장음표시 사용
121쪽
Qua: si ilicet iustitia, omnes, praesertim in actione Ragis postas, virtutes amplectitur Erga Deum qui
bonum ipsum verissimum, , Vt Plato ait o.de Repub. Idaea boni religio est, in eius videlicet agnitione,& cultu. posita: qus meris oraculis ci externis quibusdam mystςriis proditur, ut Ciceio ex Platonea tigib. r.es a.tradi r. Quae nimirum generalis quaedam philosephia religi pilis est. Erga homines reliquos ciuiustitia : quae ita ad sortitudinem etiam & temperantiam, id est, omnium perturbationum animi mode rationem quandam, spectat. Virtutum similes assectiones sunt, quae nimirum rationem ducem sequuntur: ut
Artes dclitei sunt philo plua ipsa,& historia Istatum Logica . dc Mathesis est, tum physica, & ethica: Itemq, huic sebiecta politica & oeconomica.
Hic historia de rebus omni b.commemoratiquo
ita et propria quaeda iurisprudentis & Theologieco ueniens historia pertinet. Historiae similis, est poesis. In quibus artibus ci literis aliae animo magis praesta n tu aliae corpore: istae liberaliores, hae minus liberales habentur. vidistinguit Aristoteles S. Politicor. Corporis bona in eius firmadc sana affectione spectatur. Externa deinde bona sunt,quecutique extrinsecus vita attingunt: siue corporalia illa unt,sed incorpora-ha, seu mob: lja, seu immobilia,sive naturalia,seu arte de studio parti. Cuiusinodi etiam sortuns dc vitae radicunt 'r: in quibus maxime spectitur possessio, dominiuiri, de obligatio. Quae ita delitu bona omnia , diuina aut humana, publica aut priuata fuerint. QEomodo etiam passini in iure Romano distinguitur. x ita porro vel natura ipsa. vel opinione dc hominu iudicio honesta vel utilia suerint. Quam distinctionem etiam
122쪽
Ex bonis vero istis, ea quae animum attirigut pN . stant caeteris: proxima sunt ea quae pia corpore spectantur: quibus aequiparantur fama, honor,&existi-inatio: sed extremum locum tenent ea quae fortuita sint: quae cum caeteris collata, vix bona videntur, ut
Plato passim in libris de Republ. & legibus ostendit. ionni NATio deinde iuste facta de qua supra in Hefinitione Reipubl.) pertinet ad comparandum dc conseruandum illa, quibus nimirum & populus, Jc lsesus populi constat. lPopulus igitur comparatur tum communi naturae, tum proprio aliquo modo. Isto; ut matrimonio. Hoc autem, ut adscriptione, dicatione. Vbi interim praeterea comparantur homines ad varia ministeria.
Conseruatur deinde populus omni illo bonorum l
genere, de quo dixi. Boivi ista comparantur, tum naturae beneficio, tum studio labore. Atque iis ipsis imodis laseruantur.
Sic litterim animi bona meditationem & exerci- ltationem desiderant. Quo scholae&Gymnasia spectant. Quomodo apud Platonem tota Respubl. peri lomnes hominum aetates ad studium tale informa- lra est Externa bona ue Agricultura, Mercatura, & alia,similem operam dc industriam requirunt. Atque in his saepe accidit, iudiciis & bellis, opus sie: itemque accidit praemia & poenas decerni oportere. Ordinatio autem illa fit tum Imperio tum Iure. Et haec ordinatio postquam ita in populo aliquo recte facta est,tum,inquam, proprie ciuitas 5c Respubl. fuerit: dc populas dum demum ille qui a Cicerone p. de Routa definitur,coetus Io ultitudinis consensu ii ris&communione utilitatis si,ciatus. iAtque hinc qui sic coniuncti sunt, ciues dc tanquam socii fuerint. Qui boni viri, id est, virtute im- lpud is praediti esse,debent, ut Plato de Republ. tradi
123쪽
ac libros illos de iusto vel optimo ciue inscribita
si communem salutem spectent, concordia suerit. Imperium igitur auctoritas&potestas ordinandi ac statuendi est.& ita simul administrandi. Cui unmodi magistratus aliquando dicitur,ta viva ac loquens iustitia est,& tanquam coelestis vis quaedam. Vt Cicero lib. .de leg. de e .ran cap. de sortitudine ex Platone tradici Q d imperium vel Qtum, vel coniunctum est. selum, unius,aut plurium Vnius,quod regnum aut regale imperium est graece μοναρχία. Plurium
quae Polyarchia, quippe totius populi,aut partis. Illud sciIicet Populare dicitur,graece δημοκρα ι G Hoc
autem vel optimatum est & nobilium,graece etet
ἡρατ α, Vel aliorum; quod Oligarchia dici potest. oniunctum scilicet discordi quadam concordiaci tanquam sarmonia, vel in plerisque, vel in omni bus illis inter se in istis, cernitur. In simplice genere praestare caeteris putatur regni Huic quo propius deinceps aliud accesserit, tanto videtur persectius,tantoque magis praestiterit. i quam Cicero illud ex omnibus quasi comfusum praestantissimum iudicat. Quodna genus imperii cui populo maxime cor gruat, eXihominum moribus di ingeniis com primis iudicandum putat Psato Multum enim interesi,quid cuiusque populi natura scrat. tu quan idem ille, dc prae terea etiam Aristoteles in Polit. non nimis magnu populum putant suo;mperio rectius uti posse.Ita enim laudarunt Democratiam.
Quod deinceps imperium omne vel proprium quodammodo , vel aliis 'iandatum: illud ab iis, qui suo quasi nomine praesunt, geritur. Hoc ab istis ipsis deinceps aliis committitur. Quod variti lateri m ossi
sis A magistratibur di guttin,
124쪽
Atq; hic ita demum accidit imperium similius
vel infimum, de quoddam intermedium esse: & numquodque praeterea genus proportione quadam maius aut minus gradatim discerni. Quo modo in uire Romano non dissimiliter merum imperium. la iurisdusti & tertium quoddam mixtum, distinguitur. ' φ. Qianquam quodcunque demum imperii genus s&eci , no sine coelesti numine constitutum, conuer- lsum aut translatum intelligitur: sicut lib.8.G Repub. l
Ius dei nee est,quod non sine iustiti, sic autoritate fimperii ordinatum dc sancituni. ita enim ius est li quod iusturii, quod aequum bonum, quod par&rectum, ubi nec nimium nec parum, plus aut minus. d Cicero a. detegi b. imperi um vocat,sine quoni- fhil omnino,nedum ciuitas,stare possit. Quod idinis. de Reputae. ex iustitia tanqMm sonte manare ait. Atq; hoc quidem ius ita demum vel natura sim-jiciter, vel rationem probabilem sequitur. Plato iri Minoe,Aristoteles Et cor.L Illud aeternum eli&o- Ἐmnium animis ingenitum.Q-d tumuerissimum lius esse Cic. ex Platone lib. i.dm ib.cbpiose demolistrat: quod Plato in Minoe inuetionem veritatis desinit: quod Cic. ibidem summam rationem in natura insitam esse ait: quae iubeatea, quae facienda; pro- 'hibeatque contraria: quod ita prudentiam dcremes irationem etiarn vocat. φHoc alterii locis& temporibus mutabile est. Qio 3Plat in politico vocat imitationem veritatis. Cic.I. de legib.simulacrum quoddani iuris, quod quamuis vnius populi proprium est, tante accidit uspiam cum ialiis etiam commune esse. Quod ius deinceps vel sancitum imperio est. vel adhuc sanciendum: illud stliptum, vel moribus receptum, Hoc inprudentia rum ti equatamas '
125쪽
DE PRINCIPE. ret Et quidem ius scriptum quam generalissimis, u-
istimis,&breuissimis leginus comprehensum erit. . modo .ir.tabulas dcscriptas fuisse ostendit Cic. lib.a delegi b. Vbi nihil ita ob letum,contrarium. aut superuacaneum erit: quod curare voluitPlato eos qui Nomophylaces dictitur, dc monet ex Solone D mosthenes contra Timocratem. Quod, si fiat, non constituenturilites,sed dirimentur: &,ut Iustinianus in procem io Institution.ait, calumniantium iniqui
Atque haec generaliter de Republic. Cum quibus passim in iure nostro plurimae sententiae congruunt. ut in titulis, De Principiis Iuris, De Imperio & pol state.De Iurisdictione,&e.
tur virtutes: quomodo ciues Reipublicae, vinulepraediti, hoc in , boni ac legibus morigeri,ficiamur,comph
1D H nter Aristoteles, cap. vitim. lib. ib. Eth
cor. Nicom. exponit. Verba, item praecepta de theoxemata sola, non sussciunt ad virum bonum efficiendum : nam cuius scientiae finis non est cognitio,in ea nec seu praecepta,aut verba, ad effectum dc ipsam scientiam consequendam sufficiunt. A qui doctrinae moralis finis est actio , non autem cognitio; agere, non autem stire. Ergo sola praecepta
δε verba ad esse mec ipsam Eemiam consequendam non sufficiunt, a. si verba dc praecepta per seseli sufficerent ad acquirendam virtutem , hoc est; ad visos bonoa etaiendos: tum ouaves eos,qui illa a1
126쪽
iliscunt,efficerent bonos,ac proinde ingenti mercede digna essent ut Theognis ae.medicis dixit, qui scilicet ut morbis corporis, ita& vitiis hominum; quae morbi sunt animi, mederi pollent. Sed verba dc prae- .cepta sela non omnes ea intelligentes bonos efficiunt.Ergo verba praecepta l. i non sufficiun t ad vii. rum bonum essiciendum. Assumptionem declarat
philos hiis distributione auditorum huius de virtutibus doctrinae, dc qua apud eos vim habeant praecepta, & admonitiones verbales. ostendit. Auditores enim,vel sunt libςrali& ingeniosa indole praediti, vel sunt ignaui,seruiles, ac socordes: quorum illi pudore, hi vero ii more mouen tur. illi nempe perpauci prae ceptis quidem ac monitis ad virtutem c citantur.& inflammantur, sed sed tamen insuperci exercitatione ad plenam virtutis posscssionem opus habent. Hi vero id est multi, imo plerique ne mouentur quia dem praeceptis aut pudore ad virtutem, nedum in gammantur, sed metu ac poenis & flagellis coercentur , quia sunt malitioso corde aς dii torto ingenio
seu complexione. a. quia malis moribus longo tempore assueverunt, ideoque verbis aeverborum monia. tis dissiculter corrigi poti t. 3. quia noli rectae rati nis imperium, sed affectus suos iequuntur, ac voluptates nonanimi, sed corporis, iti aerunt: adeoq; toti ex affectibus vivunt,dc non nisi ea persequuntur quae voluptates gignunt : labores autem & res arduas fugiunt. Denique eius quod honestiani ac Vere iucundum S pulchrum est, nullam prorsus norionem habent : quandoauidem nulla parte an eius gustarunt: Postremo a 1 virum bonum acciuem legibus in rigerum,efciendum, vix omnes cauta ad id requisitae penitus iussiciunt. Ergo mulio φ inusiola verba
seu verbal csadmonitiones.. ac praecepta. Cauiam autem Virtutis cilicientem alii naturam statuunt; alii
doctrinam, alii consuetudinem dc cicercitationem
127쪽
Erebram: rectius alii naturam,doctrinarii, consueti dinem dc exercitationem, simul&coniunctim. Natura vero non habitum virtutis, sed habilitaten . iacst aptitudinena ad acquiret dum habitum, conteri: duae habilitas no per nos acquiritur,sed diuinitus iuina
quadam causa, ut ait Philosephuso obtingit ionceditur & ingeneiatur. Eu υ et ergo illa iraturi Iis non sussicit,quia non facit bonum,sed aptupensum ad bonitatem. Neque doctrina sussicit Vt enim ager non producit bonos fructus . ni si& n tura ipsa fertili sit, fundusque foecundus,&in se
cultura quoque hominis, tagi na, priusquam senae ei iniiciat,subirantis , alantis, occantis, stercoranti accedat. Sic eum qui vir bonus euadere debet,quali Vam naturae aa virtutem habilitatem habere opori tet: deinde animus eius recta fatim a teneris educi fotione ad virtutes & mores honestos leniter assueti- Eendus es ac paulatim seueri acribus tum ad in rutionibus ac praecepstis,tum obiurgationibus quanaoq; 'castigationibus inserinandus, &ita subigendus ac praeparandus, ut h0nestis rebus satis matus gaudeat,turpibus vero ostendatun item ut pravis N i
kctibus ac liόidinibus resistit: alias enim vir fastui nec audiet ea qus dicunt nec auditatius intellim
aut perfici . Haec igitur assues aio educatio, &exercitatio, milium. maxime requiritur ad virum bonum efficiendum: sine natura tamen dc doctri vix cuiquam perfecte obtingere potest.. Cum autem educatio a dic iplinaliberalis,eaqueta teneris inchoata.& sedulo continuata, nempe tum priuata,tum publica,tum oeconomica, tum politica, piaecipuam ad virtute dcviros bonos efiiciendos lau- dem obtinea quaeritur,quomodo ea instituenda sitrὰ respodeiphilosφphus: natu plerim omnes ad libi- . 4
128쪽
Qisciplina opus est,sed etia certis ac seuoerisI i , V
.isciplinae. Ratio prima: ad ea quae molesta dc ingrati.' sunt homities vi &auctoritate cogendi sunt, Sedai Gefieri ad ximites&actiones honestas, molestum ingratia est hominibus, tu ad illi , tu praesertim iuue hib Ergo i adeas assuefiat homines, vi&auctorii
est. Hanc vero autoritate leges prestat , conseruant, quae etia inuitos ac reluctantes ad os scisi cogut. Ergo legessiimmopere necessariae sunt ad
honesta educatione dc disciplina: adultis quide, ut in. i. . virtute magis magis'; exerceatitur & confirmentur viuediti luxuriandi licentia vulgi more secten-
hoptraliantur Vulgus. n. dc maior hominu pars n oi stati, seu coactioni potius ac violentiae orationi A crationucosiliisq; acpceptis obtepetat, ac formidi he. ' ioenae magis qua virtutis amore iii ossicio retinetur. ,-iusciiq; sortis distati sunt, rGem
bere quo ipso ostendere voluit ad virtutis studium Repalendu& exercendii non sussicere assuefacti vim. sed auctoritate legum quoq; necessariam esse. Tertia ratio ab effectu vel ossicio legunt:leges u. , . atendunt recta vivendi 1oem, & iustum in actioni dine, quia leges a prudentia demente, seu roe rem irroscisciatur. Itaq; ad educatione de disciplima ver pi .
omnino necestarie sunt. In nonullis Et Politiis leges sunt,qui Ktumradulti in ossicio continentur, tu pueri que a teneris ad virtute exercentur. Ubi vero tales
es nostini ibi prudelis patris f. officium est, ut ipse mesticis su is leges serat. Nam si, in Politia sunt i , id in Oeconomia sunt iussoneso admonitiones h. ero . Persectior aut ea politia est in qua de rectae- . .
otione institui ne puerorum ac iuuetitutis et
129쪽
λα- proprie politiae est, improprie Oeconomiae: l nimii agi ac validius in perat&cogit ad res honi ' , - ius &flagitia seuerius punit.
. . Quarta ratio ab exemplo Lacedcmcoloria, qtioiia p. lato magis florebat ac virtute colebat .c a in ul-- os de iuuentutis ac pueroru educatione tum Publi . iii priuata leges habebat: reliquae vero ciuitate, Giα-
ae quia legibus istis carebant. minus solebant.. Saanere tuti tutis educatio publica, gymnasiades holae publicae moruac studioruni,s ii doctrinarum disciplinarum, imprimis summopere magistratur non tantum publice,sed&priuatim, non tantum ioc
litica, sed in domestica quoque institutione neceim' est: quias legibus nulla inter homin s cietas Lupublicas cui riuata, consistere potest. quis optimus erillegislatorZis nimiru,qui
sit. Proinde legulator,non tantuscientiam uniuerim' lam,sed orn fio imperientiam quoq; di via in uri endarulia e debet. Sed none multi di, aris itione του no Eabent, dc t me C petitati M usu ed'cti perspiciunt,quid indu sit. i in medi
non habent. Experientia ta tuti του ibi, scienti
130쪽
autem sere' larum scientiam Distotes
nasopbistis nec apoliticis indoctis, sed a philos
phis politices,turis ac legi im, peritis petenda esse co
endit: non noliticis cierit enim isti Dronterea. inii a
uia ipsimet icientiam ac difficultatelegum se eda .
i norant di politica cum Rhetorica costin tui res
selectu prudent a derectum rationis iudicium,qu' , iq; carent,imprimis desideratur:&varias omnis . teneris circumstatias prudenter considerareae diiu . dicare debet is, qui aliis leges pro scribere cupit: no im quaeuisugcs, aut quiuis mores,cuiuis populo Reip.conueniunt. Ad illam ergo collectionem te I t - sislator imprimit adiunget scientiam illam, quas '.
uesperium i qmanum non unius semper gene- sui Esed saepius mutata eius forma&conuersa. DAd urbe Ro'na condita, aliquandiu imperius rine regalesius. ed quia PS rarquinii cognometo . perbi ultimi regi iniustu ni imperium ac tyranno t. dem, istud impcrii gen*s inuisum sepulo Rom fa