Johann Reuchlins Briefwechsel

291쪽

in discendis juvandisque literis actam, bens habet. Nil potuit

tunc livor inertium et ego testes habeo recte imbutae ejus aetatis passim apud Germanos ac Gallos non paucos autoritate summa viros, qui tum iisdem una mecum stipendiis meruere. Iam civiles caussae obruebant, in soro versabar, potentissimorum Germaniae principum consiliis intereram. Post deinde ad summam triumvivatus Sueviae dignitatem electus quem undecim annos' continuos gessi, saepe imminentia patriae bella justo tribunali demoveram, ne tum quidem peregrinis studiis neglectis. Hac veluti occasione usus interdum ad hebraea animum contuli, deerant enim adhuc. Tum gravi meo impendio doctissimum quenque hebraicorum auctorare praeceptorem solitus cum ipsis quoquo Apellis congressus, quatenus homini Christiano phas esset, ita nihil a me non datum est pietati. Adrisit hercle animo hebraica peritia, primo quia suopte ingenio jucunda, deinde quia magno videbatur usui sutura, sacras olim versaturo literas. Eo jam tum et Omnis anteactae vitae studia et omnis animi conatus, si qui non inscelices forent, reserebam. Christo addictus omnia devolvebam christianae ecclesiae vel augendis vel honestandis rebus. Nulla me sames auri id ipsum enim liberaliter prodigebam in horum studiorum sumptus) adegit ad hebraica mysteria discenda. Νulla inanis gloriae sitis, ea enim Studia tum celanda vulgo erant, ut quae in tanta dignitate constituto viderentur indecentia. Non me tenet, Adriane, non tenet in his excolendis antiscelerata cupido. Ingenio trahor et amore pietatis. Sanguinem Jesu Christi, qui medullatam sese pro nobis hostiam patri obtulit, testor me numquam a Judaeis ulla vel auri vel argenti dona, praemia, munera recepisSe, nullis me opibus unquam vein hoc etiam tam diuturno bello quod adversum me tot et tam divites mendicantes, tam crudeles hostes gerunt adjutum. Nec, ut opinor, dubitant si qui non improbo judicio vitae msaerationes cognorunt. Et sunt tamen, ut ille graecus ait δολιχ

' qui contra phas hominum deumque nequissime

I Undecim annosi liber den inertii dieser stelle vgl. meino abhandiunguber Melanchthons oratio s. 29 ss. 2 Eurip. Andr. v. 447 is

292쪽

- audent ementiri nescio quo me pasci a Judaeis auro, quod tantum abest a veritate quantum mendaces ipsi a probitate. Sed expocto dominum et viriliter ago, hic disperdet universa labia dolosa. Hoc aspirante, hoc docente, linguas disco etiam senex idque cupidius eo quod nulla prorsus ingenii sunt humani munia interpretandae sacros anctae legi tam necessaria quam est linguarum peritia. Quodsi libet, periculum facito Scriptorum, ecclesiae, visurus quid inter peritos linguarum ac expertes interpretes intersit. Et quidem δις δια πασωv. Mihi

autem in animo non est in praesentia cum quoquam digladbari, alioqui et reclamantibus quantum oratione potiem, oraretunderem. Nec enim levia sunt quae grammatica cognitio pasturit. Is est plane verus et germanus Scripturae Se Sus, quem nativa verbi cujusque proprietas expedita solet aperire, ut praeteream interim quantum possis venari mysteriorum non e Verbis modo sed apicibus pene singulis, si spiritu magistro adoriare. Id vel maximo verum est de scripturis

hebraicis quibus proped nihil est traditum quod non umbraculi

vice spiritali commendetur intelligentiae. Diviniora enim non e. rubo per angelum, sed ex homine per deum accepimus et parvuli clarius quam patres nostri mysteria regni dei cognoscimus. Τamen ita sese habet conditio nostrorum, ut non modo plurismum alumenti, veteris figurae testamenti ad explicanda ea conserant, sed etiam neglectis hisce τλαογρα*ιαις adire nostra prorsum nequeant. Haec cordi Sedent, haec admonent, haec agitant, ut Hebraea et amem et excolam nihilominus his interim agitatus malis. Manca mihi nostra videntur nisi hoc studium meum bonis omnibus adprobem id quod arbitror esse liberalis animi argumentum, atque adeo Vobis primum eccelesiae principibus. Id in caussa est, cur serme omnia mea quanquam hominis

prophani solum addixerim iis qui sacris initiati sunt: Cabalam Judaicae gentis remotissima Secreta, summo ecclesiae principi dicavi ,

293쪽

de verbo mirifico Vangiorum antistiti psalmos S. Athanasii Iacobo Aurelio Questem borgo, rudimenta hebraica Dionysio fratri meo germano sacerdoti, commentarios in poenitentiae psalmos hebraicos Iacobo Lempo theologiae jurisque doctori.

Nunc περιοδικῶς ad summa revertenti proximus es tu mihi, Adriane, senatus apostolici decus, quem tot orbi literae, tam frequentes musae universo commendant, libet enim reliqua

decora nominis, tui iis celebranda relinquere quibus est immortalibus digna operibus eloquentia. Caeterum sunt in oculis omnium quae fidem doctrinae tua laciunt et ego magnis accipio testibus, impendio te non communibus modo studiis, sed hebraicis quoque raris illis oblectari. Quo, excellentissime presbyterorum Archegeta, librum quem de accentibus et orthographia linguae hebraicae inscriptum vides tibi nuncupo h.

Liber s8cundus.

Satisne jam, an minus grammatici officio in hebraica lingua lancti simus, tuum esto judicium, Adriane cardinalis reverendissime, qui ante annos 12 de judaicis literis et earum vi ac potestate, tum de primitivis dictionibus, unde solent cetera vocabula proficisci ad extremum de arte literatoria per quam derivandi ac inflectendi partes orationis est data facultas in

tribus rudimentorum nostrorum libris conscripsimus. Deinde aliquanto post tempore canonum experimenta et Operationes in psalmorum septem commentariis absolvimus. Nunc vero

quod arti adhuc deerat de accentibus et recte scribendi modistractavimus. Et quidem serendum erat in hoc cessasse atque

1 Die solgon de stelle, die nur uin inhalisvergeichnis dea merkoa gibi, ist auggelassen. An die einleiiung gum ersten schi iesit alch die an Adriangericlitete einleiiung gum g eitcn bucite. 2 Aliniich, Wio in dem vor-stehenden gllhit doli. Secerius in einein gutgemein ten, aber schleetit ge- Iungenen epigramme, das si ch ain soli Iusse des buehes de amentibus et orthographia findet, Reuctilina Nerkc liber das hebrgische austJο. Secerius Lauehensis literarum sacrarum studiosis. Qui cupit hebraeam sese duce noscere linguam In capita primum, biblia hebraea secet. Deinde rudimenta Judaica Capnionis, Tum septem psalmos expositos relegat.

294쪽

puerilibus studiis finem posuisse praesertim senem me ac prope terminum vitae, qui optimo jure altiora contemplarer, Vergens in vesperam, ni meus erga te amor ingens et observatio tui mea quanti potest ab infimo in summum haberi, demum id ageret, ut his carceribus et hac meta consistere nequiverim, dum cogitarem, adhuc in sacra hebraeorum scriptura videri quiddam reliqui cognitu dignum quo per tuum numen lauantur erudiendi. Nam praeter vocum et distinctionum notas signa quaedam cernimus in judaicis bibliis varie inter scripturarum lineas collocata quae studiosae juventutis candidus affectus seque admiratur, tamen non tam ad grammaticum, quam et ad rhetorem et ad musicum spectantia. De quibus sub tuo nomine per libellos Sequentes non amplius binos quoad ejus fieri poterit lociores discendi cupidos brevi laciam certiores, qu autumlibet muli rum judicio aetati meae non conveniat encycliis disciplinis insudare, tamen θst etiam curarumm aximarum aliquod levamen honeste cum pueris ludere.

Post enim quam in aulis principum senatorii ordinis consulatum annos undeviginti, tum deinde triumviratum Suevias annos undecim continuos sedulo gessi, tandem sedit animo, ut nuper abdicato triumviratu et secularibus negociis subito exactis in octo literario quiescerem ac sacrosancta divinitati consortia legerem, mihi et Deo, per quae salutem perpetuam et cordis tranquillitatem verumque gaudium ac non fucatum adipisciliceret. Quibus legendis multa inciderunt minutulis elementis et apicibus exiguis cohaerentia, nomine parVa, re maxima, trivialibus artibus comprehensa, quae necessario ad tam arduas res intelligendas concurrunt et sine quibus frustra in tam sanctis literis sudamus. Eorum cum viderem quoque habendam esse rationem non neglectam, etiam ad ipsa studium meum contuli. Et ita, ut universi cernitis, in aetate provecta grammaticus hebraicus evasi, quando non est nobis in hoc Sueviso territorio Judaeorum copia, quibus praeceptoribus et quorum qu tidiano colloquio uteremur. Jamque gaudeo plurimum eo Ventum esse, ut mihi liceat gravia cum levibus et seria eum ludis

Extremum liber hic consummat rite laborem Sermo voluminibuq qua: tuor iste Palet.

295쪽

mutare quod ad Philoctetis Sophoclei sententiam proxime accedit

Αc simul id id quicquid est quod in Hebraicis sum con

secutus certe quod comparatione doctissimorum Judaeorum exile nimium judico amicos celare non possum. Sed per libollorum editionem inter avidos sciendi spargo discipulos, quibus aliquando vera erga me gratitudo inde accrescet quantum cum deo fieri poterit vindicandi mei. Vel etiamsi, ut per epistolam comminati sunt hostes mei, post excessum e vita leoni mortuo η barbam vellant. Sed in aquam haec scripta sint 'Nusquam viri boni honorem minuo, procul esto a me. Sed malignos et putres philosophastros optimo jure noto, qui in suum ipsorum exitium temere captantes capiuntur, et ut alter Porillus M ipsi quem secere taurum cum magno Suo mal0 experiuntur. Gaudeamus igitur hilariter, beate, jucunde, ob virtute partam nobis gloriam, ac illis quoque posteris gratulemur propter tam opportuna sacratissimarum literarum sem, naria quae Adriani nostri jacimus autoritate. Non dubium quin hae radices non modo in surculos pullulent, verum etiam in proceras excrescant alnos, sylvas et lucos, in quibus ut Orpheus ad Ismarum et Rhodopen in Thracia, sic nos ad jugum Hercynium atque Bacenas in Suevia, Pythagoreo more

citharam nostram docemus divina Hebraeorum carmina reSonare, quorum symphoniam' hic subjungimus. Diatonicum autem moedulamen nobis attulit Bossosthemius sacerdos ' Harmoniam secit

sagi batte: sed dicta ultima punctorum vel temporum genera miasicalia scilicet et nocent ualia non ad ignaros sed ad peritos hujus artis pertinent. De quibus observandissimi praeceptores mei Joannes Reuchlin et Caspar Amman

Propediein plura et egregia tradituri sunt, quibus quoque libenter hac in re

296쪽

Christophorus Sillingus Lucernensis, reliquam artem et quicquid ceterorum est unus ego Reuchlin et condidi od edidi. Anno Christi l 518 Mense Februario. Pro quibus laboribus, candidi

lectores, quotquot futuri estis grati, mercedis loco viventem me atque mortuum contra non Olim Actaeonios sed nunc Capnionios canes illos Calumnienses viriliter defendito sceliciterquo valete. Gedruckt: - de accentibus et orthographia vgi. Reuchlius. 141 ff.), 15I8, sol. LIX fg. und sol. LXXXIIb LXXXIII

von O. Benignus geschrieben sui. R. spoliet liber Hochstratens barbarische ausdrucks Nelso und sithri stellen von juristengum beWeise an , dass er hein ketger genannt Kerden honne. Tu vero sortis athleta pugnabis contra Lernaeam bestiam pro veritate contra mendacium. Ego veteranus triumphantes vos juvenes aspicere debeo et laudare, non triumphare. Quare et to tibi et me tibi et Nagaraeuum illum Benignum tibi tuisque lacertis librandum committo. Vale. Stutgardiae I 2 Kal. Apriles, a. 15l8. Gedruckt: 1 m epistolae trium illustrium virorum vgl. Boching, opp. Huit. I, s. 20 L), ah bis a 2h; 2 m Boching, suppl. I, s. 427 bis 429.

D. Joanni Reiicilliti legum doctori singulariter dilecto Fridoricus dux SaXoniae S. P.

Acadaemia haec nostra Wittenbergensis, eximie doctor et

297쪽

singulariter nobis dilecto, divino munero ita crevit, ut nihil

pene magis, vel inpraesentiarum, Vel in posterum quum professorem unum atque alterum graecae et hebraicae linguae desideret. Statuimus igitur, Deo adjutore, ne in hac quidem parte studiosis et praesentibus et suturis deesse, sed judicio tuo, ut viri eruditissimi et ejusmodi rerum peritissimi, instituere

lectionem utriusque linguae et graecae et hebraicae in gymnasio nostro literario. Persuasum enim habemus, te pro tua singulari erga nos tuaque constanti benevolentia istud daturum libenter ut nobis, ita communi reipublicae literariae. Quapropter abs te vehementer petimus, ut des operam ut duos eruditos viros consequamur quorum alter linguam graecam, alter hebraicrem singuli singulas horas cottidie in hac nostra academia fideliter atque diligenter legant et profiteantur, vel si duos adipisci non possimus, unum saltem habeamus qui utranque graecam et hebraicam linguam ita calleat, ut profiteri possit nosque certiores facias primo quoque tempore per Iiteras tuas Antonio Tucher seniori Nurembergam transmittendas qua mercede quove salario conduci velint annuo. Hoc enim erit non solum nobis gratissimuri, sed studiosis omnibus longe omnium et optatissimum et utilissimum. Gratum etiam nobis fuerit, aliquando ex litoris tuis statum causae tuae intelligere: sumus enim tibi non mimus quam hactenus suimus multis nominibus gratiosissime adfecti. Valefeliciter. Datum in arce nostra Willelibem die 30 monsis Martii 15l8.

suo integerrimo et colendissimo.

Salutem D. P. Deus ecce deus. Ut mihi videre videor, hoc certe Dei praedestinatione factum est, ut intercedentibus quibusdam mediis hoc genus daemoniorum ejiciatur. Multo jam tempore multa passi sunt mala episcopi, sacerdotes, plebant, seculares, clerici et omnes aliorum ordinum se

298쪽

tres atque monachi ab istis hominum monstris qui omnem conditionem priscorum pharisaeorum in se habent quos Christus semper maximo odio habuit. Quare, ut arbitror, jam denuo fit, ut contemnentes Caesaream Majestatem ejus qui primo pacem nobis per publicas et publicatas literas mandaverat dixerunt se propter religionem non oportere Imperatori obedire, id quod contra S. Paulum, .subditi estote omni creaturae et regi tanquam praecellenti. ' Contempserunt et sedem apostolicam pontificem et cardinales qui autoritate apostolica inhibitionem eis miserunt et omnibus adhaerentibus publicatam sub pena excommunicationis latae sententiae. Cui non obedierunt et sic excommunicati celebrant divina contemnentes irregularitatem et volunt per hoc ostendere, quam non teneantur in hoc papae

obedire. Adhoc Astarota qui se appellat: nos frater, in libro

invectivarum adversus archiepiscopum Nagarenum allegat.

Is am et sacram scripturam: ἡpropter Sion ' non tacebo et propter Ierusalem non quiescam.' Et est omnino similis haeresis fratris Hieronymi Savstnarolae M qui Florentiae combustus est, ut vidisse potes in consessatis et actis suis, cui suit etiam sub pena excommunicationis inhibitum, ne ultra praedicaret, ille autem similiter dicebat, papae tu eo non es8e Obediendum, et allegabat sacram scripturam: praedicate si evangelium omni creaturae, quae tunc suit haeresis declarata. Ut igitur id quod superiores negligunt corrigere, corrigant inferiores, jam, inquam, denuo fit, ut non me tantum satis sit contra phas et jura per omne genus Versutiarum VeXaSSe, quin etiam incipiant viros maximos lacerare et lacessere injuriis, Archiepiscopum Nagarenum, Comitem de Nuenar, Hultenum, Cuspinianum, Peutingerum et te ipsum cum aliis praeclarissimis viris. Tu igitur pro integra inter nos amicitia nostra teque meque liberes aut implices, utcunque bonum est. Habemus sere totam Romam, praeter pecunia illorum corruptos, habemus doctissimos quosque assistentes, et commune odium dimicat contra eos. De re mea quo in statu sit cernes in actis ju-

299쪽

diciorum , quae ad te mitto, et item mitto quod hoc anno pro scholasticis elaboraverim de accentibus hebraicis '. Vale, Non. April. a. 1518. Ioannes Reuchlin Phorcens. I L. Doctor Hermannus novae aquilae comes Canonicus Coloniensis nuper ad me capellanum suum misit oratorem. Is certe tui est amantissimus et ii inc ad hoc novum bellum se instruit cum multis commilitonibus. Discent aliquando isti pediculosi homines se ipsos cognoscere aut in proelio cadent. Vale frater.

HeminimuS, comes de Nileiinar uti Reuchlin. En tibi amicum utrumque gravem qui tuas parteis tenet apud Leodios et Aquas ' Er habe gegen Ilochstraten eine hieinigkoit geschrioben ' und werde, durcii Busch und Hulten βgemalint, grosseres verossenilichen '. Die beiden genannion veretirten ilin selir, dasselbe meide Glarean aus Frankreichund ahniiche nachricliten hommen von alien seiten. Quiesce tu, interea dum luctamur, videbis ut te ex insidiis eripuero. Deinde si tibi ocium suppetet ad nos quandoque accedas velim. Ludemus bellam concediam, conficiemus SP

l Acta judiciorum orscliaenon Febr. 15l8, s. liber dieselben Reuchi in s. 290 fr. 2 Do accentibus s. die wid mung an don cardinat Adrian, obon nro. CCL. 3 Wer dieser amicus goreosen, illast si h nichi molirsageta, schineri teli dur vota Reuchi in an Piresiliet mer 5 April I5l8 genannie capes lunus liciniantii novae aquilae comitis, dura hiitte Nucnaar achwerlichso beκeichnet. 4 Gemeint sind wol die versu Nuenaars in doctissimi virido. Reuchi in ejusque defensorium laudem gedruchi: Ge. Benigni defensio F 3b). 5 Hultuns brius an Ν. 3 Apr. Ibi 8, hei Boching, ΙIuttent opera I, l64 bis i 68, in Nelchom sicli librigens die malinung nichi findet. Buselis bries an N. 12 Apr. 15l8: epistolae trium illustrium virorum B 4b his C 4b. 6 Vgl. die solgende nro.

300쪽

copia antas, usque ad medullas Leodiensis episcopus Gallicum explicavit nodum, adjunctus Burgundionibus, quae res facile efficiet ut nobis quoque accedat, possim aliquid apud illum. Cum veneris ad nos, curabo ut omnia pro votis nostris, nil tibi seque conducere posset quam es principis favor. Bene

Hermannus comes Nueriarius an Rouchlin. Ηestigsis Widerlegung der Hochstratenschen apologia, aua dor vieto eingelue stellen angessiliri, verspoliet und be-kampst Werden. Ausser Reuchlin Worden besonders Pirh- heimer, Georgius Benignus, Martin Oroning veritieidigi undgelobi sim schluss heissi es: si enim niimi. Hochstraten)Sacrae poeSeos merita ignorat si veros theologos ipsius praeconia scriptis extollentes, non legit, aut didicit, quod i valde equidem crediderim, perlustret vallum Buschii β viri undequaque ornatissimi, ut tandem Senex factus discat, quae puer scire debuerat, tum latebitur injuriam sibi factam quod hucusque theologus sit habitus, qui ea ignoret qnse de hac re certatima Sanctissimis viris memoriae commendata sunt. Et de nugis haec quidem paucula. Nos vero interim studiis nostris operam

demus, et quam ludere aliquando libebit, habes jam argumentum, quo te exercere posSis, etiam usque ad risum. Vale, communis patriae Ornamentum. Et me quem amas lac impensius ut ames Coloniae. Calendas Majas.