Quaestiones Plautinae et Terentianae ad religionem spectantes [microform]

51쪽

menta Verum enimvero nulla adaequest cheruns, atque

ubi ego fui in lapicidinis. Hi versus mea sententia Grae- eum poetam sapiunt; nam ut dicit Ni88e l. i. p. 2; Tartarum deseribere et variis pingere oloribus est Graecorum; Italiae indolis hie locus ireumfusus est crassis tenebris in quibus homines nullo modo lineas suas ducere possunt. Mi)Per oeum Amph. v. 1029 est compositus: Verbero, etiam qui ego sim me rogitas, ulmorum cheruns 2 quod cognomen servo attribuitur cuius in tergo ulmorum rami franguntus. De oen. Vero prologi versu 1 pauea adnotem: dicit poeta: Ipse abit ad Acheruntem sine viatico, sos ueller plaut. rosodie p. 382 euius ver8us Verba sine viatico non aliter puto intellegi posse quam de Graecorum ritu mortuis priusquam efferrentur obolum in os imponendi, quod ab Romanorum usu alienum erat Iodos appellat Plautus in Merc. V. 290 vetulum decrepitum senem quimo animam suam efflabit Acherunticum; es etiam Mil. V. 627 et Cas. v. 2. 1. 12, ubi Aeheruntis pabulum hominem signiscat dignum qui ad mortem mittatur. Regni autem inferorum rex eum Dis ater quem lautus non commemorat tum reus esse putabatur, ut est in Asin. v. 606: apud Orcuiti te videbo; e Mosteli. v. 499. Capt. 283: Nunc Vivat neene id reum seire portet; praeterea lege Epid. v. 363, Ps. 795, rin . 525 eum adn. Brixit Bacch. v. 368: Pandito atque aperite propere ianuam hanc Orci, obseero es Aeseh. Ag. V. 1245). Sed Mortem qu0que ipsam ut apud Graecosita etiam apud lautum gessisse personam Versu Cist. 3. efficitur: Recipe me ad te Mors amieum et benevolum μquem ad versum non dubito adneetere Baech. v. 1152:ἡMeum pensum ego lepide adcurabo, quamqtiamst Mortem amplexari; f. Tibulli arm. I. 1. 70: Iam veniet tenebris Mors adoperta caput, et 1 2 4 sq. Omnino Mortis persona omnibus populis nota est. - De 0re epulera mortuorum

Recte igitur diei Calidorus in s. v. 90: Certumst mihi aute

tenebras persequi.

52쪽

ornandi ibique aerifieandi id quod Romani summa semper pietate aciebant comparare licet Epidici V. 175 sq.: Quoius quotiens sepulcrum vides, sacrificas lico Orco hostiis nec adeo iniuria, Quia licitumst eam tibi vincere vivendo, quem

morem ne a Graeeorum quidem usu abh0rrtuisse constat; os Aeseh. ers. 607-620 Agam. 1394, huc. 3. 58, m. a. Η0 loco optimum est nonnulla digere de Penatibus Laribusque quorum doctrina cum apud Romanos magis quam apud Graec08 exeulta sit non mirum videtur quod hac in re lautus nihil fere nisi Romanum seripsit Verbum penates ipsum adiectivum est cum penus et sim cohaerens; relle in myth. Rom. p. 7 Vocem genii supplere optumum esse putat mihi quidem simpliciter addere di 'magis placet, ero verss. 834-836 seeuto, qui si leguntur: Di penates meum parentum familiai Lar pater, Vobis mando meUm parentum rem bene ut tutemini; go mihi alios deos penatest persequar alium Larem. Penatum igitur est domum penum familiam omniaque quae ad amiliam e tinent 0nservare et tutari, quare Romani magnis semper honoribus eos colebant; es Phorm. v. 311: Ego de08 penates hine salutatum domum Eo: adoratum prima post reditum

prece ut ait Donatus. Unde fit ut enates idem fere sint quod d0mus et reete versu Mere. s. s. dicit Charinus, alios Penates . . aliud domicilium se esse sibi quaesiturum esst. 0m lat. d. Bibb. p. 252 110, et se trag. lat. p. 226 199: expulisti sauei0s patri Lare; vide etiam Η0r. at 1. 2. 56 Cat. l. 9 9. 3. Saepissime ut iam vidimus Lares eum Penatibus coniuneti sunt quibus eum simili m0do salussamiliae cordi et eurae sit, similibus qu0que h0noribus ametuntur os Mil. v. 1339: Etiam nune salut te Lar amiliaris priusquam eo; Τrin. 39 gravissimae iis res familiae commendantur; Trin. l. s. Aul. 385 Nunc tusculum emit CL praeterea Serv. ad Aen. 5. 64 sciendum quia etiam domi suae sepeliebantur unde orta est consuetudo ut dii penates colantur in domibias. - Ηor sat 2 3. 176 per divos ratus uterque

penates Hyginus scripsit de dis penatibus. .

53쪽

hoc et oronas floreas, Haec imponentur in Deo nostro Lari Ut fortunatas laciat gnatae nuptias ); rebus prospere cedentibus iis gratia agitur Rud. 1206); Lares viales qui in compitis colebantur nobis oecurrunt in Merc. v. 65, ubi Charinus: Invost Vos Lares viales, ut me bene iuvetis. Cum autem amiliarissimi amici familiae cuiuslibet sint, cenis quoque intersunt iisque cibi in patellis proponuntur' unde venuste patellularii dieuntur in Cist. v. 2. 1. 4 et Larem familiarem multa deinceps familiae genera e0dem semper modo tueri optime videmus in Aul prologo euius verba hie

repetere non 8 nece8sarium. Τranseuntes ad geni0 primum Baech. v. 15 , ale volente genio natus sum bene eomparabimus cum Mil. V. t.

314 et Most 563: Natus dis inimicis omnibus, de quibus iam supra dixi. Filius autem Meorum eum Aenius in Aufusti apud Festum nominetur, etiam aerifieatur ei ut in Capt. V. 29 sq. Postquam autem homini datus est,' cum hoc ipso ita est coniunetus, ut ego et genius meusμ, tu et genius tuus pro una eademque persona 40ni possit; cuiusmodi Versus exstat Cure. 628 Servabo te tamquam me et genium meum', quoeum omparare licet in Capt. v. 977 Hegionis verba quae ad Philostratem loquitur: Per tuom te genium ObSecro, exi te Volo et Versus paullo diffusiores Aul. 724: Μ egomet defraudavi Animumque meum genium que meum. Capi autem Versus 7 in quo quasi meliorem .

Idem mos invenitur apud veteres Germanos: Grimm d. M. I P. I, 2, 17, 478. CL Aesch. Agam. v. 1295: τίς αν ευραιτο Dozuν ασινεῖ δαίμονι φυναι τάδ' ακουουν, qui haec audiens se innoxio genio natum esse censebit. R CL Mart. Cap. 2. 152: ide dicitur genius quoniam cum quis hominum genitus fuerit mox idem copulatur; praeterea videme nandri fragmentum apud Mein. 34 V4παντι alμων ανδρὶ συ αρί- σταται Ευθυς γενομιενο μυσταγωγῖς του μου 'Mγαθος κτε. Eadem is est doctrina latonis in Phaed. p. 107 Grimm p. 829: Der 'mesentito e Begri eines Schutggeistes is das Angeborensein. . i. i

54쪽

hominis partem genium esse poeta videtur dicere voluisse,

similis est Andr. v. 289: Quod ego per hanc te dextramor et genium tuom eodieibus inter genium et ingenium haesitantibus; neque vero iniuria entleius illud prasitulit Hor ep. 1. 7. 94 comparans: Quod te per genium dextramque de0sque penates Obsecro et obtestor. Postremo videmus parasito vel serv08 in e0mediis lautinis haud male dominum cuius gratia vivont, genium nominare, quom0do Sagaristio in Pers. v. 263: Nun et amisto pr08perabo et genio meo multa bona laetam; es. Stieh. V. 622 Cure 301, Men. 138. - Lares de quibus iam supra disseruimus gelio semper bonorum hominum esse animos i malorum sunt Laruae quae homines omni modo exantes D0 raro ad insaniam pellunt. Reete igitur legitur in Capt. v. 598:hLaruae stimulant Virum h. e. insanus est; cf. deinde Amph. v. 777: nam haec Alcumena quidem edepol aruarum plenast in Mere. v. 982 et Cas. 3. 4. 2 larua pro Voce contumeliosa posita est. Recte igitur interpretantur Nonius p. 44: Laruati et Cerriti male sani et aut Cereris ira aut aruarum ineursatione animo vexati et aul. p. 119:,,Laruati, furiosi et mente moti, quasi Laruis exterriti. Ex Plauto huc pertinent versus Men. 889: narra Sene Num laruatus aut cerritust Τμ D. Amph. ex recens. G0elgi et LoeWii

Lps 1882, p. 11 et 117 VII: Laratu's edepol hominem

miserum medicum quaerita; et r. XΙΙ: Quaeso advenienti morbo medicari iube, Tu certe aut laruatus aut cerritus es. Amph. 775: Quaeso, quin tu istano iubes pro cerrita ircumserri γε es etiam Rud. 100 sq. Poen. . . b. - Ne praeterea omittamus adiectivum lymphatieu8μ in Ρ0en. v. 1.

Cf. Plut quaest. Rom. cap. 11: καὶ γὰρ ἐπὶ ταν τάφων ως φησι

Γαρρων περιστρεφονται καθάπερ θεων ιερα τιμωντες τὰ τῶν παTερων μνηματα καὶ καίσαντες τους γονεῖς, ταν GTFo πρωτον ἐντυχωσι, θεον γεγονέναι τον τεθνηκοτα λεγουσιν Vide etiam rimm p. 865.

' Quid de origine huius vocabuli statuendum sit vide apud Prelierum p. 71 407. I).

55쪽

nummuli aurei lymphatici. delph. : Deserto ad me faxo

aetutum constiterit lymphaticum, quod adieetivum idem fere significans quam insanus' vel furiosus', primitus sonassehaquae timens s o loco ioculariter de nummis dictum est qui e crumina elabi suriose student. ih Η0 loeo laeet adiungere Lavernam' surum patronam quae in uno Aulul. V. 445 nobis occurrit: ita me bene amet Laverna. tinuo peditinet Dagmentum Corniculariae quoque lautinae a Nonio p. 134 erVatum, quod Bueeheler in mus rhen. Vol. 1 p. 433 ita restituit: Ita mihi Laverna in furtis elerassit manus; os praeterea fragm. Novi apud Ribb. p. 229: Per deam sanotam Lavernam quae mei cultrix quaesiuist. De antiquitate autem huius deae eonieetura fieri potest ex Vaseulo setili quod inscribitur Laverna pocolom es Ritsoh defetit litterat Bonnae 1853 - puso. IV 26 sq.). Neptunum de quo nunc agatur Iovis Datrem esse antiquitus Romae ut videtur ignota postea cum idem qui P0seido Graecorum putaretur usitata erat doctrina. alis iam in Trin. versibus 20-841 saepe multumque tractatis procedit nempe C. F. . uellerus in libri de pros Plaut. Scr. p. 112 ho modo seripsit: Salsipotenti et multipotenti Iovis frutri Nereo et ortuno Laetus lubens lavdsis ago et gratis gratiasque habeo et fluetibus salsis sq sed finem Versus 20 pessime mutatum esse iam Ritsehelius in opusc. Volum III pag. 154 demonstravit. Nereum enim nec unquam Iovis fratrem esse ne unquam pro Neptuno poni μest enim Nereus Neptuni socer. um Portunus non cum Nereo sed cum Neptuno coniungitur ut est in Rud versu 160: Palaemon, sancte Neptuni comes Palaemon enim auriga Neptunierat et utrique Corinthi ludi celebrabantur cf. Sohol Arist.

De hoc obabulo vide etiam Paulum p. 12 et relleri myth. Grae . I. p. 95. Compara pulchram descriptionem huius deae quam exhibet Horatius in epist. l. I. 16 60 sq. - De etymologia huius Oeabuli Vide GrasAman in uhns . f. gl. p. vol. XVI p. 181, qui a san scritica radice tu cindere abscindere avellere derivat.

56쪽

Equit. 609) Qui mythus postquam Romam translatus est, Palaemon ortuni partes agit ut Ovidius diei in fast. l. VI.541: Quem nos ortunum, sua lingua Palaemona dicit. De Portuno vide rellorum p. 505. Neptuni vero descriptio quam Plautus in vers. Trin. 824-810 proponit: Atque ego

tibi Neptune ante alios deos gratias ago et habeo summas Nam te omnes saevomque seVerumque Vidi moribus dommemorant Spurcificum immanum intolerandum Vesanum ego

contra opera expertus Nam pol placido te et clementi eo usque modo ut volui usus sum in alto, Atque an tuam apud homines gloriam auribus iam acceperam ante Pauperibus te parcere solitum, ditis damnare atque domare. Abi laudo scis ordine ut aequomst traetare homines hoc dis dignumst ... utrum Romana sit an Graeca, per se difficile sit discernere; sed etiamsi tali utrimque maribus inclusi si maria et portentosa atque turbata et plastida experti erant neque quiequam simplicius erat quam ho ad aquarum et fluetuum deum Neptunum transferre, tamen eum in his Versibus nihil inveniatur quod eum Graeeorum cogitatione mgnet et omnino lauti sabulae simpliciter ex Graeeis sint

translatae, malim contendere hau quoque Scaenam SeeUD- dum Graeeum Xemplar expressam 88e. Cum huius scaenae

verss. 820-824 es. Most 2, 2 initium, in quo heopr0pidesidem redux Neptuno iocosius agit gratias quod opera eius

e mari servatus sit Versus hie repetere piget. Deinde es. Stich. V. 402 sq. Quom bene re geSta SalVOS OBVOrtor

domum, Neptuno grati habeo et tempestatibus; similesque sunt verss. Rud. 699 et 06 Mil. 4l3). Quodsi lautus in Ρs vergu 34 piseis Neptuni edudes' appellat, bene comparari potest Livi versus ex Aegistho petitus Ribbeo fr.

ling. . . . . .): Τum autem lascivom Nerei simum pecus Ludens ad cantum classem lustratur. Neptunus autem maris dominus et redior tempestatibus qu0que imperat, unde regi Rud. 88 8 sq. legimus: Tempestatem euiusmodi Neptunus nocte hau misit Proxuma, detexit ventus villam; quis verbis opust. Non ventus sui verum al-

57쪽

cumena Euripidis. viae ultima verba dubitari nequit qui, ex poeta quodam Graecorum sumpta sint, qui hano uri- ideam fabulam deludere volebat quis hi fuerit neseimus: Euripidem autem revera huius tituli tabulam docuisse oonstat; os eleker de trag. Gr. p. 690-694 Neptunus vero deus aquarum non est mirum quod balinea quoque curatu apparet in Rud. v. 527: Edepol, Neptune, es balineator frigidus: Cum vestimentis postquam a ted abii algeo, quae verba ipsa ad Graecum exemplar referri possunt non debent. Itemque perspicuum est quod diei omnes opes et divitias quas navigantes amiserint, Neptuni fieri es Rud. v. 372 sq.:ἡNovi, Neptunus ita solet: quamvis fastidiosus Aedilis est: si quae improbae sunt merces, aetat omnes: maxime eas quae non iuste comparatae sunt Ut autem omnes di id quod iam nonnunquam vidimus genus lenonium odit et persequitur, sic Neptunus quoque hoe modo procedit in Rud. v. 358 sq. si Neptune lepide salve me te aleato

nullus est sapientior; prolaeto Nimis lepide iecisti bolum periurum se lenonem perdidisti; es ibid. 485 sq. et imi

Neque Vero lauti aetate ullum diserimen suisse inter Neptunum et Ποσειδωνα, cuius nomen recte deriVatur a Substantivo ποσις - potus et M Iovis, Vide Αhrens in Ρhilologi vol. 23, p. 211 - luculentissime Rud. v. 361-362 declarant, qui nescio an de Graeco poeta sumpti eri non ineonsiderate mihi videantur compositi: hPeriit potando opinor: Neptunus magnis poculis haenoete eum invitavit. Nam Loσειδωνα Graedorum dum Dionyso Vini de arte coniunctum suisse ei mu8, qua de re apud Romanos antea nihil constabat. Unde etiam melius intellegemus ud Vers. 588 sq.: Quasi vinis graecis Neptunus nobis suffudit mare, Itaque alvom prodi speravit nobis salsis poculis. - Denique restat Milit. v. 1 b, in quo Pyrgopol ridicule loquitur de nepote quodam Neptuni quem Antigonum onatam intellegendum esse Demetrii oliorcetis

filium qui se Neptuni filium appellasset primus docuit Berg-

58쪽

hius vide Brix ad hune versum edit. III. Qu0dsi verum est, a Graeei est translatum. Volcanus imprimis ignis deus erat nomenque Muteiber ob eam causam ei inditum est, quod ut ait Maerobius i. 6.5init. ignis sit et omnia mulceat et domet Aeolus in Philoctete: Heu Muteiber Arma ignavo es invieta labricatus manu.

Bene igitur lautus in pidie versu 36 sq. dicit: Erit illi illa res honori. hQui Τμ : Quia ante Achillii suit Mulciber credo arma fecit quae habuit Stratippocles; ibidem . 674qu0que hue pertinet: Apage illum a me; nam ille quidem

Volcani iratis filius; Quaqua tangit omne amburit prope istaestu calefacit. Si laetum est ut Volcanus pro ipso igni poneretur; nam id quod erat a deo datum, nomine ipsius dei veteres nuncupabant, ut eum Dugem Cererem' appellabant, tum vinum Liberum, ex quo illud erenti: Sine Cerere et Libero riget Venus; es te de deor nat. II. 23. 60. Apud Romanos' primus ipse Plautus licentiam huius μετωνυ- uia sibi sumpsit cum in Men. v. 330 Cylindrum c0qu0m

dicentem aetat: hHae appono ad Volcani violentiam. Hane metonymiam Brixius putat eomoediae stilum Xeedere; sed conseramus Arist. lut 661 , Ηφαιστου φλοξ quae verba locum quendam tragici poetae deridere sane possunt, debent minime. X lauto comparare licet etiam Aulul. v. 359 sq.: hQuid impurate ), quamquam Volean StudeS, Cenaene ausa aut tuae mercedis gratia os Do8tra aedis postulas comburero Y Mil. 653 Rud. V. 761). Sol autem et ignis vel Volcanus eum inter se non multum differre Romanis viderentur svide relle s. 28;i CL iesstin in mus rhen. Ol. 24 9. 118.' Sabinos cererem panem appellasse dicit Servius ad Verg. Georg. I. 17. Primus apud Graecos Prodicus Cius dixit homines cum omnia quae sibi prodessent vim divinam habere putassent, panem Cererem vinum Dionysum ignem appellasse Hephaestum vide Ciceron de deor nat. I. 42. 118 Sext. Emp. adv. Math. 9, 18 5 sq. ' CL Leo l. i. P. 26.

59쪽

rimm d. . p. 568 et saepe eodem sere sensu ponerentur, bene eompositus est Bacch. v. 255: Volcanus Luna Sol Dies di quatuor Soelestiorem nullum inluxere alterum. Restat Rudentis versus 761 quo Plautus Labraee lenonem di centem finxit: Volcanum adducam, is Veneris advorsarius. Ηane sabulam poeta a Graecis transtulit Romanis ignota erat Volcanus enim ex quo Venerem uxorem suam in dulterio eum Marte deprehenderat, eoniugi suae vehementer ira seebatur, quod Martem belli deum eximia sorma insignem magis amavisset quam se ipsum uliginosum ferri opifidem es. Od. 8. 266 sq.). Quamquam Plutarchus in quaest. Rom. eap. 47i quod inimicitiae inter Venerem et oleanum Romanis notae fuissent, templum huius de extra urbem aedificatum esse tradit, ne Mars et Voleanus in urbe ipsa inter se bellaren Melius ut opinor rellerus de hac re iudicavit p. 531, Romanos eum in vetere urbe multae angustiae flexu raeque vicorum fuissent itaque igni exorto damnum adile permagnum esse potuisset, Volcani ignis dei templum extra muros maluisse aedificare. Paullo uberius de Fortuna disserendum est, de illa a Romanis magis ut videtur quam a Graecis culta et adorata nam Tram a veteribus Graecorum poetis raro, saepius ab iis ommemoratur quos lautus est imitatus. Poeta etsi inter bonam et malam Fortunam discernit, tamen illa pra valet; nam plerumque aut nisi epitheton adiectum est, Fortuna vim bonae F. habet aut eum adiectivis boni augurii

eoniungitur ut in verbis Toxili Pers. 15): Neque quam )tibi Fortuna saeuiam uerifiea adlueere volt, ad quae Dordalus: quae istaeo lucrifieast Fortuna 2 unde eolligere lieet

60쪽

hoo epitheton Plautum ipsum primum formasse. 0gn0men Obsequenti non ei inditum est a Plauto id quod Prelle putat p. 58; nam sin V. 16 legendus est: Quem te deum autem nominem 2μ : Fortunam atque Obsequentem. Ad Fortunam Respicientem pertinet Capt. v. 834 de quo Brixius dioit os praeterea Poen. v. 1. 2. 197. Magna quin summa potentia huic deae erati et vel prudentissimum hominem Fortuna intellegentia et eonsilio superat; recto igiturilautus in seud. v. 678 dieit: Centum doctum hominum consilia sola hae devincit de Fortuna, similiterque in Capt. V. 304 , ituna humana fingit artatque ut lubet; et interdum fit, ut h0mines allat et irrideat ut est in Asin. v. 727:hUt consuevere, h0mines Salus frustratur et Fortuna; nimirum Argurippus sorte sua non e0ntentus rem deteriorem facit quam revera est; nam Salus per Se homini nocere non potest. Multa autem cognomina cum Fortunae essent haud male compositus est Poen. v. 5. 2. 13: Aliqua Fortuna fuerit

adiutrix tibi. auea addo ad Aul vers 100 sq.: Si Bona Fortuna Veniat ne intromiseris, hoc didit uelio qui omnes homines lares esse suspicatur, hPol ea ipsa, respondet Staphyla, credo ne intromittatur avet Nam ad

aede nostras nunquam adit, quamquam prope8t: hunc posteriorem Versum alii alio modo Ussingius mea sententia recte

interpretatus est digens: quamvis malim etiamsi pr0pe siti Nam Fortunam domos singulorum hominum visitare modo hi modo illi bona sua tribuentem Romani mihi videntur putasse' nec necessarium est redere quod Wagner ad hune versum adnotat: Τhose commentat0rs h adopt

3 Quin etiam Praeneste Fortuna Primigenia mater Iovis et Iunonis osse putabatur: relle p. 561. ὶ Nihil enim est tam contrarium rationi et constantiae quam Fortuna ut mihi ne in deum quidem cadere videatur ut sciat quideas et fortuito factum sit : Cie de divin. ΙΙ. 7. 18. Cf. Querotum p. 42, 11 Ipsam Bonam . clamantem pulsantemque hodie nemo audiat. 4