장음표시 사용
611쪽
De Imputatione morali, Dolo F Culpa. 38
Quodsi excipias, actionem per incuriam agentis non semis per esse malam; sed eadem facilitate contingere ut sit bona. qua eam malam esse contingit; dubium hoc idem est, quod de incogitantia movimus not. g. 749. , adeoque quae ad idem tollendum in medium attulimus, ea Omnia hic quoque locum habent. Inprimis vero considerandum est, quod etiam ibudem jam insinuavimus de incogitantia, nimirum quod ipsa
incuria inficiat actionem labe quadam eamque malam efficiat. eum alias esset bona, nisi ex incuria procederet. Ceterum constat, dudum Joos incuriam culpae amramerasse, etsi, cum distinctis destituerentur notionibus , eam perinde ac ceteras
culpae species nonnisi pro synonymo culpae habuerint: quod etsi in ipsorum foro tolerari poterat, ubi arctioribus multo lumitibus culpa constringitur, quam in philosophia practica. nec remedia hujus mali praescribuntur ἔ in foro tamen phil sophico, ubi ratio iudicis munere fungitur, non confundenda
sunt, quae a se invicem disserunt, praesertim ob praxin, quae in Philosophia practica a theoria nullibi separanda. f. 78 4
culpa in alinam est, quae aestimatur ex non usu culpae infacultatum hominis in genere consideratarum. Culpa vero abstra Diu coacreto est, quae aestimatur ex non usu facultatum hujus concreto praecise ageniis in individuo. inmerentia.
Divisio culpae in culpam in abstracto & in culpam in comereto usu recepta est apud Doctores Iuris civilis, & probe attendenda venit. Culpam in abstracto spectamus in theoria, ubi non supponimus nisi iacultatum humanarum usum in ge- .nere spectatum: in culpam in concreto consideramus, qu
fies judicium ferendum est in dato casu quocunque singulari, de eulpa hujus praecise agentis in individuo. Dependet potissmum culpa, quatenus imputatur agenti, a vincibilitate defectus. Ecquis vero est qui nesciat. defectum rectitudinis acti ius quoad intellectum tibi vincibilem haud raro invincibilem esse alteri. Multa igitur circumspectione opus est, ne in imputanda culpa a vero aberres. Etsi enim actio externa prorsus
612쪽
inficitur in omni agente. Id inprimis notare debent , qui riorinis aliorum judicia in casu siniti imitantur , similitudinem
actionis perperam vulgo aestimantes ex identitate circumstantiarum, per quas determinatur notio actionis. . T 8 a. 'Culpa meis culpam meaeam appcllare lubet desectum rectitudi-dia quae nis actionis ob exceptionem in casu collisionis ossiciorumnam sit. minus recte factam. In Recessu imperii A. Is 94. g. 64. Ver- μιιa appellatur, quemadmodum & Zasio dicitur. Alu p- 'γώμι vocant.
Exemplum hu)us culpae habemus in I. . s . de dolo malo,s quis misericordia dumis solvit servum alterius compenditum, ut fugeret. Etenim ossicium erga alios est misero opem ferre, ut a miseria libereturi nec minias ossicium erga alios est, neminem laedere, seu in causa non esse, ut alter rei suae jacturam faciat. Duo haec ossicia hic colliduntur. Alterum est legis praeceptivae, alterum est legis prohibitivae. Si lex praeceptiva &puohibitiva inter se colliduntur, prohibitiva vincit praeceptivam I. a Io. , adeoque exceptio fieri debet contra praeceptivam, ut satisfiat prohibitivae. Quamobrem cum tu facias exceptionem contra prohibitivam, ut satisfiat praeceptivae , eam minus recte facis, atque ea de causa actio tua deficit a rectitudine ob exceptionem minus recte factam, R in hoc culpa consistit 3. 696.), quae nec dolus est, cum non habeas animum alterum laedendi, seu non intendas, ut alter patiatur iacturam rei suae s. 616. , nec culpa in specie sic dicta, quia non merus, est defectus rectitudinis actionis quoad intellectum, sed aliquis etiam quoad voluntatem adest, quarenus saltem indirecte intendere seu velle debes damnum alterius g. 6ar. 623. . Patet adeo culpam hane esse medium quid inter dolum & culpam in specie sic dictam. Et propterea nos culpam mediam appellare voluimus. Quodsi vero Versutiam vel cum aliis culpam propositi vocare malueris, per nos licebit: neque enim de eo litigabimus, quaenam harum appellationum si convenientior. Etsi enim saepe conveniant nomina rebus suis, non tamen necesse est ut conveniant semper. Similiter culpae hujus mediae
613쪽
De Imputatione morali, Dolo re Culpa. 389
exemplum est, si mandatarius ex gratia patitur alium id emere, quod ipse emere debebat: colliduntur hic enim officium mandatarii δc officium aliis gratificandi, quod volunt, ac minus recte contra officium speciale sit exceptio, ut satisfiat generali, cui per ipsam mandati naturam satisfieri haud quaquam poterat , quemadmodum suo constabit loco.
g. 78 3. uod eulpa media si, id si asciente, non tamen d Pualis strem volente. Quando enim quid fit culpa media, actio de- adio ex ficit a rectitudinc ob exceptionem in casu collisionis ossicio- culpa merum minus recte factam h. 78 a.). Quamobrem quoties dia com culpae mediae locus est, duo sunt ossicia, quibus simul satis- missa. fieri nequit s. sio. tol. ; consequenter cum contra alterum exceptionem faciat agens, scit, quid inde sequatur, si actionem ipsam omittat. Quod adeo culpa media fit, id fit a sciente. suod erat unum. Enimvero quoniam alteri ossiciorum satisfacit, propter id agit, quod ex actione hac resultat, adeoque hoc directe vult I 6ar. 6aa.), non vero directe vult, quod cxea actione resultat, quam omittit is. cit. . Quamobrem quod culpa media fit, non fit a directe volente. suod erat
alterum. Patet hoc ex allatis paulo ante not f. 8a. exemplis. Etenim si servum alterius compeditum solvis, ut fugiat; nosti utique, alterum facere debere jacturam servi sui, adeoque sciens agis, quod nocet alteri. Enimvero dum hoc facis misericordia erga fervum miserum ductus , non jacturam rei suae, quam patitur dominus, sed liberationem hominis miseria miseria sua directe intendis, adeoque directe non vis, quod nocet alteri. Similiter in altero exemplo evidens est. nosse mandatarium, quod s rem, quam mandanti emere debet, ab alio emi patiatur, hoc ipso mandans ea carere debeat, cum interesset ne careret: cum tamen hoc faciat alteri hac re gratificaturus, hoc vult directe, non istud. Vides itaque quomodo culpa media dijudicanda veniat.
614쪽
Culpa media peculiaris quaedam species es eu0ae in genere sic dictae, distincta a Doto G culpa in specie sic iacta:
Etenim actio dolosa commitaitur a sciente & volente g. . ros. , culposa nec a sciente, nec a Volente f. 73 a. i quae autem culpa inedia commixtitur, a stiente, non tamen directe volente 7 83.). Quan.Obrum nec dolus, nec culpa
in specie sic dicta esst culpa media, sid peculiarem quandam constituit culpae speciem. Idem etiam ostenditur hoc modo. Culpa media admittitur ob exceptionem in casu collisionis duorum ossicio-xum minus recte factam I. , cum dolus sit desectus rectitudinis actionis quoad Voluntatem s. Tol. , culpa Vero quoad intellectum 3. Iir , Differt adeo desectus iste rectitudinis actionis a dolo atque culpa , adeoque peculiarem culpae in genere sic di e speciem constituit 3.7ia. Logo. Vulgo eulpa in genere dividitur in dolum & culpam pro
duplici numero facultatum animae, quae in actiones humanas influunt, & culpam mediam vel cum culpa in specie se dicta in unum confundunt, vel pro peculiari specie culpae in specie sic dictae habent. Utrique Veritatem minime assequuntur, sed a scopo aberrant. Est enim culpa media culpae in genere
se dictae species perinde ac dolus δc culpa in specie se dicta, quae eum hisce duabus speciebus tanquam tertia eidem generi, substat. Non est solus desectus rectitudinis quoad intellectum, quemadmodum culpa in specie sic dicta , nee solus desectu, quoad voluntatem, quemadmodum dolus ; sed ab utroque participat. Unde subinde propius accedit ad dolum, subinde propius ad culpam in specie sc dictam. Quamobrem& JCti Romani nunc eam dolo aequi pollere assirmant, nunc dolum non esse contendunt. Ne igitur in casu particulari in dissicultates incidas inexplicabiles; probe notandum est, culpam me. diam peculiarem esse culpae in genere se dictae speciem. Equidem & subinde in dolo non directe intenditur, quod exactione resultar, malum; sed indirecte tantummodo: . directe
615쪽
De Imputatione morali, Dolo re Culpa. Ui
tamen intenditur minus. Enimvero in culpa media malum prorsus nullum directe intenditur. Unde in dolo adest animus laedendi alterum , ubi malum insertur alteri; in cἡlpa media animus laedendi inest.
Agens mereri dicitur id, ad quod alii Ob actiones m=isis, bonas vel patratas, vel quas pa rare Potest, ipsi Obligantur,.mme& ad quod patiendum ab aliis ob actiones suas malas ipsae risum qui obligatur. Unde Meratum quoad actiones bonas est jus ad fista, ad quod alii ob eas ipsi obligantur ; quoad malas vero obligatio patiendi id, ad quod iaciendum aliis ob easdcinjus est. Vocatur meritum in casu posteriori etiaui Demeritam Notio meriti vaego aut non explicatur, aut explicando magis intricatur. Ubi vero animum advertimus ad exempla,
omnia perspicua sunt, di definitiones nostras usui loquendi esse consormes apparet. Agedum itaque demus exempla luui studiis diligenter operam navat, laudem mereri dicitur. Alii obligati sunt ad laudandam diligentiam studiosi, adeoque ipsi jus competit, etsi imperfectum, ad laudem. Et in hoc jure meritum ipsius consistit. Similiter operario ad solven. dam mercedem perfecte obligatur , qui ejus Operam conduxit, adeoque eidem competit jus persectum exigendi mercedem. Et ideo mercedem mereri dicitur , dc in hoc jure meritum ipsius consstit. Qui muneri alicui cum laude praeesse potest, ei obligatur civitas ad ipsum in eundem conserendum, etsi impersecte. Competit ergo jus petendi, ut sibi conferatur. Ac ideo mereri dicitur, cui prae aliis conferatur, & injure, quod ipsi est, meritum ejus consistit. Ecce tibi exem- plum, in quo meritum respicit actiones non patratas, sed eas, quae ab agente patrari possunt. Ex adverso fur ob furtum, quod commisit, e patibulo suspendi meretur. Etenim civitati competit jus puniendi hoc delictum, & sur obligatur ad poenam istam subeundam. Eius adeo meritum consstit hi obligatione ad id patiendum, ad quod faciendum aliis ius est. Equidem haud raro dicere quoque solemur hominem mereri
616쪽
Bet Parthcap. VL De impuratione morali, Dolo sculpa.
secundam, vel adversam fortunam, rationis loco allegantes actiones ipsius, vel habitus, unde eaedem fluunt i enimvero in hisce locutionibus aliquid fictitii subest. Fingimus enim fortunam instar entis intelligentis, quod bona & mala immittit hominibus, R. eam obligari ad benefacientibus minittendum bona, ad malefacientibus Vero inferendum mala, conse- auenter ei non esse jus ad benefacientes malis assiciendum exisimamus. Et hisce notionibus convenienter assirmamus, bene agentem mereri fortunam secundam, male vero agentem foris tunam adversam , ut in priori casu meritum consistat in jure benefacientis ad bona, quae sortuna confert, in posteriori autem in maleficientis obligatione ad patiendum, ut fortuna ipsi sit adversa. Vides adeo definitione nostra distincte explicari, quod notione confusa meriti, qua in judicando utuntur communiter omnes, continetur. Quaenam vero snt ea, quae agens meretur ob actiones suas , sive quas actu patrat, sive quas patrare potest, ex tractatione speciali omnium jurium dc obligationum, quae in hominem cadunt, suo loco eluceset.
Portis L. Philosephiae Practicie Universalis.
617쪽
PHILOSOPHIAE PRACTICAE UNIVERSALIS
De differentia actionum humanarum. . . s
De obligatione ac Lege naturali, Iu
De Deo Legis naturae autore, Praemiis & Poenis, III
CAPUT IRDe Virtute & Vitio, Beatitudine & Felicitate hominis, 3ar CAPUT V. 'De Conscientia. 4i CAPUT UI.
618쪽
IN QUO NUMERI PARAGRAPHOS DENOTANT.
Atiore, ad quas homo per esse tiam & naturam suam obligatur, I a T. I 2 R. ex habitu prosectae quaenam liberae, 15. ex dispositione fi
entes quaenam liberae, M. quandonori sint rectae, 349. quando non prosedant ex Virtutς, 3 α quomo- . . do legi naturae comenienter dete
Ae sitio eo cientiae Definitio 47 2
quinam ab ea liber, 4 g. 48 I. quibus metuenda, 474 quando metuenda, 4 ZZ.478. quinam sit ejus e sectus, 48 r. quid eam comitetia , 48ri quando eam comitetur pudor, 48s .metus, 489 desperatio, 49αira, 49 i. quando tristitiam aueeat, 486. minentur. 40 a. quod hominem reddat infeli- Actionum convenientia & disconve-
Cem, 40δ . nientia cum natura humana num
AEquustentia in seipse quando consci- ω principiam juris naturalis, Isia
per se imputabilis, 644. in se non putabilis 0 . quando per ipsam
essentiam & naturam hominis re-- xumque hona, Ea v di mala, I 26 quaenam hominem maxime deceat, I 09. quaenam determinari possit per motiva ab attributis divinis de-- sumta, a 3- qualis ex Virrute proineedat, 33O. quando voluntati divinae conformis, 278. quom o aἀvoluntatem Dei comporiatur IIS
- qualis sit, quae metu & vi extorisquetur. 484- qualis fit poenae tam tummodo metu aPmis, 38s notio sufficienter determinata, ZIprincipium dijudicandi eut indito casu deficiat, 769. quando culpa aguntis deficiat, II imputatio. Definitio. s . quaenam imputentum 28. S9S. quaenam noimputentur, 329. cur imputentur, ' a. quibusnam imputari nequeant, 366. &seqq. quando imputentur ob dispositionem agendi, g 8. quando ob ejus desectum, g 0. tqvan o ob habitum acquisium fg s. quando ob deficientem s36 quando ob amissum, ηε o. quandis ob defectum attentionis. 664. quan do ob moriam laesam, S 77. qua
619쪽
tenus imputantur obligationi suae satisfacienci, 6I4. quatenus non imis Putantur, 6I3. quatenus imputantur quoad rectitudinem , 69I. 694. quantum imputantur metu panae agenti, q0 o. quando homo sibi im- Putat proprias, q09. quando non imputat, 6oo. cur legi naturae conformes & dita es imputentur, q6. quando imputentur, s9Z. ad quidnam imputentur, 64 . intrinseca disserentia unde Oriatur, I a nes apparenser bonae Cur Per se appetibiles non snt, II apparenter mala cur per se aversabiles non sint, II aniones bona quomodo determinentur g 4. undenam sint talas, s s. num bonarum dc malarum disserentia ab atheo admittenda, 24 Actionet brutorum quando homini imputentur, sys.s 1Z. quando imputari nequeant, 36nctio eoacta. Definitio, q70. quaenam dici nequeat, q8o. num imputari
possi, s86. cui imputetur, g 87 Actio culpabilis. Definitio, 69a Actio eu Va. Definitio, ZI 8, qualis
si pa 3. a quonam committatur, 732.quos habeat essectus, Tag. a 6.
Actis in se bona. Definitio, q6. cur habeat bonitatem intrinsecam, O quomodo se habeat ad appetitum, Actio in se indisti reus. Definitio, 6 O. quando bona vel mala fiat, fi I. quomodo fiat intrinsece bona, 6λ &mala, 63. quomodo se habeat aAnoluntatem L 28. quomodo ad appetitum , III. quando fiat per se appetibilis, Ioo. quando per se a versabilis , Io a. quando decora &
Actio in se mala. Definitio q8. Cur malitiam intrinsecam habeat, 6 . quomodo se habeat ad noluntatem,
Actio intrinsece bona quomodo se habeat ad voluntatem, 29. qualia habeat praemia, 3 I9. cur una Cum omnibus consentiat, & naturalibus actionibus consentiat, IM Actio fratrinsere mala quomodo se habeat ad noluntatem, Io I. quale habeat poenas, 32
actis invita. Definitio, 38 L. num imputetur, os actio lege naturae praecepta quomodo
18 8. quo respectu sit decora, I9ractio decora a virtute non separanda, , 33s Actio deliberata. Definitio, fici . num omnis eodem gradu libera, 6ος cur magis imputetur indeliberata. 6or Actio dolose. Desinitio. 7o a. requisita, pos . essectus, po 6. 7or. qualis st, . , 70 lactio externa quando legi conformis
non ex virtute procedat, g γActio humana ex quibus actibus conis stet, Zo. ubi earum Theoria gene- . Talis tradatur. T
620쪽
Actio impossibilis cur non imputetur, actionum imputabilium extenso, S 23. imputandarum principium generale. 19 Actio ignorantis di errantis num im
Actio inanimatorum quando hominii putetur, g 38. 30. quando im-Putari nequeat, 4
Actio Meogitam is qualis sit, Z49 Aio in Uderat, qualis sit, 76 Iactu incia lilia quaenam si, 698 Actio indeliberata. Desinitio. I. species, 6o4
Actio tete natura prohibita cur discon
veniat cum natura humana, I 88
quo respectu sit indecora, Iugactio lego pem gla num sit ossicium,aa 8. quo respectu si decora , I97 actio libera. Definitio, iam quando ad perfectionem hominis tendat, 49. quando ad imperfectionem, 49. quomodo intrinsece disserant, fi 3. quoad nos, so. & quoad statum
externum, M. quando tendens ad status externi persectionem ad nostra persectionem tendat, ga. quo modo diiudicetur, 7 o. quaenam re quirat ex parte intellectus, Ta. quae nam ex parte voluntatis, 23. quaenam ex parte noluntatis, M. qumnam ex parte facultatis Iocomoti-Vae, 77. quando facultati cuidam contradicat, 78. quando cum ceteris omnibus & naturalibus consentiat, II 4. cur imputetur, Sagnio mala quomodo determinetur,. M. undenam sit, s s Actiones naturales. Definitio, in. cur imputari nequeant ga0 quomodo fiant imputabiles 33 . determinatio cum liberis per easdem rationes finales, Q. ε8. per diversas, 47 Di mea necessarLe. Destnitio, Lanctio obligationa earurar a quatenus imputetur, si is Actio polluetis Definitio 24. quando ob desectum attentionis libera, Moio privativa. Definitio, a 4. quando ob defectum attentionis libera 44 Actiopermassa quamnam habeat obligationem, 20
Actio per se appetibib, qualis sit, rosaversabilis qualis sit, Io 8. quaenam sit, Io bona quaenam sit, I 4. II mala quaenam sit, I 76. Ir actio recta. Definitio 64.requisita, 8 o. a quonam libera esse debeat, s. lege
naturae praecepta, 189. cur hominem maxime deceat, I90. cur m
xime decora, a Iactio minus recta. Desinitio, 64. tur
hominem maxi e dedeceat, 2 Oo. cur maxime decora, a Iactio voluntaria. Definitio, fg quando sit talis, 684
Actus obligatorius. Definitio, I 2IAI vunti cur factum alienum imputetur, 67 ad uum. Definitio, a 4o. in quibus actionibus, spectetur, 24 I. cuinam, obli-Diuitiaso by Corali