Quaestiones Plautinae et Terentianae ad religionem spectantes [microform]

31쪽

suas scripserunt, de media et nova comoedia auida suis, inerant, partim quod iam tum Graecorum litterae artesque Romae notae et acceptae erant. χ'

Initium saetamus a Iove quem Plauti aetate omnes ut sumnium et potentissimum eaeli terraeque dominum colebant et venerabantur Quod poeta noster dioit eum esse filium Saturni et Opia os versus supra s.), Graecae auetoritat, attribuendum alienumque esse a veterum Romanorum mytho- logia iam suprR diximus equo aliter statuendum est. do Neptuno, qui quamquam in rin. v. 20 Iovis frater diuitur, tamen ante hoe modo eum Iove coniunctum eum fuisse. nulla testimonia omprobant. De Iunone Iovis uxore postea

videbimus. m.

Plauti.aetate Iovem viummum regem deorum hominumque habitum esse diximus: quod num semper actum sit in dubium voeari potest, si de deo Summano ne Plauto quidem imbio vide infra disseruimus de quo Augustinus de eivit. De 4 23: apud ipsos legitur Romani veteres nescio quem Summanum cui noeturna fulmina tribuebant, oluerunt a squam Iovem; sed postquam Iovi templum insigne ae sublime construetum est, propter aedis dignitatem si ad eum multitudo confluxit ut vix inyeniatur qui Summani nomen quod audire iam non potest se saltem legisse meminerit. Quibus verbis cum Augustinus dicat se apud Romanos ipsos a legisse, Varronem vel ieeronem fuisse sine dubitatio statuimus, dem abrogare non poterimus Iovi fulgura diei saera erant, Summano noctis, ni us ulmina etiamsi utpote rariora diligentius quam diei observabantur, tamehposam ob hanc ausam Romanos Summanum non magis coluisse putem quam Iovem, praesertim eum Augustinns

addat, propter aedis dignitatem Iovis Summano v eter honores non tributos esse.ih Quo fit ut Summanum derivan '

Quam antiquos fuserit summani dei cultus, ex Varrone quoquo efficitur qui . l. V. 74 narrat, T. Tatium regem ut annaae dicerent praeter alio deos deasque Summan ipsi Romae aram OnSecrRsse.

32쪽

dum fige contendam a vocabulo Summus i et hoc nomine Summi vel Summani* antiquissimis temporibus numen divinum Romae cultum esse'). Suffixum anus quantam imet apud Graecos et apud Romanos habuerit ad deorum uomina sormanda et amplificanda nemo nescit; neque vero - quicquam saepius fieri solet quam ut nomen dei qui antea in magno honore erat, ab eo deo assumatur qui locum ab illo antea obsessum occupat. Si e. e. apud Graeeos Παιαν primum per se cultus p0stea epitheton Apollinis laetus est; similiter egisse videntur Romani:k exstat enim titulus apud Orellium n. 1216 V. S. L. M. Iovi lio Summano os . Ι. L. V. 5560 Iupiter Altus Summanus 3256 Iupiter Summanus et hunc deum Summanum area Cieero in libro de div. I. 10. 16 in fastigio Iovis optumi maxumi e caelo ictum esse, quae verba hoc ut videtur sibi volunt: Summanum a Iove de regio soli esse depulsum vide August.' α). Quo facto .Romani eum omnibus honoribus eum carere nollent, Iovi .sulgura diei, Summano noctis tribuebant, unde etymologia nune quoque Volgata originem duxit, Summanum cohaerere, cum sub et mane cf. uelle de truseis d. 0 adn. M

Praeterea compositio illa quam in Bacch. v. s. allato repperimus in hac re non videtur nullius momenti 88e. Quod cum scripsissem vidi iam W Soliau idem contendisse in interpretatione Curculionis Plauti et ΙΙΙ - issenschalilicheBMlage gum rog. d. Gymn. Eu Zaber 188 p. 23; argumenta non attalit. - summus ' derivatur etiam summates merc. 694 Ps. 227, Stich. 492 Cist. 1. 1 27. Quod ad nominis fictionem attinet comparare licet Graecorum, , vel Zήν', quae forma praeter Zευς' in Su erat. Simile est id quod de oppido quodam hocidis Pausanias

10 37. 3 nobis tradit: Θεων δε οντινα οἱ μυλιοι σεβουσι μάλιστα, μεγιστον κεν νομάζουσι, Λιος δε κατα ημετερα δοξα εστὶν tal- κλησις.

33쪽

propter tempestates, quae ubmane, non multum ante dilu- culum e00riebantur Plautus vero praeter Bacch. V. 89 in Cure. verss. 1 418 uno deum tommemorat: -,Quis tu homo'sγμ :hLibertus illius quem omnes Summanum vocant. μ::hSummane salve qui Summanu's tae sciam. :: hQuia vesti menta mea ubi obdormivi ebrius Summano ob eam rem me omnes Summanum Vocant; neque vero vide cur relle in myth. Rom. p. 218 Verbum Summanare interpretatus sit:. surari ita ut Summanus deus surum nodiurnorum sit; nam non furari est summanare Sed commingere Vestimenta sua.

In omnibus locis Curculionis, 13. 414. 416 418 422.544. 46. 82 - libri habent Summanus; in uno Bacch. v. 895 legitur in libris, Submanus; hane formam pravae grammatio alicuius doctrinae deberi ait Ussingius sane ex

linguae legibus non e Summano evadit Submanus, sed e Submano Summanus. Romani autem cum iam mature ne seirent quis hic deus revera esset,i itaque hoc vocabulum. salso interpretarentur, formam quoque quae iis genuina es8ctvidebatur, posuerunt. Aceedit quod in nullo titulo Sub manus reperitur, quae mnes res etymol0giam V0lgarem rectam non

Sed de Summo. quo Summanum derivatum esse statuimus pauea si placet addamus. Primum quidem titulus repertus est in C. I. L. m. 4443 SUM PARCA . . . . . cuius prius vocabulum et Summanus ut omm se explicat et Summus esse potest. Sed etiam alio modo vox illa expleri pote8t, quare h0 argumentum non multum valet. Gravius esse videtur mihi quod multa I0vis epitheta in Plauti et Terenti tabulis leguntur ut in Persae verss. 25 Sq.: IOViopulento incluto, Ope gnato supremo valido tripotenti

Seripsit enim Ovidius in fast. l. Ι. 725 sq. Reddita quisquis is est Summano templa feruntur, tunc cum Romanis Pyrrhetimendus eras; cf. Glo88. D forsitan de Summano, ut Romani semper summi et invicti essent Scholiasta sensisse videtur quomodo

is Summanus ' nomen formatum es Set.' f. C. I. L. I. 1055 uim Summa.

34쪽

atque locis plerisque eum appellari Summum vel Supremum; optimus autem et maximus epitheta desunt praeter P0en. V. 5. 3. 44: Magne Iuppiter et Aul. V. 776: Tum me faciat quod volt magnus Iuppiter; in t0to erentio duobus tantum l0 eis epitheta Iovis reperiuntur: un. 709:hIuppiter magne, et Adelph. V. 196: pro supreme I. quae etiamsi ex metri rati0ne nisi in retieis bene coniungi non poterant, tamen alterutrum nunquam adhibitum esse miror. i)Ε profecto apud p0pulum quoque ea tum nullo sere in usu

fuisse inde colligere licet, quod omnes inde ab antiquissimis usque ad Christi tempora tituli ter tantum C. I. L. I. 1109, 1236, 1402 hae epitheta exhibent, qui aut non antiqui

aut incerti temp0ris sunt, cum postea excenta exempla eiusmodi exstent. Sane in titulis illius aetatis Iuppiter, Rupremus Vel Summu8' unquam audit. 0Vis igitur, cum Summum vel Summanum l0eo suo movisset et ipse principem deorum 100um oecuparet hae vocabula Summus et interdum Summanus in inscriptionibus epitheta esse voluerunt. Sed ex hae digressione ad Iovem describendum revertamur. De Iove prodigiali, qui in Amph. V. 739 ommemoratus est, Vide relle l. i. p. 186. Cum seudoli vers. 628 et 29: Si quidem hercle etiam supremi, promptas )thensaur0 Iovis, ibi libellam argenti nunquam credam compara lepidissimam illam scaenam Arist. luti v. 130):Aυτίκα a arios δια ιν λους τ 0 θε υν;: διὰ ταργυριου, πλεῖστον γάρ εστ of os Trin. V. 490 sed divites sunt, Men. 217: Neque h0die ut te perdam meream divom divitias mihi. Romanis autem notissima et apud ipsos orta erat fabula illa ad quam alludit Ampli. v. 450, ubi Mercurius dicit: ,Quadrigas si nune inscendas Iovis Atque in fugias, ita vix p0teris effugere infortunium. Quam quadrigam cum Veientes urbe apta Romahis vict0ribus tradere n0llent, famai CL Cie de deor nat. l. II. 25. 64 Iuppiter a maioribus nostris optimus maximus dictu est et quidem ante Optumu quam maximus.

35쪽

seri,i maxima eleritate Romam eugurrisse ne equo prius. stetisse quam in Capitolium advenissent. Quo laetum est

ut si poeta de quadriga Iovis vel de quadrigis albis loquitur

summam celeritatem significare Velit os. Aulul. 600, Asin. 279, Men. 939, oen. 70, Stich. 291 . - Ρaue adnotemus de Trin. verss. 939-943 hoc odo sycophanta a Charmide interrogatus quasnam terras adiisset, eum iam nonnullas dixerit, narrare iussus quas ex Arabia prosectus vigilasset pergit: Ad eaput amnis qui de caelo exoritur sub solio Iovis. h.: Sub solio Iovis 2μ .: Ita dico. Ch.: E caelo γ' S.: Atque e medio quidem. h. hΕh etiam in caelum escendisti Τμ .: Immo hariola adueeti sumus, Usque aqua adV0rsa per amnem . . . De his versibus dispulavit Berghius in Flecheis ann. 1860 p. 393 sq. ubi de ortu 'Aθηνας disserens multis fabellis quae ad hanc rem pertinent tractatis cum de Oceano cheloo Acheronte loquatur, nusquam deorum fluvium tam perspicue stulis nostris sub- .iectum esse diei quam nostro loco lautino. . Maxime μpergit, scire Velim, utrum Plautus hodie exemplari Graeeo sumpserit a finxerit populi traditionem secutus; postremo autem fieri potuisse, dieit ut poeta fortasse pueritiae memoria e c. X pS Umbria petita hos versus de caeli fluvio scriberet ita ut gentibus Italicis quoque hane sabulam non ignotam suisse n0bis statuendum esset. Sed priusquam alia argumenta accedant, Berghi sententiam non accipio et bhune Iocum e Graeco exemplari pendere contendo. Duobus locis Trin. 83 sq. et Men. 941 sq. - Plautus de surto saerae coronae in Iovis Capitolini templo commisso loquitur quod scelus revera perpetratum esse putatietersen

es mischel parergon p. 341 obloquente Brixio, qui oe

modo interpretanda esse Verba negat equidem cum bis idem commemoratum sit ne alter locus ex altero repetatur et sine dubio hi versus gravioris momenti sunt si revera

Cum de singulis aliter alii tradiderint scriptores, mos summam .dibulae attulisse satis habemus.

36쪽

hoe factum Gse statuimus Peterseno magis adsentiar. In

Ps. verss. 198 sq. ubi Ballio leno: Nisi carnaria tria gravida tegoribus oneri uberi hodie Mihi erunt, cras te quasi Diream olim ut memorant duo nati Iovis Devinxere ad taurum, item ego te astringam ad earnariunt, tabulam notissimam illam attingit Direae, quae ab Amphione et Zetho quod Antiopam matrem erudiasset ad taurum alligata et necata est. Quod unde Plauto notum fuerit dubium est: nam Antiopam tabulam in qua quin ire quoque prodierit nequit dubitari non L. Andronico, sed Pacuvio attribuendam esse constat; os elcher de trag. Graec. p. 812. Quare poetam

hunc locum e Graeco omico transtulisse statuimus, quamquam fragmentum huc pertinens non habemus; ipse vero eomicus secutus videtur esse Euripidem, cuius ex fragmentis Antiopae versus hos comparare licet: H δε που τυχοι πέριξ λlξας, ειώ μου λαβαν γυναῖκα αδεραν δρυν I-auaσσων εἱ vide eleke p. 811-828. Iunone eum iam disserturi simus primum quid do hae de ut Iovis uxore statuendum sit videamus; nam antiquitus non Iovem sed Ianum coniugem Iunonis habitum esse

ex Festo p. 297 307 apparet, qui apud tigillum sororium aras consecratas fuisse tradit Iunoni Sororiae et Ian Curiatio es Dionys Hal. HI 22), quod tigillum nihil aliud est quam imago matrimonii Iani et Iunonis i), quos deos eodem modo apud pirotas Dodonae coniunctos fuisse seimus mim και ΛιωνηH. Neque Vero fieri p0tuit quin eum Iuppiter Λιος

Iuno 'rioa parte agerent, hi quoque matrimonium inisse putarentur. Sed utut hoc est, Iuno nunquam a lauio uxor Iovis appellatur, in uno Amph. V. 31 est Iovis matersamilias' meo ullus titulus eum hae significatione repertus est, quamquam multi exstant Versus quibus o Romanis iam tum persuasum suisse intellegitur.3 CL achosen die Sage o Tanaquil, in Unters vehun liber de Orientalismus in Romun Italien Heidelber 1870 p. 25. Trin. v. 208 Sciunt quod Iuno fabulatast cum Iove;

Merc. V. 456 ,.Τam propitiam reddam quam quom propitias Iuno

37쪽

Propria et antiqua fuisse Videtur opini0, ut Iovem sexus maseulini tut0rem ita Iunonem feminarum patr0nam esse; reete igitur Aleumena in Amph. v. 31 sq. 4Per Supremi regis regnum iuro et matrem familia Iunonem, quam me vereri et metuerest par maxume, quare feminas imprimis eam venerari et dolere portebat magnis semper honoribus Iuno Lucina meiebatur quae seminis parturientibus opem et auxilium serebat, ut est in Aul. v. 692 Iunx Ludina, ctuam fidem, et in Terenti Adelph. 487 et Andr. 473 ,,Iuno i δε α Ludina se opem, serva me obseero. Neque vero Ludina epitheton tantum Iunonis deae erat id quod arquardi l. i. p. 11 et relle p. 42 242. 576 videntur putasse, sed antea ut videtur alia dea quam Iuno habita p0stea demum propter omeli similitudinem a de0rum aegina m0n differre puta batur. Lucinam per se 80lammultam esse videmus in Varro nis l. de l. l. ser. V. 74 ubi haec dea cum multis dis et deabus commemoratur quibus T. Tatius re ara conseerasset: Iun0 ipsa deest Tum es arue. V. 476 Date mihi auo stactam atque ignem in aram ut Venerem Lucinam meam, et praeterea Aug. de div. De 4 1l 4 Iuppiter est ipsa Lucina, quae a parturientibus inv0eatur, et inseriptionem

Stasle. De Iovis autem paelie Alcumena poetam nostrum loquin0n potuisse in Merc. v. 690 put0, Siquidem verba sua intellegi vellet, nisi Amphitruone iam antea in scaenam pr0dueta R0manis illius fabulam notam esse seivisset Quare

Iovi se Poen. 5. 4. 49 q. Patrue mi, ita me di amabunt, ut ego si sim Iuppiter, Iam hercle illance uxorem ducam et Iunonem extrudam fora8 omnino non solum maritus et uxor Iuppiter et Iuno nomi nantur ut in Cas. v. 2 3 14 , Eia mea Iuno non decet tam tristem te esse tuo Iovi sed etiam dominus et domina: vide as. V. 2. 54: Quid tibi istunc tactio est 30 : Quia Iuppiter iussit meu8, Sq.; in Merc. v. 689 Syra ancilla Dorippam dominam adloquitur: Iuno meat et in Pers. v. i. 3. 20 Saturio parasitus iocose Toxilum servom Iuppiter terrestris i in Ps. s. 330 Calidorus de Ballione: isAudin quid ait Iuppiter cf. v. 33b.

38쪽

eum Mercator non ante annum 558 u. c. primum aeta sit,

sententiam adeWigii in mus rhen. Vol. III p. 184 non aecipio, qui aliis ausis mihi quidem minime probabilibus .Amphitruonem primum anu 559 . . in theatro spectatam

esse contendit.

Uno praeterea de Aulul. 555 sq. Plautus sabulis suis Iarrationem de Iunone e Graeca mythol0gia petitam intexuit. uoli enim Megador eonviolatus qu0d omnes domi angulos furum implevisset pergit: Quos si Argus servet qui oeuleus totus fuit, Quem quondam Ioni Iuno eustodem addi- dit, Is nunquam servet; hune l0cum poeta sine dubio exeomie quodam in textum suum reeepit qui Versum tragoe--diae Ιo inseriptae serio vel i0eo videtur imitatus esse. Comparari p0test Aesch. Suppl. v. 291: τὰν τάνθ' setona φυλακ επεστησεν Ο se 'ma a nera edi quidem tragi ei Versu ex Ione petitus 386 R. a verbis Plautinis multum differt: Custodem adsiduum Ι0ni adp0suit virgini. Menander autem de Argo loquitur Stob. Serm 74 27) , λάθοιδα ' ργου a νεοκνοφθάλμους κορας. Ii St. ecl. 80. 1 cum Sohol. vide praeterea de Cratino uelle Geseh.

de grieeli Litter. IV 234. Filii Iovis sunt Castor et 0lluc Polluces vide Baech.

v. 894 quorum templum in Cure. V. 481 ut solet aedes Castoris , nominatur. Iam anno 258 u. c. horum deorum cultus institutus erat et quam eari suerint populo, inde evidenter apparet, quod nullae ortasse interiectiones in serm0ne

volgari ni aiori usui suerunt quam edepol pol et m ecastor. Quid inter eas intersit vide apud rellerum p. 658. Hue pertinet etiam particula herole', quae ipsa de dei nomine sumpta milies in Plauto nobis Oeeurrit; es relle p. 653.,Εddere' autem, quae V0 cum Cerere cohaerere antea putabatur, Bibbeckii sagaeitate mei trii ge gur Lehre on dentat Partikein, Leipgig 1869 p. 43 sq. - nihil aliud esse

quam ecce-rem e0mprobatum est. De pol eastor hercleos praeterea rimm l. i. p. 10. 359. 966. De Minerva breviter exponere ieet: nam praeter Bacch.

39쪽

v. 893 ,,ita nae . . Minerva . . amet, conserendus est tantum

Mil. lor. V. 69 sq. ubi eripleuomenus cum de bonis et malis uxoribus multa disserat harum quandam dicentem saeit 4 Da mihi vir Callandis meam qui matrem nnerem Da qui faciam condimenta, da quod dem quinquatribus QPraeeantrici coniecisio hariolae ih atque haruspicae, Tum plicatricem clementer non potest quin munerem eqs. . . . quae verba ut opinor quomodo hi dies quinquatruum dele . bratus sit optime signifieant, quamquam haud insulse comparantur a Lobeckio in Aglaopham p. 1039 eum Menandri ... loe illo quo maritus aliquis inducitur χθομενος ταia περὶ

τa θυσία των γυναικων dareaναις; h sed quamquam ex Graeci cuiusdam poetae tabula translata ea esse cin puto quippe quae nimis ad Romanos mores accedant, tamen con-ς cedo, Plautum Menandri loco permotum esse posse, ut Versus

illos ita seriberet os sequentia verba Lobeckii: Ad Romae 4 quoque ipsis Plauti temporibus et prius multos suisse, qui Uper aliquam religionis simulationem alimenta inertiae quae- rerent doeent Enni versus nobilissimi apud Ribbeekium 4 sq. et Catonis crebrae admonitiones de r. r. e. 5. 13. I. Sed ad pollinem venimus in Baeeh. v. 17 sq. haedri Verba leguntur Crusali: Erilis patria salvo quam ego biennio ' Postquam hine in Ephesum abii conspicio lubens, Saluto . te vicine Apollo, qui aedibus Propinquos nostris accolis Veneroque te eqs., quo ex versu itfehelius verss. Mercatoris'

675 sq. in codicibus mutile traditos sio supplevit: sunt verba Dorippae si Aliquid cedo Qui vieini Jane nostrari M.

augeam aram Apollinis. Da sane hanc virgam lauri. yymaeeia, eonsuetudo ante fores aram pollinis statuendi eumque ibi .

3 Koc in mus rhen vol. 25. p. 61 7 contra librorum fidem .non 'bene coniecit: fariolae.

τιες ais 4πονέμονται γυναῖκας φυρας αὶ Hὲν Ῥυγκίαν αργυριομα δε ημίλιτρον, τα δε λίτραν δεχομιεναι καὶ α πάντα γινωσκοντι. - Lectio quam exhibet Goelgius in nova editionemercatoris G summa rei nihil mutat.

40쪽

.venerandi cum a Romanorum ritu alienissima apud Graecos i)usitfitissima esset iuvat comparare quae Maerobius in Sat. t,1 I. 9 6 tradit h. . . tenim sient Nigidius quoque resertapud Graecos Apollo colitur qui 'Dearo voeatur eiusque nras ante fores suas celebrant, ipsum exitus et introitus demon8trantes potentem. Idem Apollo apud illos γυιευς nuneupabatur, quasi viis praepositus urbanis illi enim vias quae intra pomeria sunt γυιας appellant; sed apud nos Ianum omnibus praeesse ianuis nomen Ostendit, quod simile SteaM; nam et cum clavi et virga figuratur quasi omnium et portarum custos et regio viarum pronuntiavit Nigidius Apollinem Ianum esse eqs. Cum Romano igitur usu illud non congruit Ianus ipse a Plauto nunquam commemoratur. In Mere. v. 678-680: Apollo quaeso te ut de pacem propitius Salutem et sanitatem nostrae familiae eoque ut pareas gnato Apollo est medicus divinus qui omnia mala morbosque aspellit, revera ΠΟΑΩΝ, qua nominis sorma Romani uno deum a Graecis susceperunt Lepidissima autem est illa scaena Men. 831-871 Menaeelimus II insanum se esse simulans omnia quae insanus facit laeere inssum se esse profitetur oraeulo de Apollinis, quod quanti aestimatum sit a Romanis 'arquiniorum historia nemo nescit, ita ut spectatores quoque hae verba sine dubio omprehendere possent os seud. v. 480: Quod scibo Delphis tibi responsum dueito, et Andr. v. 698: Non pollinis magis Verum atque hoc responsumst. Restat Aul. loeus 394 sq. ubi Euclio: Apollo quaeso subveni mi atque adiuva Confige sagitis lares thensaurarios qui in re tali aliis iam subvenisti antidhae. Pertinent hae verba id quod tess-lin primus docuit in mus rhen vol. 23 p. 15 ad notam illam praesentiam Apollinis, qui cum Celtae rapaces anno