Caroli Stephani, De Nutrimentis, ad Baillyum, libri tres

11쪽

I DE NUTRIMENT Is

sabaceus, orizacetisci trago,milio, panico, castaneis atque huiusmodi caeteris ob inopiam confectus: quitam etsi tritico nonnunquam confundantur, nocere tamen magis,quam prodesse pose tus, iis sunt . Nierum triticei panis insalubritas , non solum a corruptione,verum etiam magis a praeparandi modo plerunque pendet . Etenim quicunque aqua puteana, stagnanti, lacustri, turbida, atque impura conficitur: quique stipulis, paleis, stramine, vel arundinibus excalefacto surno percoquitur: aqua nimia perfunditur,afer metatione no satis operitur, neque undecunque quantum opus est assatur, insalubris est quem cbbanite admodum 'ui lybanites, testaceus, subcine- Teitμ ritius 1 socaceus appellatur. Dici enim nonso

is test, quantum faciant ad panis bonitatem aquae cacein salubritas, materia ex qua ignirexcitatur Verum ex piscibus confectum panem cuius notae apud Scandianos edituro nihil equidem moror:

Nullis enim inopia legibus astringi potest.

Dulciaria,placentae.

o Mnium delicatissimi dulciarii panes qui,

quod praeter caeteros plurimum placere soleant, placentarum nomen assumpse runt: magis enim ad gulae irritamenta ac delicias faciunt, quam ut frequenti vi commendari debeant.Omnes autem obstruut,& maiorem prae ter c teros in coquendo laborem ventriculo ad-

12쪽

T V . Isserunt. tiliorum hi sunt generum : quidam enim e re ipsa saccarat vocantur, vulgd saccarini, area QVenetis, a forma luccellati primis lautiorum i ccellati. conuiuiorum mensis,cum Hippocratico maluatur, corsico,aut mustellino apponi soliti cuiusmodi sunt vulgares nostri camine lit,bridauelli aut strieri quorum parcior usus ventriculum in officio continet, inter Athenaei artolachana tota. fortasse connumerandi. Verum marcipanes, fac--ἡ '

ςλr rosiacea imbuto, amygdalis,pineis, pisticii, I' 'atque huiusmodi caeteris conditi, Itali. Auli cis frequentes,ut certe sunt gratioris saporis, sic etiam succo generant optimos: quemadmodum qui postremis nostrorum mensis offerri solent obeliae appellatii cuiusmodi fortasse anti obesia. qui Baccho consecrari solebant siccarata farina in soli tenuissima digesta consecti, operae pani P Vculos vocant, alii nebulas, quarum ex numero, ab ia. haud ita probantur, quae mel saccari loco recipiunt. Vtrique autem , ab oblatis & sacris pani oblatibus hoc distant, qudd sacri sint impermixti, fer mentoque ex religionis nostra instituto ca

reant.

Itriis ac libis antiquorum respondentiastelli tria. multiformes, Picardis campanis frequentes: item turtae nostrates,multas appellationes sorti. Fia tae . quae bellaria diuersi generis ad puerorum delicias eisnguntur. Qia singula,siue butyrum, aut caseum, siue lac, etsisque cremorem fructus,

13쪽

34 DE N v TRIMENT Is ua, carnes concisas, caeteraque quanuis palatis

quorundam gratissima recipiant: tamen stomachum apprime grauant hoc tantum utilitatis habent, qud pondus subiectis cibis adferunt, ut cydoniati vice aluum comprimant quapropter his parcissime utendum est, neque committendum , ut huiusmodi cibus nobis sitsequens aecam i quotidianus . Huius notae sunt, astelli fere om-

j. lini, almosni,4 consimiles,qui re vera mulidatas, , magis Ossiciunt, quam turtae, praesertim Italicae, γε stellini gratissimi saporis herbulis conditae: a quibus o-Vμι με. mnes feresnostrates, etiam Anglicae, eccatae,ac biformes appellatae, ventriculo pondus adserui,

neque tam citd percoquuntur.

Pultes, polentae, caeteraque ex triticeis aut leguminibus consecta.

Aceratum pane ac quouis modo condi- tu, cu tusculo,uel aqua sola in edulium nobis oblatu, nihil vetat quominus inter pultes recestamusci sub quo etiam edulii genere patiata Italorum panatam comprehedimus: cuius loco, eloto, elixo, aut friato, ac tenuissime comminuro pane quidam tuntur: quae pultes multum sane nutriunt, ac pro diuersia apparandi ratione ad sanitatem plurimum faciut. Quapropter omni-

14쪽

bus fere totius Europae populis comune esse videmus,ut offas eloto pane condiant,melioribus que iustulis panis micam inserant. Veru hoc quidem pultis genere,quam panata vocant,qui malunt lactentes ac iuniores pueros educare, quam ea polenta quae farina triticea lacte vaccino deli 7,mat buta fieri selet,recte mea quidem sententia face rorum. re videtur. Huiusmodi enim polentae,magis obstruunt sebres capitis dolores ac lumbricos excitat. At verd qui pastam in laminas tenuissimas, aut vermiculos conscissam, seruenti iustulo macerat, atque inde vermicellos, ut lasagnetas con - ἡ.nficiunt quique panis micam rursum in pastam rasa Vncta. frustulatim coacta, iusculo delibutam,ac filato caseo c5spersam,Macarones excogitant,certha, edisses verticulo delicatiori minus consului: sunt enim hae dissicillima coctionis cibaria, quaeque artificibus, operariis ac rusticis magis accommoda ri debent. Earum autem quae triticeis aut Ieguminibus constant polentarum, hordeacea quidem ae si λυπε- milagineae praestare videntur quas ut magis nutriant, mica panis atque amygdalis condire solemus. His multd magis nutriunt frumentace ,at que orizaceae, nisi ventriculo essent oneri. ac flarus ed magis excitaret, qudd vaccino lacti interdum permiscentur. Quae verd auena, milio, ac panico conficiuntur praeter asperitatem parum

ytilis sunt succi ac multoquide minus,quae len-

15쪽

i IDE NYTRIMENT Isticula constant: hoc enim leguminis genus,tan- tu abest ut facile coquatur, ut altero post assumptum die, fere integrsi reiici soleat Pisorum au

rum legumini in polentae , ventrem inflant, crassum sanguinem generant haud secus atque eruorum ac lupinorum . quorum postremum genus ob amaritudine minus est nobis assuetum.

D cundum pane ac triticea, maximus haben-,dus est aquarum delectusci tum qud com

munis si omniu potus, tum quὀd hac perteratur panis, iustula fiant, vinum diluatur, cae- realia ac mellitae asiaticorum potiones coficiantur. Quae si quidem corrupta fuerit,id etiam cui permiscebitur, facile corrupi erit necesse Aquarum igitur salubriores sunt, coctu faciliores Fluuialis rapidorum fluminum,quorum motus est perpe Τμ- tuus: e medio ipsorum alueo, antequam urbes ingrediantur haust : quarum delicatissimae sunt, quaecunque magis leues sunt, atque insipidae,ci id calefiunt, ac citd refrigerantur. Post quas Ahiau probanda sunt ex iis sontibus desumptae, qui ad orientem spectant: aperto soli sunt exposi- ti, sabulosoque decurrunt alueo quorum sca- turigine quantum fieri poterit,longissime haunus M, debent Lacustres aute,palustres,ac stagnan-

Magnμr tes, Omnes quidem nocent ac siquidem ob loci

16쪽

incommoditate his uti oportebit aeriit ex aperto , li obiecto atque excelso loco destimendae: deiqud minus noceant excoquendae, aut vase fictili qualia sunt nostra Bello uaca)tras fundendae.Turbida vei d aqua,qualis est Tiberina, in do Tμrbida. liis vel urnis, ut Romae fit subsidente fabulo mendari debet. Pluuialis autem, cisternis optime P talis. insolatis,ac arena conspersis asseruata, facillime per hypochondria transit, modd sit reces, neque

ita pridem re tela ini emadmodum autem aquae 'si M. dulces obstruut, sic salsae malos succos generant ac male olentes, sanguinem corrumpunt. Ex puteani per aliarum inopiam salubres, quaecuque ex profundissimo puteo, ditiore loco sito,&vsque ad rupem excavato, non perto, sed aeri solique liberrimo exposito,atque ex quo frequentissime aqua hauriri solet, desum utur Atritiae extorretibus aut fluminua magnis ac nivosis moti TorrentiQtibus orientium primis ramis haustae in usum veniunt hae quidem, nisi prius coctae, etiam incolis atque assiletis plurimum nocent: unde strum ossis plerianque conspicimus eos qui radices montium inhabitat,ac niualibus aquis utuntur. Compositae omnes, ad palati gratiam de Aqua eam licatiores effectar, varie corpus afficiunt. Et, pq sit '

nim mulsa,bocheti nomen nostro vulgo adepta, ius

Bulgariis ac Turcis, ob vinum lege sibi interdictum, diuersis rationibus apparari solita,biliosos offendit ac melancholicos queadmodii pituito

17쪽

, puera sis prodest , quae Hippocratica aut aromatica &tiς - citur, saccaro ac cinnamomo condita Nutrit, ac

polentet vicem supplet,alba appellata,qud disic Iba panis Mamygdalis contusis cadidior fiat. Refii---πην gerat Alexandrina, aut placetina, rosaceavi sae- caro delibuta.Inter has ambigit quaestissana di-

Frigariis citur: ed quidem magis interdum nutriens,quod praeter hordeum ac glicyrhyzam,passulas,dacti-los, pruna Damascena,caeter6sque huius generis fructus recipiat. Quibus potionibus, frequetior est neutris, aut etiam aegrotis,quam fanis corporibus utendi consuetudo: quapropter in tertium librum harum pertractationem relinquemus.

Vinum:

Inorii salubritas per sua genera distinguenda est: alia enim exiuis, alia ex fiuctibus, alia ex c realibus exprimuntur.Horu quod ex vitibus elicitur,ut generosius,ita concoctu famnumsa citius ac salubrius est mod3 sit rubellum,limpi-b dum, sub dulce aut subacerbum loni odoris,ac dilutum: parciusque assumatur. Vini boni Quod veri; ad eius consectionem attinet: id In .ἡ inter caetera admodum est delicatum quod ua- acinis scapo distractis atq; selectis,solis manibus exprimi solet: vel cuius vindemia parum Ii frum. conserbuerit,mustum appellat: quod non ita recens, sed tamen optime defaecatum, post D. Martini,promptissime in usum venit Plurimu prae-

18쪽

tum, relictis in aliud tempus immaturis , decerpere miscellaneas morilloneis, burdegalis, ru- pellinis, ac muscatellis,albi' leporariis,aut fiumentaceis ita permisce e,ut quod inde mustum, aut parum efferuefactum vinum extrahitur, palato gratissimum esse sentiatur. Verum hoc quidem quemadmodum 'roticum meram gut pronom tam appellant celerius ferit cerebrum , parum asseruatur, miniisque nutrit hoc habet,qudd facillime in venas distribuitur . urinam promouet. At quod torti ut bonam portionem recipit, quodque eum, uarum scapi exprimitur,ac quatriduu, aut e si opus est amplius efferbuit:posteaquam resedit, ac limpidum, aliqu6tque meses asseruatum bibitur: stomachumagis reficit, qu6que maiorem recipit morti loneae portionem, ec

delicatius esse solet. Nam quod sangui morellae ac nigrae appellatae copiosorem succum cotinet, ut crassius atque asperius, sic etiam coctu difficilius ad obstructiones paratius est. Quod autein ebullitione vel dum in labris effervescit, aqua ad coloris ut Patauini solent abstersionem perfunditur , quemadmodum 'uod transfundi πω ssim tur ac percolatur, plurimum suarum virium deponit,ac pr5ptissim E abit in vappam: quam o rem in transfusione , sulfuratis linteis Germans

ad vini asseruationem uti selenes, quod equidem

19쪽

minus approbo.ν in bonis Quinetia pro variis regioniblis generosi vi- ώι-π' na ab improbis eligere possumus, ut inter alba optima, concoctuque facilia complectamur, ex Va nostra quidem Gallia, Atysiana, Barsus albina, Ar bosiana,Curtinia,Palyssia,Saporciana, Floschia, Faymogiana, Andegauesia, Aruernica, & Aquitanica,aut Narbonesia, quae ab odore muscatella vocantur: hdc Hispanicis praestatiora,qudd non ita calida sint, sed limpidiora,minusque flaua.Ex Π 4 , Italia verd, alba vina probitur vernacula, Bono niensia,Monfalconia, Momnium longe saluber-πx Graecia rima Trebbiana Ex Graecia, Monem uatica mal uasiam appellato multorum apud Venetos sapo

It j. xum degustari solita: te Corsica Romanis fami-

liaria, Bastarda nostris dicta, qudd fortassis melle interdum adulterata, mulso antiquorum plerun . que respondeant. Quibus addemus ex agro Ger isti imani, O, Rhenica atque Alsetia. Rubellorum auditus.ta Gallia, praestat Aureliana,Aysia, Beluesia, Gallisa. sentiana, Ryzia, quae apud Arvernos pallidi, ad modii delicata, ut Romae Sanseuerina probantur. Nigra, etsi generosa bene coquantur,ac plurimum nutriant, tamen ventriculo sunt pon-ctri, venasque obstruere consueuerut Talia sunt quiRomanis mulierculis ob dulcedinem appri me probatur, Magnaguerri dicta quae nescio an N, Mi antiquis Phalernis respondeant: item Hispanico-

20쪽

bonensi, Lingoccitonica, Volscica, Gallaca, Neraca, atque ob rubri, ut puto, coloris densitatem rosetica dicta, cuius notae quaeda Corsica admo metica.dum dulcia ad nos nonnunquam adferuntur. Vina autem coctionis dissicilis sunt in genere riuatus recentia fere omnia, turbulenta, non defaecata, rubria, acerba,aut etia austera:item crassari oleosa, quae

grauia ac poderofavulgus nostria appellat. Cuius

notae sunt acerba Viliu uiana, vitrinia, avtyurinia alba:item Fontiniana, Montrolliana nigra, a quibus Gastiniana, Meldensia, Senonensia, Au-xitanica,Ni uerniana, Allobrogica: atque ab externis graeca appellata, Marchiana, Patauina, Germanica, atque aded Hispanica permulta. Insala bria sunt cacochyma,pergulana, 5 quae ex lo Pe lanacis sylvis vicinis,aut quibus sylvae succreverunt petuntur:item quae ex labruscae fiuctibus exprimuntur, aut macmate ex torculari in dolii aquae coniecto eliciuntur, loream antiqui, nos dispen Orea, dissam dicimus. pNisa. Compositum est aromatites,aut aromaticum, Vi ςρm

nostris Hippocraticu appellatum postremis ditare' 'tiorum melis,per hyemem, cum Operario pane tiemu Ivel etia primis, cum dulciariis exhiberi solitum, quod tam album quam rubellum,etsi aliorum ciborum coctione adiuuet, frequentius tamen neque copiosum assumi debet, ob eos quos excita re morbos extranea caliditate natum est: ad ulcdelicias, ves ad imbecillis ventriculi calore me B. iii.