De Iustiniani institutionum compositione ...

11쪽

prassertim in posterioribus libris talo quid non rodoat, valdo

eum Θrraturum sae consentaneum est. Idem fiat, si quis,

quod Ι 12 8 logitur praesente eo qui adoptatur et non contradicente nec non eo qui adoptat, compositori prioris partis imputare volit desumptum enim si s Cod. ΙΙΙ47, 1. Ex iis igitur, quas detractis omnibus quas debentur

antiquioribus scriptoribus restant, enucleandum nobis est, quae differentia intor prioros si posteriores Institutionum libros intorcedat. Quam cavo speros prima statim specie deprehensum iri immo qui obiter rem tractaverit, non dubito quin frustra in e laboraturus sit, ut dono indaget exempla.Rsputandum enim os in Institutionibus componendis occupatos fuisse duos viros, qui cum simili modo ducat isdsmquo doctrinae elementis eruditi eodem munere iurisprudontiam docendi fungorentur atque ad nstitutiones componεndas appollati eodem tempore eademque in urbe scriberent, nsess-sario si non aequabiliter at tamen similiter rationsm consormaverint. Itaquo non tam in toto orationis habitu quam in usu singularum vocum locutionumque differentia, si qua est, indagari poterit.

Quam saepe priorum et posteriorum librorum usus dicendi adeo consentiat, ut obiter inspicientibus ab una eadsmque manu compositi esse videri possint, magna xemplorum,

quae congessi, copia cum demonstrare possim, pauca prosoram:

1. Rodundantiae uterquo compositor ita studet, ut ubi unum verbum si una locutio sufficiat, pluribus utatur. Sic nonnumquam synonymis eadem res declaratur Io,

te si ae simpliciti diligentissima atque eae actissima si multitudine ae sarietate scis. IV 3, 6 eae multis variisque causis it 2, 11 firma atque immutabili ulli 2, 5 finis quidam et terminus il , 3 una atque impleae libertas tes 7, 2 plenissimum et perfectum roburti 12, 3 litterati et erudit ill2o, pr. magnas et longa Speregrinatione3.

12쪽

ΙΙΙ , 14 specialiter et singillatim li6, 10 satis obscurum atque nube plenum et undique confusum li14, 3 desidiae atque neglegenti uellΙ l, 3 perferresue deponere ira, i consilium dedit atque hortatus est 4, 8 pulsatum τε rberatum v lj 6, 23 horta Meonsilio ne i 15 4 plerumque et fere emper.

2. Quanta cura in oratione varianda in omnibus libris posita sit, ne eadem vox saepius afferretur, ex his locis intollegitur I 2, 2 gente humanae . . . Omnghumano gener ill2 10 memoriae mandarent . . . custodirent lib, 3 quum promulgavimus inter nostras deci8iones . . . quae inter imperiales radiat sanctiones j 0, 3 potes . . . licet . . . permittitur il l0, 7 prohibere . . . impedire t 20 4 iussu praesidis . . . 20, 5 iussione praesidis it 22, 3 finitur tutela ... 22 4 omnis tutela per i l 25 5 vacationem . . ., 6 eae cu8ationem l 'Ι 7, 3 ocabatur . . . appellabatur, cupiente . . . studentes 13, 6 7 praeterire . . . omittere ii 14, pr. licebat . . . permissum est j 20 9 detracto . . . de ducto ii 14, ii omnibus parendum est . . . cuilibet ob temperare satis rat. III 1 14 antiquitas, 15 etustas, antiquitus j 3 4 pepererit . . . nianae fuerint j i5,6 si ea ita non unt . . . t autem ita se habent i 19, 20 stipulationem valere . . . tenet obligatio . . . stipulatio vires habebit . . . sal et stipulatio JHV , 5 aestimationem solvere . . . , uestimationem praestaret 4, 6 actio dabitur . . . competit actio . . . admittatur acti l 4, 10 poena imponitur

. . . poena irrogatur.

3. Nonnumquam enuntiati secundarii Vol potius constructionis accusativi cum infinitivo quae dicitur), quod ex verbo dicondi vel sontiendi pondet, subiectum, si accusativo pronominis domonstrativi officiendum erat, qui ex eis quae praecedunt facile suppleretur, omittitur.

3 I 11 12 Apud Catonem bene scriptum referi antiquitas, serpis a domino adoptati sint, eae hoe ipso posse liberari nominativus aersi

13쪽

Π 23 9 serum deliberare debet is eui restituitur hereditas, an eaepediat sibi bestitui l III 8, 2 quaerebatur . . . num evanescat adsignatio sed placuit manescere ii 4 4 plueuit furacere, quod aliquis diligentium adhiberet quam si praest terit et . . . rem amiserit, i securum esse iri 6, 29 aestum ei dedimus hypothecam praeferri autem aliis reditoribus

4. Saepe plures enuntiationes relativae, quae ad idem substantivum in enuntiato primario positum pertinent, per asyndeton componuntur: ut essent qui iura publiea interpretarentur, quibus a Caesare ius respondendi datum est, qui iurisconsulti appellantur iri 1 40 oeantur autem stipendiaria et tributaria praedia, quae in provinciis sunt, inter quae nec non talio praedia nulla disserentia est l

II 6 12 eroeptis fratre et sorore emancipatis, qui ... socantur, qui etsi capite deminuti sunt tamen praeferuntur.

5. Non raro ubi particula si praefixa est duobus enuntiatis, qua coniunctione et vel similibus inter so coniuncta sunt, verbum prioris enuntiati subiunctivum modum, altorius indicativum praebst, vel rarius contra: a 23, 5 si idoneus non sit . . . nec tamen fraudulenter negotia administrat Ι 1l 5 si datus fuerit miles

vel flius . . . emancipatus est; l8, 5 si egerit et superatus est tm 1, 7 si . . . eaeheredatus fuerit et . . . institutus esti 25, 6 si . . . contracta societas sit et ni negotio impositus est Ι 13, 2 si quis . . . pecuniam stipulatus fuerit neque numerauit 6 4 si res tradita fuerit . . . necdum eius rei dominus metu e 8t.b ΙΙ 23 12 si . . . commisit . . et res possit manifestarii ΙΠ 29 4 si . . . inter se consenserunt . . . deinde placuerit

14쪽

6. Antecedenti nuntiato condicionali, cuius in initio legitur si quidem, si quis, si opponitur aliud enuntiatum eiusdem naturae per quodsi, veluti 24, 1 si quidem aiscriptum fuerit . . . quod si non fuerit adscriptum JHV 17, 5 ii quidem iste fundus commode regionibus divisionem recipiat. Quod si ommode dividi non possit . . . t Alia exempla

leguntur I l, pr. 23, 6 II 1, 25 20, 4 20, 20 22, 3;23 12 ΙΙΙ 2 6 19, 3, 4 23, 3'; 25, 1 26 8 IV 4 5;17, 3.7. Nonnumquam in omnibus quattuor libris post ut consecutivum indicativus ponitur, cum inter ut o verbum finitum complures alias nuntiationes interpositae extone, veluti: 6, 7 eveniebat, , qui . . . licet . . ., tamen si . . poterat i 25, 18 in tantum ut licet . . ., qui . . . adiecit se . . . dare, tamen acc. c. ins) Moripserunt les 17 7 usque adeo ut, si . . . Ovem et . . . aut quia . . . id non perfecimet, ... cautum est i 6 5 adeo ut, si ..., valebit liΙU 1, 16 ita tamen ut, quemadmodum . . . latuit . . . im liter nos aco. c. ins iubemus il 2, 7 id rat ut, quamvis . . ., qui . . . aut preverit . . . nihilominus . . . admittuntur il Wi,14 adeo quidem ut, quamvis . . . nihilominus competit actio furti. Atque consulto ab utroque compositor ita scribi indointollegitur, quod Vob, 5 id est ut, quamvis . . ., tam- inon . . ., e . . . retinere possessionem videtur, qui locus in

Gai Institutionum libro IV 15 legitur ibiquo subiunctivo modo videamur9 insignis est, modus indicativus substitutus est. Cons. etiam II 7, 2 cautum est . . . ut . . . . debebatu cum Gai inst. ΙΙΙ cautum est . . . . ut . . . debeatu . Post ut consecutivum sequitur infinitivus III, 3 conpeniense8 ut ... 88 et cons Lachman ad Gai. ΙΙΙ 160 n. 42. σέ. Sod is his ot similibus minime sequitur unum Virum omnes quattuor libros composuisse. Quod si ita esset, cum non paucae ex cit vocibus docutionibusque, quarum rusus idem is quattuor Institutionum libris, in illis lon-

15쪽

stitutionibus Codicis Iustiniani redoant, quae sodem sere quo Institutiones tompore composita sunt, eodem iuro has quoquo idom qui Institutionum libros consocisset compositori attribuor licsrst. Quod non fieri posso nomo est quin videat. Immo si iudicandum videtur Utriusquo Ιnstitutionum partis

usum loquendi saepe per omnes libros eundem esse concedendum est. Quae portio, est autem maior, quia non divorsa est a communi usu scribendi, quem familiars fuisse illius tomporis iureconsultis eas constitutiones testes extant, quas promulgatae sunt ustiniano imperatoro, repraesentat tamquam ea quae uterque composito tempori suo obet; quae autem restat minor portio, in qua alter ab altor dissentit, a continet quae utriusqu0 propria sunt. Nunc singula cum singulis comparemus, ut appareat,

qua differonti intorcodat inter librorum I. I et librorum III. IV usum loquendi. Od. Substanti Va. 1. Arbitratu II 18, 3 lieet non fuerit diserum boni uiri arbitratu debere eum repleri sciis arbitratus, arbitratur I 15 4). Quamquam boni viri arbitratu tamquam sollemni mors dictum Videtur e8SB. arbitrio II 15, 2 totus dies arbitrio solsentis tribui debet j 24, 1 si alieno arbitrio pretium permissum fuerit istasm g si alieno arbitrio merces permissa fuerit. 2. Atroeuuteo 16, 1 qui servi poenae eoiciuntur

atrocitate sententiae δια το τραχυ τῆς κατ αυτῶν ἐξενεχθείσης ποφασεω o.

In libris III tes avis logitur II 2, 3 putidiatim

asperitatem iuris civilis corrigentes την πο των σοφων εἰσενεχθεισαν τραχυτητα l Ι 8, huiusmodi asperitatem . . . revuendam erae τὴν τοιαυτην ἐξέβαλε τραχυτητα).3. Facultates res samiliaris ius patrimonium W14 4 saeuitatibus lapsus . . . debitor. raeterea saeuuas potestas legitur ΙΙΙ 8, 2 datur autem haec adsignandi

faculta ei, qui . . . ut . . . et . . . liceat.

16쪽

In prior Institutionum parte ignificat o familiaromsivo patrimonium I 20 4 si non sint magnae pupilli α- eultates il 20, 5 si facultas pupilli εἰ adulti usquis GaD solidos valeat. otestati autom notandae inservit in prior Institutionum parte vocabulum licentia: Ι 9, 1 ut esset eis licentia . . . donare vel venderet ΙΙ 9, 2 partem tertiam retinere . . . licentiam Actebat ΙΙ 1, 6 cuius onstitutionis tenore perspecto licentia est nihil eorum quae ad praefatumius pertinent ignorare j II 10, 10 licentiam concedimus ... testimonia praestare t ΙΙ 20, 23 data est licentia . . . optare δεδωκε γάρ παρρη)σίαν). Vox licentia in libri II 6 IV non legitur, cuius vice ibi usurpatur ΙΙΙ , 5 nostra --stitutio . . . manumissionem facere dedit δεδωκε τὸ λευθερουνhi III 12, pr. creditoribus datu . . . bona po88idere δέδοται τοῖς κρεδίτωρσι παρ ρησία).4. Quaestionis ad ius portinentis Oxpositio in libro II voce tractatus Oxprimitur II 20, 23 et diligeritiore traetatu hctito et hoc in nostra constitutione additum est. Eadem vi langitur id vocabulum apud compositoro librorum II sto, qui praeterea usurpat sermo, quo prior Institutionum pars caret, veluti ΙΙΙ 7, 3 constitutio quam . . . compendioso tractatu habito composuimus ij III 9, 5 eam . . . compendio80

8ermone supervacuam ostendimus.

5. Specie opponitur generi ita, ut illo vocabulo id significetur, quod minus late pateat, hoc id quod latius pateat: 2 4 plebs uinem a popula eo dister quo species a generellΙ 1, 27 si inersae materiae sint et ob id propria species faeta sit j III 5, 4 consanguinitatis ius species est a m-tionis i ΙΙΙ plures species successionum, D. III 1l, 7;l3, 2 23, 2. dom vocabulum significat singularem casum' in sola priore Institutionum parto I 9, 2 hoeque a nobis dispositum est et in ea specie, ubi parens . . . licentiam eae anterioribus constitutionibus habebat ΙΙ 20, 27 sed ne huiusmodi species penitus est sine iusta emendatione derelictu I 23, 6 utroque senatusconsulto in hac specie concurrente. Componsatur in libri II stes voce casus, voluti IVG, 'eadem aequitatis ratio etiam eo casu interveniebat. 6. Status condicionem significat I 5, 3 in meliorem

17쪽

statum reducere et in pristinum statum reduaeit, Ι 8, pr in meliorem statum de rimus, I 20, 23 in meliorem statum reformatum est. In locum talium enuntiationum substituitur IV 2, 1 melius . . . constitutionibus pro hac parte prospectum

est ut . . .

7. Pro furti sitium, quod exta II 6 4 quippe ea res in furti uitium non ceciderit cis testamenti ius nitiatur I 17, 1), legitur IV 1, 12 res in furtivam causam cadit. ο6. Ad ii est ii R. 1. Firmus is est, qui infringi non potest: I 2, 11

naturalia iura . . . emper firma ... permanent; D. II10,14 testamentum firmum constitutum iras ademptio legatorum . . . firma St. Vno quo in posterioribus libris occurrit loco eandem vim habet quam robustus sive corpore validus IV 3 8 cum alius firmior retinere mutus potuisset υνγ Λίρου

2. Adiectivi latus i. s. amplus ac tamquam Voluminosus'), quod in libris De I no semel quidem legitur, comparativus in doliciis os librorum I et V compositori. Itaqu0 I 10, 1 ieiuna ac simplex fit Digestorum, quae

hoc loo primum cituntur, mentio quas in libris digestorum seu pandectarum e veteri iure collectarum enumerari permisimus copiosior illa est, qua constanter atquo ad taedium

usque utuntur libri III et ΙV ΙΙΙ 2, pr quod eae lutioribus digestorum libris perfectius apparebit IV 6, 2 inlatioribus digestorum libris lGV 6, eae latiore digestorum seu pandectarum solumine l6, 7 eae latioribus digestorum libris i 13, 6 eae latioribus digestorum seu pandecturum libris i 14, 3 eae latiore digestorum volumine. Cons etiam infra sub nom. 3. Legimus quidem ΙΙ 9, 2 eae anterioribus constitutionibus t L 11, 6 anteriores leges quo cum Suoongruit III 2, 3' iurisprudentia iunior . . . anterior. Ss qui ΙΙΙ 9, 12 0 23, 2 vocantur anteriores principes οἱ πάλαι βασιλεῖς), iidem audiunt III, 2 cum retrob

18쪽

principum με μιεν γαρ παλαι βεβασιλευκοτες dispositiones . . . solebant. 4. Nec secus II 8 pr. re se aeus muliebris fragilitas

in pernitiem . . . converteretur.

III 3, pr qui per feminini se aeus necessitudinem sibi iunguntur il 5 2 per feminini se aeus personas hasc locutio quasi solismnis fuisse videtur apud iureconsultos j 6, 1 quin

. . . eae feminino eae propagatus est 5. In libro Π vocabulo mobilis opponi solet immobilis, in libri II stes autom res soli veluti II 6 pr. ut . . . rem, si mobilis erat, anno ubique, si immobilis, biennio tantum in Italico solo usucapiat, et post nonnullas lineas interpositas continuatur ut res quidem mobiles per triennitimusticapiantur, immobile vero per longi temporis posses

sionem.

Contra in posteriore Institutionum parte ΙΙΙ 19, pr. omnis res in stipulationem deduci potest, sine illa mobilis sine soli sit is IV in mobilibus rebus . . . in invario-nsius, quae circa res soli sunt i 15 4 ut ille sinoa et in re soli et in re mobili. Quamquam etiam II 8 pr. legitur

in soli . . . rebu8.

ο7. d vir Ni a. l. Aperte apertitia, apertissime legitur ΙΙΙ , si plures sint gradus adgnatorum, aperte leae XII tabulari prorimum vocat i 29, 3 apertissime innisi i 29, 3' apertius cognoscere j IV it 6 quae omnia apertius σαφέστερον . . . in ipsis rerum documentis apparent si , 28 constitutio aperte σαφ 0ς . . . disposuit i 14, 3 pertius

In libris I sto aperte frustra quaeras eius locum occupat evidenter, quod quidem in libri II stes nusquam occurrit I 20, 27 quod evidenter σαφεστατα eae ipsius eonstitutionis lectione larescit 8 2 sed etiam hoc evidentissima ratione statutum rat in comtitutione, quam . . . σαφεστατ ὶ διαταξειJ).

19쪽

2. velle adverbium adiectivumve abomus: α ΙΙ 1, 14 adoptione facile per emancipationem soluta, se ΙΙΙ 9, 9; IV 6, 33. II 5, 1 quum facile est . . . Olligere, D.

IV 11, pr. 14 3 IV 6, 33 promissori uollitis sit

illud solvere. IIuius vocabuli, quod in duobis prioribus libris smia

tantum legitur Ι 20, 3), vico fungitur: ad α I 1 2 ad

quod . . . in magno labor . . . 6rduci potuisset ad q)I 6, 7 Mod uis ad eos res, quae olo continentur, X- peditius procedit. 3. Ad vim comparativi gradus i augendam usus est compositor posterioris Institutionum partis advorbio, quod ost

longe pro multo ' III 1, 12 longe minus J 23, 3 longe minor II 6, 7 longe fucilius il IV longe pluris LIV

15, 4 longe commodius. In priore parte eodem pacto multo usurpatur: ΙΙ10,11: et multo magis his qui . . . li 20 34 et multo magis libertatem. iraetore legitur II 20, 31 longe magis. 4. Adverbium proprie oro' bovora in libris ΙΙΙotes quodam studio poni videtur, se ΙΙΙ 2, 2 2, 5 2 6;6, 4; 4, 2 24, 1 27, pr. 1. 3. 5 IV 3, 1 6, 7 15, 1.

In prioribus libris non modo non legitur, sed ne compensatur quidum alio adverbio. Nonnulla autom o prioribus libris congessi exempla, in quibus quo loco suturum fuisse, ut posterioris partis compositor, si illa scripsisset, proprie inculcaret existimem, hoc signo: indicavi: 11 10 feminae quoque III 27, pr. obligationes,1 adoptare non Ῥ088unt, quae non proprie quidem quia . . sed eae initiassenti contractu nasci intellei id quas do a re exposuit ostfflin in libro Latoinisohound romanisohs Κοmparation pag. 37 sqq. et quas idem nuper addidit in Arelli fur latoinisoho Loxihographis vol. I ag 93 sqq. raonis IV 11, pr. multo magis oeurrit eat autem o Gai inst. IV 90 multoque magis debes satisdare mihi depromptum. IVG, pr. t 7 proprie significat singulariter': nam si quid in his proprie observatur, separatim ostendimus il illud p rip Hi e ser

20쪽

guntur, sed tamen, quia , quasi eae contractu nasci videntur. principis . . . adoptare po88unt

10 9 si uror tua po8t divortium eae alio fliam procreaverit, haec non est quidem prinigna tua; sed Itidiantis huiusmodi nuptiis abstinere debere ait. 26, pr filii autem superstites tantum ad tutelaeve cura muneris,aecusationem prosunt defuncti l non Omni sed si in bello amissi sunt, quaesitum 68t, an prosint Et constat . . .

tatio legata sive aliquo modo constituta it, neque Mu8τidetur neque usus fructu8, sed quasi proprium aliquod

5. interius his locis logitur II 6, 7 eae his palam est intellegere, quemadmodum ulterius quoque gradus numerare debemus PII 2, 3 sorores ulterius non capiunt Γ 1, immo ulterius furtum manifestum aetendendum est j IV 6, 21 ulteritis autem nulla actio aetenditur. Non idem, attamen aliquatenus simile quid atque ulterius, significat latius ΙΙ 11, 6 quod nostra constitutio latius extendens permisit omnibus; in libris III o Ι advorbium latius ne semel quidem deprehenditur. i6. vulgo i. e. non iustis nuptiis contractis in utraque parte quamquam divorsis verbis adpositis in usu ost III 3,7vulgo quaesitus stius ira 3 liberos, qui vulgo quaesiti suntlib, vulgo quaesitos i 4 pr. quoniam vulgo

V l5, 1 sunt tamen qui putant proprie interdicta

ea vocari quae . . . Sed ια-- optinuit . . .

III 4, 1 non propris locatio et conductio contrahi intellegitur, sed eo nomine praescriptis verbis otio du-

tur. Praspositi ultra per omnes quattuor libros sodem modo usur