Quaestiones Plautinae et Terentianae ad religionem spectantes [microform]

12쪽

um iam per aliquot tempus Plautum Terentiumquo tradiassem atque adamavissem, opus mihi non inutile et lepidissimum esse videbatur exponere, quid hi poetae de dis rebusque divinis sensissent et statuissent. Quas quaestiones in his ipsis poetis eo putabam esse gravioris momenti, quod ea aetate floruerunt, qua magis magisque ut Cicero loco qu0dam dieit, abundantissimus amni Graecarum artium et litterarum et Oogitationum in agreste Latium influeret. i 5 eque tamen etiamsi Romana religio temporum ursu ersraeeos permutata ess, id quod primo . Chr. n. aedulo petiectum esse videmus, opiniones volgi a maioribus tradit et vet tale aeratae repente sed paullatim modo assae saetae sunt Quid autem ad has mutandas praeter philos'phiam maiorem Vim habuisse putas quam mediam quae dieitur et reeentiorem eo moediam atticam, uius ex fabulis cum Plautus et Terentius suas omposuissent, seri non poterat quin etiam in rebus divinis illius comoediae poetas saepe secuti multi lodis Graeea eum Romanis miscerent atque eonfun- dereti Dy Plautus vero eum erentio comparatus, qua erat

r Liviusi ad antium 213 a Chr. n. 25. I. hoc tradu: tanta religio e e magnae ex parte externa civItatem incessit, ut aut homine aut dii repente alii viderentur factis quam sententiam b ad Verbum

13쪽

CL Luebisrti commentationes pontificales, Berol. 1859 p. 122:-Fuisse quaedam sacrific1 in quibus salva religion exta quoque Pro fanari soleant, est definitio p. 250 ostendit:.-prodiguas hostias esse quae consumantur, ' quiue quamquam iusto breviora sunt, res lamen docet, de integris victimis intellegenda osse . Plurimorum longe sacrificiorum haec ratio fuit, ut exta quibus litatum esset, diis Polincerentur, Viscer h. . carne profano usui reddita popula consumerem fudi Do eiusmodi sacrifitiis apud lautum cogitandum non est..

origino et educatione, eum volgo usu coniunctior erat, quia enon miramur, quod alium in his rebus quam hi loeum obtinet; nam etiamsi Terentius servus erat aerenti Lucani

senatoris, tamen ab ineunte aetate ut libertus edueatus postea oum multis nobilibus lamiliariter vixit, sertur vixisse maxime eum Scipione Asricano et Laelio, quo actum est, ut cum religiones volgi et nobilium illa aetate valde diversae inter se essent speetem in hac re a lauto alienissimam praebeat. Ut enim apud huno di deaeque summam auctoritatem habent ne quicquam nisi cum dis volentibus Ufit, formulaequo illae ita me di bene ament, et di te pedi dant similesve milies nobis occurrunt et fiducia deorum qui rebus humanis onsulant atque provideant est firmissima, si Terentius non solum multo rarius quam ille deos commemorat, sed omnino in his rebus languidus est et aeno frigidus. Quare in hoo libello maxime lautum tractari

consentaneum est, Terenti sententiarum interdum tantum unam

alteramve aut ad supplendum aut quod per se notabilis sit adici. Sed iam ad singula aceedentes initium unde melius

capiemus quam a sacrificiis, quae omnium religionum undamenta sunt eaque ita necessaria, ut sine aerificiis quaelibet religio omnino nulla esse Videatur. In omnibus sacrificiis diseernuntur exta et viscera haeceduntur, illa quae ex felle, pulmone corde omento, donStant

diis pollucentur et cremantur; i vide Marquardi romische Staias- ver aliun ΙΙΠ p. 176. Quod discrimen lautus, etiamsi vocabulum viseera haud ei ignotum est, tamen non sem

14쪽

vavat. Nam primum quidem duobus locis ubi viscera reperiuntur, in Men. v. 858 sq.: Faciam quod iubes securim eapiam Deipitem atque uno senem osse fini dedolabo assulatim ei viseera, et in Mil. gl. v. 28 sq.: Pol si quidem

conisus esses per corium per viseera, Perque os elephanti transmineret braechium, non ad religionem et sacrificia spectant sed interpretatio Sehoemanni ad te de deor nat. l. II 6 18, omnia praeter cutem, ossa, sanguinem declarare Viseera plane sere in nostros loco quadrat. i). lautus igitur exta in utramque partem Valere voluit in seud. V 26 sq.

diei leno: Respieiam isto pretio nam si saeriscem summo Iovi Atque in manibus exta teneam ut porriciam, interea laei Si nori quid detur potius rem divinam deseram; μos ibidem . 329: minim me extis plagari volo; ul. v. 564 sq.: Quin ossa a pellis totust, ita cura macet, Quin exta inspicere in sole vel vivo liget; oen. v. 2. 10: exta Votui prosicarier, ibid. v. 18: Condigne haruspex non homo

trioboli, Omnibus in extis aibat portendi mihi malum damnumque: ε ibid. 5. 4 35: Nimiae voluptati est, quod in extis

nostris portentumst; his omnibus locis exta eae sunt hostiae eaesae partes, quae cum ad deorum voluntatem cogno8eendam inspectae sint, in aris Omburuntur. Neque ver raro

fit, ut eas animalium partes signi fident, quae eduntur, ut . in Stichi v. 251: Iamne exta eo et sunt quot agni laeerat γμΡOen. v. 2. 44: Eamus intro dum exta reseruntur; 3. 3. 3:A,Interibi attulerint exta atque eadem mulieres, Iam ab re divina credo apparebunt domi; ε 3 6 9: Extis sum satur laetus probe. Restat unus il glor locus 708 sq.: Ei eo ali) apud med adsunt me curant, visunt quid agam, quid Velim . . . Sacrifieant dant inde partem mihi maiorem quam sibi, Abducunt me ad exta med ad prandium, ad cenamVoeant, quem locum non- aliter interpretor quam ut exta

15쪽

nthii sero aliud significent quam enam faciam; est Rues

apud Graecos quoqne σαλαγχνα duplicet intellegium :habent in Eupolidis sabula quadam Aa,οις XXII ein. . .

17M το χαλκίον θέρμαινε δημο καὶ θυτὶ πεττειν πινα - am , in σαλαγχνοισι συγγνωμεθα,μ σπλάγχνα Mnes. Sunt Eb quae eduntur; si Aristophanes quoque in quit. V. 409 sic dicit: ουτοιμ υπερβαλεῖω Ἀναιδεία μὰ το IΠοσειδω, ηυιτὶ γῆ re αγοραίου Λιος σαλάγνοισι παραγνοίμην , is V. V. r. 1524. Pae. v. 1040 1092 1105. Ρlut 1130 quin etiam verbum formavit σαλαγχνευειν - σαλάγχνων μετο λαβεῖν in Re v. - , 11 15 Αv. 984. - In thenionis vero astra et75 V. 17. 18. Mein p. 1l65ylegitur: , μενετε καὶ νυν των - ονμ ιν - . μενοι τὰ in να τῶ Θεοῖσιν πτωσιν φλοί . . hoe loestri σπλάγχνα sunt exta quae dis eremantur. ef Aris Av. v. 519. . Saerifieium ipsum summa religione, diligetitia, sollieit dine teragatur necesge est, et vitis vel minimo commissb piaeulum contraetum videbatur Quanto vero maiori crimini Romanos dedisse putamus, si quis dedita opera adrificium interrupisset Lenonem igitnr, quod hominum gehus semper ut perVersissimum omnesque res iam religiosas quam h manas neglegens poeta describit - vide cure. V. 499-511,

s. v. 197. 276 360 sq. 906. 975 1095; Rud. V. 16 sq 346 651 sq. ersa v. 244. 406. 583; poma. . 1.1 30 sq. '4 2 7 sq. - si in s. v. 265 dicentem adit: nam si saeri ficem summo Iovi Atque in manibus exta teusiam ut porri- iam interea loci Si tueri quid detur, potius rem divinam deseram, his verbis eum odio deorum et hominum dignum esse declarat. Neque vero ab hoc iddo multum differt loeus Poen. II. 12 sq. Quo tempore res divina saetenda sit si quaerimus, beXPlauto hoc apbaret, quam primum hominem huic mei satis sacere debe re. 3 Si quis ex itinere evertit, priusquam Suq salutet vel ipΗ prandeat, in tempIum Brgit, tit aut deos

omnino do hac re f. isse I. i. p. 168 Sq.

16쪽

salvi et aut pro auxilio quod in via sibi praestiterint, gratias iis agat. Tales loci sunt in Amph. v. 967, Bacch. 347, Stich. 534, 23. Sequitur ut de rebus quae in sacrificiis usui esse soleant pauca adnotemus. Multis enim loeis poeta turis mentionem facit, quod summentum si arquardii l. i. p. 165 credimus, Romae hq ante rei publicae liberae finem adhibitum esse nobis statuendum est. Nititur . D. ille loco notissimo Ovidii staff. l. 1. 339-346. nos versus quamquam nonnisi ad D vidi ipsius tempora reserri posse cum Marguardtio puto,

tamen mea setitentia emeere non possunt tus prioribus temporibus Romae ignotum fuisse, sed eo modo interpretor ut Romanorum commerci ea aetate usque ad Euphratem propagato mi usum maiorem suisse dieam quam antea Iam priore temp0re eo usos esse Romanos Cato dicit r. r. 134:.Romani deo operantes praesantur ture; es etiam Val. Max.

1.1.15 ad pugn4m Cannensem et anno 4564. e. publice tusae vinum aeriseiis praebitum esse dicit Livius X. 23. Plauto uo pertinent Amph. V. 40, oen. . . , Ul. 24. .

nommemorantur ore saeres, qui si quis mente aptus erat sacrifieabantur ut insania liberaretur es. Hor. 8at 2 3. 165 ses. um 279. De producta a in sacres cs. iis hel. - Op. II. 587, de sorma nom. plur Bueehel lat. dedi. p. 38. Hostiae et victimae nobis Oeeurrunt in s. v. 326-329:. Pseudole, aedere hostias, Victumas, lanios, huic ut ego sacri fidem summo Iovi. Nam hic mihi uno est multo potior Iuppiter quam Iuppiter μ; :ἡNolo victumas, mininis me extis placari volo. Vintumae igitur videntur maiores fuisse quam hostiae; nam hae voce hostias et victumas Ballio compre hendit agni autem inter vietumas non habebantur; nam d. minae nomen suisse ovium Varro nos oeet, qua de re Ι rengius ub6mmo disputavit ad s. V. S. S. X deteris

Iodis lautinis nihil disdimus quod sit dignum memoratu: os Amph. V. 1127 Rud. 23. oen. 2. 2 4 2. 25. 27 Epid. l74 sq. Rud. v. 273.

17쪽

Ρiaeulum autem in uno Truo versu 223 commemoratum: ἡ Piaculumst miserere nos hominum rem male gerentum',

hoc Oeo id quod piandum est significat, cum alias etiam id esse possit quod ad piandum utile est. Huc pertinent adieetivum piaeularis Ep. 139 et verba piandi Asin. 506i lin. 291 et expiandi Most. 464), quae cum propria et solita signifieatione posita sint, interpretatione n0n pus est. Similiter res se habet in verbo monstri Asin. 289, ost. 505, oen. 1. 2. 1 et verbo prodigii Bacch. 1141), in adiectivis saeer' et sanctus similibusque vocabulis quare

hae praeterire 90Ssumus.

Nihil autem in aerificiis magis opus est quam integritas et anetimonia, omnesque gentes nisi puris manibus diis supplicare vel puris vasis saerificare non audebant. Comp rare licet catholicorum ritum qui priusquam in templum ingrediantur in atri aqua lustrali se aspergunt ut purrimente Deum preeari possint. Apud Plautum ipsum hi ritus diligenter observatur ut in Amph. V. 1126: iube vasa pura aetutum adornari mihi; ibidem 1094 manibus puris Aleumena invocat deos immortales praeterea es Capt. V. 861, Aul. 579. 12 atque ipsas verbenas quibus ad saerifieandum utebantur Donatus ad Ter Andi . . . . 11. dicit esse omnes herba frondesque ex aliquo loco puro decerptas;

es castas verbena apud Hor. arm. 4. 11. 6.

De alio quoque ritu Romanorum didendum est Plautus dicit in Amph. v. 1093 Aleumenam parturientem invocasse deos capite operto qui utrum Romanus an Graecus mos sit si quaeritur ave rellerum sequaris qui aperto errore eum de Hercule eiusque ultu disserat, rum Myth. p. 52)queni deum Graeco ritu Romae ultum 88 constat, didit, huic de saerisoatum esse Graeco ritu, h. e. dapite operto. Qua de re iam Maerobius, ut huius ultus scientiam debemus, aliter statuit; ih tradidi enim in maturn. l. III. . n.:

3 Itemque Pluttarchus in quaest. Rom. cap. 9 Λιοὶ τί το ς θ εοὸς

18쪽

hcustoditur in eodem loco ut omnes aperto capite sacra

laetant hoc fit ne quis in aedo dei Herculis habitum eius

imitetur; nam ipse ibi operto est apite. Varro ait Grae- eum hune esse morem quia sive ipse sive qui ab eo relicti aram maximam statuerunt, Graeco ritu aerificaverunt; os ibid. Ι 8. . to mos aliis quoque exemplis comprobatur ut id in libro de deor nat. II. 3. 10 os etiam acta hau arV. Heng. p. 79 in pronao aedis Congordiae . . velato capite . . sacrifieium indixerunt. Prop. III. 284 45.

Pluribus odis pidie sabulae Plautus fidicinam in Seaenam produxit, quae dum res divina fieret eantaret 315

e ci); si hoc fecit, ne Vera causa cur arcessita esset cogn0seeretur haec enim fidicina erat puella Stratippoetis- morem Romanorum minime servavit ne apud Graeco κιθαρίστριαι

vel ψαλτριαι in sacrifieiis cantantes mihi occurrerunt os Hermann ottesd. Alterth de Griechen p. 226, 16 et ad tempus apud truseos tantum hoc in usu suisse seio, ubi citharistriae in aerisciis eanentes non raro reperiuntur os Muelle die trusher H. 200 adn. 11. Aedes autem deorum in Plauto nunquam templum nominatur, sed omnibus oeis aedes sacra vel sanum vel delubrum in uno Poen. . . . ); de signiscatione vocabuli

templi in duobus locis laeatinis Rud. 09, Mil. 13 vide

Nisse l. i. . . Interdum poeta de ara loquitur oranio servus in Most cum in hunc locum confugerit neque quemquam sibi hic noeiturum esse sciat vel dominum suum ludere non dubitat, et in Rud. v. 694 sq. duae mulieres ne lenonis in manus ineidant aram Veneris conseendere pergunt cinqua siquis onsederat neque ipse malum timebat ne cuiquam uno de ara depellere vel deripere licebat ara est locus divinus ut ait Tranio in v. 1104. Quodsi tamen Plautus in sabulis illis lenonem et dominum minantes fecit se igni et sarmentis allatis eos ab aris esse depulsuros, ea de causa hoc videtur seripsisse, ut impietatem et improbitatem lenonis et erudelitatem domini describeret Legem quidem, ex qua

19쪽

fugitivi ho loco ab omni tuti erant impetu, non 'Vimus;

exstitisse eam et per se credibile est et inde olligere licet, quod lautus certo timuisset ne speetatores ρrba sua non intelleetur essent, nisi eiusmodi lex etiam tum Romae -- . luisset apud Graecos nihil usitatius fuisse notum est quam τὸ καθίζειν εα τὸν βωμον. : Transeo ad res augurales, quae etiamsi non magnam certe aliquam vim apud poetam nostrum habent. Sed tam magna est in his rebus apud Romanos consusio, ut haud raro loci inter se contrarii reperiantur, id quod Graecorum auetoritati tribuendum erit Plautus quidem in Aul. v. 624 sq. dicit: Non temerest quod corvus antat mihi uno ab laeva manu, Simul radebat pedibus terram et voce rodibat sua; in Asin autem V 259 sq.: Impetritum inauguratumst: quovis admittunt aves, Pleus et cornix ab laeva, 'rvus parra ab dextera Consuadent. Quibus cum Versibus consersi placetinor earm. III. 27 ers 11-16 hoscinem Orvum prece suseitabo Soli ab ortu Sis licet felix ubicunque mavis, Et memor nostri Galatea vivas eque ne laevus vetet ire picus Nec vaga cornix; hic locus expediri non potest, nisi

volatus pici a dextra manu, uantus eoru a sinistra bonum. augurium portendit. Cornix autem eo quod ne a dextra nee sinistra manu volat, sed huc illuc vagatur, infausta est. In Aul. vero versibus cantus corvi ab laeva . infaustus est,

pici et cornicis in sin ab eadem parte felix. Quibus

exemplis apparet temporum cursu a res plane esse m latas ita ut quod Plauti aetate augurium erat malum, temporibus orati bonum esset Cloero vero quod in libro de divin. I. 7. 12 corvum a dextra canentem bonum augurium putat - portendere, Veterem doctrinam sequituri ululariae Versum nescio an Plautus ex Graeco poeta sumpserit crocire enim

apud hos i usitatissimum, apud Romanos alibi non legitur

CL Lucia de electro 5 Arist. Lys. 506 σαυτῆ κρωζαις schol.

20쪽

nisi apud Mutinum, qui saepe hos veteres poetas Secutus os et Novium grammaticum p. 455 versum Plauti asserentem. Plinius' autem in nat hist. l. X. 23 alio verbo usus est 'i,corvorum pe88um significatio cum glutiunt vocem velut strangulata. Atque quae Verba duobus locis leguntur:

ἡAvi sinistra, auspicio liquido Epid. 183. Pseud. 762 ses

Cas. 3. 4. 26. 4emps boni augurii sunt; nam sinistra dicunt Romani bona, etiamsi dextra sunt; vide Cie de div. l. H. 39. 2. . Neque- vero Volatu et cantu autum divina voluntas eo-gnosci posse credebatur; quare Libanus in Asin. cum picum culmum tundentem vidern, hae re malum omen declarari putat, quod ulmi ramis Virgae nectuntur, quibus ne caedatur

timet; es Asin. v. 341 et 363. Hanc observationem Libani Spheta sine dubio oei causa adnotat; sed quatenus Romana' si terstitio progressa ' fuerit videmus in Pseud. v. 10 sq.: ,Αtqui id futurum unde unde di eam negeto, Nisi quia suturumgis ita supercilium salit. Similia exempla Lorengius mollegit ad Mil. v. 38'. ias opiniones quibus di voluntatem. Suam millimis rebus ostendere 'redebantur tollendas dicit ieero in libro de div. H. 40 84 eum enim nonnulla omina rinito oblata nihil valere docuerit pergit: hquae si iu8. rimanius, pedis offensio nobis et abrupti eorrigiae et stern

menta eruae observanda; s. d. 7, 5 et ibuni arm.

Bessum autem gerere nisi auspicato vide Cic. l. i. b. 2. 3 43 95. Romanos noluisse comprobat Amph. V. 690; et ers. v. 606 ubi Toxilus servus: In proelium Vide ut ingrediare augpidato. In ruo vero . 337 de meretricibus diei pasta: quasi voltini triduo rius praedivinant quid comesuri sient, quo eum Versu conserendus est Plinius innat. hist. I X. 6 ,, Umbricius haruspicum no8tro aeVo periti simus tradit, . triduo aut biduo vhllures v0lare ubi adavera futura sunt qui Umbricius siquid ex nomine concludere

licet ab Umbris originem traxit, quamquam uelle in libri Me truseis scripti vol. II. p. 13 adn. 49 hunc script 0rem