Quaestiones Plautinae et Terentianae ad religionem spectantes [microform]

61쪽

Τ De hoc verbo disseruit M. Hauptius in ind. lect Berol. 18569 8: finxit Plautus hoc vocabulum aut accepit antea fictum eiusdem vocis quasi geminatione non dissimilia sunt χελιχελωνη ut Bekherus scripsit in puellari cantione a Polluce Ι 25 allata, tum Aristophanis illud πονωπονηρος in Vesp. v. 466 et in Lys. V. 350; cf. Plauti s. v. 63. 882. 948.

ut Fortunae templum prope domum Euelionis esset. Postremo Capt. V. 864 sq. et Asin. v. 16 non mihi videntur neglegendi, etiamsi utrumque l0cum poeta ioculariter scripsit Priore l0co Ergasilus cum vasa pura se adorna1urum dixerit ut acriscet, ab Hegi0ne interr0gatus eui de saerificium fieret: Mihi, inquit, herete; nam ego nunc tibi sum summus Iuppiter, Idem ego sum Salus, Fortuna, Lux, Laetitia, Gaudium; φ : Pr0inde tu deum uno saturitate facias tranquillum tibi; 0steriore loco Argurip

pus Leonidae interroganti: Quem te deum autem nomi- 'nem 3μ re8pondet: Fortunam atque Obsequentem. In his versibus significati0nem, ortasse ταρqνδιαν indigitamentorum inesse suspieor quae quantam vim habuerint inveterum Ε0manorum religione nemo est quin sciat. Nam ex quacunque parte deus aliquis p0testatem suam ostenderat, nomine illud pertinente eum appellari p0rtebat, aene ignoranti reeti deus offenderetur, formulis precationum addere solebant: vel quo alio nomine appellari volueris; es eo ad Aen. l. IV. 577. Quam ob causam Leonidas cum interrogaverit: Quem te deum autem nominem 2 Argmrippus dicit: Fortunam atque Obsequentem quas inter deas nullum sere discrimen interest. Similiter in Capi nomina Salutis Fortunae Ludis Laetitiae Gaudii summus Iuppiter omnia sibi addere potest, eum ipse salutem fortunam lucem laetitiam gaudium praebeat, quare optime in Versu 865 de uno non de pluribus dis dieitur. Sed hue pertinet illa quoque scaena lepidissima Baeeh. 115 sq. ubi istoclerus ad Ludum dicit; ἡ Ηio habitat Amor Voluptas Venus Venustas Gaudium Ioeus Ludus Sarmo Suavisaviatio, i quae

62쪽

nomina omnia si vis ad unam Venerem referre possis. oetam Rutem u8a prosta paullo longius duxit et Ludus quid sit Suavisaviatio negetus rogat: An deus est ullus S.', quare Pistoclerus vituperans resp0ndet: I, stultior es barbaro p ticio, i qui tantus natu deorum Deseis nomina. - CODSecratio autem Libani in sin versu s. s. es. Servitus 306,hLubentiaμ 268 ex penitissimo Romanorum ingenio fluxit os Ribbeeh. in mus rhen. Vol. 7. p. 4 et i8se l. i. p. 8). Fortunam praecipue bonam deam esse ex multis loeis apparuit; sed ipsam Malam Fortunam reperimus in Rud. v. 501 - sunt verba Labraeis, Malam Fortunam in aedis te adduxi meas. Apud Terentium vero Fortuna solet in-derta esse, quemadm0dum in horm. v. 41: O Fortuna, Fors Fortuna, quantis commoditatibus, Quam subito meo ero Antiphoni ope v0stra hune nerastis diem, quem adversum Donatus haud insulse adnotat: Fortuna est inceriares, Fors oriuna eventus fortunae bonus; Terentius igitur se ipse quas eorrigens ad Fortuna' addit Fors Fortuna. Idemque Donatus ad Hecyrae v. 386: Fortuna in ineerto, Fors Fortuna in bono ponitur, neque ad eiusdem sabulae versum 406: O Foriuna, ut nunquam perpetuo es data omisit dieere: hic Fortunam pro bona posuit. Nam cum Τerenti more hoc non conveniebat. Ut vero Fortuna sie Fors quoque sola posita videtur fuisse ineerta Seripsit enim Terentius in Ρh0rm. v. 138: Qu0d Fors seret, feremus aequo animo; quem versum si legimus lacile recordamur Menandrum quoque saepissime n0s admonere ut difficultates huius vitae libenter patienterque toleremus neve nimis indulgeamus dolori. Quos loco ut 0gnoseas adeas si placet . end-lerum qui in libello cui titulus est Mediae a redentioris comoediae atticae poetae quid de dis senserint Gortieii 1870)Menandri quoque versus huc pertinentes p. 37-44 ontulit. De Mereurio breviter exponere licet a Romanis antea

t Ex emendatione Buecheleri in mus rhen. v. 37, 30 qui primus hae verba recte interpretatus St.

63쪽

deus mercimonii tantum habitusi postea virtutes et vitia quae in hoo deo inesse Graeci putabant sibi vindieaviti

Ρlautus quidem praeter Amphitruonem sabulam hune deum solis mereatoribus auxilio esse putabat reote igitur Stich. v. 404: Semo Mercurio gratias ago qui me in mercimoniis Iuvit luerisque quadruplicavit rem meam. Cur autem poeta scripserit: quadruplicavit , si causam quaerimus, hae ni fallor a Graecis repetenda est, ex quorum doctrina numerus quaternarius uio de saee erat: nam quarto die mensis natum eum esse putabant; es Sehol Arist. Ρlut 1126 et pleraque etiam simulaera Mereurii quadrato statu figurata esse a Macrobio docemur in sat. l. 1. 19 quod totum capitulum ad Graecos pertineat neeesse est. Num Romae qu0que numerus ille ei sacer uerit nescimus Paulus quidem p. 148 hoc tradit: Maiis Idibus mercatorum dies festus erat, quod eo die Mercurii aedes esset dedicata, unde in rem nostram nihil proficimus. Ad mercimonii deum speetant etiam Ampha prol. V. 1- et Cas. 2. 3. 20: Utinam te bonus ereurius perdat, qui hae mihi dedisti, muropolat et Poen. V. 1.2.114. In Amph. vero sabula omnino Graecus potius quam Romanus exsistit Mercurius hi enim in adulterio ovis patris sui ministrum diligentem se praestat; os Amph. V. 126:h. . . ut prae servire amanti me possem patri et maxime . 463-65:,,Bene pro8pereque hoc operis progessit mihi: Amovi a D-ribus maximam molestiam, Patri ut lieeret tuto illam amplexarier v. 993 Amanti supparasit0r, hortor, asto, admone

gaudeo; s. v. 1004. Hanc naturam Roma ui antea ei non addiderant. Quodsi in Stich. v. 274 legitur: Mereurius Iovis qui nuntius perhibetur bene dieitur perhibetur non Hest' vel simile quid uam novom hoe erat, Graecis sit tum, a Romanorum Veterum eo latione alienum; os Amph. prol. V. 8 sq. Sed praeterea Mercurius dolum quoque et

CL autum p. 124 Mercurius a mercibus est dictus. Hunc enim negotiorum omnium existumabant esse deum.' s. Curc. V. 19: quam ego pecuniam quadruplicem abs te et lenone auferam; vide Ritschel. p. III. p. 122.

64쪽

. - .

astutiam amabat quae res cum meret m0ni cohaerenti Recte igitur de se ipse diei in Amph. v. 470: Erroris ambo ego illos et dementiae Complebo atque Amphitru0nis omnem familiam. Convertamus ad Aesculapium deum euius cultum totum Romani e Graeeia transtulerunt qua de re relle p. 134 et 60 lueuienter disseruit. Quo factum est ut hunc quoque deum aperto capite venerarentur; 0 enim e Cure. Versu 38 si reete vide coneludi debet. Curculio Luconem ad-Venientem eum viderit: Quis inquit, hie est operto apite qui Aeseulapium Salutat 3 Qu0 si Luco recte sederat non erat eur Curculio de hae re quicquam diceret: sed de mira illa et salsa salutatione taeere non p0terat. Cum Aesculapii autem ultu incubatio quoque antea Romae ignota es Ma quardi l. i p. 98 ascita est. Quo de divinationis genere satis docemur verbis Cappadoei in Cure. 8s. 260 sq. Hac noete in somnis visus sum tuerier Proeul sedere longe a me Aesculapium: Neque eum ad me adire neque me magni pendere Visumst'. Coq.: Idem alios deos saeturos scilieot: Sane illi inter se e0ngru0nt one0rditer. Nihil est mirandum melius si nil sit tibi: Namque ineubare satius te suerat Iovi, Auxilio tibi qui in iureiurando suit. Capp.: Si quidem incubare qui periurarint velint, oeus n0 praehiberi potis est in Capitolio. Coq.: Hoe animum advorte pacem ab Aesculapio petas, ne sorte eveniat tibi magnum malum Τ)Quod in quiete tibi purientumst. Incubare igitur si quis vellet, omni eum culpa et Vitiis liberum esse oportebat, quare Cappadox periurus recte dicit in v. 216: Migrare ertumst nune iam e sano oras ne nisi Venia petita malus homo bonum augurium sibi portendi sperare p0test; es. v. 270 sq. Apud Graecos vero omnes di somnii voluntates sua ostendere putabantur os Hermann p. 29 7 et 264. 1), maximet Huno versum 271 Flecheisenus sic scripsit: Petas ne sors tibi evenat magnum malum; muellerus: Petas ne tibi forte evenat m. m. ; Sed formam evenat in fine tantum versus usitatam hoc loco contra libros in textum recipere non audeam; cf. BriX. ad Trin. V. 41.

65쪽

Iuppiter ipse καὶ γαρ τ ονα ε Λιο εστιν). In nostrora o Plautino incubatione digitur esculapius c0nsultus esse et

Iuppiter ipse sed etiam multi alii di apud Romanos quid

vellent somniis ostendere credebantur cuius rei testimonia haud pavea arquardi. p. 97 sq. congessit. Quem autem deum aliquis imprimis Venerabatur e c. per quem iuraverat,

huic quoque incubare optimum fuisse videtur. Quare quod Iuppiter Cappadoei in iureiurando auxili fuisset dicit eo quos melius suisse huic eum incubare. Atque in Hecyrae versu 336, ubi Sostrata ne hilumenae morbu aggraveseat timens: hQuod te, inquit, eseulapi et te, Salus, ne quid sit huius oro, meminerimus anno 180 a Chr. libris a decemviris inspectis Apollini Aesculapio et Saluti vota saeta dataque esse. Liv. 40. i). Ex quo temp0re cum Graecorum Hygie A

sculapi filia eadem esse rederetur quae Salus, haec eum Aesculapio a Romanis oniungebatur. Neque vero h0o iam apud Plautum videmus; nam Salus semper ab ho sola nominatur ut in Bacch. v. 879: Salu me Servasti; cs Cas. v. 4. 3. 4: Quid agis mea Salus 3 vel Merc. V. 593: Si

opprimit pater, qu0d dixit, exsulatum abiit Salus; es. v. 867;

Most Vero Versus 351 sententia: Nec Salus n0bis saluti iam esse, Si cupiat, potest, quasi in proverbio fuisse videtur, quo poetae utuntur, si quem omnibus rebus desperare exprimere volunt. Hue pertinet Capt. V. 529: Neque iam Salus servare si V0lt me potest, et Adelph. v. 761: ipsa si eupiat Salus, Servare prorsus non potest hanc familiam. μQuos omnes versus e Graecis pendere non neeesse est.

Praeterea de Salute os s. V. 709, Lapt. V. 864, Sin. v. 713 sq. 727 de quibus locis iam diximus), Cist. v. 4. 2. 77

et oen pr0l. V. 126 quorum Singulorum versuum Verba hic repetere superVaeaneum est. Salus autem dea eum

Victoria c0niuncta est in Merc. V. 867 Eulyeh.: Sta Charinel Ch. : Quis me revocat Τμ ut.: Spes Salus Victoria. μSpes de qua nunc agatur in Mere. v. 842 et 843, qui in odioibus etiam post versum 598 inserti iani ab Acidalio ibi cum serm0nem interrumpant deleti sunt, ea dea est qua

66쪽

si confidas non dubites quin omnes res tuae bene essurae sint. Sed haud male poeta priore Versuum: Divom atque hominum quae speetatrix atque era eadem es hominibus, Spem insperatam quom obtulistii nune mihi, tibi grates ago vim Spei deae cireuit plurium verborum ostendit ne diceret: , Spes, Spem inSperatam obtulisti. Eadem autem quae in Mere. V. 842, Spes dea est in seud quoque v. 709 quo loco Calidorus: Die utrum Spemne an Salutem te salutem, Pseudole 2 es Baeeh. v. 893. Quare naturae huius deae cognomen Sanctae optime convenit, quod legimus in Cist. v. 4. 1. 18: Spes mihi saneta subvenit. Et tamen certo scire nunquam possum, num Si Spe eonfido Semper bona usurus sim ortuna quare iam apud Plautum, non Cistero primus h0 feeit ut rellerus p. 618 videtur putasse - 0nam Spem reperimu in Rud. v. 230: Bona Spes, bSeero, Subventa mihi. Atque iam supra vidimus Plautum pers0nis sabularum suarum haud raro deorum nomina attribuere itaque ea quasi consestrare, cuius rei exemplis iam allatis pauca addamus. In Cisteli. v. 4. 1. 18 dioit Phanostrata: In tempore ipso Spes mihi saneta subvenit. Spes autem sanetues ipsa Halisca quam hanostrata iam eonspicit. Similisque est Rud. v. 489 Libertas 501 Mala Fortuna), oen. 1. 2. 66 Venus). Huc pertinet studium quoque Roman0rum nominibus abstraetis quae dicuntur vim divinam ut ita dieam

tribuendi cuius rei exempla etiamsi multa i0ei causa c0nficta sunt tamen hoo omnino Romanis proprium ) fuisse vide

tur talis est Lubentia' inosin. v. 268, Commoditas in Mi L

Di imm0rtales spem insperatam date mihi quam suspicor:

Idem vel simile quid apud maiores nostros invenitur de qui-.bus Grimm p. 41: Ein raehr oites Feld inne sich de Porsoni- filiatione abstraliter Gegenstande entschieden aber ehe wi aufihm dio eiblichen de manniichen vorherrschen. - . 84s: Un- lugende trete viei sparsame undis chWacher personi figiri aus idem videmus apud RomRDOS.R Hoc nomen Veneris cognomen suisse docet Servius ad Aen. I. I. 20.

67쪽

v. 1lM; Men. v. 140 Commoditatis omnis artiousos elo) Brixius bene comparat Graecorum deum καιρον talis etiam Opportunitas in Ps. V. 669, Munditia in Cas. . . . , Copia in s. v. 736. Iniuria in Rud. v. 26, Saturitas in Capt. V. 877. 0rvitus in Asin. v. 306, tales denique nopic ef ILενίαν in Arist. luto et in Plat0nis onyivio et Luxuria' in Trinummi prologo. Quae exempla restant vide apud

orengium in prooemio ad Pseudolum p. 22 adn. 20. Fides dea magnis semper et multis honoribus meie- batur et quidem Romae magis quam in Graeeia haee dea culta esse videtur, etiamsi Atheni quoque Iloτει templum exstruetum suisse Diogen prov. 2. 80 testatur. Romae autem iam Numa prius Fidei quam Iovi templum aedifieaverat, quod haec si de deesset nec civitatem tutaretur imperium Stare non posse ei persuasum erat; os Gell. 20. 1. 39. Bene igitur Plautus in Casinae initio dicit: Salvere iubeo speetatores optumos, Fidem qui facitis maxumi et item vos Fides; μvide Parergon p. 201. Si autem in Aulul. v. 584 auelio cum aulam auri in Fidei templum abstulisset Fides, i quit, novisti me et ego te, cave sis tibi, Ne in me mutassis numen, si hoc concreduo Ibo ad te fretus tua Fides fiducia, μ, non est eur haec Euclionis verba miremur, cum se nulli homini ae ne Fidei quidem putaret fidem habere posse. Quod eum diceret Strobilus serV08 Sermonem eius captaverat; sed a senes deprehensus p0stquam omnia quae ille dixisset et secisset scire se prosessus est, sene aurum in Silvani lueo qui extra urbem erat defodere constituit unde verba intellegemus versus 676 Certumst Silvano . potius credam quam Fidei. Hue pertinet Dius Fidius quoque- apparet Fidium a fide derivatum esse, de quo eo mihi, licet breviori esse quod loeus quo e0mmemoraturosin. 23: . per Dium Fidium quaeris iurato mihi Video necesse esse elum quidquid r0ges, sortasse spurius est Nam cum aut

versus 2 et 2 aut 2 et 26 deleri debeant, tamen utra recensio genuina sit merito dubitaveris.i Imprimis ius

3 CL Goet et Loem in praefatione Asin. . XXII.

68쪽

Fidius in iureiurando invoeabatur. - Perfidiam deam in Asin. v. 545 Romanos non veneratos esse, sed Libanum servom de hae per iocum loqui apparet ostremo pauca adnotemus ad Cist. V. 1. 3 1. q. de quibus Ritsehelius in parerg. p. 237 hae disserit: Utrum ad fabulam plane intellegendam verba Auxilii retinenda an delenda sint ea de causa diseernere non licet quod fabulacquin sescenti sere versus perierint dubitari nequit. Nos

quidem illud tantum disputemus quid sibi velit Auxiliuni

deus nam neutrius generis vocabulum personam capere et divini honoris particeps seri vel deum nominari nobis permirum videtur es. Grimm . . p. 38. 851 nec apud Romanos ut exemplum afferam satum sed satus fata sati satae in inscriptionibus reperiuntur, vide relle p. 565 mus. rhen vol. 7. 13 sq. - similiterque non Caelum sed Caelus colebatur ut est in C. I. L. Ι 81 83 84): Optumus Maxumus Caelus aeternus Iupiter. Tertullianus autem dV. nat. II. 12 dicit: legimus Caelum masculini generis. Sed tamen Fata in plurali numero negari non potest in persona constituta esse id quod non solum Fata Scribunda compr bant, nomen illud vetus pro deabus Carmentibus usurpatum, sed etiam Stat Theb. 8. 26: Fata serunt animas et eodem pollice damnant. Quare lautus a consuetudine volgari non plane recessit, si substantivo generis neutrius dei partes assignaVii. Secuntur quaestiones nonnullae de Hercule qui etsi revera Anter deo Italicos habendus est, tamen cum apud Plautum erentiumque magis ut heros appareat neminem aegre laturum esse spero quod hoe loe post etem deos iractatur. Atque primum quidem propter Persae versus: 1-4: Qui amans egens ingressus est princeps Amoris in vias, Superavit aerumnis suis aerumnas omnes Herculi. Nam dum leone cum excetra cum ervo cum apro Aetolico Cum

CL Ommsen unieritat. Diat. p. 262 Grassmanna t. p. 103-106 deus niminatur Hercules a Plauto in Stichi versu 392 et Iacch. v. 894.

69쪽

Ex emendatione h. Berghii Bettr. ur lat. r. p. 41. y Apud Graecos numerus valde fluctuabat.

avibus Stymphalidis eum Antaeo deluetari mavelimi Quam

cum Amor . . . dicendum mihi est de Herculis laboribus quos si sex tantum commemoratilauius, quaeritur num hosse omnes Herculis labores suisse putaverit. Quod ex hoe s0l l0eo diiudicari nequit, cum etiamsi in versu 2 dieit: ἡ superavit aerumnas omnes Hereuli tamen sequentibus versibus eas eligere potuerit, quae sibi maxime insignes viderentur. Verisimilius vero illud fit legentibus nobis versum Epidio 179, quo Periphanes de ux0re sua querens: Hercules ego fui, dum illa mecum fuit Neque exta aerumna aderbior Herculi quam mi illa obieetast. Nam quod ie88ling in mus rhen. 0l. 23 p. 418 seXtam aerumnam non reserendam esse putavit ad Hippolytae cingulum es Men. v. 200), sed ad Cerberum e tartaro arcessitum Vel ad hydram, qua- eum poeta aliis quoque loei coniuges intolerandas c0mpararet, ut Ps. v. 218 Cas. V. 3. 5. 18, hanc interpretationem non necessariam dico; sed sexto labore gravissimus omnium significatur, qu0d nihil maius malum sit quam Xo rixosa et importuna. Ad ex illos labores fabula de Hippolytae cingulo accedit, quam lautus ut videtur nes iit a Graecis in numerum duodecim aerumnarum a Seriptam esse de Hipp0lyta quae ab aliis Astydamia quoque appellabatur e Schol. Arist. Nub. v. 1063. Neque vero deest Hercules clavis instruetus in Rud. v. 21 sq. Eu hercle ne isti sana mutantur cito I 0 Hereulis iam Veneris sanum quod suit Ita duo destituit signa hie eum elavis senex. Qua de re eonser Prelleri myth. Rom. p. 650 eum adn. 1. In Mosteli vero Versu 28, Τrani0): Hereulem invoea. Τheopropides):, Hercules, te ego invoco, sinereules est Salutari vel Desen-80r, Graecus Ἀλεξίκακος, de quo vide reller. p. 655. Sed alia tabella ad Herculem ipsum spectans in Baech. v. 15 nobis Oeeurrit: ist: Fiam, ut ego opin0r, Hereules, tu autem Linus. iud. ,Ρol metuo magis ne Ph0enix tuis

70쪽

- 49 saetis suam Teque ad patrem esse mortuom renuntiem. Primum quidem Linus artis musicae magister cum Hereulidiseipulo alapam dedisset, ab hoc irato lyra humi prostratus est. Quam rem postea in iocum versam esse dieit eleher, kl Sehr. I. p. 46. Phoenieem autem Amyntoris filium exsulem fama serebat ad Peleum ivisse ab eoque Adhilli filio

Troiam proficiscenti datum esse, quo ille in rebus dubiis amico et consiliari uteretur. Sed Achille m0rtuo ad Peleum rediisse eum eique filii mortem nuntiasse id quod ex versibus allatis coneludere debemus nullus veterum Script0r tradit. Ex quo seriptore lautus o sumpserit nescimus; tractata autem erat hae sabula ab Euripide es. eleherde Graeo trag. p. 803-80 quem hie locu fugerat), Stra-t0ne, ubulo, quorum e si agmentis in oeum illum nihil proficimus. - De Hereulis ultu compara aer Sat UI. 7;

operto apite ut mos Graecorum erat, ei aeriseatum esse iam supra vidimus Hercules autem Casto interempto cum ab Euandro summa laetitia exeeptus et ut deus salutatus esset, Romanos decima praedae suae donavit. Unde si quis magnum lucrum secerat Vel imperator praeda onustus domum reVerterat, in ara maxima Hereuli destimam partem tueri vel praedae donare civesque ad cenam quam Vocabant op

larem Trin. v. 470 invitare solebant. x Plauto hue pertinent hi versus Baeeli. 665 sq.: Si frugist, Hereulem egit ex patre Decumam partem ei dedit, sibi novem abstulit. μCeteros loeos Vide apud Lorengium ad Most. V. 984. Quodsi Scaliger auli interpretationem p. 71: dedima quaeque veteres diis suis offerebant vituperans adnotat: uni tantum Herculi ho sebat, inconsulto hoe dieit: nam Livius in . V. 21. Apollini quoque decimam votam esse oste Neque Vero solum Graecorum βου χγονi in Stiehi versu 223 Herculeum prandium luculenta cena est, - sed etiam bibacem

x Insatiabilis edendi et vorandi cupiditas erculis imprimis ab Epicharmo optime descripta erat; cf. ueller Gesch de gr. Litt.