장음표시 사용
351쪽
DE AP o ZONALLI Succino Mexicano. Cap. I. ITa vocant Succinum nostrum,cuius duas indicat species. Alteram, qui; instauum colorem magis inclinat, quae vocatur Tletie, seu flammeum lotoniati. Alteram vero dilutiorem, quam duet I Apoemalli, se ii plumae Succinum vocare solent. Ad huius genera videtur pertinere Xochipalitis vocatus, lapillus luteus, S obscurus . quamquam ad Succinu potius, quem vocant coagulatum , aut Chalcidoniam gemmam pertinere quispiam putare possit. Easdem cum Succino vires habere censetur. D E c H A P O P OT LI Situmine littorali nouae Hisp. p. II.
MInerale quoddam est Chapopatti cx atro futuescens, ab antiquis bitumen Iudaicum nuncupatum. Purpureo siquidem colore splendet, ac Trifolij,4 piabitidis, Rutaeue, grauem quendam odorem spirat,& eis de facultatibus pollet. Septemtrionali scaturit oceano,& liquidum fluens statim in huius Hispaniae nouae littora decurrit. In laminas cogi rur, bina passivum milliaria quandoque longas; crassas vero, duas, tresue subi sors tulit spithamas. Vili stanta est citis in lais regionibus copia) venditur precio.
Utuntur eo mulieres Mexicalyae commanso, ac pastim non sine voluptate quadam ore retento,ad extergendos,&mtori antiquo restituendos dentes. I Ο TERRENT II LYNCEI NOTAE. Plurima sunt Salium species ,sed plures Pituminum creduntur, quae saecunda Natura parens, terra'. mari . prosiunssit partim , partim ex varijs artificiosa manus mixtis destillatione elicit. Simile quoddam bule littorali in mardes cap. 3. describit, quod in C UB A fontes circa littus maris emittunt, quem Lector πή-d re poterat.
p. III. SPecies est Chimallotati lapidis diaphani, & candescentis, qui in laminas tenuissimas,numerosasque pniluras facili opera dirimitur, unde nomen. Est enim Chimalto ut minerale candicans, & in laminas sectilo, quod antiqui vocavere speculare. Combustum speciem gypsit praestat, pigmentiq. candido tingentis colore. Est & alius lapis huic non dissimilis,
a Mexicanis me cuillati, seu stercus Lunae vocatus, qui in praetenues quoque secari consueuit laminulas,ex aureo colore purpurascenteS. quae quantumuis in igne commorentur, neque exuruntur, neque quod dictu mira
bilius est in incalescunt. Verum de hoc fortasse alibi latius. DEDiuiti os by Corale
352쪽
α COETI TECPATL Cornerina Mexicana. Cap. IV. ITa vocant, quas nostri Cornerinas appellare solent, seu lapides luteos,
aiuntque, cordis affectionibus sanandis magnopere inseruire. Quam facultatem, & caeteras omnes aliorum lapidum aiunt,Mexicani ab Hispanis accepisse, cum ante aduentum eorum solum essent eis ornamenti, &Iusus gratia, haud aliter ac aurum, aut argentum si quod eo tempore erutum erat ) cocchleae, ac pennae.
τὸ EZT ECPATLI Iaspide obscuriore no. resp. Cap. V. Ostendunt & aliam gemmam rubram, & obseuram,sed viridi colore
maculatam, eamq. vocant ferae ili, mrmantes, sanPinis obsistere fluxui. quam ego inter Iaspidis collocarem genera, etsi Chalcidoniae quadantenus videatur similis. Illa vero, quam Etseti vocant, & eiusdem usus esse asserunt, v iridior est, & minus rubra, de qua in sequenti capite dicemus. Haec vero magis rubra est, & minus viricis.
De ET V ETL, seu Lapide Ianguinis, Iaspide Mex. II. Cap. VI. V Irentis Iaspidis videtur species, sanguineis tamen guttis respersiis i
his ille Eetrii a Mexicanis nuncupatus. Aiuntq. alligatum metaca po dylenteriam compescere, aliasq. sanguinis fluxiones. Sunt qui alligent collo,& puluerem eius naribus inspergant,fluente inde sanguine,aut cuiuis alteri, cui etasio contigerit. Lapidem sanguinalem moear Monardes cap. 3 s. quod sanguinem et deuis suentem manti detentus, mel alligatus, mel in annulum conformatus, testa rus μώ. t
ac Nephritico nuneupato lapide, Iaspide Mex. lII. . ' cap. VII.
E M alia Iaspidis virentis species huic plagae frequens, & vulgaris, sea
albis cmercisve distincta punctis,quam Ythba leam Euere aetati vἀcant, seu obscuram sinaragdum. ad genus siquidem smaragdorum ipsi referunt. Aiunt'. brachio appensam, aut dolenti reni admotam, nephriticis mederi doloribus, renumq. lapides stangere, urinam euocare, cumstaq. excrementa Vrinam remorancia expellere . hac tamen lege, ut dolore infestante dolenti loco admoueatur, quo sublilio, metacarpo appendature directo renis affecti. Sic enim urinae vias emundando, lapidem conflari prohibet, arenarumq. cumulum tenaci compactum flegmate dissoluit, aedisgregat, atque per Urinas expellit . Hic varijs effigiatus sermis repor Ff ritur
353쪽
3ι8 RERUM MEDICARUM NO. HIS P.
ritur. Nempe piscium forma, auium capitibus similes, psitacive rostris, ac plerique rotundi obteruantur spherelarum instar, perforatique. Indi nam- ue bos appensbs gestare consueuerant. Praefertur viridior, magisv. splenidus, lataeis q. punctis consperitas. s. De boc lapide Ner ilico similia miti apud Monardem sub dicto titulo
Iaspide Mex. Ill I. ' VIII. IETsi non admodum dissimilii a praeducta specie reperjtur alia sipecies
virentis Iaspidis, vocata ab indigenis rimamrie, differt tamen pondere, colore , maculis , figuris, ac viribus, hic namque lapis grauior est, obscurioriq. viridi colore praeduua, maculis s& non punctis, veluti prior ciue is conspersius. Vari ja ςIliam cstigiatur figuris. nempe humana emgie, idoliv4, nec non longa & rotunda columnarum modo, tum etiam plana rotunda, N quadr i , interdum rotunda spherularum instar. Qui saliua conspersus humana, ac aliquantis ex mani sui confricatus,vmbilico,dolemtive loco appositus, coli iliorumq. dolores, flatibus expulsis per luperna atque inferna, et rat, tum etiam meracarpo alligatus, ac gestatus hosce aste vi ecpi- itus fieri Prohibet. Sunt de alij lapides subalbidi,quos Tes repavoquet id bestim , . vocant,ad viliorum smaragdorum differentias reserendi, colicis quoque αiliacis v tilei . Alius quin etiam sirsumfertur lapis pr. edictis, meo qui denia jndicio congener, sed virore longe dilutiori, aut cinereo, ac paucis virid, buri distinctus maculis, ad laspides virides pertinens, aut smaragdos Vili Toxouh- res, quem χμoubqintepate, seu viridem capillum vocant . Huius nondumus aliqua daxhoscitur facultas. His etiam venit annumerandus lapis με δ' - , & d praedustorum tarrinens differentita, sed maculis obscurioris imit- sus respersiis, quem vocant Cuicuilite te ait, seu depictum lapidem qua R'' quam In quibus iam partibus i magis translucidus, cuius nihil narrant
De lapide Philiniearem , cap. IX. M Ixxv N i m qi' nos Pbilippica: Insae, mira artificum opera , α specta g a .., quae sponte sva proicit natura, de quibus pro dignit te dictaq aliud opus. Verum praeter catara4 omnium generum gemmas ostendit n9bj. inter alias naucllaxv. 'ssandam, casu, ut Opinor, rςpς Irtam, cristini' i ripa, candida, R translucida, sed in cuius medio δgnu cIUςi colorist, crucem gestan4 hum cris mix uda natus ae opificio msi hi*q. ς mi . H Ηgire iam trus esti caneste euangelii praeconium ad ea sinas penetran ii 'Sρς tortastis e iniimi occasione eam adeo immeidam
354쪽
Mex. IV. foetid. Cap. X. SMaragdi genus est valde virens Vorat Exoqurae, vile tamen, & minime transucidum. cuius puluerem testantur mederi vetustis plagis, ac praecipue pudendorum. Nomen inuenit a scelido odore,quem dum interpolatur, spirare solet.
D. TLAc'LΩLTECPATL, seu lapide M. Cap. XLCAndido lapillo similis est Naeviare ait, sed purpureis maculis,
coccineis, ac virentibus, transsucidis, quem, referunt, augere lacuberibus appositum, gestatumque, at sui generis esse autumo .m TLAPALTE HOLAT L. Cap. XII. Iri voeant Amethistum nostram, ac conferre aiunt renum, & urinae ardoribus, si renibus alligetur. De TOLTECA TLI. Cap. XII .
To LT E CAYZ TLI, seu lapis nouacularis, Varius, species habetur risii, de quo sequenti capite, variata nigro, ac minii colore, cuius puluerem admixtum crystallo serunt argemata discutere, acuero visum, & carnem eisdem supercrescentem absumere. De TZ TLI lviis. Cap. XIV.
C Vltri, quibus Indi utuntur, nouaculae, enses, pugiones, quampluri- N,-maq. huiuscemodi ad scindendum apta instrumenta,quibus quo dam s nondum ferri usu reperto in uti mos erat e lapide patria lingua Testi upi η voca solebant pararit Triplici hi colore distinguuntur, cyaneo scilicet, candenti, & nigro, etsi translucidi omnes. Fiunt ex eis apud Hispanos auro ornatis, atque argento, arae maximo in pretio habice, referentes s adeo mi tersi , lucidi; ii semel expoliantur, interpolentum. J rerum apposi-etarum formas miroe perspicuitate. Effossi ergo e venis, quarum multasvpud inxi vos reperies secantur in fiusta mediocria , te suapte sponto gulisse, confricantum. alijs asperioribus lapillis, ut mox eminenti ligni iusitati, so,dxidi vocatI,arcabuzi, haud absimit lapide,utriusque pedis digitis maiusculis, incuruatas in latera cruribus, comprehenso, artifices quadam industria,ac Impulsu mirabill,lamInas crassiusculas excutiant; utrinque quadam eminentiori planitie, binis dorsis, ancipitiq. insignes acie, ac spithamas plus minusue longas, gladijs nostris paulo crassiores, &
355쪽
paulo ampliores lato digito, adeoque Penetrabilis aciei, ut nihil acutius cxcogitari possit,sed fragiles, & quae vel facile hebetestant,desiliantq. ictu,
ac minutim conterantur. Ex his cultris ligno quatuor lato digitos, vulgarisq. ensis longitudine amxis,& gummi illo genere,quod indigenae Tona nevitiati vocant, ferrum1 natis,efformant enses adeo Immanes, & arroces, ut vel uno ictu homo integer in duas partes iccari contingat,modo primus ille se reliqui enim cassi pene fiant, atque inanes, ea est huius teli acies, atque fragilitas. quo tempore praefractos gladiolos detrahentes, atque acuentes rursus, addunt, praefiguntq. sagittis, quibus excusius arcuum flexu, ac vi transfigant hostes eminus pugnantes, adeoque exaniment, neque enim est harum in bello Indis minor usus, quam ensium nostratibus, aut in iaculandis inferior dexteritas. Huius lapidis puluis admixtus crystallo eodem modo in leuorem redactobriure extergit oculos, & leucomata, ar- gemataq. dissipat, exacuitq. villare.
Da TCH CATETL, Resia de Gos ni . cap. X MI Errae est genus candentis retia ted, quod febrientibus mirabili sue- cessu solet deuorandum propinari ex aqua,aut liquore alio fiigido.
Generatur haec in saxorum cauitatibus mautia, iuxtaq flumen ab excelso loco datum in praeceps. Sunt huius eomplura,certissimaq. testimonia,nec est dissicilis deuoratu, aut si non profuit, nocuit nunquam assi amenti.
Γ Mavrga Argiliaue deeius hae fuerit, quibus omnibus inest subtilissimus Ial, qui perfudorem , in febres , st menena, ω abos morbos expellit.
De TZTA CYALLI, seu candida arena Mex. Cap. XVI. A Renae genus est Tisae G Huitlalpa proueniens , ubi aqua ex edito
quodam praecipitatur loco, quod febrientibus egregiam, ac proprie diuinam fert omni, si drachmae unius mens ira diliquoties druoretur. Est autenirisarasit arena canden . I M
E Sx apud nos lapis quidam delatus a Misteca superiori, quem I mehul
uti vocant ad Inisb differentias citra dubium referendusinigerrimo, ac nitenti color nec alia ratione,quod adhuc compererim,commendabialis. Nec non alius crystallo simillimus,cuius nomen adhuc non accepi,f cultate,si vcra uanant,muabili praedicus,ve qui daemones fuget,serpcntes,& quidvis venenatum arceat, di principum gratiam seleat conciliare . .
356쪽
NARDI AN T. RECCHI LIB. X. 34 r
D. HO Ta TZILTET Helitropio Mex. Cap. XVs II. LApillos hos, aut, si mauis, gemmas, quas mitti, esten Indi vocant,
alij vero AEluri oculum, Helitropias nostrates esse autumo . Harum magnam copiam reperies apud Tototepccenses, sed paruulae sunt, & quarum non admodum utilis poterit esse prouentus . Earum vires lai
quam ad magicas superstitiones potius quam ad medicos usus spectantes
Dὸ TAPA PATLI, seu Lepatis medicina . Cap. XIX. MInerale quoddam est Tapa alli atri coloris, inter duo saxa TVπο- iam proueniens oppidi Hotitia .e, nec alibi scaturit. Ergo quo diximus loco, cogitur iuxta fauces, unde colligi solet ab Indis, ac deuorandum praeberi duarum drachmaru pondere, tritum,ac resolutum ex aqua, tussim antiquam atque dissicilem passis, bis, tertie, aut quoties amplius expedierit. Insormis vero quaedam res est, ac hepati contuso pcrsimilis . DE TECOCAHUI Ochra Mex. Cap. XX. EMitur Ochrae, terreue pallentis quoddam genus Tecosabuiti vocatum, quo pictores luteum colorem imitantur. Cuti liaec frigore dehiscenti opitulari consueuit. Sunt ex hisce mulieribus,quae faciem ex illo fu
cent . Viri autem corpus uniuersum eodem inficere consueuerant, cum
olim essent in hostes impetum facturi, aut adituri bellum . ita enim illis fore terrori habebant perstrasum. DE THICAT LALLI, seu Terra alba. Cap. XXI.
EFfoditur etiam e vena lacustri Thiratulli, seu terra alba, lutiq. in m dum subigitur , ac conformatur in globulos, igni q. admota sensi candentem contrahit colore . ehq. Cerusae nostrati adeo similis, ut mineralem Cerusam appellare merito possis. Nam tametsi illa ex ptii bo aceto desuper pendente parari solet, haec tamen quibusdam huius nouae Hispaniae locis sponte quoque candidistima prouenit. Frigida est,& exiccanti,ac citra morsum extergenti natura, & quae puerorum intertrigini non minus quam illa, inspersa medeatur. Quid quod ulceribus pudendorum mirum in modum confert, & quibus uis rebus candido tingendis colore ex usu est. Tantam q. praebet lenitatem, vi Mexicanae mulieres inspersis ea digiti eum concilient leuorem, qui goisypio facilius nendo sit aptissimus.
357쪽
34, RERUM MEDICARUM No. HIS P.
TL A N E X I L LV M summi lutei genus est,mollissimi, ac lubri
ci , quod laxis inuenitur adhaerescens, ab insilienti saepe verberatis unda, pectoris asperitati, tussiq. utilissimum . nec dissimile ab eo, quod e Poterio stillari solet. Sunt qui eiusdem rei causia addant Tapachpassi. Prouenit Hotities'.
De TLALTA C, seu terra fetida Mysi Mex. Cap. XXIII. E Ruuntur apud ii ouam Hispaniam Myscos, quod 1jdem Tubac vocant, nostri vero ac Arabes Zeg, & Zagi,duae disterentiae, altera for-Τu ma terrae, sed laminulis argenteis, aut aureis interstincta , altera ad lapidis naturam magis accedens, nigraque . Ambae sitnt calidae, & siccae, &ti η'' adstringentis naturae, de acris gustus . Consciunt ex eis indigenae atra iuriis . mentum . quamquam idem e Thedarum fumo in fidi ilia excepto vasa, ac poliquam in glebulas coactum est deraso, veluti antiquos etiam fecisse constat, solent interdum parare . Quandoque etiam eo medicamento Bra slij colorem , est enim extra dubium anticuorum Mysi, aut illi veluti Chalcitis , & Psori congener .
NEc Venis aluminis noua caret Hispania. cumq. hoc orbi nostro scissile, rupeum, dc squamosum cognita sint, item e vini fecibus, dc herba, Κ ali vocata ab Arabibus, confecta, cuius herbae quinque in nouo hoc orbe compertae sunt nulli species, & quod de pluma oo similitudinem vocant, si modo id verum est alumen, de antiqui meminerint scissilis, nobis cogniti, rotundi, item & lio uidi, nobis ignotorum , merito dubitare aliquis posset ad quod aluminis genus Mexicanum debeat referri. At ego liquido potius, ac stillatitio, quam alteri cuipiam generi putauerim an
numerandum , atque adscribendum, perluasus a parandi modo . Terunt siquidem in primis aluminossem terram, ac in magna quaedam,ac ros rata
fictilia profundunt,mox aqua estuta liquant. quod 1 illat utile est. Coquunt hoc quantum videtur expedire , sed priusquam in debitam duritiem percoquatur, in frusta parua diuiditur, discinditurque, & exquisite coactum,
venundatur in emporijs candens, lucidum, diaphanum, & acri, adluingentique,Velut nostrum, sapore. Temperant illo pigmenta sita artifices, di coccineis adijciunt eoloribus. Dentes adstringit, siccat, atoue extergit Vlcera , & excrescentem carnem exedit, abraditque . Utili est cinctoribus,& fullonibus, ac demum totidem usibus, quot nostrum accommodari potest. De
358쪽
m TZTATL, siu SHe. cap. XXV. REperies apud nouam Hispaniam omnia circiter salis genera, quae in
reliquo proueniunt orbe. Nam nec marinum Telaxassi, nuncupatum, cum suo flore, & spuma, fluviatile. lacus Ire, fontanum, aut puteal defit ; neque in generando fostili fuit alibi liberalior natura . Quid λ quod aliud insuper genus no paucis in locis e terra percolatur .Lymphis paratur, inferior reliquis, formaturque in crassiores placentas,nuncupatum patrio nomine Tisarabossi. Quid dica de sale vocato Indo, quod Saccharum antiquorum esse constat, aut de Muria, Alatrone,& Alaxatro vocatis8 qui si les si int facti iij,& familiarissimi omnes huic orbi. Naphtico tamen Amoniaco , quod etiam Compassi vocant , & similibus salsis venis nostra, ut opinor, incuria non plagae huius omnium fere rerum feracis imae culpa nondum in hunc usque diem adinventis λ Omissisq. caeteris ad narrata salis genera attinentibus, de fontani signendi modo nonnihil adibciendum putaui. Generatur ergo ex quibusdam salsis fontium aquis multis erumpetium loci S, coniectis in cauitates quasdam arte paratas, salis ge- λ Ne nus optimum, humidioribus partibus a solis calore consumptis, reliquis vero ad naturam terream potius accedentibus, cu nonnulla aque portione coactis. Sal vero, aut nitrum , quod colligitur dera turiae ex alueo palustri, pluuijs cestantibus arescente, ut a terrestri portione separetur, maceratur in primis cx aqua, ac residente terra liquata, tenuior pars cum lympha fluit per canales ad hydrias. e quibus desumpta in cauitates praedietas dispertitur, ubi vi solis in salem coit. De TE VIX LITL, seu Nitro Mexicano . Cap. XXVI. NItri verissimi prouentu Haurac Arabibus vocati, Indis vero Te-
qui 'mil, haud ulli terrarum noua cedit Hispania . Verrunt ideterra arescente lacu, aut e muris deradunt, antrisue, roseum, ac candidum, plerumque leue fistulosum, & fragile, percolatumq. formam, & splendorem nostratis repraesentans. Quo fit,ut mirari subeat illorum sententiam, qui vulgare nitrum, quod liquandis , dissoluendisq. metallis inseruit, ac fert opem , tormentisq. bellicis plumbeas pilas excussuris, ab antiquorum D itro differre enixius contendunt, aut spumam nitri, quam in antris p risIimum in spumae formam, raram, & mirum in modum candescentem, α in specubus , alijsuὸ subterraneis meatibus conspicias , nesciant ab Aphronitro , quod mediam quandam nitri , de spumae nitri natu-xam participet , distinguere atque separare , S contra ab Aphronitro Aphrolitrum diuersum esse contendentes . Nouae ergo Hispaniae elacubus aestate arefactis verritur scopis , aut colligitur manibus nitri veri stimi, & candidissimi Aphronitri in granula veluti vulgaris sa
359쪽
3 4 RERUM MEDICARUM No. HIS P.
Moxicantia lacus. Paulo acrior vulgari sale est Nitri natura , sed adeo ei vicina, ut si crastiores particulas Lepius percolando scpares, veris It murria sal sis e nitro extemplo habiturus. Additur quibusdam ferculis,& obsonijς
iucundius,atque commodius ipso sale; nec tamen omnino similem praestates icini m. Si quidem nonnihil adiicit gratius, dc exrcryli CX aqua, aut Vino caput, amouciq. turtuIes , & alias sordes ei innasci solitas. roboratque, &exiccat, et chiat ampullas,spumasq. non minus ipso smegmatc,vocatoue sa- pone. Propinatur ab Indis Medicis permixtum alijs medicinis, quas isdem Palli vocant, frigidumquc csse aiunt . Quo minus mirer Caphuram adeo mordentem, de quam c elerrime abeunt cm in flammas, trigefactoriae esse naturar assertum a multa s. nitrum'. in vinum , aut lympham coniectunti, mirum in modum eos refrigerare liquores, ipsum q. grandinem, gelu, ac niuem in hac rc praestanda vincere . Emollit praeterea Mattit spicas, aquarcui incoquuntur additum, gratiamq. addit non mediocrem . Abluuntur eodem aquae inspcrio, G perquam accommode exterguntur crura, ac pedes, & tuetur ea a frigore, & fixuris ab eo consi ictis prolicisci, corroboratione , & adlirictione quadam . Tineas, Ophiasimve mire curari accepi a medicis mulieribus, si caput nitrata Vrina Vchementer abluatur, extergaturqtie, de mox menti ruo primiparae ad eam rem resertiato sanguino perungatur. Nitri Mus in Germania, in mearia contra febriles calores, in lineue nigritiem,quam Prunestam evocant,m causo oriundam malde increbuit. Illud per besn-dunt, mel momento sulpti is insecti. Aj etiam sarran ammoniacum addunt. huius placentulas opo efformatas, et ore detinent, mel in aqua pluunt, vique probe pra- colluunt. deq. mirum sientiunt leuamen. sum etiam hoc aquam per totum febris deosum loco Pisanae, mel Oxime s bibunt, multum . inde refrigerantur . Imo
quandoque purgantur. Vnde non mirum qui sedam Irigidum misium fuisse. Milites eius desectu Pyrium putuerem eodem successu ebibunt, in aqua solutum, inde quandoque, Cy per iverna, superna myurgantur . haec autem non tam frigori, quam acrimonιa adserabendum esse , is negabit, qui sialem communem, mel Am-matum, et ιritum satis, mel triosi idem p raitare nesciuerit. In quouis Νitro salis puri aliquid separara norunt ij, qui Nitro ex terra conficiendo nauant operam. bι cauendum ne simium sapiat, mel amaritudinem coniuncIam retineat.