장음표시 사용
21쪽
tudinem sustinetur hydrargirum , at aere sensim existracto , sensim etiam descendit ; si penitus extrahatur aer , penitus etiam descendit: si paullatim it rum admittatur , paullatim iterum ascendit hydraringi rum . Aer igitur unica existit hujusce elevationis, atque sustentationis caussa. 32. Hujusmodi experimentum multiplici alia ratione, magna locorum , atque temporum diversitate ,
aliisque & aliis liquoribus adhibitis , millies fuit a philosophis institutum , ad radices , in declivitate ,
supra verticem montium peractum duo haec. semper demonstravit , liquores ad eas altitudines in tubis sustineri, quae sint inter se in ratione inversa gravitatis ipsorum liquorum. 2. Si altior est prementis aeris columna ; altior etiam est liquoris in tubo altitudo ; breviori columnae minorem altitudinem respondere. Sed fusius haec statim exponentur, & ulterius aeris gravitas confirmabitur e de qua , usque ad
elapsi proxime saeculi dimidium ignota , & acriter a scholasti eis philosophis negata, post Torricellii, Galilaei , Mersenii , Palcbalis, Bule , Gueri , experimenta nullum jam superest dubium .
33. Aeris massa es maxime elasica, ct mirabilis
plane compressionIs capax . Duplicem hanc aeris proprietatem Omnes agri scunt, & admittunt: & si quis negaret ; ad quotidianas , & obvias passim observationes esset provocandus, ut innumeris experimentis utramque illam aeria vim edoceretur: a quibus humana lineua , vita nostra , infinitaque alia physica effecta omnino pendent. Secunda pars , ut ab illa incipiamus , innumeris experimentis constat , quorum aliqua indicare scissiciat . In globum aeneum aere plenum ope anthliae muIto plus aeris immittitur . quam sphaera in se contineat. 2. Parum aeris CD in recurvi barometri BDC fig. 3. minore latere C D inclusum , eo magis restringitur , & ad minus spatium reducitur , qtao plus mercurii in alio tubi latere ΑΒ infuderis: ad eo, ut magis & magis contrahatur aer in sphaera C E contentus , quo prementis fluidi in latere B Λ altitudo augetur. Tubus scilicet vitreus CBA ex C
22쪽
om lilian clausus , ab extremo A apertus , siti plures pedes . 6, IO, Is longus et aer rubi capacitatem occupans, U. g. aer in i phaera C E perinde est ab atmosphaera , atque esset ab hydrargiri columna , 3 o. pollices alta , compressus hydrargirum insuper tubo ad altitudinem B H, pollicum infandamus : aer CE duplo atmosphaerae pondete pressus , in spatium dimidium com p im ture hydrargiro ad parem altitudinem H A ulterius infuso, in tertiam spatii partem
consti ingitur aeri eademque ratione ad sangulas ponderum additiones magis contrahitur.3 . Ex h s, & aliis experimentis, saepe jam accu-tatissime peractis, constat, aeris pressiones ponderum, aut virium prementium rationem sequi e cum vero volumina eo sint minora , quo majores fuerint plesse siones , volum tua , in quae eademmet aeris massa re ducitur, sunt reci prece , ut prementia pondera, aut vires prementes. si U. g. pollex cubicus aeris a potentia duplo maiori, atque antea, comprimitur , in
spatium & volamen prioris dimidium eonstringitur ἔ& ita similiter in alia quaeumque quantitate , &mensura et experimentis in eam tem institutis rationem hanc late probat Mariolte, & Bole , & eκ ip- iis molpus , Hater, Muschembroth , Nolles , ct alii. Aer juxta Roberii Byle experimenta , & ea lineulum ita comprimitur , ut in volumen I 3. vicibus minus redigatur, atque prope telluris superficiem ocineupat e ubi ipsemet aer a superincumbente atmos. phaera admodum addensatus existit . Longe ulterius rem produxit Stephanus Hales, qui aerem in partem spatii proprio experimento redegit a . Ex quodam etiam Mulcbembroe si evperimento ei rea fertei fili tenacitatem instituto, longo calculo deducto, eoncludi poste existimat , aerem in spatium Is 98. vicibus minus a se intra bombardam ferream fuisse redactum, antequam pre m one, & interna aeris, &aquae resistentia rumperetur . Verum in eo caleulo non pauca video incerta , ob quae postremam hanc pres a) Statique des veget. Append. Exper. Descriptionae an Insyroment.
23쪽
paeessionem assii mare non aulim b). Illud praeterea circa propositam superius regulam, aerem scilicet comprimi in ratione virium prementium , animad Uertendum, eam quidem ad quaicumque pressiones non eκ- tendi : aliter posset aer in infinitum semper magis , & magis comprimi , & in volumen infinite parvum redigi, quod dici nequit : quantumvis id affirmet Bost te, Martas te Benjamin a).36. Aer igitur ad ce itum usque densitatis terminum ita comprimi poterit, ut volumina sint in reciproca ratione virium prementium . Deinceps vero magis semper , & magis pressioni resistet : neque iri volumina viribus prementibus reciproca ratione exacte respondentia reduci poterit ; cum vero ad certum densitatis terminam tuerit redactus; nulli ulterius naturali pressioni cedet . De his iterum redibit
37. Prima propositionis pars experimentiet etiam probatur , & a nemine in dubium vertitur : Aer compressus illico, ac a premente pondere, aut potentia liberetur, in pristinum statum, & extensionem sua sponte restituitur, ut Onania experimenta confirmant rat nihil est aliud corporum elasticitas . Vesica V. . T. utrimque exactissime clausa , ut nihil aeris in eam ingredi possit, corrugata , & aere pene vacua , ac iri recipiens immissa , quamprimum ab eo aer, vesicam utrinque comprimens, extraebitur, dilatatur , quasi esset aere plena ἔ aere vero iterum in recipiens ingreηo , in pristinum statum reducitur . 38. Exiguae scilicet aeris particulae in corrugata vesicula inclutae eamdem , ac externus aer , compressionem habent ; quam primum autem a circumstante aere liberantur ; distenduntur , vesicam inflant , &dilatant : aere iterum ingresso , iterum comprimiantur , ct in priorem statum redigitur vesica . Hcij cilia modi autem phaenomenon ab aeris elaterio proveni re id ad evidentiam demonstrat , quod si vesica sit aeu perforata ; quantumvis eVacuetur recipiens, numinquam dilatatur, aut extenditur; sed easdem semper rugas servat ; internus enim aer dilatatur quidem ,
24쪽
cum alius e recipiente educitur; sed per vesicae io Tamen extruditur, eamque proinde inflare nequit.
COROLLARIA. CIRCA GRAvlTATEM, ELATERIUM,
39. Quoniam aer est fluidum grave , communem reliquis fluids proprietatem habet , quod scilicet in inferiorem locum e superiori dilabatur . Fac v. p. in tra atmosphaeram , seu in suprema ejus parte casti aliquo masiam quamdam destrui , seu alio transferri ι circumstans ill ico aer , relicta cavitate superior in eam proprio pondere prolabetur ἰ ad eum modum , quo aqua in inferiorem , eum potest , descendit jocum . Unde etiam sequitur, supremam aeris super-fietem, nisi externa obstet causa , in sphaeram debere esse curvatam , seu aerem in sphaerae modum sese circa tellurem componere , ut de fluidis generatim demonstravimus.
o. Cum gravium pondera sint in ratione densit tum , fit, aerem eo graUiorem esse, quo magis comprimitur , & in minora volumina redueitur : eadem enim massa aeris eo est derisor, quo a majoribus viribus comprimitur; illius igitur pondus, seu gravitas est in ratione inversa voluminum , directa vero potentiarum prementium I mgjor enim compresso ae rem ad volumen minus , & ad pondus majus redii cet . Hoc intellige ad certum usque compressionis terminum, ultra quem, ut superius monui , haec ra-
io perturbatur. i COROLLARIUM IIL
i 4 I. Aer quo fuerit ad telluris superfietem propior, i eo erit magis densus, & gravis: . eo levior , & ra- rior ; quo editior , & a tellure reae orior: ad montium proinde radices gravior, densior , & magis com
25쪽
pressus existit, quam in summitatibus . Fluidorum enim partes in se ipsas graves sunt , & aliae alias premunt ut demonstr. in Hydrostatica physica raer igitur superior inferiorem comprimit ; compressus fit magis densus , ac proinde gravior : dum interea superior aer est magis rarus , & levis , quia minus promitur. Praeterea aeris pondus, & densitas sequitur rationem piessionis : quo igitur humilior fuerit aer; majus habebit pondus, & densitatem . x. Hoc tamen dictum intellige , attenta solum aeris natura, atque si caetera sint paria. Non una enim est eausa, quae dat exceptioni locum: ver. gr. si ad montis radices, ut plerumque fit, major existat ea-lor , quam ad illius summitatem , rarior , & levior erit in primo, quam in secundo loco aer; calore enim , ut statim dicemus , plurimum distenditur , frigore plurimum constringitur aer . Fieri proinde potest, ut aer magis compressus ab alio aere, vel corpore superincumbente , sit tamen superiore , & minus presso aere levior , & rarior: quod saepissime fit, si valles cum montium summitatibus comparentur in iis enim calores subterranei, & radii solares hine
inde a montibus , rupibus, cavernis repercussi , contentum intra valles aerem plurimum calefaciunt ;dum interea aer supra montium summitates existens,
a subterraneo calore , & radiorum repercussionibus immunis, & liberiori vento agitatus frigescit.
43. Gravitas igitur aeris continuatis variationibus est obnoxia et neque enim aequaliter semper premiturreum modo plures , pauciores modo sint in atmosphaera vapores , qui proprio pondere inseriorem aerem comprimunt: varius etiam lubinde est calor, & frigus , ex quibus raritas , & densitas ac proinde pondus aeris tantopere pendent . Ad hujusmodi gravitatum duerimina dignoscenda Thermometrum inservitide quo alio loco disserimus. Asserta haee effectus in- conliantia ab inconstantia caussae deducitur: caristae densitatis aeris sunt superincumbentis aeris pressio , vaporum copia , frigus , caloris decrementum e quatuor haec perennes ferre semper vicissitudine. , atque
26쪽
mutationes patiuntur et eademque in effecta varietas
44. Aer quo magis densus extiterit, majorem habet elasticitatem ; minorem, quo rarior, caeteris pa xibus t est enim aer periecte adeo elasticus, ut sibi libere derelictus ad eam semper extensionem restitua tur , ac qua fuit ad minus volumen redactus, ut eκ- perimenta passim demonstrant sa); sed eo maiori potentia & viribus opus est, quo certa aeris massa ad minus volumen redigitur, & in majorem densitatem adducitur; majus igitur eo in statu elaterium, & i te restituendi virtutem habete vis enim , qua resti uitur, vires prementes adaequat. Dixi caeteris pariabus , quia calore plurimum augetur aeris elasticitas, ut postea dicemus: fieri proinde potest, ut aer minus compressus , magis tamen calidus , majores ha beat sese restituendi, atque dilatandi vires.
s. Vis elastica aeris compressi vim comprimentem adaequat et ac proinde aer persecte restit itur . Aerscilicet, cum comprimi ulterius non potest , parem pressioni , & viribus prementibus resistentiam oppo nit r. si minor esset resistentia, ulterius adhuc creice rei compressio , quoad tandem ad aequilibrium inter actionem , & resistentiam deveniretur r hujusmodi resistentia est ipsummet aeris elaterium : quod idcirco est viribus prementibus aequale. Experimentis etiam quam plurimis eadem veritas ostenditur; ex iis enim aperte constat. aeris compressi elasticitatem pondus attollere, & sustinere illi, a quo antea comprimebatur, aequale . Id tamen a me de aere assertum intellige ad eum usque compressionis gradum , ultra quam comprimi ulterius non possit . Pondus aeri,
quantum fieri potest , jam compresso superadditum vim quidem prementem auget; ulterior tamen ill , a) Mileι loco cit. pag. aos. Vide etiam inferius dicenda .
27쪽
insuperabilis forsan, resistentia non elaterti, sed soliditatis effectus ex illeret . Corollarii ita a me expositi veritatem experimentis confirmavit Nollet sa). 6. Aer igitur inferior majus habet elaterium , quam superior : est enim magis densus, & a superincumbente aere compressus . Aeris etiam inferioris elasticitas eam adaequat gravitatem , qua a superiori aere comprimitur; eosdemque, proinde effectus producere poterit , ac comprimentis aeris pondus ; sunt enim aequales prementis potentiae evitacia , & compressi aeris resistentia , seu nisus , ut in pristinam
extensionem restituatur . . --
Aer compressus eam quoque elasticorum corporum habet proprietatem , quod elaterium suum exercinant , cum libertatem nacta fuerint, verius eas partes , ex quibus comprimuntur: sed id tamen est aeri peculiare, quod, dum comprimitur , ab omni parae comprimitur ἰ ac proinde versus quamcumque pari tem elaterium suum exercet, sursum , deorsum , ad dexteram , ad sinistram . Equidem si in vase quocumque aerem compresseris eo postea versus quamcumque velis partem perforato, pari impetu aer erumpet.
r. Vis elassica areis plurimum calore augetur. Pluribus, & obviis passim eκ perimentis res Nane constat . Ut plurima , quae afferri possent, praetermittam unum a Nollet peractum tantummodo adducam . Μasia aeris, quae in inferiori thermometri par te ab hydrargim 28. pollices alto, & a pari rimos phaerae pondere premitur, eaque sustinet duo pondera , haec , inquam , aeris massa , si intra ebullientem aquam cum thermometro immergatur,' ita rarescit ,& dilatatur , ut praeter duo dicta pondera, I8. adhue hydrargiri digitos sustineat , & elevet: eo igitur calore accedente , pondus tertia parte maius , quam prius, sustentat elasticitate sua , est enim I 8. pars tertia numeri b). Calore saepe ., seu potius igne ad a) Nolleι I. cit. p. 3. Lecf. IO.
28쪽
ad prodigium usque aliquorum corporum elateri iam intenditur . Mirabilem hanc ignis elementaris proprietatem fuse in loco prosequimur.
68. Aerem purum esse corpus grave , confecimus , atque a nemine iam in dubium vertitur. Iuodnam i men si illius pondus , seu quaenam inter Iulus , re liorum corporum, gram ratem ratio exsat, non unus est Pb1sicorum lensus, opinio . Si Galilaeum audias , pondus aeris eo in sta1M , quo eum res ramus , es ad aquae pondus , ut x. ad 4m. juxta Mei sermum , ut T. ad I 346. uterque calculur nimium es a meritate ali nus e Secundum Rob. Boyle , ut I. ad 9 O. praeter propter : Iuxta Homberg , uι I. ad Io87. Halleγ rationem I. ad 86o. probat : tresque pollices cubrcos aeris cum dimisio pondus grani habere flatuiι a . Hau kκ- bee , r. ad 883. Muschembroeli I. ad εχ r. oolmus pedem cubicum aeris unciae , O 27. granorum pondus habere pronunciat. Mirum porro non est, in sententias
adeo oppositas P sicos abiisse ; qaοd multiplici de capia ιν orsum o . Primo enim iis, qui omnium primi aeris pondus investigarunt , plurima defuerant tum ad in frumentorum supellectilem , tum ad Pissicas notiones spectantia , oe necessaria. Generat, ter mero instrumeniorum . quae ad id ne rit accurati me fieri debent, im , perfectioni, ct aeris vicisstudinuus , aliisque obstacuus , quae in re delicatisma evenire plerumque solent,
rotum illud discrimen tribuendum es. 69. Pondus aeris ad aquam communiter flatuitur , atque cura sensibilem errorem teneri potest , ut I ad 9oo : igitur 9oo pedes cubici aeris , quem respiramus, idem habent pondus , ac pes cubicras aquin, cuIus gra mitas Io libras continet : sunt enim volumina in να- ιione ponderam inversa et unde tandem sequitur pedem aeris cubicum unciae unius , o duorum scrupulo mpondus habere. Ex nota gravitate aeris secundum eam pressionem , densitatem , qua circa telluris super ciem fungis. ', facile eli rur ejusdemmes gravitas, dum
29쪽
dum vel magis comprimi:ur , vel magis dilatat tr ssunt enim pondera , ωι densitates . sci. Illuae omnem fere imaginandi vim superat; quantae scilicet compressionis , σ dilataιionis capax st aer. Imprimis enim indubium est , aerem prope telluris Iu per rem existentem valde esse compressum et eum versaerem ad Ipatium Acio vicibus majus occupandum sua ponte , o elaterio dilatari , experimentis Mari Otte edocemur sa) . Rem tamen ulιertus promovit Boyle reverimentis squidem accuratis is, coram valitiio b facitε , aerem sua Iponte nullo calore adhibito ad θα- sium 8 O vicibus matur occupandum sese extenuisse comperrte altis postea experimentis edoctus suis ad ψα tium I - , b tandem ad I 36ry vicibus majus sese dilatasse. In delicatismos hujuimodi calculos sensuum
ιmationi ex parte innixos non levis fere semper i repere Iolet error . Non pauca idcirco citra observato νιs injuriam detrabere possumus , omnibus tamen detra cironibus factis, prodigiWa adhuc aeris compresso, raritas elicitur . Μulchembroeli bullam aeris ex aquin fundo in machinae pneumaticae recipiente paullatim
mergemis , o sese dilatantis diametros scrupuloje ae
metira conatus , dilatationem aeris insinιte Dre majorem calculo inito deducit c) : Ied in re incertissima r
ys. Circa hanc , re alias aeris proprietates bucusque ferias aliqua ulterius animadmerti oportes, T. Mirab οβ θaec aeris raritas , in quam sese genio suo e an ait , cum ea densitate confertur , quam babet in Iuperi scie telluris . Ad densitatem tamen 38 vicibus mas rem eum compressi Hales: si igitur superiores numeros
raritatem aeris indicantes per 38 multiplices , inuem tus numerus erit terminus summae raritatis cum summa densitate hucusque nota comparatae . Raritas aeris
ira compres es ad aquam, ut Σ ad I. circiter; cum in flatu naturali fit soo fere ad x. Unde esiam patet,
30쪽
potuit : maxime vero aer . Si hic comprimi ulterius semper posset, atque columna aeris a tellurrs supersciemersus centrum ad I 8 usque leucas recta protenderetur; insimus huiusce columnae aer gramitatem , atque den statem hydrargiri aequareι , ut facili calculo deduxit Amon tons a) . Utraque tamen desideratur condiιIO. . 32. Secundum et Merem adhiίito calore fieri magis eloicum supra probavimus: eum riem aquae ferventis
calore ametum ita dilatari , ut fpatium , in quod sola elasticitate sese diffundit , si ad spatium , in quod ree lateria, o calore dilatatur, ut 2 ad 3 r A igitur ca- Ioris etiam actionem in suprapostum calculum admλι- tamus ; erit spatium c terminias d/Iatati aeris , longe majus , quam.antea ponebatur . is 3. Calore equidem elasticitatem , ct raritatem aeris augeri , plurimis aliis experimentis ostenditur e vesica sc licet corrugata, aere pene vacua , π ιta Occlvja , ut neque aeris egressum , neque ingressum permittat, si igne admoto nimium cal cat , ita insatur, ut nonnumquam cum strepitu disrumpatur : frigore autem calori succedente ad pristinum flatum reducitur. Fidem causae ριurima naturae phaenomena , qui postea explicabimus ferenda sunt. M obiter notandum : aerem , si ad sese dilutandum libertatem habeat , plurimum . calore rarc-
feri , re dilatari : si tamen μι undique compressus I calore accedente , plurimum illius elasticitatem augeri.
1 . Elaflicitas igitur aeris duplici de capite , ex den fiale scilicet, o calore potissmum crescit. Eaque propter quo rarior , atque frigsior fuerit aeν , minores etiam vires habebit : s caetera omnia sns paria . Ei hinc plures deduci , alque statui possunt regulae , quibus aeris vires 1ecundum proportionum leges definiantur . Exempla sint. I. Si paria aeris volumina eumdem habent calorem; vires elasticae sunt . us densetater. a. Si eamdem habent densitatem ; vires sunt in ratione caloris.
3. Si diversum habeant calorem , atque densitatem ;vires erunt in ratione compora densitatis , re caloris.