장음표시 사용
11쪽
bet illius massa, aut particula , quomodocumque tractetur, quocumque loco, & tempore , magno licet frigori , humori, & aliis id genus qualitatibus, cuicumque etiam pressioni subjiciatur , in firmum compus evRdere numquam potuit e dum interea fluida alia corpora nobis nota, si aetherem, seu ignem p rum elementarem excipias, liquidit Atem amittunt, aliquantulum concrescunt; dc magna frigoris intentiata te accedente, in glaciem etiam vertuntur, ut de hydrargiro, seu mercurio , & spiritu vini, corporibus sane, si qua alia , fluidis infra probabitur. 9. Intra omnia corpora infinitas aeris partieuIas hae illac dispersas , dc eum partibus corporum irre litas latere, non ignoro: ejusmodi aerem vocari ab aliquibus fixum , indeque eductum, seu explicatum factisium aerem nuncupari , agnosco. Peculiaris tamen hic particularum aeris status , inserius a nobis exponendus a st e riae proprietati non opponitur: ut ex rei ipsius expolitione apparet . Id se ilicet unum asserimus, sensibilem aeris massam, quantumvis com primatur , frigescat , aliisque modis tractetur, quibus suida concrescunt, quidam semper manere . Aliqu- vero aeris spiras intra eorpora cum solida , tum et iam fluida explicari, elasticitatem amittere , parti culis corporum adhaerescere , cum iis concrescere et firmi que propterea corporis partes fieri post experimenta Stepbani Hiles admitto a . od istiusmodi
aerem fixum, seu tolidum nuncupes , per me licet: nihil tamen id pronositioni opponitur: cujus verit tem ipsemet Hales confirmat bὶ κIo. Aeris pei luciditas sensuum evidentia constat. Nullum terrestre corpus, solidum illud, aut fluidum existat, parem , atque aer , pelluciditatem habet. Hoc ego dum dico , tria insimul animadverto; I. quo pacto lux per mediam aeris substantiam transeat, explicare huius loci non esse: rem asserimus, rei modum alio remittimus: a. quomodocumque ta-
sa 'Rem experimentis fuse probat Stephanux Hales
12쪽
men lux transeat, aerque existat pellucidus , men eorpus , plurimique radii a solida elus partium massa rei lectuntur: 3. suos esse aeri colores , statim
demonstrabimus: ii tamen vaporibus pOt Ius, leu at molphaerae, quam puro aeri tribue i. Huit. II. Mira aeris subtilitas a nemine In dubium vertitur Ex scrupulosa plurimorum corporum I lut lo-
peracta, plane constat, in angustissimis omnium corporum poris, atque intimis receptae ulis, di linubus
aerem inveniri r illine soluto corpore explicar se X pandi . & in spatium longissime , atque corpora Ipse, maius distendi . Aeris tamen particulae & lumine αigne crassiores esse apparenta per vitrum, que alia eorpora facile penetrat lux, calor, ignis,non tamen aere ut visitur in vitreo recipiente vacuo,
intra quod posita corpora a diminoio exterius ad moto & illuminantur, & calefiunt, & ignescunt , quin tamen aer per vitri poros traduci ullλ arte possit . Id vero diversae partium figurae tribui posset, lain uno tantum aut altero corpore ObserUaretur ecum in tot corporibus , pororumque Varietate acci dat et partium tenuitati referri opus est.
IB. Si aerem cum aqua, & aliquot aliis liquoribus conferamus saei te dictu non est , quanam ex parte major partium lubtilitas reperiatur . Robertus Bolesb & Reatimur e ex plurimis ex peramentis a tete iactis deducunt, aeris particulas, aquae , & aliorum liquorum particulis non parum subtilitate cedere . Chartam siquidem permeat , & transgreditur gquai,
non aer et charta etiam aqua Iam nudula , - . lota aerem adhuc excludit ; licet aliqui liquores Illam hinc inde penetrent et igitur eius soram Ina Equeas,
non aereas particulas excipiunt et aqua proinde aerem subtilitate vincit . . Ig. Ab hisce tamen experimentis minorem aeris
subtilitatem satis evinci non existimo renim aqua per chartam traducta , seu pereo ita plurimum aeris defertur , atque ab illa postea extrahi
13쪽
eur: aquae idcirco particulae aeris partes eomplecti , secum trahere , & mole superare videntur. Qua raexamen aer feortim e hartam facile non permeat , ab aqua permeante defertur ρ Forsan id erit a figura-Tum ratione derivandum. Si aeris partes striae , seo pirae minutissimae existane quae se solis genio proprio convolvantur, ab aqua vero explicentur, satis hoc uno intellisteretur , aerem , se toto, chartam , plurimaque alia corpora penetrare non poste, ab aqua penetrante facile transduei. 1 . Haec forsitan retum positio a vero rerum stata non multum abludit. Si vera illa est, ratio subtilitatis inter aquam, & aerem Τefiniri a nobis non potest: spirae sphaeris minores esse possunt; ampliorem
tamen, ut transeant, porum requirere: possunt etiam ex adverso sphaeras mole superare,' per aequales
tamen sphaeris poros faelle pertransire; si in cilindros
explicentur. Haec praeterea rerum positio cum Observationibus, & proprietatibus aeris convenit : aer se solo semper est elasticus: intra eorpora in particulas minimas divisus vim elasticam amittit , aut non eX rie, ut inferius demonstrabitur: primum est convolutis, secundum explicatis spiris conforme. II. Duplex alia aeris proprietas in propositione asserta, esse scilicet aerem eorpus apprime elasticum ψatque sonorum , certa plane res est . Sed quoniam utraque haec aeris proprietas infinitorum fere esse riuum naturalium causta existunt, quos fusissime inserius prosequemur ; a peculiari earum examine , &probatione supersedeo. Rem existere asseruir existe
tiam, modum , caussas, effectus probare , atque ex ponere , alio remittamus. Hoe potius impraesentia- sum quaeri posset; est ne aer relatarum modo pro prietatum adeo tenax, ut in corpos durum, re no
elasticum eonverti nequeat λ Rem statim post gravi eatis, pressionis, elastieitatis aeris , di seu monem examinabimus . Ex hucusque dictis id imprimis consenuitur, omnes aeri proprietates eompetere, quae lanufluidis corporibus communes. Quaenam illae sim , in Hydrostatica exposuimus. Quod de fluidi , de elastiei pariter corporis prodrietatibus dimim habet postremavhasce in Generali Physica reeensuimus , illaeque eo Persectiori gradu aeri conveniunt , quod huiusmodi
liuidum atque subtile elementum ad persectam elatu
14쪽
eitatem proxime accedat. His tamen modo praeter nussis, quaenam aliae aeris proprietates, & qualitates sint, examinemus . Et primo quidem nihil est hominibus magis familiare, quam de aeris frigore, cal re , siccitate, humore queri. Suntne haec puri aeris
I6. Perperam omnino dicitur, aerem purum, ρο elementarem esse humidum, calidum, o Acum , ex D Dnim neque u umidus , neque calidus , neque Accus, neque frigidus dici potest; eas tamen quatriates omnes ab aliorum corporum particulis in aere ipso natantibus , impurumque aerem componensibus , habet. Primo. Enim nullum est experimentum, aut ratio, Ex quibus aeris siccitas , humor, calor inferatur: aer utique, in quo vivimus, dc experimenta instituimus,
est maxime impurus: calidis modo, frigidis postea ,
aut humidis particulis abundat e Nullum igitur experimentum instituere possumus , ex quo aerem Pu rum , di secundum suam propriam naturam praedictas habere qualitates, evincatur. 17. Secundo. Licet eorpora aeri exposita plurimas mutationes iubeant ; id tamen nequaquam aeri puro , dc elementari , ted innatantibus', & permiκtis
cum aere aliorum corporum particulis referri debet;
alias enim aer & frigidus, dc calidus, & humidus .ct sieeus , ct innumeris aliis qualitatibus sibi invi
cem contrariis praeditus esset. Madida enim saepissime corpora , ut'Vestimenta & alia , & ipsa etiam terra, lacus, paludes s aeri exposita exsiccantur: sie ca interdum humorem contrahunt ad aerem ali quando calescimus . frigore interdum corripimur: plurima morborum genera a nocivo , quem respira mus, aere contrahimus p sanitatem aliquando ipsi met aeri referimus aeceptam , i& plurima id genus alia passim vera esse experimur: at dici nequit, a
rem dc frigidum , & calidum, humidum, & siccum
ei e , & sanitatem , dc morbos afferre . I 8. Est igitur aer ad omnia haec penitus indisse rens , neque ullam ex allatis qualitatibus ex sua habet naturar illas tamen ab extraneis corporum particulis , quibus semper est, tamquam naturalis spoli si as
15쪽
gia , copiosissime imbibitus, in sese aecipit. Est igitur humidus, si magnam terrestrium vaporum copiam contineat: Siccus, si & aqueis vaporibus priveturdi terrestribus exhalationibus , & ealore insimul aburi det ; caloris enim beneficio madida corpora incaleis Cunte eorum particulae aqueae rarescunt, & raritatae leviores factae sursum per aerem in vapores versae se volant. Neque alia ratione aerem male sanum dicimus , nisi quia nocivis corporum ea in regione extantium particulis nimium scateat, easque seeum ira
intima corporum animalium receptacula, venas, ar terias, cor, pulmones , copiosam morborum materiam respiratione, cibo, potu aliisque rationibus a ferat. Quid enim st in uno eodem,que loco , eadem aeris massa oppositarum qualitatum multiplicitatem consequenter edit. Eiusdem quidem palatii aer in in seriori camera humidus , in superiori siccus , in hac temperatus , aut calidus , in alia frigidus deprehenditur r qua in camera lectis Ornata vespere pura , resalubris existebat, mane tamen a nocturna corporum transpiratione male sana existit . Idemmet aer , mutato loco , tempore , corporum exhalantium statu , numero , natura, illas omnes qualitates contrahit, amittit, mutati non igitur ex natura aeris, sed ab externis causis illae qualitates profluunt. 19. Idem vulgi praejudicium ex ipsa met adductarum qualitatum notione constat: quid calor, & frigus existat, inferius exponimus a neutrum ex notione ae ris derivari, re perpensa, animadvertes. Idem pari ter post inspectas humidi , atque sicci notiones pronuntiabis. Esto, inquies, calidus, frigidus , humidus non sit, neque dicatur aer ; siccum tamen corpus e Ie . cum recentioribus aliquot dicendum videtur . Λer scilicet corpora alia numquam ex sese humectat. ut caeteri liquores: igitur non est humidus, sed sie cus . Respondeo, idem non esse , corpus non esse humidum , atque esse siccum : utrumque est physica ualitas relativa ad diversa corpora , & in eodem ubjecto desiderari utrumque potest . Elementum fluidum, quod neque humorem corporibus communicetis neque ab iis auferet , neque humidum, neque siccum
16쪽
ao. Est etiam aer peculiare quoddam corpus ab auis ra , seu substantia aetberea distinctum'. Eit dicere, praeter aeris elementum, quod res ira mus , & atmosphaerae terrestris fundum veluti essicit, alius est aer longe subtilior, aut aque idcirco nunc u Patus , qui in atmosphaera etiam nostra existit; praecipue tamen supra atmosphaeram longissime distenditur. Utriusque fluidi distinctio ab observationibus
deducitur. Α et hic noster cratius ex machinae pneu maticae inferies deleribendae recipiente ope anthliae pneumaticae extrahitur ; non autem aura aetherea strecipiens siquidem aere vacuum adhue est aura aetherea plenum. Hinc aliquod inter utrumque corpus dignoscitur discrimen . Aer vitri, plurimorumque alio Tum corporum poros libere non ingreditur: maxime
autem aura aetherea ἔ qua idcirco aere nolito longa sunt ilior eκittit . 2. Per aerem sumus , & reliqui terrestrium corporum vapores elevantur , & sursum ascendunt
ab aeris gravitate impulsi , dc detrusi : hoc autem
aurae aetherea: minime competit : aere enim e ree
piente extracto, fumus , flamma , quae antea per a rem ascendebant , elevari amplius non possunt ,'sed deorsum relabuntur. Auram aetheream a crasso aere distinctam existere , per omnia corpora diffundi , vi quadam activa esse praeditam , quae infinitorum fere effectuum caussa sit , luculentius adhuc confirmabitur, eum de igne elementari disputabimus . Quaenam sit duplicis hujusce aeris praecipua distinctionis caussa , nos penitus latet.
22. Αer igitur erassus , quem respiramus , terram circumquaque cingens ad certam altitudinem porrigitur , ultra quam per immensa firmamenti spatia ad stellas usque fixas per plurimos leucarum milliones subtilior quidam aer , seu aura aetherea distendit Hr:
culus limites , naturam , & proprietates unus agno seit Deus . Neque tamen credendum est, aerem a terra ad supremam usque illius superficiem , esse aeque crassum , densum , & eadem terrestrium vaporum copia resertum: aeris enim crassities, & densitas sursum
17쪽
sum astendendo gradat in decrescit ad certum usque raritatis, & subtilitatis terminum, ultra quem aether extenditur . Neque etiam vapores ad supremum usisque aerem elevantur : sed pro diverso raritatis, is
tilitatis , & relatι vas levitatis gradu alii ad majorem , alii ad minorem altitudinem subsistunt, quin ad supremum aerem , elevandis, Zc sustinendis vapo ribus imparem, ascendant. Sed de his iterum redis
23. Aer etiam purus , N elementaris intra telluris atmostbaeram existens, est fluidum grave, o perinde ,
μι alia corpora , in terrae censrum ponderaι. Antequam propositionis veritatem demonstremus .
ut deinceps dicenda plane intelligantur, machinae illius indicanda est descriptio , atque usus , quae &pneumatica , dc Bostleana nuneupatur e pneumatica quidem ab aere , qui spiritus saepe dicitur , cujus experimentis inseruit: Buleana vero a Roberto Boste , nobili philosopho Anglo , qui eamdem maxime peris et t. Multiplex, variaque est eius compositio, partiumque ordo , aut numerus r rei summa , & simplicior structura est : Paretur ex vitro vas quoddam IDI cavum, admodum capax in tintinnabuli seu aeris campani sormam tornatum, quod a convexa summitate D amplitudine sensim crescens in apertum os satis amplum alia ex parte desinat: idque recipiens nuncupatur. GG est patina quaedam metallica sup rius complanata, atque levigata , cui recipiens imponitur : atque ut recipientis labia ita patinae eon gruant , ut nullus aeri permittatur ingressus p quaedam ex molli corio paratur circumferentia, quae re ei pientis ori congruat , atque inter illam , & patinam interponatur. In patinae centro foramen Lexi.
stit, quod tubo metallico LE cavo respondet. TObus ille L E ex superiori parte patinae, ex inferiori
autem anthliae EF ita committitur, ut aerem ex recipiente , aut ex anthilia solum possit accipere e dc 'media quadam clavὸ o aeri per tubi ea vum permit titur, aut negatur tr*nsitus. Anthilia E F est ei limdrus metallieus satis amplus, cavus, utrimque clau
18쪽
plex habet soramen , quorum altero eum tubo L ECommunicatur, alteri autem clavis Y aptatur . Em-bolus A medio manubrio ΛN sta pedi N, sta pes manubrio etiam N Κ committitur . Tota machina ope mensae , aut tripodis , aut alio modo firmatur , ut citra successionem, & machinae periculum experimenta fieri possint . fiet. 8. tab. I.)2 . Μachina multiplici alia ratione construi potest,& ad diversos etiam usus inservire : generalia duo
capita sunt, recipiens aere evacuare ἡ aerem in recipiente comprimere: intra recipiens experiendi cauiala plurima ponuntur corpora, aves, animalia, seu eius , carnes. , pisces , tubus torri cellianus , hemisse phaeria magdeburgi ea , liquores , corpora sonora , milleque alia: ut quid iis in vacuo, aut addensato aere accid*t,experimento comperiatur . Ut recipi ns evacuetur , emboles A ad E adducatur ἰ tum vero
claudat Y , recludat Ο : pede ita pedi N imposito ,
embolus Λ ab E ad F deducatur: aer igitur a tota paeitate cylindri EF expellitur, atque a recipiente ob vim elasticam per tubum L E in EF irruit etiam vero claudat O , recludat Y, emboluique A ad E iterum adducatur et aer ille novus totam anthliae capacitatem implens per Y expellitur et eo expulso, Claudat iterum Y , recludat O , subducatur embolus eademque utque adeo iterentur , quoad nullus jam aer per L E descendere animadvertatur. Quae in hisce extractionibus accidant, vide inferius phaenome
Aeris pondus, quod veteres Seholastici tanto pere negarunt, adeo evidenter hisce temporibus ex perientia , & ratione est demonstratum , ut nullus quem sciam , de illo jam dubitet. Supervacaneum igitur esset, magnum , ut fieri poterat , observatio num apo ratum praemittere , ex quibus hujusce rei veritas ad evidentiam deduceretur ,' sed uno vel altero experimento , & ratione rem conficiam . 26. I. Nullum inter terrestria corpus est, quod dilatari, rarefieri , dissipari , abire magis adnitatur , difficiliusque in peculiare aliquod centrum tendat, quam aere ipse etiam pulvis pyrius , qui facillime in auras dissipatur, ab aere longe superatur , ut Omnibus, qui pulverem pyrium Physicorum more tractarunt, notum est , di in loco evincimus. Nisi iri ur
19쪽
peculiari aliquo vinculo circa tellurem circum usdetineretur; in auras jam pridem evanuisse te hujusmodi autem vinculum est gravitas , qua ad telluris
centrum urgetur , & perpetuo circa illam retinetur. .p17. 2. Eκtra dubitationis aleam positum est, terrestrium corporum vapores, dc corpuscula caloris perarefacta , & a luis corporibus avulta , sursum per aerem ascendere, & medio in aere ad magnas saepe altitudines sub nubium speete sustineri: sunt vero illa omnium conseisone gravia r ascendere igitur per medium suidum alia ratione non possunt , nisi qua tenus medium ipsum si uidum iisdeminet corpuscuι is gravius, ea sursum impellie, dc urget , ut ex Hy droit attea iselle demonstratur. 8. 3. Innumeris experimentis eadem veritas ostendituri e millibus unum seligo. Si vas vitreum latis
amplum majori, qua fieri poterit, diligentia ab aere
e acuatum, exactissime utrimque elatuum, ope eκa
ctissimae librae ad aequilibrium eum pondere alio noto adducas , deinde vero aperto vasis foramine , t Iliadaere impleri permittas , iterumque appendas lenta bile pondus ex alia parte adiungi necetIe eit, ut aequilibrium iervetur u) : aer igitur in vitreo vase
inclusus proprium habet pondus.ldemmet experimentum pari semper eventu Plures hujus aetatis Philosophi multoties instituerunt ἰ 1 primis vero Hombera, quo teste aer in sphaera vitrea inclusus, cujus diameter erat 13. pollices longa , un Ciae pondus continebat b ; duas vero uncias, er In sphaera vitrea Eo. pollicum diametti inclusus c . 2 . Contra experimentum tamen opponi hic facile posset e deprehensam illud ponderis diserimen nori ab aere, sed a natantibus in aere vaporibus provenit :indubium est, aerem esse semper terrestrium Corpinrum vaporibus, & partieulis, seu eorpusculis admindum impurum: ea autem eorpuscula sunt citra dubium gravia r quid igitur mirum, si vitri pondus Ru geant f Res p. Impossibile esset , ut modo diximus ,
20쪽
gravia eorpusculae per fluidum non grave , ac proinde levius , ascendere contra Hydrostaticae leges . 2. Id tandem Nolleti, & aliorum dexteritate iactum est, Ut aer ipse corpusculis purgaretur , iique vapores , qui antea in aere intra vas vitreum sustinebantur, in vase subsiderent, in i Iloque . aere eκ tracto , remanerent ; nihilominus idem gravitatis discrimen semper deprehenditur.3.. 4. Denique eadem veritas ab experimentis intabo Torricelliano institutis luculentissime demo stratur. Sit tubus vitreus C A B quem Torricellitis cogitavit , & auctoris nomen servat ), cujus altitudo , erassities, & diameter seu capacitas varia ad libitum esse potest ; tres tamen pedes semper excedat, ex parte B apertus, ex parte C vero perfecte cla sus: illi etiam non raro committitur sphaera vitrea Μ interius cava . Tubo erecto mercurium ad summitatem usque insunde, manu deinde ori B fig. Iz. ne mercurius effluat , imposita , invertitur tubus , ita ut extremum B intra stagnans in aperto vase hydrargirum immittatur, ab eoque recta erecto, & firmato subducitur manus , libereque hydrargirum effluere permittitur.3 I. His itaque peractis, sponte effluit hydrargirum donee ad punctum Α , ad duorum scilicet pedum altitudinem cum dimidio descendat, ibique sistit ; vacua interim relicta superiori parte tubi, & vitrea
etiam sphaera Μ , quantumvis magna statuatur. Pro altitudine duorum pedum cum dimidio , seu 3o. pol licum . saepe 29. aut 18. pollices apud auctoras legem eadem tamen est altitudo diversa pollicum magnitudine significata . Eκ simplicissimo hoc experimentores ita ι demonstratur . Hydrargirum ad aA pedum altitudinem semper sistens , eamque altitudinem constantissime servans ab aliqua externa perenni , reconstanti causa retinetur , sustentatur , dc impeditur
missi enim impediretur, nativa gravitate omnino de scenderet: haec autem causa alia esse nequit , quam aer externus, qui pondere suo deorsum nititur, ut interioremque hydrargiri descensum impedit . Si enini intra machinae pneumaticae recipiens immittatur tu
bus C A n cum hydrargiro ad altitudinem B A sul penso ; quamdiu aer non extrahitur , ad eam alti--nt. P u. Tam. V. B tu-