De Ciceroniano bello apud recentiores commentariolum [microform]

31쪽

quidem, veluti suprema appella li0ne, uVenes obseera batili litterarum reipublicae periclitanti Suesturrerent, et sibi praesertim resp0nsum darent, ne eorum Silentio damnatus videretur. α Scilicet, exclamabat, Ephesium incendi templum i Unius rei gratia haec ad vos seribo. Velim enim me certiorem faciatis velitisne vestro n0mine, qu0 judice mihi constitueram, eam rationem circumferri, an alio qu0piam qu0d jam mihi eSSe praeSi Senti ali0qui novo exemplo jam edendam

XIX. In hoc autem non tantum serie Tulliande quantum Suae gloriae cura eum rem0rdebat, cum maXime Summam Imperii et consecti belli titulum assectare videretur. Quod re ipsa brevi compertum St. Namque mox illi duo c0mmilitone acceSSere, Julius scilicet Camillus et Stephanus Doletus seu 0rum alter Italia oriundus, mediocri ingenio, sed plurima lec-li0ne resertus, in Gallia sibi sedem ac rem paraVerat, Francisco Prim rege adjuvanieri alter vero Gallus origine Seriplo Simul et Lugduni librarius indole singulari, tum inquiet et pugnaci ingenio, tum animi quadam ris lilia et acerbitate, litterarum simul et religi0num saeti0ne Secutu S, err0 pauper, XSul, cujus vita in r0go ali ostissimum exitum habuit, vir quidem ad meliora natus, Si pacis n0n impatiens, felicitatiScapax, ac sui compos animus ei conligisset Η0rum autem amborum libelli iisdem sere, quibus caligeri orati0, 0nviciis et criminibus scalebant: nempe Erasmum ad id

sponsum darent invenit, neque, cum exemplar repeteret, saltem redditum est .s Scal Epist. couegiis omnibus. Ibid.)

contendere, ut deturbat Tullio, summum eloquenllae locum usurparet eumdem olim apud Aldum semi-h0- minis'sset lancium fuisse eumdem nunquam Aristotelis0pera alligisse l); eumdem sacrilegi, latr0nis parricidae parte agere. Quae singula Erasmus aequo animo t0lerare statuerat, ita ut, qu0s non voce ac risu vulnerabat, silenti et fastidio tutius devinceret. Iunc narrant, inquit, Lugduni excusum librum acidum in me 2), auct0re Stephan D0leto, cujus exstant rationes et epist0lae, st0ma his magis cavendi quam movendi Eum nondum vidi, et, si videro, non est animus

respondere.

Ν0n hac vero aequanimitate usus est Scaliger. amque Camilli, ut Itali 0minis, commilitium tulerat; sed Doletum pr0pri n0mine, nec recepi tessera, bellum resumere indignatus est, quasi paria laurea ipse si au- daretur. Praeterea Doleius in T0losam et rise0nes, su0rum civis caliger laetus erat matrim0ni 0, duas orationes acerbas Scripserat. Vid. Dol epist. rn0ldo Ferr0ni. Itaque una et eadem invidia complexus est et Cicer0nis h08lem et prἴ0p08terum defens0rem, quem non puduerat Gu alio orationis omnia ipsius argumenta

sulpurari et ineptissimis inurere alamistris 3). Quin

im eum, in hac secundami ali0ne, quam Erasini capili inflare jamdudum minitabatur, acerbe perstrinxit, sublato quidem n0mine, sed ita depictum ut vel ab insantibus T0l0sanis agn0sei 0sset. Hoc vero maxime ei ex dii P0'cli Di logus de initatione Ciceroniana adversus Desid. Erasmum pro Christ. Long0l. Lugd. 1533. 2 Erasin Epist uerbelio 15 mari. 1333. a Scal Episi Arnoldo Ferroni hal. ebr. 1533.

32쪽

44 D0leli invidebat, qu0d ille quadam superbia apud se Ciceronis animum migravisse praedicaret cujus teli proterviam hoc epigrammate refellere aggressus est

Antoni comites, tuque, o Catilina, Cethegi Et Clodii cineres, et malesana cohorS, Exilio ac caedi Ciceronis parcites prius Disperit, illam animam quando Doletus habet.

XX. - Dum haec in Gallia agebantur, Italia quoque acerrimo bello servebat. Ibi enim n0 lantum docti et scholastici, Sed tota gens ipsa, ut ita dicam, pro aris etllacis dimicabant. Viae, compila gymnaSia, templa, theatra et c0nvivia uno sere nefarii Erasini nomine reSonabant sebant autem, magistris hortantibus, uVenume0njurationes l), quae gentilis el0quentia et Tulliani

numinis decus in c0mmunem h08lem tuerentur. In hoc tamen universo tumultu Benabus eis apud Italos Cice-r0nian0rum dux habitus, sive propter amici SSimam eum Erasin conjunctam familiaritatem, Sive quod ab atrocissimis discordiis humanior animus abhorreret, HScep tam olim cum Pico Mirandulano controversiam ren0Vare non tentavit. Quippe qui eum propter mutata coeri

monius ' tantos religi0num lumultus concitari doleret,n0n certe magis Tullianae quam Christiana diseiplinae nomine in hac plastida ille rarum republica turbas ac sae-lione constari ae tu animo serebat. Ergo non desiilit cum Batavo oratore eodem uti litterarum commereis . In quibus vix ulla hujus belli indicia invenias , quasi

1 Erasin Epist. Domino a G0es 21 mali 1333. 2 Perturbari tua studia tumultu pr0pe bellico convellique, ut

audio, vestrum omnium veterem in Deum pl. Max cultum caerimoniasque sacrorum a maioribus nostris per manus traditas mo

utrinque pacem ac silentium de hae lite alter alteri cond0naret. Eadem modestia Su est ad 0lelus, cum Erasin simul et Benab amicilia conjunctissimus . 0nil c0ntra Lascaris, quocum Erasmus olim apud Venetos familiaritatem niverat hujus enim m0rdaciores versiculi per totam Italiam v0li labant. Interea mulli litterarum veterani aut ii 0nes in hoc bello stipendia merebantur. Qu0rum non modo libell08, sed n0mina ipsa referre l0ngum sit et supervacaneum. Salis igitur habeamus in h0c primo Italicae legi0nisii dine praeter ill0s de quibus diximus, n0minari Longum quemdam doctorem,n0n calamo, Sed lingua ex cathedra militantem et Petrum Curtium, in Academia Romana rhetorem , acidi ris libelli uel0rem, quem lim rasini amicum recentioris controversiae de sacris studiis mem0ria ad bellum ren0vandum impulerat. Iam tum Erasmus eum per viseera Christi, ne n0va dissidiali 0 ple voculam quamdam impress0rum incuria lepravatam si m0veret, obtestatus suerat, iis adjectis arterum verbis u0d si e0gnover0, qu0d equidem n0n sper0 te vellant illum c0ntra me publicare, experieris ni fallor)Erasmum, jam LXX annos natum, neque edentulum esse omnino neque ex Sanguem δ). ii Quibus sane minis n0n permotus Curtius, rursus certamen de Cicerone adire n0n dubitavit Erasmus ver n0n id qu0d mina tu fuerat, ut iterum ille dentis vim sentiret, perfecit,

1 De hoc scilicet ambigebatur mirum divus Paulus in Italiam venisset negligentia typ0graphi, qui Italiam pro Attali expres- 2 Erasin Epist. Petro Curtio amico singulari 1535 3 Exsia quidem Erasini de divi Pauli epistolis Petro Curtio resp0nsi0. VId. p. t. XII.)

33쪽

sive quod t0 inimiciliis sessus, laedi vel fastidii causa,

controversias istas tandem ex consilio negligeret; sive qu0d in dies Seni0 et magis aeger, n0n eodem animi ar-d0re, quo antea, haec reSpiceret certamina. Ergo exirema Italici exercitus tela in se ingeri paSSUS eSt, pacem agenS, dum hostes, ut caStris exiret, frustra provocabant. Nec

magis illi curae fuisse videtur haec altera caligeri oratio iracundi0r, jamdudum parala, et, ut gladius, in Vagina recondita, quam salso c0ntendit Iosephus caliger Erasmum e Xh0rruiSSe, undique adm0nitis amicis ut eam vix in auras editam incendi ab0lerent l). Quo vero tempore hic libellus excusus fuerit, multum ambigitur Alii enim vivente adhuc Erasin eum editum putant, alii contra moriu0, qu0d Bajlio magis placet. Qui quidem opinatur h0c opusculum a longo tempore Lutetiam missum, lyp0graphi incuria sub praelo diu remansisse ita quidem ad Erasmum illius libelli saniam,

nec Vero ullum exemplum, di manaSSe Scaligerum au tem, qui vita defuncti Erasmi magno am0re inflamma- tu eSt, Suae proterviae pudui SS et ultro hanc orationem

Luteliae, dum abesset, editam, adjuvantibus Desiderii amicis , ammis tradidisse, ita ut omnino perierit, et nonnullis p0st anni Josephus caliger eam apud omnes poedantes conquiri frustra curaverit l). Levis quidem litteris et el0quentiae actura, cui minime ingemendum lXXL uam serme decem annos Trojanum alterum illud bellum agebatur, ac tandem SenSim decrescebant

1 u caliger rursus evomuit nescio quid libelli in me quemadmodum et Petrus Curtius. Neutrum vidi. Erasm Epist. 11 mari. 1536.)

Odia quae apud h0mines, ut amiciliae, temporum intervali plerumque solent bS0le Scere. Hinc enim Erasmus, qu magi ad Senectam Vergebat, in dies Cicer0nis amanli 0r, ut ipse epistola Tusculanis quaesti0nibus D fixa l leslatus erat, mullis cum R0man oratore ingratiam redire videbatur. Inde vero caliger ipse, vel amicorum c0nsiliis vel ann0rum qu0que lapsu mili0rsaetus, ab ineunda pace n0n omnino abh0rrebat Induciis igitur tempus pl)0rtunum habebatur tum caepe runt Sse pacis rat0res, qui utrinque prioribus discor diis flamenta app0neient. Η0rum princeps fuit Jaeobus Omphalius. Ad id autem assequendum, quidus Verb0rum et argumen l0rum ambagibuS, qu0 et quantis lem- peramenti et aucupiis, qua Si de Summis regni rebus ageretur, pus uerit, Vix credibile eSt. amque, ne gratia inter Erasmum et ealigerum male saria diu consiSteret, obstabant scilicet illius negligentia quaedam et minima in caligerum animi pr0clivitas hujus vero gl0rip perpetua et intempestive erumpentes. Quippe qui, dum am0rem suum ra8m0 0nd0nabat, Omphalium simul admoneret se quidem non metu S causa pacem adire, salis autem habere qu0d Erasmum ad meli 0ra, id erat ad Senientiam Suam redegisset, et, parta sibi belli laurea, Summam laudem et lab0rum mercedem adeptus

esset 2 . Nec mullum aberat, dum Sua tempora ipse

1 si Mihi puero minus arridebat Cicero quam Seneca, jam uuenalus eram annos viginti priusquam errem diutinam ejus lectionem, cum caeter pene omnes Plδcerent. An aetatis progressu proiecerim nescio' certe nunquam mihi magis placuit Cicero. Itauuen0n dubitem hortari juventutem ut in ejus libris volvendis aluiae etiam ediscendis bonas h0ra c0llocent, potius quam in risosis ac pugnacibus libellis quibus nunc undique scalent omnia D

2 Scaligeri Epist. Omphalio. Quart. non Mai 1536. Agenni

34쪽

- 48 lauro et hedera cingebat, quin, patriae paler ultro laetus, exclana aret ipse Fortunatam Se conSuid Romam. Praeterea, discordiae alia causa perpetu instabat nempe illud secundae orati0nis fulmen n0ndum emi SSum, nec tamen exstinctum, ita ut Ste altera manu pacem, altera vero bellum pr0serre videretur. Quamobrem amicitia vix inlexia, aut p0st, magna quidem Omphalii desperatione, Penel0pede telae inStar, perpetu reScindebatur. Inter haec aulem ambigua induciarum Spiramenta, subito m0rte correptus est Erasmus s). In quem caliger, isdem sere verb0rum tragoediis, quibus olim odium, lulae Serum am0rem te Stalus, his Versibus ingemuit

Tune etian moreris Alii quid me linquis, Erasme, Ante meus quam sit conciliatus amor pin hoc lamen laudandus, qu0d mortui inimici umbrae et cineri pepercerit. Qui quidem sane Suam orationem urendo melius quam Scribendo meritu esse n0bis vi

XXII. -Exstincto igitur illo laniae litis auctore, bellum paulisper acquievit PaciSaulem accessit summus arbiter et moderator Muretus. Qui quidem in quinto decimo Varie rum Lectionum libro, quasi partibus ulrinque audiit et dijudicata causa, ita aequo Sententiae momento studia diversa composuit, ut simul et jus libertatis et Ciceronis aemulati intra legi limos sine continerentur 2). Ne-

1 12 Iul. mens. 1536. 2 Sermo habitus cum Dario Bernardo de stultitia quorumdam qui se Ciceronianos vocant tu Fuit haec de principio laboriosa quaedam et exquisita diligentia, nunc in ignaviam vertit. Quid enim magis in promptu est quam,

que sane haec tanta circa magni ratori famam certa inma Sine ructu evanuerunt. Quippe interim, praeteris l081 lx080 et pugnace libell08, tumultuaria plerumque puscula, n0nnulla qu0que placida, diligenter ela b0rata ac vere Studio digna emerSere volumina, quibus

Ciceronis et latini talis decus sertunaque tutius, quam lymphatis declamationibus, labilirentur. Ita trullus t Ciceronianum appuratum et in ieeronem obServationes R0berius autem Stephanus Latinitatis thesaurum edebat Sub iisdem temporibus Paulus Manutius ita l0cupletu commentari0rum40pia Ciceronem illustrabal, ut Vulgo, teste Murel0, uirum Manutius de Tulli 0, an Tullius de Manuti melius meritus esset, ambigeretur. Il0 sui primum illius Cider0niani

belli curriculum, disc0rdiis atrox clam0ribus diss0num rebus ipsis inane Saepius aut riSu dignum, nec tamen omnin0 ingratum et irritum, quoniam inde ingenua quoque studia e X3I Sere.

eum quid scribere ingressus sis, de singulis oculis Nig0lium con- Quid tu igitur, inquies, ex omnibus an liquis script0ribus nullo discrimine, verba quibus utare depromes Imo vero illi 'bebo Judicium, habebo delectum, et cum ex iis potis iam uti nil qui ii quoque ipsi principes visi sunt Cicerone, a f hilo, alus, quam plurima Sumpsero eum orationis mea tanus ad eorum exemplar, quam maxime potuero, conformaro, o alet, quoque bellissimum qu0dque carpam Pet quo quisque misi me excelluisse videbitur, id imitari atque exprimere conabor: neque inlis m0do, qu0 paulo ante memoravi, sed in Tertulliano Arnobio uter0nymo Augustino Ambrosio, et, quod magis mir ris, A Ieio, Cassiodoro, Martiano etiam et Sidonio inpollinari, multa

1 1535. 2 1536.

35쪽

XXIlI - 0n diu vero ea pax an Sit bellum uini

coepit ren0vare alius quidam acerrimu conti OVei Siarum

eXagilalor, Erasini Vere aemulus ac diScipulus, maj0ressei silan ingenii audacia, pari liberiali amore, animo quidem n0n ita lepido et hilari, sed firmi0re et conStantiore, cujus vita, iisdem sere procellis ac Simultatibus jactata, risii0re salo intercepta suit Petria Scilicet Bamus, idem ille qui primus, saeta rebellione, antiquam riSt0lelis dominati0nem labefactare ausus erat, Cicer0nianae Superstitioni n0ndum exstinctae laluit occurrere. Hoc autem discrimine, eamdem in eloquentia quam in philosophia liberialis causam agebat, cum utramque in Vidiosis angustiis eripere conaretur. Quippe apud ill0rum temp0rum erudii0S hoc vulgo erat Sitalum, ut in unius viri libris doctrinarum Summam circum Seriberent, litie adhibit voeabulo magister disit. Quemadm0dum igitur altioris lotelem unum phil0Sophia caput et lantem esse, ita alii quoque in Cicer0ne uno omnia elo quentia praecepta et exempla, ne una quidem omissa vel mulata vocula, contineri arbitrabantur. Quod longe Baino displicebat. Pr aeterea, cum ille Tullianae facundiae, quam caelerum c0luit et luculentis illustravit commentariis, anxi0s amatore et Simi0 irrideret, non tantum Ciceronem ipsum quantum AriSl0lelem, hujus magistrumae ducem, lacessebat. Unde hae inseri0 de rhet0rica

arte controversia prioris et maximi illius Arist0telici belli appendix haberi possit. XXIV. - Brutinis quaestionibus 1 certamem ini-

1 Brutinae quaestiolies in oratorem Ciceronis Ad Henricum V lesium, Franciae regem, 1552.

vit Bamus. 0u0quidem in puscul non ipse suas partes agit, Sed Bruti pers0uam inducit, ut hunc velut redivi

xum iterum cum Cicerone e0m milia de orat0re discen-lantem. In ipsa autem libri pra)satione, qua mente eripserit paucis verbi m0neto , Intrat0re Ciceronis n0ns0lum de asiatica redundantia sed, quoniam datur iis exercitationibus ea venia de pr0priis rhet0ricae disciplina praeceptis, deque l0liu trae lalionis ali0ne, constantia, Veritate, quarrentem Brutum se ei, et quidem ita

quaerentem, ut proprias Cicer0nis laudes et virtutes naret, ilia n0n 0lum a virtutibus separaret et distingue- et, sed in auth0res t transferendo vel excusaret vel at

tenuaret.

Omnibus igitur il descriptis ac lem peralis, Brutin0mine relus, prim in el0quentia ipsa desin id da Cicer0nem, qu0d ambiti0s rhet0rices circuitu aeteras inanes aries fuerit amplexus, redarguit. Cui queenilnarii, ut suum sinem, ita Suam materiam pr0priam ac peculiarem esse dialeelieam vero a rhel rio otidemere, qu ge0metria musica distat, intervali sepa rari 2 neque lania verb0rum ambitione opus esse, Ser batur quippe omnem ora l0riae artis virlulem ine oculi0ne 0lum et eli0n versari ex his igitur persee

luin, quantum humana natura datur, seri oral0rem

neque certe illam eximiam et abs0lutam rat0ris magi nem, tu Cicer0nis libro Splendide salsis c0l0ribus silea -

1 Scilicet in Aristotelem.

36쪽

lam, qua nulla eSt, nec apud b0mine ulla Sse 0lest, ali dubi disquirendam. Tum autem praecipue servet et ex ullatiam censura, eum istam densam et horridam nominum ac praecept0rum Sylvam, has inextricabiles partitionum ambageS et impleXa V0culas increpat, quarum angustiis elisam dolet artem rat0riam. Hac enim virtute praesertim eminuit Ramus, qu0d Simplici, recto et s0bri praeditus ingenio, mnes cujuScunque generi Sil0ctrinas, quo faciliu in Vulgu permearent, ad pauciora et brevi0ra praecepta redigere studuerit: in h0c quidem recentiorum temporum Vere interpres et nostri praenuntiu CarleSii, qui, discussa tandem vetere Entii it Idolorum caligine, phil080phiam aperto caelo frui jussit. Quemadm0dum igitur ab istis scholasticae disciplinἴ0 0culis et calegoriis philos0phiam ille vindicabat,ila ex his larinularum et partiti0num carceribus eloquenti ae vim jubebat liberius evolare. In secunda vero hujus dial0gi parte multa de el0cuti0ne, nonnulla etiam, Udo Ciceroni m0res, ingenium et dictionem praecipue Spectant, objicit. Sic ejus cursim ac breviter tum i Siaticam redundantiam, tum nimiam de se ac lantiam, Vetera quidem crimina, reprehendit, nulla tamen verbi aut animi invidia. Quippe ad extremum, hunc orat0rum principem laudibus extollit, et ita ejus vitia vel err0res exeuSat aut attenuat, ut quidquid imperseeli Sub0bscurique et nimis impliciti in illo

sit, aliis plerumque tribuatur Fatetur enim Ciceronem ipsum Arist0telica tyrannide oppressum, illi nimis inserviisse raristotelem Ver unum peccavisSe Arist0- teli gilia bellum indicendum delendum tandem omnin ΑriSl0telem.

XXV. - Η0 igitur altero bello prov0cato, idem

qui Aristotelicae, Ciceronianis qu0que dignitatis satel ille obstitere. Inter qu08, prὶ eler Gallandium et Carpentarium, assiduo Ram inSeelatores et serocissimos S0rbona rect0re ac tyrann0S, in prim agmine eminuit Benedicimus quidam Coi meraeensis, scholasticiae phi-l080phiae praeco latini tali decus a columen Ioachimus Peri0nius s). Ille, caligeri aemulus, l0ngiorem quamdam et indignabundam belliger scrinio eduxit

0rall0nem. Cujus in exordi d0cet quo ejusdem ossicii ac pietatis ten0re oris l0lelem simul Ciceronemque ambo ista b0narum artium lumina, amb0s, ut ita dicam 80les, qu0 Sacrilega manu Bamus caelo ac terris eri per lentaverit, ueri aggressus sit. C 2 Qu0d superi0ribus temp0ribus praediX fore, ut Petrus Ramus, qui Aristotelis philos0phiam non labefactare tantum sed

landitu evertere e0naretur, non in hac arte una aculeos accuSali0nt Suae conSumeret, Sed phil080ph0rum patientia, quam tentaret, ad caeterarum qu0que artium

perniciem atque de interitum abuteretur, jam his temp0ribus, id est quadrienni p0st, experimur. Is enim eumdem se nunc in Ciceroni Oratore ad Brutum reprehendendo I deSlat Atrocitalem saeli omnibus exp0nendam , et idem 's' δ' 'g' dmirer elte abbaye de CormerV

90urra tr0uVerson second, religieux Ioachimie u 46ma ui denotreflecte, a te plus purement parte latin et uti oz 2 Pro Ciceronis Oratore contra Petrum Ramum oratio.

37쪽

officium Ciceroni, quod quadrienni pr0xim Arigl0 teli

praestitissem, praestandum intelligebam ii quibus autem demonstret argumentis e0mprimendam hanc audaciam, et exterminandas istas piniones novas in vetere d0etrinarum ludo lascivientes, memoratu dignum est. Cavendum Scilicet ne , proculcata omni magistrorum auctoritale, Hippocratem Galenumque, Euclidem rchimedemque, et caeterarum artium principes ejiciat, et jam utibil0sophia et eloquentiae, lamedicinae, geometriae et astrol0giae, mutat Statu, amplissim0s ill0s eruditorum coetus, illas veleres et illus tres academias, omnium disciplinarum arces, in nullo l0e habendas et ipse praedicare et caelero docere n0ndubitet. Quaequidem ut avertat pericula, sertile it ob viam Peri0nius, et Sigii sublato, pro Ciceroni fama, moribusque et el0quentia dimicat. Caeterum eadem sere Singula, quae caliger, retractat argumenta , eadem Vibrat fulmina eodem animi ludi ac pietate, nec n0n latini late, in aculandis lamen e0nviciis et pr0jiciendis ampullis largitan impar, etsi aliquando v0cem et iras inflare videatur, vel cum saeti utrocitatem denuntiat, vel cum Ramum his verbis ipsum compellat : Nonne te tui pudet non mendacii non vanitatis ii vel cum regem

Henricum Valesium, cui dedica desuerant Brutinae quaeSti0nes, obtestatur ut repudiat illo nefarii libelli patr0- cini, in auctorem saeviat et labefactatae succurrat el0quentiae. Praeterea multa simul de rat0ria arte, de Verb0rum siguris, de partitionibus, de sententiis, demodis et numeris aguntur controverSiae. Quibus palam indicat Peri0nius Ramum et ign0rantia et invidia pecca-xisse, et nune etiam prava lab0rare ambitione, cum de-- 55 lecto Cicerone, el0quentia regimen ac prinstipatum sibi vindicet, si et n0vum cogitet aut scribat rhetoricam. XXVI. Νeque male auguratus erat Perionius. Etenim apud Regium C0llegium factus eloquentia pro sessoriamus, quo melius discipulos d0eerei, non ameensura lanium, Sed exemplo uti statuit, et in breviari qu0dam summis rhetori eae artis legibus collectis, veram oratoris imaginem proferre : quiquidem libello Erasmiani sane dialogi mem0ria, Ciceronianum nomen ap-p0suit l) Η0e autem opusculum n0n, Ut EraSmi, O

dacibus odis et lepidis salibus disquebat, sed magis

graVe ac Se Verum erat, dictione placidum et modestum, nec non facundum et elegans, rebus autem ipsis et Sententiis plerumque audax et n0vum, in quo irmiori judicii libertas et conflantia simul eniterent. Ibi vero Ciceroni vita, moreS eloquentia, Scripta et praecepta, auel0ri materiae erant ut, arrepta occasione, lilem insereret, et quae Sentiret ipse de rhetorica arte, de oratore

educando, praeeiperet. Quae libri pars cum Oratoria Quintiliani instituti0ne potest aliquando comparari. Quis igitur et quom0do vere Ciceronianus diei mereatur prim disserit Ramus. Jam inde ab initi plerisque Erasini opinionibus renovatis scilieetn0n hunc esse Cicer0nianum, qui Tullianae saeundide tantum lineamenta et habitum, latinitatem denique s0lam quin grammati-c0rum, n0n rhet0rum sit propriu reserat, sed qui Tullii

prudentiam simul et Sensum, et doetrinarum ubertatem, et comp0nendi rationem, et morum virlulem, et vitae

1 Ciceronianus. Ad Car0lum Lolharingem cardinalem. De cemb. 1556.

38쪽

disciplinam, et animum denique t0lum exprimat l);

quibus aulem studiis Roman0rum ille oratorum princeps juventutem Uam Xercuerit, qu pr0gre8Su, in Seh0lis philos0ph0s et rhetoras, in soro maximo Oratore SecutuS ad Summam eloquentiae laudem et ad illa pulcherrima opera Venerit, h0nestissima adolescentibus hortamenta, Ramus lacunde et Splendide commem0rat.

In hac tamen recensi0ne, non sine quadam judicii libertate, quae sint in hujus vita et Scriptis imitanda, quae c0ntra fugienda, n0tare non dubitat . empe oratori vitandam illam aliquando molliorem verborum redundantiam, et hanc nimiam de se, cui Cicero saepius indulserit, jactantiam neque intra Tullianae latinitatis ines Superstitiose consistendum, cum multa Sint in Caesare, in Sallustio in Tito Livi a caeteris, Vere Ciceroniana: neque ab ipso novanda linguae, ex Horatii pra)cepto, abstinendum usurpanda vero veteribus inaudita aliquando verba et nomina, quibus n0Vae res et USUS melius exprimantur n0 temere tamen, nec in judicio aut utilitate neque Latinae tantum , sed Graeed etiam, Ciceronis exemplo, et Hebraicae, et, qu0d magi n0lan dum patriae et Vernaculae, prout cuique fuerit, Franci- eae, Germanicae aut Anglicae linguae pariter ludendum. α Quare ut Graecin et Latinoe, si Danelein, id est patriin et vernaculae linguae, ludus aperiendus est et magister audienduS. Audax sane consilium, et qu0d jamdudum acceptaSin scholis opini0nes perverteret latenim has nova et in-

1 Dixerat Erasmus in dialogo Ciceroniano Totum Ciceronem

primanus. D

quilina linguas civitate d0nari, et in eloquenliae consortium vocari, eruditorum pleriSque mirum ac nefa rium videbatur Ramus autem nec clam0ribus , nec salsa verecundia perm0tuS, dejecto Si Sch0lasticae superbiae vallo , et quasi patefactis Stiis, recentiorum temporum eloquentiae n0Vum ludum et apertum campum, qua proflueret, reSerabat antiqu0rum quidem aemulus, non ero simius aut asseelat Mox etiam quae de instituendo oral0re maxime pr0barint Cicero, Quintilianus et Erasmus ipse , in c0nli 0- versiam agit. Ex his autem quidquid libet vel recipit, vel amputat et recidit, Sine mala lamen ambitione neeoliosa pugnaci late disserendo. Sic in transserendis ex altera in alteram linguam sententiis, qu0d pus Tullio Vacuum et inane visum est, mullum fructus et momentip0nit in legendis autem poetis, qu0s praeSertim ad 0les centibus praecipit Quintilianus, molliorum ingeni0rum studia male coll0cari Ramus exi Slimat, et, ad stilum inch0andum et insormandum, oratorum epistolas laci li0re primum, magiSque familiares, antep0nit in imilanda demum Cicer0nis eloquentia, quae Erasm ma-Xime p0nte sua pr0fluens ideoque minime imitatione videtur consequenda, longe aliter Sentit quippe eam mulla arte et industria paratam, et e magis imitabilem: Cicer0nem enim, invita et repugnante natura, cum illi

actio, maxima par eloquentiae, desuerit, studio tamen ac labore caeter0 omne in curia et sero superavisse.

Neque illa sane pr0pter invidiam dicta videri p0ssunt in Ciceronem, quem laudibus deterum ext0llat, cujus opera t0 e tantis dilaverit c0mmenlariis, quo tandem duce adolescentes prima el0quentiae rudimenta d0ceri

39쪽

jubeat, hac posita perora nil adhortatione , Qui revera

ac veritate Ciceronianus esse , 0n Specie tantum ac nomine, haberi cupiet, piabit ille quidem Cicer0nis et

naturam et doctrinam, Vel utramque paulo etiam meliorem, sed maxime omnium qu0d per se ipSe praestare p0test industriam illam universae vila Sociam et c0 mi leni perpetuam adhibebit. , Illa Bam orat0ria instituli 0, frustra reclamantibus Carpentario, Peri0ni et caeteris Seb0lasticis, ita brevi per totam ur0pam percrebuit, ut intra pauc0 annos n0n solum Luieti ae sed Friburgi et Basileae, multa exemplaria edita sint. In Germania praesertim invaluit, ubi tres simul rhetoricae magistri, Aristoteles scilicet Cicero et Ramus, velut ex aequo habebantur. In hoc autem clamoso et saepius inani Cicer0nianorum bello , eximium tandem pus libet invenire, et hune excellentem Virum intueri, qui recentiorum temporum et necessitatum pri)Vidus, vernaculae philosophia simul et el0quentia lanies primum ausus est reserare, libertatis praec0, seliciter audax, et vere dignus quem, nisi imitalione res enim ardua et pericul0sa , gratia Saltem ac mem0ria pr0Sequamur. XXVII. Circa eadem tempora, multa alia de rhetorica arte et Ciceronis imitati0ne in Germania simul atque in Italia edebantur in Italia Riceius, in Germania a merarius, Tullianam causam agebant. Quippe bellum undique, quaSi renovata peste coeperat iterum crudeScere; neque, inter ips0s civiles religi0num tumultus, defuit illa allera div0rtii materia. 0 etiam ipso ann qu caedes ab0minanda 1 Lutetiam et Galliam omnem cruenta 1ὶ 1572.

hat, usius ipsius quinque et Viginti annos natus enae publicam orationem, Vel p0tius de elamationem, juvenili

studi habuit seu aequidem caeterum videtur maxime suisse scholastica exercitali0, qua n0bilis adoleseqns erga Romanae el0quenli 3 patrem Sustrumque studiorum ducem ac magiStrum pietatem pr0 si teretur. Ibi enim non tam contr0 verSi quam prἴdeonium agitur de Ciceronis

vila ut 0ribus disserit ipsius, ut 0bjecta levitatis et inc0nstanti ad crimina diluat. Se iliuet illum ostendit P0mpeii una Codsarisque sine levi late amicum fuisse

eumdem ver CieSari nunc con 'leia, nunc laudes, sine inconstantia tribuisse : namque vel optimis et firmissi mi civibus inter publica turba Sarpius mutandam sententiam, neque c0ntra urnus enitendum, sed aliquando inserviendum temporibus. Denique contendit omnia Ciceroni bene ela, ne mi SSa quidem m0rte, opp0rtunucecidisse. In hoc primo Vilde et el0quenti ἴ0 Suar cursu l), Lipsius maxime Tullianani dictionem aemula lus erat;

P0Stea Ver0, eum annorum Suciam maturius et robus-lius actum esset ingenium , Bruti et Messali partes secutus, decret0riam quamdam brevitatem magis visus est assectare. Quod ipse his verbis in secundo Centuriarum libro testatus est , Cicer0nem 2 amo olim etiam imilatus sum : alius mihi sensus nunc viro. Asianae dapes n0n ad meum guStum Allicae magis , Eadem animi et

lingua libertate paulo p08t 5 Ciceronianos et praesertime0rum ducem Benabum irridebat, cujus Stilus upimis,

1 Iam antea, vix novem et decem ann0S natus, Variarum lectio num librum Ciceroniane scripserat.

40쪽

Iairguidus, et aspeetata imitatiuncula fructus, ipsi videretur Ut pueri pedes per delicias male ponunt et imitari vatias discunt, Sic iste, cum recte Seribere p0S-Set, maluit pravo elegantiae studio flectere rationem et enervare a Reprehensa aulem illa nimia praeposterae latinitatis religione, non ideo Ciceronem negligit aut posthabet, quem c0ntra Saepius ac susius laudet, cujus etiam sales defendat a 4 acito in dial0go de Oratoribus jejune reprehensos Illum enim Summum eloquentiae patrem discipulis a pueritia et, ut ita dicam, a cunabulis admovendum ejusque felicissimae et uberioris lacundiae laete teneros juvenum animos alendo e SSe praedicat. Dum autem illa h0rtabatur, Taciti aemulus ipse et Tullianae desertor latini latis, plurimos juveneS, ut plerumque accidit, imperit0s exemplo suo in adversa parte trahebat. Unde in illius speculi sine exorta est altera actio l0nge diversa ab illa quae initio 1l0ruerat. Cui quidem n0njam curae et cordi fuere Solerter ac studiose c0mp0Sita verb0rum conc0rdia, et liquidus orationis candor, et numerosi sententiarum circuitus, et elegantiarum leporeS, et clausulae legitime sonantes; sed multo p itius si ex consilio hiulcae et salebrosae vocum uncturae, et ampu- tala Sententiarum membra, et tranSversae aut ambiguae Verborum significationes, et obs0letae ac prope rancidae dicendi formae, et perosa denique brevitas aut asperitas exquisita. Sic intra paucos ann0s in litterarum republica

ly Antiquatum penitus atque obsoletum dicendi genus assectant... Rancida ad haec verba puerili quodam judicio miscendo

γα κο n,iα vitiosi contaminant. . . Quo sit ut obscura et tenebrosa, quaeque Delio notatore egeat, existat oratio. Cic. a calumn.

ex prava aemulatione c0nslata est gens Lipsiana, invito ipso Lipsio, qui illius reconditae et imperatoria latini latis usuram, quasi sibi pr0priam, nec alii lentandam, vindicaret. Hujus autem alterius saeti0nis m0 ita crevit Superbia, ut Summum el0quentiae regnum USurparet, nec jam 80lum Bataviam et Germaniam, sed Galliam et Ilaliam ipsam, antiquissimam elegantiarum sedem ac magistram, insiceret c0ntagi0.

XXVIII. - Cujus pestis refellendae pr0vinciam l)suscepit inter prim0 Henricus Stephanus. Idem igitur ille, qui jam antea contra Hispanicae et Italicae linguae dominati0nem Gallici serm0nis dignitatem ullus sue rat qui in Pseudo Cioerone dialogo 5 et in libro de Latinitate falso suspeeta 4), verum el0quentiae R0manae jus ac sine descripserat, utriusque linguiae patro- nu ac m0derat0r, istos antiquarii sermonis amantissimos, et mundae ac candida latinitati c0ntempl0res, amplissim quodam v0lumine consutare aggreSSUS St. Verum, ut omne invidiae crimen l0nge a Se amoveret, qua mente Scripsisset admonuit, hoc p0sit in prima

libri fronte litui De Lipsi latinitate ut ipsime uni

gere.

3 1575. In hoc non solum de multis ad Ciceronis sermonem pertinentibus, edetiam quem delectum editionum ejus habere, et quam cauti0nem in eo legendo debeat adhibere, lector mone

bitur. D

Tune pudore taces, quia barbarus esse vereris ΤΕia, metum et linguam s0lve, Latinus eris.