiciens: Ante
quinque possessionis ) annos et dicat actor , quod sibi res pertineat , ut legi
tur in Romana lege. Si res litigiosa a tertio venditur, venditor reddat caput 34, ata ut legitur in Eomana lege. Recitatis pluribus sermulis de equo intertiato agentibus, subditur : Sed tota hac altercatio pene nibit valet; debet enim esse , ut legitur in Romana lege. Ita Langobardi a propriis quoque institutis recesserant,
Quid ultra 3 Iuris Romani studio ipse legum Langobardicarum textus corruptus fuit. Superiore volumine exempla praebuimus Romanae legis ex Barbaro- Tum institutis depravatae 3 nunc praesto sunt exempla legis Langobardicae corruptae ex Romanae Themidis invasione. Lege Rotharis CLXVII. ex vulgata nostra editione praescribitur: Si fratres post mortem patris in easa communi remanserint, ct unus ex iras in obsequio Regis aut cum iudice aliquas res acquisierit serotendo , habeat sibi in antea absque Fortione fratrum; nec quod foris in exercitu adquisierit, commune At cum fratribHs, quos in communi casa dimiJerit. Heroldina editio huic assentitur. Sed Veronens s Cod ex contrarium penitus habet quoad bona adquisita in exercitu, scribens Et qui foris in exercitu aliquid adquisierit , communicet cum fratribus Sc. Hanc vero lectionem firmat Codex Gathedralis Mutinensis , glossa intermixta Codicis nostri, atque subnexa formala. Ex quibus colligimus bona in hoste a Langobardo comparata communia fuisse eum sta tribus, ea ut puto de causa, quod
17쪽
ingenui omnes jure familiae ex aequo milites essent , sin ulisque incumberet lacinor, onusque militiae. Vitiatam autem legem probatu principia juris Roma.ni, quo castrensita bona cedunt dominio militis adquirentis.
Grimoaldus lege IV. juxta evulgatam lectionem nostram tutatur eum , qui per XXX. annos bona sti possederit casam, familiam, terras. At verba, bona fde, absunt ab Heroldina editione atque a Codicibus Ambrosiano, Estensi, R Ueronensi , in quo neque Formulae praefatae legi subnexae quidquam exhibent , quod pertineat ad bonam sidem ; quod Barbarorum mori consonum est i), qui neque bonam sidem neque justum titulum in tricennario postessore requirerent ; sed nudam possessionem integri saeculi , quod triginta ann rum curriculo complebatur , satis esse statuerent possessori tutando , quantum- ivis res pervasa fuisset. Irrepserunt autem in Grimoaldi legem verba , bona Dde: quibus lex ad Romani juris principia collimari videtur. Liui prandus equidem post Grimoaldum ad Romanorum dogmata accedens, tricennarium poste rem exclusit, qui salso munimine , seu injusto titulo convictus fuerit possedisse set . Sed valde dubitandum, num lex Liui prandi, aut si qua fit hujus generis alia, recepta atque servata ex integro fuerit inter Langobardos. Etenim ad legem 3 , qua statuitur , ut adversus partem publicam quis non utatur , nisi completo dupli temporis , hoc est , LX. annorum spatio; ad hanc , inquam , legem Glossator marginalis inter caetera scribit: Si injuste possedit, mel in tuis, tamen se sivit conpleti anni LX., habebit . . . Et fecundum quosdam ita ; secundum alios aliter. Haec certe post annum serae Christianae millesimum scripta sunt. Adhuc ergo ad hanc epocham non deerant , qui neque justum titulum , neque bonam sidem ad possessionem sirmandam requirerent; quin Sc tutum redderent etiam injustum possessorem, at, que invasorem.
Aistulphus ex lege V., prout in edito legitur , usum fructum uxori a decedente marito legatum concedit ; quae si nu erit , posea autem mortua fuerit , inusseructus in integrum ad heredes re vertatur. Heroldus cum hac lectione concordat. Sed Codex Veronensiis , ut & Mutinenses, alio sensu legem reserunt, unico verbo leviter immutato: Auidem numerit postea, aut mortua fuerit &c., ut scilicet vidua usum fructum amitteret , vel morte , vel secundis contractis nuptiis. Eundem exhibet sensum glossa Codicis Veronensis ; atque ipse glossator marginalis expresse monet: non enim datur ususfructus ) quoad viserit,nis casse vivat. Ipi emet glossae edocent nos , hanc antiquatam non fuisse disciplinam adhuc post annum Christi millesimum. Ius Romanum adoptavit quidem Aistulphus , sed interpolavit dogmate ad
Barbarorum instituta propius accedente, quibus praepiaeuerat, ut vidua Ut Ueret casta & sola . Lex autem ex vulgata lectione depravata pressius complectitur Romanorum principia, permittentia uxorem usus uisiti a marito leg to gaudere, etiamsi ad alias transvolet nuptias, ut pariter ex ipsa glossa mo
Haec praebent exempla corruptorum codicum Langobardicae legis ex immixtione juris Romani. Allatae autem corruptiones deprehenduntur ope Codicis Veronensis post annum millesimum scripti, eo scilicet tempore, quo jam Rin manarum legum praxis inter Langobardos plurimum invaluerat. Si ergo antiquiores prostarent Codices , si primigenii , suspieio non levis est , quod in
vulgatis legis Langobardicae libris plures adhuc deprehenderentur ejusce generis naevi, genuino legum sensu ex Themide Romana foedato. Quae hucusque diximus pandunt viam , ut perspiciamus quomodo , & qu ratione Romana jura atque instituta inter Langobardos irruperint. Cum Langobardi leges suas regnante Rothari primum scripto mandassent, jurium personalium jam libertatem perstrinxerant, lata lege, ut exteri ad It liam incolendam adventantes, Langobardorum legibus omnino parerent; neque
18쪽
ex propriae nationis lege, neque ex alia quacumque vivere eis jus esset, nisii regio indulto impetrato; prout colligimus ex lege Rotharis, quam Muratorius
ultimo loco posuit , sed in Codice Veronensi occurrit post legem CCCLXX. Omnes mare Manue, qui de exteris finibus in regni nostri sitibus admenerint , seque sub scuto potesatis nostrae subdiderint, legibus nostris Longobardorum mimere debeant ;nis legem aliam a pietate nosira meruerint. Si legitimos sitos habuerint benedes eorum in omnibus, scut O filii legitimi Longobardorum, existant. Et si sitis, non habuerint legitimos , non si illis potessas ab que jussione Regis res suas cuicumque
ibingare , aut per quemlibet titulum alieitare. Integram descripsi memorandam legem, quae praeter id, de quo agimus , nobis etiam exhibet ex tunc vigens
arei angos hac in lege memoratos Muratorius in nota cum inargis conia
sundit, & profugos, exules, bannitos, interpretatur, quasi vel lex respiciat tantum hujus sursuris homines , vel tantum hujus furfuris homines in Langobaradorum regnum sese recipere consuevissent. Audiendus autem Wachi erus , qui in Glossario suo eruditissimo vocem minutius explicat ex radicibus Germanicae linguae : mare Cangi, aduenae. Proprie sunt peregrini a Vfer, Tir , O gangen, migrare; non quod tota mita erirent, sed quod a pristina sede ad aliam migraverint. Hinc omnis adυena, qui e regionibus exteris accessit, Anglosaxonibus vocatur We genga apud Somnerum in Dictionario, qui mire ludit in ioce , se Cangium seduxit , ut Warengangos cum Wargis confunderet. A Wergen ga etiam sunt Wa ganei, extranei , male rursus cum Wargis , O Waringis confuse. Haec Wachterus Omnino accommode ad sensum legis supra relatae , ut exteros omnes ad sedes nostras migratos respiciat, non tantum hannitos, & transfuga S. Caeterum regium indultum a praefata Rotharis lege expetitum vel pauci vel nulli ex exteris impetrat se videntur, dum Langobardi regnarent, cum a Liu prando rege non asiae memorentur leges, juxta quas Scribae chartas conficiant,
nisi Langobarda, & Romana cI .
Nota , praeter legem Langobardam memorari quoque Romanam. Romanis enim, seu veteribuς Italiae incolis, qui jam Romano paruerant imperio, Romana lege vivere generaliter datum erat ; prout ex ipsa Liui prandi sanctione colligimus , L apertius adhuc ex alia ejusdem Regis constitutione , quae de Langobarda muliere homini Romano in matrimonium junsia Moc enunciat cr): o quam marito Romano se copulaverit , O se ex ea mundium fecerit, Romana
essecta est , O flii , qui de eo matrimonio nascuntur , secundum legem patris E mani sunt, O lege patris mi Munt. Quin & licet in Langobarda lege quaedam occurrant constituta qcclesiasti- eum ordinem assicientia, Ecclesiasti eis tamen etiam ex Langobarda gente generatim loquendo datum erat uti Romana lege. Liui prandus jussit s 3 4, ut si Langobardus filios, aut filias habens, Clericus fiat, tunc filii, aut Iliae, qui ante ejus conversonem nati fuerint, i a lege vivant, qua lege ille Tiuebat , quando eos genuit. duod procul dubio constitutum est , quia cujusvis nationis Clerici Romana lege vivere consueverant, ut Muratorius in nota ad ipsam legem recte perpendit. Hic Romani juris usu ς in regno Langobardorum , haec Langobardae gentis
cum Romana consuetudo, aperuisse videtur viam, ut Romanorum leges atque
instituta inter Langobardos ipsos sensim pervaderent. Revera in legibuS, quae Langobardis regnantibus conditae sunt , pleraque deprehenduntur ex Romano penu deprompta , dimidiata , interpolata; ut ipsum primaevum corpuS scripti Langobardici juris antiqua instituta Barbarorum in universum certe referre non possit. Quod eruditis adeo exploratum est , ut novis probationibus atque exemplis rem consirmare idem esset ac adversus patefactam januam conari : ni hilo tamen secius pauca reserre exempla, ipsamet orationis circumstantia inse rius suppeditabit.
Quod sub Langobardis evenerat, idem quoque processerat post adeptum re gnum
19쪽
gnum a Francis , & postquam Italiae Regnum , & Romanum Imperium uni Principi paruere. Immo exinde Romanorum jura inter nos firmiorem adhuc pedem 5xere, ut ex iis, quae insta aptiore loco dicentur, pariter colligemus. Dum autem de Romana lege agitur, quaestio imple*a generatur; num scilicet intermediis hisce temporibus pro Romano jure in Italia regia receptisuerint libri Iuris Theodosiani, an Iustinianaei. Causa inter eruditos controvertitur; sed controversia mςo quidem judicio componi potius & transigi potest, quam dirimi. Et componere quidem tentavit Io. Daniel Rit ter i) , sed non felici conatu. Scilicet probare contendit viguisse Ius Theodosianum, atque in medium alludit Codicem Breviarii Aniani procul dubio ab Italo scriptum paullo post initia saeculi IX., vivente Carolo Magno . Censuit autem, Theodosianum Ius, seu Aniani Breviarium sub Francis tandem inductum suisse in Italia, sed sub Langobardis viguisse Iustinianaeum. Nemo facile erudito viro assentietur ; neque enim probabile est , Francos Reges jura Provincialibus Italici regni immutasse, cum aliunde noscamus, illos unicuique genti veteris propriae legis usum reliquisse; immo neque probabile videtur, Carolum Magnum Romae & Italiae Imperiali addictissimum Iustiniani legum ibi servatum usum in Italia regia delevisse , si illud jam invenisset inoletum. Rectius ergo concludere possumus, quod si Theodosianus C dex, seu Aniani Breviarium, vel ejus interpretationes, inter nos viguere sub Francis, hoc ideo evenit, quod idem obtinuisset etiam sub Longobardis. Et quidem Theodosianarum legum usum extitisse apud Italos probat Codex a prae laudato Scriptore observatus, uti & ille, quem nos superiore Volumine edidimus , de quo praeter ea , quae ibidem praemonui , Iicςat di modo pauca
disserere Dum manuscriptum illud inspexeram , atque perlegeram , ex characterum indicio suspicabar , exaratum fuisse paulo infra annum aerae Christianae millesimum: sed cum nonnulla ibidem contenta multo remotiorem praeseserre videantur antiquitatem, putavi hoc esse a vetustiore interpretationum codice exem Platum, cujus primu S concinnator sorte Langobardis regnantibus esset coaevus. Opinionem meam tunc Venditare non ausi , sed nunc audacius promo , cum
ea firmata suerit judicio eruditisssimi Marchionis Io. Iacobi Dionysii Veronensis Ecclesiae Canonici in palaeographia , & antiquorum Codicum notitia apprime
versati, cujus responsa pro sententia teneo. Observare non pigeat, quod inter Codicem ipsum', & librum legum a Lamgobardis Regibus conlii tutarum nonnulla occurrant analoga , inter quae unum
praeter intuendum mihi non fuit. Libro XXI. Codicis ejusdem haec legitur sam ctio de viduarum usus ructu : Mu ter pos morum mariti sui , nec de sua dote, quod ei stitis maritus fecit, nec de alia facultatem , quod ei suus maritus dimisi, nulla licentia esinde babet alienare , nis tantum usu rufIum exinde babeat.; Opostea si ad secundas nuptias Tenerit, aut s mortua fuerit, omnem facultatem mariti fui ad filios suos dimittat. Haeci vendi tantur in Codice pro interpretatione Constitutionis Severi , & Leonis , quae extat inter Novellas Codicis Tlaeodosiani Σ ); sed quam detorta ea sit , & quam aliena a genuino Legislatorum sensu , quisque conserens animadvertet. At vero si conserantur cum lege U. Aistulphi, de qua superius verba secimus, talis sorte analogia deprehenditur, ut inseramus alteram sanctionem alterius exemplar fuisse ; scilicet vel Aistul-phum ad Theodosiani Codicis legem , prout in codice nostro descripta est, respexisse , ut dogma depromeret , ex quo sanctionem Langobardae genti traderet interpolatam ; vel auctorem Codicis ad Aistuli hi constitutionem, seu ad instituta in Italia regali inducta spectas e , ex quibus hanc juris particulam Romana lege viventibus describeret depravatam. Utcumque res se habeat, exinde innuitur, Theodosiani Iuris usum non desuisse in Italia. Codex Veronensis itidem suppeditat robur asserto, exhibens Iurisconsulti no
20쪽
tabile monitum si): Scito quis Langobardus servo communi tibertatem dederis , quod pars adcrescit socio nou danti , Ni lcgiti r in antiquo jure Romano, quod hκLongobarda sequitur. Antiqui juris Romani nomine sus id heodosnmum in te taligo. Et quidem dogma parallelum Occurrit in libris Selatentiarum Pauli ca):
Servum communem unus ex dominis mantimittensi Latinum facere non potest,
nec magis qu3m civem Romanum cri ius portio eo casu quo si proprius es set, ad civitatem Romanam perveniret socio adcrescit. Idem legitur ia inter fra menta Ulpiani 3): Communem servum unus ex dominis manumittendo, paria tem suam amittit , eaque adcrescit socio. Haec autem Iuris prudentia a sustiniano adoptata non fuit, sed immulata , ut ad allegata Pauli & Ulpiani loca anno. tavere Cujacius , atque Schultingius. Memoratum Iurisconsulti monitum non modo sensu , sed Sc verbis , cum Paulo & Ulpiano plurimum cohaeret, ut illud procul dubio exhibeat interpreta
lationem dimidiatam aut ex alterutro, aut ex utroque UOe Ore Romano. Deiasumptum autem non est ab interpretalione Aniani vulgal a , quae pari quidem sensu , sed aliis penitus verbis effertur. Quare probabile est , depromptum suisse ab alio inter pietationum Codice, sorte haud absit mili ei, cujus superiore Volumine edidimus exemplar, quod malo fato mutilum , usque ad librum ΙU. Pauli, D ad Ulpiani fragmenta non pertingit. Exinde vero colligimus, in Italia regali adeo usu veni se jura Theodosana. seu illorum syntagmata , immo interpretationes , ut ipsi Langobarda lege vi ventes la aec adoptarent quasi in supplementum juris in iis, quae in Langobardo codice constituta non occurrebant. Quod certe non inductum circa scripti Codici ς Veronensis tempora, quibus immo Iustinianus magis, magisque in ubi uerat, sed ex antiquiore Langobardae gentis more derivatum fuisse nemo ne
Haee dicta sint pro iuribus Theodosianis, quae tamen Ossicere non contendo iis, quae ab eruditis allegantur pro Iustinianaeis. Immo usque a Langobardorum adveniti notae inter nos , & inductae jam suisse videntur Iustiniani c on stitutiones. Certe Rotharis , qui primus leges scripto Langobardis tradiderat, inter ea quae a Romanis deprompserat, Iustinianum quoque adoptaverat, sive quod disciplinam inter Italos jam inductam suae genti edixerit, sive quod Iustiniani libros habuerit prae oculis. Lex inter caesera causas enumerans θ, ex quibus patri fas sit filium exliae redare , ex Iulliniani Novella dimidiata soprodit: quod ab antiquis adeo in Iubie creditum est , ut auctor Formu ae in Codice Veronensi huic legi subjectae expresse alluserit ad Novellam potiusquam ad Rotharis legem'. Itaque quod superiore Volumine dixi , hic confirmare non vereor ; scilicet in Italia regia nota atque usu recepta fuisse tum jura Iustinianaea, tum Theoiadosiana, seu Aniani Breviarium, ejusdemque interpretationes; Sc haec quidem pro Corpore juris, illa quasi pro Extra vagantibus habita esse. Qua vero ratione haec invaluei it legum permixtio , divinare quidem possumus , sed assiμ
Cum Ostrogothi Italiae regnum adepti sunt, Theodosianum Codicem pro Romana lege seruatum fuisse nemo est qui vertat in dubium, nondum existentibus legibus Iustiniani. Gothis autem regnantibus , anne Breviarium Aniani inter italos irriti it 8 Haec eruditi Caroli Pecchia nuper defuncti sententia est 3). Neque certe mirum esset , si hoc ab ipso met Theodorico Rege inductum di-Leretur, qui paulo post Breviarium concinnatum, & ma imo plausu in Wisi Ihorum regno receptum , cum Ostrogothico regno Wilagoidici quoque ad
Prodiere subinde legi s I istinianaeae , quas Imperator durante adhuc bello Gothico in Italia quoque promulgari jussit. Sed qtiis nam tunc fuit hujus pro- 'tuulgationis effectus Z Ego ex iis, quae supra recensui, facile conjector, quod
Novella CXC. c. I sὶ Pecchia lib. I. cap. IV. & lib. II. c. XXVII.