De verborum lusu apud Aristophanem

21쪽

ipsis vocabulis insunt, repente et contra voluntatem aliter intellegimus atque intellegi debere e repugnantibus sere verborum et

80nis et sormis collegeramus. Auribus igitur μαζαν μεμαχοτος ἐνπvavi, mente μαχην μεριαχηκοτος ἐν Πνυ percipimus. Neque tamen eo magi μαζα, μασσειν, πτελος ambiguae voce dici possunt, quod pugnam ad ylum commissam in memoriam nobi revocent; nunquam enim ιαζα duplici illo et pultis et proelii sensu usurpari poterat. Immo sola verborum similitudine essicitur, ut audiamus alia, alia cogitemus. Quam ob rem quoniam miscentur et confunduntur similium quidem, non tamen mediorum vocabulorum notiones, ficta quaedam hoc in versu latet ficti cuiusdam verbi ambiguitas, quod medium seret inter μασσειν et μαχεσθαι. ulla enim in se a haec verba conveniunt. Fingere autem cum poSSimus, quaecunque a Vera rerum Specie recedunt, tale quoque verbum quoddam duabus e radicibus quamvis alienis fingere et ducere potuimuS.

Quibus exemplis cum sat plane mihi videar ostendisse, quam multiplex sit et varium hoc facetiarum genus, quippe quibus multi ioci sacile possint adiungi et misceri, qui, Si pecte Singula, ad aliud quoddam genus queant referri, non est quod scholiastas mireris, qui his in iocis denotandis παίζει illo et παιδια et similibus verbis non minus usi sint, quam in reliquis Inveniuntur vero etiam huius generis ioci, quos explicent distinctius, veluti cum

dicunt παρα γραμμα κω ι δεῖ, νοματοποιεῖ, παρήχηται, παρεγραμμάτισε,

παραγραμματισμ χρηται, quae etiamsi non proprie designent hoc gemis, saepe tamen huc spectant. ropria enim huius verborum lusus una reperitur apud eos significatio: ἐπίτηδες συνηγαγε τας μο

Ac nunc quidem, quoniam quid sentirem ego his de rebus, porro quam scholiastae in dehotandis Aristophanis iocis praestitissent operam exposui, id omnino mihi est agendum, ut cum philosophorum, qui de rebus c0micis scripserunt, principibus in gratiam redeam. Quorum auctoritatem cum mecum reputarem non inde iri amplificatum, si iustis ac merito debitis illorum laudibus accessisset cumulus commendationis meae, neque illustria tot praestan-

Aristot. h. III. 11. ἔστι δε καὶ τὰ ἀστεῖα - μεταστρέφε ονομα.

22쪽

tissimorum doctissimorumque virorum nomina numerari, ' gravissimas sententias iudicio meo comprobari cuiusquam interesse putabam. Multo ver etiam minus, quibus illi, ut nuper demum Evaldus Hecker, in adiuvante longo horum studiorum Su peram dederunt enixe, quae explicaverunt definiendo, copiose dicend0 ornaVerunt, quae acerrimo praediti ingenii acumine in ordinem digesserunt, exemplis instruxerunt, firmaverunt, tutati sunt, confutare posse his paucis mihi videbar. Nec vellem equidem alienum enim id est a consiliis meis. Sed cum plerqsque, qui post FriSch- linum Aristophanis comoedias latine ediderunt, ludendi, illudendi, alludendi verba tria promiscue et diversissimis usurpavisse in locis intellexissem, perae pretium duxi, quid id esset, quod in tanti poetae versiculis multis adeo placeret, aut accuratiuS,

quantulumcunque possem, pertractare.

Quos iocos solis verbis, non rebus quibuslibet actis effectos, si quis in quinque genera parcius me divisisse putaverit, ne cum illis me c0mparet, qui muscas non reticulis sed hiante acco captare conentur, accurate ille, quae . . Cicero in altero, qui inscribitur de oratore, libro ' his de rebus nobis prodiderit, pervestiget ' Intelleget enim tum, ne illum quidem, quamvis clarissimum oratorem eundemque phil0Sophum tu Se Septemve eorum, qui in verbis 88ent, iocorum genera potuisse indagare. Ad quae nonnulla illum ascripsisse, quae alio melius referrentur, veluti verba illa relata contrarie, vix attinet dicere. am praeterquam quod totum istum de iocis locum tam insigni animi levitate exaravit, ut diversissima haud raro misceret, certe vel solam eam ob causam vestigia eius acrius premere nolebam, quod ambigua illa, ad quae explicanda hoc studium mne contulisSem, non modo nona reliquis ridiculi generibus segregavit, sed paene neglecta iacere passus est ' Quae ambigua quamquam equidem distinguenda seiungendaque a reliquis ridiculi generibus censebam, non alia tamen atque illi partitione mihi opus erat. Eodem enim modo

23쪽

quo ille ea, quae in rebus factisve sunt ridicula, a ceteris iocularibus seposui; quae rideremus in verbis, aut narratis quibusdam repraesentatisve rebus deberi aut ipsis denique in verbis inesse significavi.

Quae cum non sine causa ita describerem, ne de mnibus, quaecunque haberentur ridicula, in universum mihi esset disputandum, certe non id me fugiebat nec res ipsas, quae in cena agerentur, nam gestus quoque quoslibet huc refero, nec verba ab histrionibus pronuntiata per sese esse ridicula, sed quidquid videretur ridiculum, propter solas, quae inde in spectantibus audientibusve rirentur cogitationes rideri memineram. Non igitur hoc enim utar exemplo, Si quis vapularet, ipsa verbera ridicula videri omnino, nisi in nobis aut vapulantem aut verberantem considerantibus cogitationes quaedam gignerentur, quae ad ridendum nos impellerent. Eam ipsam ob causam ridere alios arbitrabar, alio seri08 Spectare acta iocosve audire inde etiam intellegi, cur alii statim risum tollerent, sero alii, nonnulli saepe diebus 908t, quam aut rem vidissent aut verbum auribus modo non mente percepi8Sent quam ob rem non esse dicendum, si quis bene animum adverteret, de re factove aut dicto ridiculo, sed id modo recte dici 088e, gigni risum nostrum voluptatemque denique spectantium omnem aut per re factave aut per Verba. Nihilo vero secius, quoniam id per loquendi usum licebat, ipsa verba nonnunquam ridicula 'minabam, non ea quidem, quibus fictae quaedam narrataeque re continerentur, Sed ea, quae propter sormam aut mutatam aut novatam, quae propter insolitum usum inopinatamve, quam occuparent, Sedem, denique quae propter ambiguitatem quandam, quae lateret, aut simplicem aut compositam, Variam, multiplicem vel invitis conciliarent cum hilaritate

24쪽

arrogavisse, sed ei rei uni studuisse, ut, quem ego verborum lusum dicerem velut e rudi incompositaque mole adeo enim plerique omnia miscent, turbant, divel'Sissima eodem nomine complectuntur, enucleate Segregarem.

Elonim simile aliquid in Aristophanicis literis accidisse puto atque in Demosthenicis. Sicuti omnes uno ore Olynthiacas eius oratione summis laudibus extollunt, quando et quo ordine habitae sint, dissentiunt, quasi digna sit admiratione oratio, quam ad quaelibet tempora referre et velut accomodare liceat, ita etiam Arist0phanem viri docti summis quibusdam paene dixi blanditiis

assectantur, celebrant lepidissimam eius comoediarum venustatem, in rebus vocibusque fingendis effrenatam eius licentiam admirantur, Stupent inaequabilem audaciam, incredibilem leporem, inauditas acetias praedicant catervatim, qui in ioci illi, et quales, pauci curant; ludit nimirum', inquiunt, illudit, alludit', tacent reliqua. Inde pinor factum est, ut alii ambiguas voce dicerent, quae nunquam fuissent, alii prout quemque libido traxit aut caecus Aristophani amor verb0rum lusus statuerent, ubi ne sana quidem, nedum iocosa verborum esset coniunctio. Quid quod inveniuntur inter eos lusus, quos dormitantes scholiastae praeterierunt sat multos, quorum usque ad hanc aetatem a viris doctis nulla sit lacta mentio Quod utrum consulto an ortuito evenerit, quamquam parum Saepe conStat, tamen, quoniam praeter illos, de quibus mihi videtur disputandum, vel maxime perspicui verborum lusus nota aliqua non indigni sunt habiti, illo ego, quotquot invenisse mihi videor, diligenter perscribam Antea ver ad reliquos, quippe de quibus iam ab aliis quoqu0modo actum sit, constituto

ordine exponBndo accedam.

Quibus in rebus summas latere difficultates, quis est, qui me putet ignorare Namque omne Aristophanis studium incredibili labore impeditur et hoc praesertim quaestionum genus innumeris quibusdam veluti copulis, ad quo adhaereas, abundat, quippe in quo plura multi e privo Scriptoris arbitrio pendere, quam certis quibusdam argumentis evinci posse videantur. antum vero abest, ut his difficultatibus, quas . V. Frilaschio, summo his in literis viro, nemo delineavit aut doctius aut elegantius, )

25쪽

ab incepto meo avertar, ut ea ipsa praesidi mihi lare putem, si quid, ut aiunt non inficete, incomptius quam verius disputavero. Facile enim, si quid deliquero, v. DD. veniam impetrabo. Iamiam igitur ad eos Aristophanis iocos accedamus, qui simplici illa unius vocis ambiguitate explicantur. Ac praeStantissimi quidem huius generis ioci ii sunt, in quibus unum idemque vocabulum duplici sensu adhibitum est. Quae uti in Acharnen

26쪽

ἐξεκορησε, in Ecclesia gusarum 88 2b κεραμευειν, 364 κατα- πρώκτώγν 707 θρῖα rL Praeter haec vocabula alia quoque inveniuntur, in quibus etiamsi insint notiones binae, tamen aut vera et communis, aut immutata quaedam sententia ita eminet, ut alteri vix locus esse videatur. Ac verus communisque ille, quem dixi, ambigu0rum verb0rum sensus his fere in iocis potior est in E m. v88. 70 ἀριονίας, 615 νικοβοτλος, 379 κρορστικος, in Nub VSS. 491 φαρπάσει 1162 Ἀσανίας, in Vesp. 8s. 82 φιλοξενον, 230 Κωμία, in Lys. 8. 110 τὰν οσιστράταν, immutatus vero ille in Ach. 88 826 φαίνεις με θρυαλλίδος si φαίνεις διὰ θρυαλλίδα, 937 φαίνειν λυχνοοχος, in E qu. 88. 1172 Πολαίμαχος, 1386 κλαδίαν, in Lys. s. 996 Iελάνας, in hos m. vss. 804-808 Νανσιμάχη,

χαρμῖνος, Κλεοφων, Ἀριστομάχην, Στοατονίκην, υβοτλη, praeterea

in s. l Σπάρτην mihi quidem magis placetat. Cur autem, quos priores denotabam huius generis lusus, praestantiores dixerim facile puto vel ex iis, quae Supra exponebam, posse intellegi. Etenim cum horum verborum vis et sestivitas in eo omnis sit posita, ut duplici quodam versus sensu decipiamur, eum lusum videri meliorem fere consentaneum est, cuiu8 ambiguitas, poStquam imus praeter opinionem decepti, repente patefiat. Namque ea verba, quae etiamsi non careant ambiguitate, ita tamen Sunt a poeta usurpata, ut de altero, qui insit in illis, Sensu parum cogites, arceSSita sunt et stomachum magis quam risum movent. Unde fit ut, si invenias apud Aristophanem Verba, quae, quamvis possint alio loco et vel e quotidiano loquendi usu videri ambigua, tamen eo, quem pertractes, loco, uno tantum eodemque queant accipi sensu, unum illum esse illic sensum vere Statuas, ne Aristophanis laudibus officere magis quam congulere videaris. Haec enim Aristophani reverentia debetur, ut pessimum quemque iocum ad inopportunos eius nimisque haud raro studioso laudatores transferas. De quibus infra dicetur uberius. Hic id agebamuS, ut, quae non Sine acumine repertae essent a viris d0ctis, singula voce ambiguas omnes colligeremus. Quarum dimidiam hucusque partem tamquam unam eamque celeberrimam seriem explicabam. Sunt autem praeter has quibus unusquisque inter ludendum uti poterat suapte enim natura sunt ambiguae multae apud Arist0phanem voces, quae, quamquam unam m0d0babent notionem, velut κάνθων, Κοοίνθιοι, δημος, ita tamen adhi-

27쪽

bentur ab illo, ut subitam similis cuiusdam aut vocis aut radicis memoriam excitent, qua seria alioquin sententia ridicule convertatur κανθα γος, κοοεις δῆριος i. Valet igitur haec ambiguitas, quae verborum similitudine gignitur, non tantum in eo lusus genere, quod multiplex ac compositum supra nominavi, sed in hoo etiam, de quo nunc inquirimus, Simplici unius vocabuli lusu Quod cum ita sit, modo teneas, quid intersit inter baec usuum genera, quae Supra de qu. s. 5 μαζαν μεμαχοτος κτὶ disserebam ad simplices has huiusmodi ambiguitates aeque pertinere intelleg'S. Fictam enim dixi his subesse ficti cuiusdam verbi ambiguitatem. Quod si fit praeter exspectationem, laudabimus, opinor neque vero eo magis hosce lusus inter eos iocos referemus, quorum 'im. omnem in decipienda exspectatione sitam esse dicebamus. Ipsa enim verborum similitudine, quae versus ambigu's reddit, hi lusus

excellunt; si quid accedit ridiculi, quod ad aliud pertineat i0candi

genu8, accipitur benigne.

Exempla requiris En omnium, quae pertinent ad hoc lusus simplicis genus copiam tibi laciam. Ipse eligito Confer igitur Ach. 88 14 ἐξ Ἀπατοτρίων ἀπατη), 40 πιλλείδης χωλος), 604

halludi videtur . . ad Hyperboli nomen. Teusset.J, 10 Κορίν

' f. Richteri annoti ad h. v. et hodewiadi side usu proverbiorum apud Aristoph. ' p. 12.

28쪽

82 νθων κανθαρος , 123 κονδολον κατειλον), 415 αρματωλίας, sic enim cum au. et schol I. Behk. etes Richterus αμαρτωλίας,

Atque hi lusus omnes tales sunt, ut utraque VOX, et i est, quae legitur, et astera, quam mente informamus auditae similem, ad reliqua eiusdem versus verba bene quadret Optimae igitur hi sunt lusus notae Addam, quos aliqua ex parte dicas arcessit08: Ach. s. 158 ἀποτεθρωκεν Θραξ), lib. 8 373 τρε. υτριος), qui ita languent, ut etiamsi possis ea cogitare et re vera cogite8, quae unci inclusi, tamen non cogitavisse malis. Sunt etiam plane diversa ab his vocabula, quorum veru Sensu tam parum placeat, ut non p08sis, quin immutato quodammodo sensu accipias, Velut

Κοπρειος κοπρος), 1391 κατατριακοντοττίσαι κατά, τρίς, ἀκοντιον), in Ves p. s. 438 1ρακοντίδη δρακοντοειδές in v. s. 76 Νε φαλησιν

ἐν κεφαλαῖς), 156 Λαισποδίας v. I. Behk. d.), quorum numerum sint forsitan, qui ex iis lusibus, quos supra denotabam, iubeant augeri. Descriptis fidoliter his Aristophanis versibus, quibus ingulae voces ambiguae continentur, ad alterius generis lusus indicandos me conVertam, quo Vari0S, compositos, multiplices appellabam. Neque hercule iniuria Nam etiamsi collati cum simplicibus illis arte agnoscuntur, qua confecti sunt ' ita ut, si intercedat vocabulum ambiguum, id ad alterum necessario reseratur, quod etiam possit aut ambiguum aut simile esse, aut, si id requiratur frustra, non una vox, sed tota sententia similis videatur audiri,imultis modis tamen inter se differunt.

29쪽

Dicaeopolis ille, ad exempla enim iterum iterumque confugio, prioris vitae recordatus in Ach. s. 33-36 haec dicit:

Habes igitur πριων ficta illa ab Aristophane πριυ clamitantis significatione, ita ut hoc vocabulum non solum ad eius verbi forma8, quae in praecedentibus v8s habeantur, spectet, sed etiam sit ambiguum quo loco oss. 699-700 διωκομεν - διωκοριεθα, qu08 explicavi supra, ea re disserunt, quod in διώκω et δι-κεσθαι non ficta ab Aristophane ambiguitas, sed ipsa vocabulorum natura duplex sensus inest Quocum lusu, quoniam rub uno eodemque verbo δι κειν hae formae ducuntur, lusus ille, qui est in ch. vss. 1022-1026

non plane est comparasdu8; nam Βοιώτιοι ab eadem radice tantum ac vocabulum βοε provenit; in βολίτοις autem similitudine tantum adiuti eandem derivationem ridemus, quae vocis significatione mirum in modum augetur. Saepe etiam eadem eiusdem vocabuli forma reperitur bis quidem repetita, sed mutato sensu, velut in Ach vss. 1134-1135:

Nonnunquam idem vocabulum recurrit, sed altero loco cum praepositione aliqua ita compositum, ut sensus mutetur cf. an. vs. 1026: ειτα διδαξας Ιερσας μετὰ τουτ' ἐπιθυμειν ἐξεδίδαξα νικῶν ἀεὶ τοος ἀντιπάλους κτλ.Fit etiam, ut, cum idem vocabulum repetitur, id in altero versu provexbii loco sit adhibitum, velut κοραξ in Vesp. vss. 49-bi: ἄνθρωπος ν ει ἐγένετ ἐξωφνης κοραξ'

30쪽

Ρersaepe autem id vocabulum, quod aut ambiguo' pponitur, aut alio modo ad id refertur, plane est dissimile, ita ut verborum lusus Iolo sensu iuvetur forma vocabulorum prorsus neglecta. Cuius rei exemplo nobis crit ch versus 46:

Atque huius generis usus, quos septem his exemplis satis puto explicavisse, hi sunt in ch. yss. 3 - 14 ἐπὶ οσχω -

Βοιωτιον sic enim cum au. I. Behherus.), 34-36 πρίω - πρίων, 46 Ἀμφίθεος - ανθρωπος, 699-700 διωκομεν - διωκομεθα, 767-269 χοιρος - χοιρος, 9b-796 χοίρων - ἄλλον ἀμπεπαρμένον,

ἀναπτερουνται - ἀνεπτέρωκεν - ἀνεπτερῶσθαι - πεποτῆσθαι, in