C. Crispi Sallusti opera, omissis fragmentis, omnia; ad optimorum exemplarium fidem recensita

11쪽

2 in Asia'Cyrus, in Graeein Lacedaemonii et Athenienses

coepere urbes atque nationes suingere, ubidinem do-

miliandi ca Mun belli habere, maxumam seriam in muni mo imperio putare tum demum 'periculo atque negotiis

compertum est, in bello plurimum ingenium posse. Quod si regum atque imperatorum animi virtus in pace ita uti in bello, valeret, 'aequabilius atque constantius sese res humanae haberent: neques aliud alio ferri neque muta ri ac misceri omnia cerneres. Nam imperium facile his artibus retinetur, quibus initio partum est. Verum, ubi pro labore desidia. pro continentia et aequitato lubido

atque superbia invasere. fortuna simul cum moribus im--tatur. Ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur. Quae homines 'arant, navigant, aedificant, ruirtuti omnia parent. Sed multi mortales dediti ventri atque somno, indocti incultique vitam, sicuti peregrinantes, transegere quibus profecto contra naturam, corpus voluptati, anima oneri suae omim ego vitam mortemque juxta aestumo, quoniam do utraque siletur. Verum enim vero is demum nubi vivere atquemui anima videtur, qui aliquo nuoso intentus, praeclari facinoris aut artis honne famam quaerit. Sed, in magna copia rerum, aliud alii natura iter ostendit. UL Pu ΗΑ- est bene 'cere reipublicaeci etiam' tia dicero haud absurdum est vel pace, vel bello, clarum fieri licet et qui fecere, et qui tacta aliorum scriP-bere, multi laudatitur. Ac mihi quidem, 'naman etsi haudquaquam par gloria sequatur scriptorem et auctorem rerum, tamen in primi arduum videtur res gestas scri- here primum, quod sacta dictis sunt exaequanda dehinc, quia plerique, quae delicia reprehenderis, malivolentia et invidia ' 'putant : ubi de magna virtute et gloria 'Rbonorum memores, quae sibi quisque facilia factu putat,

12쪽

aequo animo accipit supra ea, veluti ficta, pro tam ducit. Sed ego adolescentulus, initio, sicuti plerique, mussioud rompublicam latus uti ibique mihi advorsa multa fuere. Nam pro Pudore, Pro abstinentia, pro virtute, audacia, largitio, avaritia vigebant. Quae tumetsi animis

aspern tur, insolens malarum urtium tamen, inter tanta vitia imbecilla aetas ambitione corrupta tenebat Irci ac me, cum ab 'reliquorum malis moribus dissentimui, nimio minus honoris cupido, eadem, quae ceteros, saura atque invidia vellabBt. IV. IoιτvR, ubi animus ex ' Inuuis miseriis utque periculis requievit, et inibi reliquam aetatem a republica procul habendam decrevi, non fuit consilium, secordia atque desidia otium otiari contereren neque vero agrum colendo, aut venando, 'servilibus ossimis intentum, aetatem agere sed a quo incepto 'iudio me ambitio mala deii. nuerat, eodem regressus, statui resamitas Populi Romam carptim, ut quaeque memoria digna videbantur, perscri- heres eo magis quod mihi a spe, metu. partibus reipublica animus liber erat igitur de Catilina CD irratione, quam verissume potero, 'paucis absolvam et nam id lacinus in primis ego memorabile existumo sceleris atque periculi novitate. De cujus hominis morum pauca prius

eXPlananda Sunt, quam initium narrandi sRCIam.

V. Lucius Hirrita, mobili genere natus, a pia vi et animi ei corporis, sed ingenio malo pravoque mula ab adolescentia bella intestina, caede8, rapinae discordia civilis, grata sueres; ibique juventutem suam exercuit. Corpus patiens inediae, vigiliae, almris, supra quam cubque Credibile est animus audax guta lotus Uvarius, Cujus

rei libet' simulator ac dissimulatorci alieni appetens, sui prosisus, ardens in cupiditatibus: 'istis loquentiae,suiuentiae pariam. Vastus animus immoderata, incredibilio,

13쪽

SALLUSTII CATILINA.

nimis alta semper cupiebat unc, post dominationem Lucii Sullae, lubido maxuma invaserat reipublicae capiundae ; neque id quibus modis adsequeretur, dum fibi rex num Pararet, quidquam pensi habebat. Auitabat ut magis magisque in dies animus ferox inopia rei sinuliaris, et conscientia scelerum quae utraque his artibus auxerat,

quas supra memoravi. Incitabant praeterea corrupli civitatis mores, quos pessuma ac diversa inter se mala, luxuria atque avaritia vexabant. Res ipsa hortari videtur, quoniam de moribus civitatis tempus admonuit supra re- Petere, ac paucis, instituta majorum domi militiaeque , quomodo rempublicam habuerint quantamque reliquerint uti paullatim immutata, ex pulcherruma, pessuma

ac flagitiosissum facta sit disserere.

vL URBE Romano, sicut ego accepi, condidere atque habuere initi Traeani, qui Aenea duce, profugi, sedibus incertis vagabantur; cumque his Aborigines, genus hominum agreste, sine legibus, sine imperio, liberum atque solutum. Hi postquam in una moenia convenere, dispari genere, dissimili lingua, si alio more viventes cincredi,

bile memoratu est quam facile coaluerint. Sed Postquam res eorum Niribus moribus agris aucta, satis Prospera, satisque pollens videbatur miculi pleraque mortalium habentur, invidia ex opulentia orta est. Igitur reges populique finitimi bello Itentares pauci ex amicis auxilio esse; nam ceteri, metu percussi, a periculis aberanti At Romani domi militiaeque intenti sestinare, parare, alius alium hortaria hostibus obviam ires libertatem, a triam parentesque armis tegere post, ubi pericula virtute propuleranti sociis atque amicis auxilia portabant metisque dandis quam accipiundis beneficiis, amicitias parabant. Imperium 'legitimum, nomen imperii regium habebant:

14쪽

delecti quibus corpus almis infimium,ingeniinnsnuentisv lidum, reipublicae consultabant hi, vel aetate, vel curae similitudine, PATRE appellabantur. Post ubi regium imperimn quod initio, conservandae libertatis, atque

genda I rpi putilicae fuerat in superhiam ' dominatione Inque convertit immutato morε. annua imperia binosque

imperatores sibi secere eo modo nuntime posse putabant per licentiam insolescor antarum humanum. SED Ea tempestate 'coepere se quisque extollere,

magisque ingenium in promptu abere am regibus Oni, quam mali, si spectiores sunt, semperque bis aliena virtus formidolosa est Sed civitas, incredibile memoratu est, 'adepta libertate, quantum brevi creverit tanta cupido gloriae incesserat. Jam primum juventus, simul laboris ac reolli patiens erat, in castris per usum militiam discebat magisque in decoris armi et militaribus equis, quam in scortis atque conviviis, lubidinem habebant. Vitur talibus viris non labos infestius, non locus ulliis asper,

aut arduus Iat, lioli armatus hostis formidolosus virtus

omnia domuerat. Sed gyoriae maxumum certamen inter ipsos erat 'ese quisque hostem ferire murum adscendere, conspici dum tale acinus saceret, properabat eus divitias, eam bonam famam magnamque nobilitatem putabant laudis aridi, pecuniae liberales erant gloriam in-ontem, divitias honestas volebant memorare possem, qui bu in locis maxumas hostium copias populus Romanus parva manu fuderit, quas urbes, natura munitas, pugnando ceperit; 'ae ea res longius ab incepto traheret. VIII. SED profecto Fortuna in omni re dominaturci eaque cunctas, ex lubidine magis quam ex vero, celebrat obscuratque.Atheniensium res gestae, sicut ego visiu-mo, satis amplae magnificaeque fuere; verum aliquanto minores tamen, quam fama seruntur. Sed quia

15쪽

orbem Atheniensium iacta pro maxumis celebrantur. Ita eorum qui fecere, virtus tanta habetur, quantum verbis Nam potitere extollere praeclara ingenia. At popula Romano numquam ea copia fuit quia prudentissimus quisque negotiosus maxume erat; nonium nemo siue

corpore exercebat immis quisque secere, quam diceron sua ab aliis nencta laudari, quam ipse aliorum

narrare, malebat.

IX. Ioietva domi militiaeque boni mores colebantur

concordia maxuma sumima avaritia erat; Ius bonumque apud eos, non legibus magis quam natura, valebat. Jurgia idiscordias, simultates, cum hostibus exercebant cives

cum civibus de virtute certabant in ' suppliciis deorum magnifici, domi parci in amicis fideles erant. Duabus his artibus, audacia in bello, ubi pax evenerat, aequitate, seque remque publicam curabant inarum rem emmaxuma documenta haec habeo quod saepius vindicatum est in eos, qui contra imperium in hostem Pugnaverant, quique tardius revocati, bello excesserant, quam qui signa relinquere, aut pulsi loco cedere ausi erant in Pace vero, quod beneficiis, ' quam metu, imperium agitabant, et accepta injuria, ignoscere, quam persequi, -- labant X. SED, ubi labore atque Justitia respublica crevit lae-ges magni bello domiti, nationes serae et populi ingentes vi subacti, maribuo, aemula imperii Romani, ab stirpe interiit, cuncta maria terraeque patebant saevire Fortuna, ac miscere Omn a coepit. Qui labores, pericula, dubias atque asperas res facile toleraverant, iis otium, divitiae' optandae aliis, Oneri miseriaeque suere. Igitur primo Pecuniae, deinde imperii cupido crevit ea qua-

16쪽

si materies omnium maloriim uere. Namque Vari a fidem, probitatem, cerer Me 'artis bono abve ut pro his, superbiam crudelitatem, deos eglegere, omnia venalia habere, edocuit ambitio multos tortali salsos sex subegit aliud clausum in pectore, aliud in lingua pronaptum habere amicitias timicitiusque, non

ex re, sed ex ouun Ddo, aes itiniare magisque ut

tum, quam ingenium bonum habere. Haec primo paullatim crescere interdum vindicari: post, ubi conia οquasi pestilentia invasit, civitas immutata, imperium, ex justissum atque optumo crudele intoleraiiduntque sac-

XI. M primo magis ambitio, quam avaritia, animos

hominum exercebat quod tamen vilium Propiu virtutem erat. Nam gloriam, honorem imperium, 'bonus,

ignavus, aeque sibi exoptant sed ille vera via nititur; huic quia bona artes desunt, doli, utque allaciis contendit Avaritia pecuniae 'studium habet, quam nem -- Piens concupivit ea, quasi uvenenis malis imbuta, pus animumque virilem effemituit semper infinita, insatiabilis, neque copia neque inopia minuitur. Sed Postv quam L. Sulla, armis recepta republica, bonis initiis malos eventus habuit rapere omnes, rabere, domum alius, alius agros cupereri neque moduin, neque modeSuam vicistores habere, foeda crudeliaque in civibus se :inora iacere. muc accedebat, quod L. Sulla exercitum, quem in Asiam 'ductaverat, quo sibi fidum saceret, conti morem majorum, luxuriose nimiisque liberalitur habuerat loca 'amoena voluptaria, facile in otio serocis militum animos molliverant. Ibi primum insuevit oxercitus populi Romum 'amare, potarea signa, tabulas pictas, vasa caelata

mirari ea 'privatim ac publico rapere delubra spoli reo sacra prosinaque osmita pestiuere. Igitur hi mili-

17쪽

S LLdsTI CATILINA.tes, postquam latoriam adepti sunt, nihil reliqui victis fecere Quippe secundae res sapientium Vanimos Migant: 'ne illi, corrupti morittius victoriae temperarent. XlL PosetquA divitiae honori coepere, et eas gloria, imperium potentia sequebatur hebescere Virtus, paupertas probro haberi innocontia pro malivolentia duci

coepit. Igitur ex divitiis, juventutem tu Euri Atque avaritia, cum superbia invaseres: 'rapere, consumereri sua

parvi pendere, aliena cupere sudorem, pudicitium divina atque humana promiscua, nihil pensi atque moderati

habere. Operae pretium est quum domu atque villas cognoveris in urbium modum exaedificatas, visere templa de orum, quae nostriis ores, religiosissumi mortales, secere. MVerum illi delubra deorum pistate, domos 'sua gloria

decorabant; neque victis quidquam, praeter injuriae licentiam, eripiebant. At hi contra, ignavissi,ni homines per summum scellas, omnia ea sociis adimero, quae sertissumi viri 'victores reliquerant : proinde quasi injuriam facere, id demum esset imperio uti. XIII. ΝΑΜ quid ea memorem, quae, nisi iis qui videre,

nemini credibilia sunt a privatis compluribus subversos montes, maria constructa esse : quibus mihi videntur

ludibrio suisse divitiae ; quippe quas honeste habere licebat, abuti per 'turpidinem properabant. Sed lubido

ganeae, ceterique cultus, non minor incesserat: ves.cendi caussa terra marique omnia exquirere; dormire prius, quam somni cupido esset non famem, aut sitim neque frigus, neque lassitudinem opperiri, sed ea omnia luxu antecapere. Haec Juventutem, ubi iamiliares opes defecerant, ad facinora incendebant. Animus imbutus malis artibus haud facit ' lubidinibus carebat eo prolusius omnibus modis quaestui atque sumptui deditus erat

18쪽

M vini Aetimur. MV. Is talita tamius corrupui civitais, Misiui, id quod factu iacillimum erat, omnium agitiorum atque niviorum circum se, tamquam stipatorum, catervas habebat Nai, quicumque impudicus adulter, bona patria

laceraverat quique alienum ues grande Conflaverat, quo stagitium aut facinus ' 'redimeret praeterea, omnes ut di

que parricidae, sacrilegi, Nonvicti judiciis, aut pro saetis

judicium timentos ad hoc, quos manus atque lingua Per-jurio aut sanguine civili alebat postremo, omnes quos flagitium, egestas, conscius animu exagitabat ii Catilinae proxumi similiaresq ae rant. Aod si quis etiam a cul-Pa vacuus in amicitiam mus inciderat quotidiano usu atque illecebris Deile, similisque coieri essiciebatur. Sed maxume adolescentium familiaritates adpetebat eorum animi molles et aetate fluxi dolis uud difficulter ca-Piubantur. Nam uti cujusquq studium ex aetate flagra bat, aliis scoria praebere aliis canes atque equos merca'ri Postremo, neque sumptui nexi l modestiae Suae Parcere, dum illos obnoxios fidosque saceret. . A primum adolescens Catilina multa nes,nda stupri fecerat; cum virgine nobili cum sacerdote sestae, alia huiuscemodi contra bus fi8que. Postremo, captus amore Aureliae Orestiuae cujus praeter mam, nihil umquam bonus laudavit quod ea nubere illi dubitabat timens privignum adulta aptate pro certo creditur, necato filio, vacuam domum scelestis nuditiis fecisse. . Me quidem res inhi in prioris videtur

caussa suisse facinoris maturandi. Nainqu animu impurus, dis hominibusque infestus, neque vigiliis, neque quietibus sedari polarat; ita conscientia mentem excitat vostabat igitur Meolos exsanguis, laedi oculi citus modo, modo tardus incessus Proreus in acie vultuque vecorilia inerat.

19쪽

XVI. Scobuventurum, quam, ui supra diximus illexerat, multis modis mala facinora edocebat. Ex illis testes signatoresque salsos commodare fidem, fortunas, Pericula vilia haberes post ibi eorum famam atque pudorem attriverat, majora alia imperabat si caussa peccandi in praesens minus suppetebat nihilo minus insontes, sicuti sontes 'circumve iure, jugulares scilicet, ne per trum torpescerent manus aut animus, gratuito potius malus atque crudelis erat. His amicis sociisque confisus Catilina, simul 'quod aes alienum nor omni terras ingens erat, et quod plerique Sullani milites largius suo usi rapinRrum et victoriae vetoris, mores, civile bellum Roxoptabant 'opprimulidae roipiiblicae consilium cepit in Italia nullus ex Ereitus Potnii tu in Extramis terri hellum gerebat ipsi' cotisulatum petundi magna spes a menatus nihil sane intentusci tutae tranquillaeque res omnes sed ea prorsus opportuna Catilinae. XVl I. si Tua circiter Kalendas uiuas ' L. Caesare et C. Figillo consulibus, primo singulos adpellares hortari alios, ullos ientares: pos suus, imparatam rompublicam, magna praemia conjurationis docere. Ubi satis explorata

sunt quae voluit, in unum omnis convocat quibus max- . um ' necessitudo, et plurimum audaci te. O convenere,

Henatorii ordinis, P. Lentulus Sura, P. Autronius, L. Cassius Longinus, C. Cethegus P. et Servius Sullae Sorvi filii L. Vargunteius, Annius, M. Portius Laeca L. Bestia Curius praeterea ex equestri ordine, M. Fulvius Nobilior, L. Statilius, P. Gabinius Capito, C Corneliusci ad hoc multi ac coloniis a municipii , domi nobiles. Erant praeterea complures paullo occultius consilii hujusce participes Nobiles, quos magis dominationis spes horiabatur, quam inopia, aut alia necessitudo. Cetorum juVentus pleraque, sed maxume nobilium, Catilinas in neptis favebat quibus in otio vel in tusce, vel molliter

20쪽

SAL sTII CATiLis . a ivivere copia erat, incerta pro certis, bellum, quam Pacem, nitebant. Fuere item ea tempestate, qui crederent M. Licinium Crassum non ignarum ejus consilii suisses; quia Cn. Pompeius, invisus ipsi, magnum exercitum ductabat, cujusvis opes voluisse contra illius potentiam crescere; si--lconfisum, si coniuratio valuisset, siwile apu sinos principem se fore. XVIII. M antea item conjuravere pauci contra rempublicam, in quibus Catilina de qua, quam verissume Potero, dicam L. Tullo M. Lepido consulitnas, P. M.tronius et P. SuI p, legibus ambitus interrogati, poenas dederant. Post paullo Catilina, pecuniarum repetundarum reus, prohibitus erat consulatum petere, quod intra legitimos dies profiteri nequiverit. Erat eodem tempore Cn. Piso adolescens nobilis, sumnae audaciae,

eg - factiosus, quem ad perturbandam rempublicam invia atque mali mores stimulabant. Cum hoc, Catilina et

Autronius, consilio communicato, parabant in Capitolio, Kalendis Januariis L. Cottam et L. Torquatum consules

interficere 'ipsi fiscibus correptis, Pisonem cum exemcitu ad obtinendas duas 'Hispanias mittere. Ea re coxnita, rursus in Nonas Februarias consilium Ca Edis transtulerant. Iam tum non consulibus modo, sed literisque

senatoribus perniciem machinabantur. 'od ni Catilina

maturasset pro curia signum sociis dare, eo die, post conditam urbem Romanam, pessumum sucinus patratum

foret. Quia nondum frequentes armati convenerant, ea res consili4m diremit XIX. Og TEA Piso in citeriorem Hispaniam 7'quaestor pro praetore missus est, adnitent Crasso, quod eum in-sestum inimicum Cn. Pompei cognoverat. Neque t me senatus provinciam invitus dederatri quippe foedum lioniinem a republica procul 'esse volebat simul, quis,