De verborum lusu apud Aristophanem

11쪽

Nobilissimum vero inter ea, quae iure huc referuntur, facetiarum genera, Sunt enim, ut dixi ante, non pauca, et hoc unum reliquorum turba, quippe in quo Aristophanes praeter omnes esset multus, segregavi et huic loco reservavi - nobilissimum, inquam longeque celeberrimum est irrisionis. Quot ille mendaciis

Socratem, quot calumniis Euripidem petivit Quantopere in Agathone turpicula quaedam auxit Quid dicam de Cleone, in quem quaecunque uni convicia coniecit Quid de universo Atheniensium populo Quo illos probro non exagitavit Quid quod vel dii immortales hominibus documento erant, non esSe quemquam, qui ab acerbo poeta veniam impetraret Quid igitur mirum, si etiam apud scholiastas multa reperias, quae ad id genus pertineant

ινδει, legimus apud illos, et σκωπτει, διαβάλλει, χλεταζει, διαστρει,

κοπηγορεῖ, καθαπτεται, νειδίζει, κακίζετο, o συκοφαντουμενος, ἀναμο - κωριενο λθει, σαρκασμός ἐστι, iρωνετεται, Similia.

Atque utuntur his verbis scholiastae, cum A istophanes celeberrimum quemque virum criminibus arguit, peculatu demagogum, philosophum argutiarum, mollitiae poetam et ita quidem, ut none Verbis quibusdam, quae seria esse possunt minimeque ridicula, Sed e re quadam non ficta modo, sed etiam narrata voluptatem plerumque percipiamus. l. Contrarium certe fit, ubi poeta voces quasdam aut mire detorquet aut nova plane vocabula mirabili cum audacia fingit; illic enim in rebus repraesentatis totius loci cardo versabatur, verba fortuita erant, aut etiamsi non sine arte quaesita, tamen

alia illis substitui poterant; hic in ipsis verbis, in vocabulorum aut formis aut sonis intus haerent attici illi sales quos etiamsi

nequeas degustare, quin vim simul notionemque verborum et Versus sententiam respicias, tamen una cum sormis evanescere et veluti deflorere senties. Nam qu0d, quibuscunque verbi dixeris, facetum tamen est, re continetur; quod mutatis verbis Salem

amittit, in verbis, ut ait Tullius, in habet leporem omnem. Quam leviter Strepsiades ille in ubium versu 120 gloriabundus et suasmet ipsius laudes cantaturus a solita nominis sui forma declinati

12쪽

Et tamen quam festiva in nobiliore hac forma est insita dulcedo Quam lepide ercurius in Pacis uss. 14 215 Lacones de Atticis loquentes laciti

Magis ver etiam ex iis, quae ipse finxit poeta, vocabulis apparebit, quod paulo ante de toto hoc genere di8Serebamus. Nam Si, quo σφραγιδονοχα λγοκουήτας Νub. 332), pulchellos,

κάμπτας Ran. 963 966), gloriosos, quem nominavit κυμινοπραττο- καρδαμογλυφον Vesp. 357), dixisset tenacem, si pro eo cibo, qui in Eccles. 8s. 1167-1174 vocatur λεπαδοτεμαχος σελαχθογαλεοκρανιο-

γων, minuta aliquod afferri jussisset, περικο ι νεάτιά τινα vel similia, sublimi, qui poetam decet, loco ad forensem illum ieiunumque Sermonem descendisset Quibus in iocis denotandi cum scholiastae aut generaliter tantum verbo παίζει aut addito etiam παρὰ τὴν ἀναλογίαν utantur, raro denique ad ficta quaedam nomina velut ad O Μαριλάδ' Ach. 609 annotent, qua e radice poeta vocabulum deprompserit: παρε- ποίησε et ονομα ἀπο τῆς μαρίλης' ad alterum harum, quae sunt in verbis, acetiarum genus procedemUS. 2. In quo quidem ea continentur vocabula, quae Aristophanes alio sensu ab aliis usurpata ad ea re applicat, ad quas Secundum loquendi normam usu sacratam non solent pertinere. Habes

13쪽

Conser etiam Εqu. 8s. 257-260 Cleoni enim querenti, quod a coniurati quibusdam verberaretur, haec chorus respondit:

Quo de loco praeter alia haec fere leguntur in scholiis:

Ἀδιαλογιζοuενος, καὶ οων, καὶ πολυπραγμονων ωμος δε, σκληρος, vς- καταμάχητος ἀντὶ δὲ του ἐπεῖν πένης, ἡ πλουσιος, ἐπεμειν τῆ μεταφορέ ως ἐπὶ συκων το δε πέπων et μὴ πέπων ἀντὶ τοτ άπαλος, ρ ηδέως διασεισθῆναι δυνάμενος μεταφορικως δε ἀπο τοτ συκάζειν τοττοις τοῖς ὀνόμασι κεχρηται κτλ.Est etiam ubi allegoriam invenias. In eiusdem comoediaevss. 526-528 haec leges:

Quae non Semper neceSSe est esse ridicula; verum sunt plerumque nonnumquam vero etiam ipsae ampullae acerbissimos quosdam, quo non XSpectaveri8, aculeo non in dolo occultant. Ubicunque enim aut unum verbum translato sensu adhibueris aut totam orationem immutaveris, qua quidem τροπάς et ἀλλ ηγορίας

scholiastae innumerabiles fere apud Aristophanem notaverunt, duplex quodammodo fit verborum sententia, quarum altera in ipsis verbis inest, altera in verbis veluti latere sentitur; unde fit, ut poeta lacilius his translationibus, quam ad alia facetiarum genera inopinatos quosdam ioco possit admiScere. - 3. Non minor spectantis turbae cachinnus excitatur, quotieScunque velut ex improviso et praeter exspectationem alterum alterius vocabuli sedem occupat Quod quidem facetiarum genus quamquam non Semper videtur dissimile, eo tamen differt ab illo, de quo modo agebamus, quod in priore in solis fere v0cabulis ridendi causa posita est, in hoc sententiarum plerumque repentina fit commutatio. Interest vero aliquid inter eos locos, in quos

scholiastae annotare Solent παρα προςδοκίαν, παρ πονοιαν, δέον ἐπειν. . . , ἀντὶ του . . Nam cum dicit Λῆμος in qu vss. 1175-1176:οίει αρ ἐκεῖσθ' ἄν τι τήνδε τῆν πολιν, ε ριη, φανερως ήμων περειχε τὴν at . . . .

14쪽

quae dixerat siciarius, .non male quadrat. Nihilominus decipiebamur. Recte igitur scholiastae ad priorem versum it 7 haec annotave

Qua vero in re poeta nos fefellerit, non dissicile est intellectu. Ethnim si dixisset περειχε την χεῖρα, ignificare voluiSSet pem et auxilium Atheniensibus tulisse Palladem, requenti videlicet translatione usus. Cum dicit οπερεῖχε τὴν χυτραν, numquid praeter Palladis tutelam significat At non solent ossae ad auxilium transferri Id ipsum est, in quo acquiescas Verbum enim verbo mutabatur eandem rem nova sub specie animo informabamus, ac si quis eandem picturam novis coloribus, inducat, illustret, refingat Caput autem totius rei permansit idem Quod si ita est, in verbis erat hic iocus omnis, non in rebuS. Adde exemplum e Banis. Servus illic in uss. 754 757)servum alloquitur his fere verbis:

Quid scholiasta 3 Ἀμομαστιγίας. inquit. ἰσπερ φαμεν ταιρειος

priori explicationi scholiast alter: ψως. αντὶ το εἰπεῖν μογνιος

Xanthias, Dionysi puer, cum eaeo, qui etiam Servi per8onam agit, colloquens Iovem obtestatus erat, quippe qui semet ipsum et consortem illum inferorum ianitorem tueretur inspectabamus igitur adiectivum e radice ομο compositum et altero vocabulo, quod ad vernas pertineret. Qua in re poeta estive nos decepit. Verberonem enim dixit, non servum. Quod si nomen praetulisset honestius, evanuisset totius ille versiculi lepos. Non secus etiam egarensis ille in Acharnensium fabula id quod iamiam erat dicturus, repente commutavit Filiolas enim Suas pro porcellis venditurus haec ille interrogat in uss. 733-734:

15쪽

Non illepide ille quidem undique enim rumores famis apud e-garenSeS Xortae percrebruerant; nihilominus tamen cum dixisset ακοίσον δη, ποτεχε ἐμὶν ore putabamus, ut τὰ roire adderet

Animos enim sibi advertere puellas iubet, etiamsi ventres dicit; cum Ver is, qui esurit, non oculo modo, Sed mentem omnesque cogitationes ad ea advertat, quae comesurus ibi videatur eaque animo velut amplectatur et praegustet, ventrem, quippe quem Solum curarent, pro animo, qui totus in illis esset, dicere ausus est non temere poeta. In verbis igitur haec iocabatur Aristophanes, eodem modo quo etiam in Ran. s. 1005, ubi τοπικον ληοον αουπονοιαν dicit αντὶ το τέχνην, niluti us 324 ασπαζομαι et multis praeterea in locis, quos longum est enumerare. Sufficiunt enim ea. quae de tribu eiusdem generis exemplis disserebamus. Quorum vim comicam, si qui in rebus positam 88 putent, non in verbis, quod mutato repente praeter opinionem vocabulo novi aliquid simul et alieni a priore sententia in animum inducamus, viderint illi, ne, quae supra diximus, quaecunque iocemur aut propter ipsa verba rideri aut propter res ave, quae cogitemuS, corruant universa et velut e manibus elabantur. Videant porro, quantopere ea, quae ad hoc genus referebamus, differant ab illis, quae, quamquam etiam dicuntur contra exspectationem, in rebus sunt tamen et integras sententias unditus pervertunt. Ac Pluti quidem describam versiculos 26-27, ut vel uno exemplo facetiarum, quae Sunt praeter opinionem, discrimen tantum illustrem. Dicit

illic ChremeS

καὶ φρονι MDτατον, το παο υπονοιαν ἐπηyαγε κωμικῶς παίζων. Itaque,

nisi κλεπτίστατος vaferrimus quisque diei poterat ciuerunt enim, qui haec verba ita intellegerent contrarium pro eo, quod X- spectabamus, poeta Vocabulum posuit. Tantum vero abest, ut commutatis verbis sententia eadem similisve remanserit, ut una haec

vox κλεπτίστατον huius versus vim omnem refringat. Non enim esse

p0test fidelissimus servus, qui est furacissimus. Quod quoniam est ita, ipsa res non mutata est leviter, sed in c0ntrarium conversa. Unde fit, ni non unum illud vocabulum mutatum moveat risum, sed rebus contineatur hic iocus omnis

16쪽

4. Reliquum est, ut de iis vocabulis dicamus, quibus Sch0liastae ambigua proprie significant. Quae quidem vocabula ita in duo genera apte videntur discerni posse, ut alteri ea Scribantur, quae ad unam Vocem ambiguam duplicique sensu adhibitam pertineant, quem verbi lusum iure possis dicere alteri ea, per quae c0mpluribus iisque aut similibus aut ambiguis vocabulis quoquomodo ridicule se excipientibus iocularem effici sententiam doceamur. Atque hic verus est et genuinus verborum

Et altera quidem illa, quae ad solam in loquendo ambiguitatem rectius referuntur, haec fere sunt:

Quibus quid velint scholiastae, ut paucis StendamuS, perenni et inexhausto harum facetiarum fonte, de quibus infra dicetur uberius, iam in hunc locum, quae sunt huius generiS, nonnulla derivabimus. Amphitheus ille ad Dicaeopolin accurrit, cui, quid adeo festinaret interrogatu8, haec respondit in ch. 88 178 18b:

. . . . Is με δευρο σοι πονδὰς φέρωνεσπευδον οι δ' σφροντο πρεσβυταί τινες Ἀχαρνικοί, στιπτοὶ εροντες, πρινινοι 180 ἀτεραμονες, Μαραθωνομάχαι, σφενδάρινινοι. επειτ' ἀνεκραγον πάντες. - κιαρώτατε,

σπονδὰς φέρει των ἀμπέλων τετμημένων 183 κἀς τοτ τρίβωνας ξυνελέγοντο των λίθων. ἐγὼ δ' ἐφεν ον ο δ' ἐδίωκον κἀβοων

vini scilicet utrem insectantes, quem Amphitheus tamquam indutiarum, quas fecisset cum Lacedaemoniis, Signum Secum ferebat. Quae omnia intelleguntur ex uno vocabulo σπονδὰς in uss. 780 183 σπονδή enim, ut bene vidit Alb. uellerus libationem, σπονδα indutias significant. Duplex est igitur huius vocis sensus. Alterum ambiguae vocis afferam e ubium parabas exemplum. In Eupolideis illis versibus a bi usque ad 62, quibus Aristophanes spectantis populi gratiam ibi conciliare studet, post-

17쪽

quam multa enumeravit, quibus reliquis comoediarum poetis excelleret, αγω uiis inquit, τοιοιτος ἀνὴρ ὁ ο κομω in s. 4b).Di3it igitur, quamvis praestaret ceteris arte, superbiam tamen longe a se abesse. Superbum enim putamus esse, quemcunque κομαν dicimus. Qua in voce cum insit praeterea alia eaque propria crines promittendi notio, salsum fit repente, quod κομα αττον negavit Calvum enim iam tum temporis fuisse Aristophanem inter omnes

constat.

Addam hisce unum versum acis, quae inscribitur, comoediae 1286. Est illic locus, quo inde a s. 270 Homerus exagitatur, leporis plenus. Atque inter alia, quae pueri quidam in convivio recitant, haec quoque habentur:

Θωρήσσον αρ' ἔπειτα πεπαυμένοι,

cum epulari desiissent, armabantur Trygaeus vero, qui canentes audiebat, non σμενοι οἶμαι illis respondisset, nisi θωρήσσοντο illud longe alio sensu accepisset θωρησσεσθαι enim est etiam potare et ebrium fieri. Sic igitur illo intellexit versum 286 Cum epulari desiissent, ad pocula re devenit. Tria igitur expedivimus singularum vocum ambiguarum exempla. Quae voces cum ex omnium usu et fere natura sua in ambiguae, ita ut σπονδαί semper aut libationes aut indutiae dicantur κομαν crines promittere simulque superbum esse Significet θωρ,ήσσεσθαι aut de armis capiendis usurpetur aut sensu ad comissationem translato, non minus sere ipsius linguae indolem, quae a saectia poetae subministraverit, quam Arist0phanis sollertiam celebrabimus, qui Sparsa manu larga uberrimo ingenio recepit, lavit, excoluit. Verum magis etiam poetae artem admiramur, ubi, quae natura carent ambiguitate, repente alio, ac putaveris, SenS accipere cogeris. Veluti si quis Iovem omnia intuentem, nihil non videntem imprecetur:

πιο διοπτα καὶ κατοπτα πανταχῆ

nihil est omnino, quod non sit graviter dictum, mihil profecto, quo non possit sive Ρhiloctetes, seu maris Oedipus deorum hominumque patris opem invocare. Tu vero Acharnenses evolve et recita versus indo a 430:

18쪽

Quibus quid potest esse magis ridiculum Etenim cum dicito δε διοπτα καὶ κατοπτα πανταχῆ - quae hoc loco precantis esse

A. uellerus iure negavit - laceram vestem Dicaepolis extollit et oramina eius fissurasque miratur, per quae coelum possit rapicere. Quam ob rem nec scholiastae perperam addiderunt: ταντά φησιν, ἐπεὶ πολυτρητα ἐν et ράκια, δι όν ἐν πάνr ἐπισκοπῆσαι et dilectus mihi praeter omnes Bergierus duplicem huius ver8uSSententiam sic nostro sermone reddidit venustissime: O Iupiter, qui omnia perspicis et specularis, quam perspicuae Sunt hae VeStes et perlaratae.' Insunt vero haec omnia in ipsis verbis διοπτης et κατοπτης. Nam si h0 loco Iupiter eam ob causam a Dicaeopolide διοπτ idicitur, quod vestes etiam, quas surSum t0llat, possit perspicere, laceras illas extendi necessario colligitur. Nec tamen natura quodammodo hae voces ambiguae sunt immo certas dixeris minimeque dubias e cauSa, propter quam Iupiter διοπτης καὶ κατοπτης πανταχῆ dici possit, opipare decipiebamur; ridicula enim erat praeter opinionem, non seria, ut exspectabamus. Hinc igitur hoc loco non duarum illarum vocum, sed totius Versus pendebat ambiguitas. b. Ab hoc facetiarum genere, quod totum versatur in ambiguitate longe alienus est genuinus ille verborum lusus. Qui quamquam non caret illa, sed paene abundat, tamen sociatis quibusdam virtutibus tot, quot ad ridendum illecebris, priori illi lusus generisacile praestat. Etenim si quis dicat ο ἀνδρων πονηὶρων διωκομαι, aut sugam hostiliaque innuit aut postulari sese ab aliquo et in ius rapi significot. Quod etiamsi videatur ambiguum, si haec Sola verba Specte8, reliquis certe tamen, quaecunque sunt, adimitur Sermoni et discutitur passim omnis ambiguitas. Nam alterutrum, qui ita loquebatur, voluit intellegi, non utrumque. Unde fit, ut is, qui graeco sermoni sit assuetus, unum modo verborum illorum sensum esse sciat, de

19쪽

altero, qui praeter hunc in iis possit inesse, ne cogitet quidem nisi coactus. Cogimur autem, ut duplicem triplicemve vim vocabula quaedam habere gentiamus tum, cum verba alia ad alias ambiguae voci notiones spectare intellegimus. Quod ut defendam exemplo iis Aristophanis versibus utar, in quibus ipsum illud διωκεσθαι habetur. Ad charnenses igitur revertamur, cuius fabulae antistropha quaedam sic incipit s. 692

σκομεθα.

Numquis est igitur, qui in versu 98 duplicem sensum inesse c0ntendat, quod διώκομεν, ut diximus ante, in ambiguis vocibus annumeretur Nemo certe quisquam. um sorie versus 700 duplici modo est accipiendus, an omnino potest de iudiciis non intellegit Ne id quidem. Quid igitur est, quo emciatur, ut versus 698 et 700 non opponantur modo sibi, sed salse quodammodo et

acute mutata senum illorum vitae conditiones indicent Non est mihi crede forma passiva, quae activae ἐδιωκομεν opponitur, non praesen tempus, quod praeterito, non oculis τε et νον tanta

vis continetur, sed unum illud verbum duplici sensu adhibitum non modo charnensium quandam animorum acerbitatem prodit, sed ingeniorum etiam testatur acumina. At ubi est ambiguitas illa, quam his quoque lusibus subesse dicebamus 3 In neutro versu, si ac rem tangere velis et tamen mehercule in utroque Nemo enim est qui διωκομεθα illud aut legat aut percipiat auribus, quin diversae illius praecedentis verbi ἐδμοκομεν notionis meminerit. Quod cum fit 'aerent enim aliquantillum, quae mente comprehendebamus, hunc eundem eiusdem verbi sensum ad versum po8teriorem non pertinere praeter opinionem repente intellegimus, alterum in verbo διωκομεθα turpicula quadam fraude decepti anquirimus, Suspicamur, arripimus, iamiam scimus inesse. Quas sis fiunt celeriteris isque aut insciis aut etiam invitis, fiunt tamen et veluti titillando mentem nostram pertractant, quoad erumpat risus.

Qui quo vehementius gignitur et ocius, eo celerius omnia illa,

20쪽

6 quae modo dixi, fieri necesse erat. Unde facile explicatur, cur, si vere ridicula dixeris, subitus risus dicendi celeritatem aequet, arcessita tardus subsequatur. Quae etiamsi plana videantur omnia, tamen quo magis sint in aperto, altero etiam exemplo illustrabo. Patebat enim in Acharnensium versibus illis unius verbi ambiguitas. Quid, si deesse videatur illa, ut in qu vs 55 Quem ut reddam clariorem,

paulo altius rem repetam. Ac duos illos, qui servorum phrtes agentΘ res ustSadVersas invicem commiserantur, Niciam constat exagitavisse et Demosthenem. Quorum alter dirae servitutis consortem interrogat nonne spectatoribus miserum rerum suarum Statum exponere placeat:

Τum sic fere em thenes rem explicare orditur Esse sibi herum, opulum quendam Λῆμον IJ κνίτηνὶ morosum senem, qui recen tertium servum, eumque inferrimuin coriarium aphlagonem emisset; quem mali artibus aerum circumvenire, adulari, omnibus modis decipere haec dictitantem

Τum, quidquid in manus incidisset, est ab ali paratum, murripere laphlagonem et hero ipsum in mensa anteponere, velut paucis diebus ante Laconicam illam pultem, quam Sua manu ipse Demosthenes in pelvi insuisset. At quam ille pultem dicit cur Laconidam praetulit Atheniensi cur tandem in pelvi se insuisse illam asseverat ΘΤ vero ipsum audit Demosthenem, qui sic pergitvs. 52 εἶτ' ἀναρmέσας

IΠαφλαγὼν κεχάρισται τοντο καὶ προην f ἐμου μαζαν μεμαχότος ἐν πτελεν Λακωνικην, 'icemm C. BIerm.)πανουργοτατά πως παραδραμὼν φαρ. σας αττος παρέθηκε τὴν ἡ ἐμου μεμαγμενην κτλ.Quam igitur dicit pultem Numquid insuit omnino ritane vores Di meliora Pugnam dicit se pugnavisse ad Pylum in Laconia vietoriam virtute partam fraude sibi a Cleone ereptam esse oonqueritur. Nil praeterea