Opuscula physica et chemica. Pleraque seorsim antea edita

441쪽

Γh AEli actionibus Electivis I9

imus tanta interdum adqUirere possit augmenta,

uat domum, immo totam Consumere valeat turbem. Heio Certe Causam mirtim quantumismperat esseditis. Sed nostro a UO fere omnes te propria ignis materia consentitant, idquetjRire, nam materia sine diabio est, quae ponitere gaudet, qUse attractioneS eXerCet, alias Irae qUalitates, in Variis Casibus valde conspi- ruas & adcurate determinandas. Huic igituri thesi demonstrandae ulterius immorari super- Huum duco. QDialis autem sit haec materia, orditis est solutu longe dissicilior. Heic Rho-lius, heic salta. Num rectius Caloris, qUam gnis materia appelletiar, me quidem judice, mori est anahiguum. Ignis nempe est actus caloris, ad certum gradum aucti, ideoque

rj p xx nisi ens pabulo consumto, sed calor ma-

ctet, quam Vis rarescens inter alia distribuatur: Orpora. In igne semper est calor, sed non amnis calor igni excitando susticit: determi

nata requiritur in quo Vis Casu obvio acclimV- ratio. Nilii igitur consuetum loquendi mo- tum invertere lubeat, magiS rei natharae Con- enire videtur denominatio, quam in para-::xaphi inscriptione elegi. Γ) PRAECIPUAE , quae jam Vigent, de materia caloris sententiae, ad tria systemata rejerri posse videntur. I. MUM. Nonnulli lucem ipsam uti ignem flementarem respiciunt, quae in statu liber- ratis nostrum circumquaque involvit Plane- Dd α tam,

442쪽

4ro De Attramonibus Electivis.

tam, idoneo motu lucens & inaequali densi tale temperaturae pro VOCanS diversitates, maxime elasticum, leve, subtile & penetrans. Non obstante mira tenuitate & mobilitate

in corporibus tamen figi potest & eorum compositionem instar principii ingredi, in quo statu phlogiston Voeatur. Magna se commendat simplicitate haec hypothesis, sed vix subsistere potest, demonstrato, quod phlogiston liberatum nihil sit aliud, quam aer tri- flammabilis f. XLVII . Lux praeterea tenuitate calori postponenda videtur. II: UM. ALII ignem es ementarem, qui in statu libertatis calefacit, a phlogisto non tantum distinctum urgent, sed adeo quoque

Contrarium, Ut tantam tibiqiae alterum expellat, saltim qua partem. Her phlogisticatione multum laxat caloris specifici, qui liberatus & quantum satis accumulatus candefa- Cit, Calcinat, accendit, & qui sunt reliqui ignis effectus. Subtilissimam caloris materiam non aequaliter & in ratione voluminum distribui, Ut DoLRΗAVI Us statuit, sed quodlibet corpus peculiari attractione vi suae naturae plus minus arripere ostenditur. Si calor the mometro sensibilis in loco, ubi plura diversa adsunt corpora ejusdem ponderiS, alagetur vel diminuitur, hic inter illa distribuitur in ratione Virium, similiterque, in restituendo per decrementum aequilibrio, singula, in ratione Virium semet exonerant. Corpus liquescendum plus absorbet caloris, quam

443쪽

s solidum', & adhuc dosi opus est longe uberio- iri in induendo statia vaporos . Animalia re- spirando incalesciant, cetera quae in sequensibus pastiria exponenda sunt. PAR s systematis, quae de caloris ligati ἔ a Ugmentis, dum solidum liquescit & liquidum isserinam vaporosam nanciscitur, Illustri BL Ac κ ortum debet. Tanto autem successu haec do-ictrina postea fuit exculta, tam in Anglia, quam in Suecia, ut jam certis indubiisque fundamentis tota niti videatur l). Respirationis negotium Domini PRIE STLEY & CRAwFORD in primis illustraverunt. Illi UM denique sagaei amico, DOm. SCHEEL E debetur, qui caloris materiam non simplicem, sed compositam esse putat, & ephlogisto, aeri vitali intime adunato, qUO-tidie nasci. Lucem e caloris materia Cum excessu phlogisti oriri existimat. Qtia via adlaas perVenit conclusiones, ejusdem de Aere M igne libellus optime instrUit. Haec hypothetis suis non caret dissicultatibus, quas passim memoro, interim tamen institutis eX- perimentis melius Congruere hae enus mihi Visa fuit, quam ulla alia, ideoque e plicationes illi scepe adaptavi. Qtiod contractio Voluminis aerei semper calori per vitrUm

abeunti adscribatur, in hac hypothesi non

Dd 3 est

l) Conserantur in primis libellus D. D. CRAwFORude calore animali. D. M AGEI LAN de Igne eleuientaxi ct D. W1LRE in Actis Stockh. 1773. 1 SI.

444쪽

4aa De Attractionibus Hemois.

est necessarium. Nihil impedit, quo minus pro re nata etiam absorberi queat. C) NOVAM de caloris distributione do ctrinam in plerisque momentis probe stibilitam agnosco, sed, qu Una attractiones spectet, quomodo intelligam, paullo claratiUS exponendum judico. CALOR, quem thermometro emetiri possumus, seu bilis audiat, ille autem, quem quodlibet corpus vi attractionis ita ligat, ut thermometro prodi nequeat, speciscus. Ut Comparatio habeatur, aquae calor specificus ianitate exprimitur, ad quem postea calores specifici aliorum corporum ejusdem ponderis ejusdemque temperaturae sensibilis, referuntur & numeris designantur m , qui mu-tUas rationes, non vero quantitates absolutas, indicant. Ponamus 'dilo Corpora ejusdem ponderis A & Γ , quorum Calores specifici sint ut a ad b: increscat Calor sensibilis in vicinia corporum, qUantitate ni, inter A & B dividenda, prius accipere reperietur augmentum & posterius

adeo ut

a. m:

m) Cons. D. M AGELLAN, qui huie illeoriae foris mam concinnam dedit re mathematicam. Methodus determinandi calorem specificum a Wilhiana differt, sed eventus nihilo minus concordant, quod ipsius doctrinae veritatem haud parum firmat.

445쪽

Dὸ Attractionibus Electivis. 423

i m. Similiter se res habet ii m po-

matur negativum Vel decrementum, nam dis-

ttributio in utroque casu ita fit, ut rationes teratoris ligati maneant eaedem Vel Constantes. CETERUM calores specifici nec rationesissequuntur gravitatum specificartim, nec VΟ-lluminum, sed, ni fallor, rationem composi-llttain peculiaris attractionis & superficierum. ἴ'Non equidem solam externam intelligo, si nulli linternam additam pono. Scilicet probe no-l retam est, quod nullum corpus sit perfecte solit dum, immo aurum inter cognita gravissimum,li qua dimidium volumen meatibus invisibili-illhtis eκcavatum, haud immerito conjectavit ilNENTONUs. Hinc de Vacuitatibus aliorumlli corporum judicare licet, quippe quae graVi l talibus specificis saltim relative determinariit possunt, sed hoc adminiculum in nostro Ca- su non prodest. Etsi omnis alia figura marii jorem praebeat superficiem, ponamVs tament simplicitatis causa poros sphaericos & COr- poris cujuslibet vacuitatem in sphaeram re- laetam diametri io, erit superficies internal Ut qUadratum, h. e. Ut Io Y io m Ioo. Siti jam eadem Vacuitas in Io sphaerillas seqUal les partita, quarum quaelibet diametro m gaU-l deat s ad evitandas fractiones) & superficiest interna erit, ut io m . SI in ioo dividatUr, erit Ut roo n', & ita; quousque lubet, progredi licet. Hao ratione increscunt superficies internae decrescentibus pororum magnitia li-

446쪽

424 De Attractionibus sile rivis.

nibus, &, ni fallor, secundum fere eamdem calores specifici. Q fioniam pori longe ultra dimidium volumen semper efiiciunt, & inplerisque anorganicis e Xilitate oculos vel loptime armatos plane fugitant, eκterna superficies respeetu internae uti infinite parva

negligi potest, & forte idem de peculiari

vi attractionis valet. Te X thara Corpor Um interna re Vera spongiae est comparanda, quamvis aperturae & meatus plerUmque percipi nequeant. Jam Calor omnia penetrat corporum foramina 84 ligatus minimos ato. mos instar atmosphaerae circumdat, illisque adhaeret, suo nexu calefaciendi Virtute privatus. Crassities hujus strati pro renata augetur Vel diminuitur. En aliquot e X- empla, quae meam Corroborare Videntur Conjecturam , naria rigidam demonstrationem vix Umqtiam esse exspectandam, natUra rei prohibet. Aquae moleculae in statu congelationis se mutuo pluribus punctis tangentes attractione cohaerent. Si a item sufficiens Caloris Copia glaciem penetrat, particulae sensim separantur, atmosphaerulis cinguntur Si mo-hilitatem recuperant. Uberiore sestU aquae massa intumescit amplioribus atmosphaeris molecularum, illisque tenuitas non potest non augeri. Tandem ebullitionis aestu quaevis particula ita calore e X tenditUr , Ut UO-lUmen I4Ooo-ies majus occupet, & polita

figura sphaerica, quae quodammodo oculis observari potest, superficiem adquirit 6 oo circiter ampliorem. Hae e Xpansione aerea

447쪽

De Attractionibus Elemvis. 423

l fontactus, & hinc pendens attractio, mirumina modum Crescit, adeo tat, e collecta & li, i ata satu rationi necessaria caloris quantitate, lin vicinia notabile oriatur frigus. SEqJIENTIA quoque sententiae illustrandael in serviunt. Sub campana antliae pnex mali- ae thermometrum superne Vacuum clausum

jue suspendatur & motu emboli rarescat a Jr, i nox thermo metri liquor subsidet, quod prii his observavit D. CULLEN. Hic autem de legensus Vitro, Cesi ante eX terna prestione, dis alato debetur, nam si apex frangitur antel asperissionem, in rarefacto adre liquoris situstion inlatatur. VaCUUm igitur per se nrual efrigerat. Si autem globus thermo metrili perti humectatur, sub rarefactione aeris illescendit hydrargyrum. Causa in fluido

umbiente quaeri debet, hujus enim particu - α expansae ampliorem praebent ambitum, ratori hauriendo aptiorem, praesertim exl iqua humectati globi, quae etiam suum de-l ectum e vitro reparat, in Vapores abien S,

hoc denique ex hydrargyro, quod ideol zontrahitur, doneC aequilibrium e Cprpori-l )us vicinis sensim restituatur. . Habemusl gitur tres articulos Coltlimnae, CUjUS Ca-l ut est materia caloris, primiam nempellier constituit, secundum vitrum & terituum liquor metallicus. Quod vapores ad alerem rarefastum calorem transportent, col- ligitur e collapsu eorumdem subitaneo in guttulas. Evaporationis negotium heic ra-

448쪽

426 De Attractionibus E ctiois.

re factione a Jris multum juvari in aprico est. Humidum calore effluente solvitur, eoque in vapores expanditur tape Visibiles, &, uti notum est, refrigerantes. Interea aer, Vix sine expansione vaporosa a JUce, Vitrum suo calore spoliare valet, nam rarefactus in globum thermo metri siccum lentissime agit; uberior humiditas efficacius, quam parca, o Peratur; immo generatim, quo volatiliori liquore illi. tus fuit globus, eo quoque major descensus hydrargyri observatur. In serie igitur infra aerem aether Vitrio licus, spiritus vini rectificatissimus, alliati volatile causticum , aqua &olea essentialia ponenda videntur. CETERUM antea indicavimus, salium solutione, longe majorem adquirentium superficiem, calorem absorberi, subita vero cry- stallisatione laxari n . Aer muriaticus ob eamdem causam phlogiston avide recipit g. XVI , & quae sunt reliqua documenta eiu-ca cice in ampliata superficie. Extra contae tum nulla fere exercetur attractio, ideoque heio plus Valet area, qtlam densitas, nam siderasse, sed parvae, superficiei tantum adfigetur, ac rarae & ampliae, elasticitas materia: figendae plus minus codrcebitur infra aequilibrium in vicinia dominans, talena autern comprestionem vis attractiva viκ sustinere Potest CUI vis igitur corpori determinatus compotit calor specificus, qui tamen experimentis

449쪽

De Attractionibus Electivis. 427

Congruenter Variat pro di Uerlitate status. Sollidum minimo gaudct, liquidum majori &l fluidum, cohaerentiae minimiam offerenS, ma- ximo. Intra limites status soliditatis nondum 'variationes obseruatae sunt, quamvis sine dualbio paullatim crescere debeat calor specificus ilia ratione appropinquantis liquiditatis, & vicet iversa. In statu fluiditatis quin tales palpabiles sitiat vix dubitare licet. Hoc autem caloris specifici stratum, quod scorporis omnes mini natas particulas quasi in- 'Volvit, num totius pondus quodammodo ad ficiat Sine dubio subtilis haecce materias gravis est, & quum attra itione corpori ita: alligetur, Ut thermo metro dignosci nequeat, cum suo toto ponderari de hei. Verum quidem est, quod in solidis infinite parvum efficiat augmentum, adeo ut aegerrime sit obserWandum pondus, sed in fluidis, ubi& uberius inest, majorem ad totitas pondus habet rationem, instrumentorUm nostrorum adcurationem fallere non debet. Qii odetiam caloris spe Cisci gravitas re vera determinari possit. nonnulla experimenta D. LAVO ISIER pollietentur o) Adcuratissimus hic Chemicus tam sulphur, quam phosphorum, in aere vulgari ope hydrargyri clauso, Com-busTt, & apparatu refrigerato invenit, acida denudata bis . Vel fere ter materias Combustas pondere superare. Unde autem tale in

450쪽

428 De Attractionibus Electivis.

crementiam 3 Consulamus tabulam ad calcem hujus momenti & reperiemus Calores speci-sicos sulphuris & acidi vitriolici concentrati Uti O, 183 ad O, 738, hoe est, circiter ut i ad 4. Si autem perpendimus, Calorem spe citieum acidi vitrio lici crescere cum aqua

inhaerente, nostras ille Consuetas concentrationes aquae superfluae satis notabilem portionem relinquere, acidi Vitrio lici, omni spoliati aqua peregrina, Calorem specificum in ratione supra memorata ad 3, & proba-hiliter adhuc magis jure deprimi posse, fateri oportet. Jam vero D. LAVO ISIER incrementa acidorum rest duorum e Xacte respondisse autumat ponderi aeris vitalis sub operatione ablati, adeo ut hunc illo absorptum fuisse jure statuat. Quum calor specificus phosphori nondum sit determinatus, similem

de tu stionem instituere non ii Oel. Interea haec experimenta, in longe alium finem initituta, hypothesii Scheelianae haud parumfa Uere Videntur. Acidiam namque Vitrio li- cum sulphuris combustione nudando, illius calor specificus augeri debet respectu sulphuris in ratione Circiter 3 ad I tale incrementum e X periendo reperitur: simul aequale aeris vitalis pondus desideratur & celeriter absorbetur una cum illa phlogisti portione, quae sub combustione a irem vitrio licum alias generare solet, nam in Uentum acidum nullo gaudebat odore: similia phaenomena occurrunt in conab Urendo pyrophoro, a D. Lavo Is IER etiam indagata: nonne igitur heic